CC BY
73ШЕВАХфИ КОРБУРД ВА СОХТОРУ МУ^ТАВОИ ХДКОЁТ ДАР «РИСОЛАИ КуШАйРИЯ»-И АБУЩОСИМИ КУШАЙРИ
Нацотов Ц.Н.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
«Риcoлaи к;yшaйpия»-и Aбyлкocими ^yшaйpй яте aз нaxycтин нaмyнaxoи нacpи иpфoнии фopcй-точикй мaxcyб мeëбaд, ки фapoгиpи мyxимгapин мaтoлиб вa мacoили тacaввyфи нaзapй вa aмaлй бa шyмop мepaвaд. Китoби ^yшaйpй дap бaйни ocopи мaнcypи иpфoнии aдaбиëти клaccикии фopcй-точикй нaкши мухим дошта, aз зyмpaи мyxимтapин capчaшмaxoи китобхои иpфoнй aз ^yi^na «Кшфу-л-мaxчyб»-и Х^в^й, ocopи Faззoлй, «Тaзкиpaтy-л-aвлиë»-и Шaйx Aтгop вa мoнaнди инхо мeбoшaд. Бo вучуди ин то кунун дap aдaбиëтшинocии точик бa aндoзaи кoфй ин acap тaxкик нaшyдaacт. Дap мaвpиди coxтopy мyxтaвo вa мyндapичaи «Риcoлaи кyшaйpия» мeтaвoн бaxcxoи фapoвoнe бa миëн гузошт, aммo дap ин 4o чун бeштap тaxкикoти мo дap зaминaи шeвaи кopбypд вa coxтopy мухгавои Xикoëт дap ин acapи мyътaбapи иpфoнй cypaт мeгиpaд, бappacии мo дap зaминaи 4apaëm,o вa paвишxoи кopбypди xикoëги cyфиëнa дap ин acap aнчoм мeпaзиpaд.
Оpифoнe чун ^yшaйpй дap ocopи xyд бeштap бap oн мeкyшидaнд, ки пaëми xyдpo дap шaкли Xикoëти кутох дap иxтиëpи мyxaгaбoнaшoн Kapop диxaнд вa тaвaccyти ин ycyл дapки мaфoxими иpфoниpo бapoи oнoн ocoн кyнaнд вa xaмчyнин бap acapбaxшии кaлoми xyд бияфзoянд. Бa ин вacилa дap дили coликoн arn^ae пaйдo мeгapдид вa aз нaзapи pyxй низ мypидoн тapбият мeëфтaнд. Хикоягхои кyтoxи opифoнa дap бaйни ocopи мaнcypи иpфoнии aдaбиëти к^шкии фopcй-точикй чойгохи мyxимe дopaнд.
Бeштapи xикoяxoи «Риcoлaи к;yшaйpия» дocтoнxoи к^охс aз pyгopи бyзypгoни дину opифoн буд^ фapoгиpи мaвзyoти тaълимй мeбoшaнд. Тaъкиди ^yшaйpй бap бaъзe aз мaзмyнxo вa мaвзyoт бoиc шуд^ ки як xикoяг 6o aндaкe тaFЙиp дap шaxcият ë xoдиcaи oн дигapбopa дap китoб тaкpop шaвaд. Кутохии xикoяIxoи ^yшaйpй, ки тсвдоди кaxpaмoнxo вa вoкeaxoи онхо мaxдyд acт, OFœy пoëнaшpo бa xaм нaздик вa дapëфти мaтлaбpo ocoнтap кapдaacт. Инчунин xикoягxoи «Риаогаи кyшaйpия»-aз нaзapи coxTOp кутох вa co^a буд^ aз нaзapи тapзи бaëн xaдди oлии эчоз бa кop гиpифтa шyдaacт. Гузиниши киccaxoи чaззoб бapoи pивoят вa инт^с^ aз мaвкeият ë xoдиcae, ки мeтaвoнaд бap xoнaндa тaъcиpи бeштap дoштa бoшaд, низ aз мyxимгapин вижaгиxoи coxтоpии xикoягxoи ^yшaйpй мeбoшaд. Чyнoнчи гoxe лaxзaxoe xocHn aз кaшфy шухуд дap пaйи pmoërn ин xикoяIxo Kapop мeгиpaд вa бa мaдaди илxoмaги кaлбй вa вopидaги Faйбию нaтичaи pиëзaтy cyлyк биcëpe aз хичобхо aB мyкoбили чaшмoни opиф кaнop мepaвaд вa нидoи Faйбиpo бeвocитa мeшyнaвaд. Бинoбap ин бeштapи Xикoятxoи ^yшaйpй лaxзaxoи кутохи дocтонй вa xocили мaвкeиятxoe ad, ки cyфй ë кaxpaмoни киcca 6o oнxo py бa py мeшaвaд. Ин мaвкeиягxo raxo мaвpид aз иpoдaи кaxpaмoн бфун ad.
Maълyм ad, ки 6o пaйдoиши нacpи иpфoнй бeштap мacoили шкли aквoлy axвoли opифoн бa мaвзyи aввaлияи нaмyнaxoи ocopи тacaввyфии мaнcyp Kapop гиpифт. Бa нaзapи aввaл, нaвиcaндaгoни cyфимaшpaб кyшидaaнд, ки гуфтср вa cyxaнoни axли тacaввyфpo бa кaлaм oвapaнд ë кито^т нaмoяд. Aß ин xaгиp, шeвaи мухим вa aввaлияи кopбypди x^oë! дap ин нaвъ ocop бa cypaти шклй чapaëн гиpифтaacт ë бa тaъбиpи дигap xикoяги acapxoи иpфoнй бa шaкли xeлe кутох вa нaкли як-ду cyxaни мapмyзи иpфoнй xacтй пaйдo нaмyдaaнд. Ин xycycият дap нacpи ^yшaйpй xeлe бapчacтa ad вa чун бaxши мухими xикoëти ин acappo зи^и тapчyмaи xoл вa cyxaнoни cyфиëн бa вучуд oвapдaacт, нуфузи ин швъ xикoëт чойгохи мaxcyc дopaд. A чумл^ зимни зикpи номш pyзгopи Сapй чунин oвapдa: «Хикоят кyнaнд, ки Сapй гуфт: ce мaъниpo вa oн ad, ки нypи мaъpифaтaш нypи вapaъpo фypy нaкaшaд вa aндap илми бaгин хсч чиз шгуяд, ки зoxиpи китоб бap y нaкз кyнaд вa кapoмaги ypo бaд-oн rnaAopaA, ки пapдa бoздapaд aз мaxopим» [3, c.31].
A ин хикоят paвшaн ad, ки он тaнxo aз тaфcиpи мaънии тacaввyф дap aндeшaи ин cyфии мaъpyф ибopaт ad вa чун xyди муоллиф бо ибopaи хикоят кyнaнд ки мaтлaбpo OFOЗ мeнaмoяд, бо тaкя бa xaмин нyктaи мухим мо oнpo бa гypyxи xикoëти катеху нaклй шомил мeнaмoeм, ки xoœ acapxoи иpфoнй мeбoшaд.
Бeштapи x^oëra «Риcoлaи кyшaйpия» xycycияти тapчyмaиxoлй дopaнд вa бa нaкли нoмaи pyзгop вa cyxaнoни axли тacaввyф бaxшидa шyдaaнд. Нкли зиндaгoнии нaмoяндaгoни 4apaërn^ мyxтaлифи тacaввyф xyд бa тaвpи чудогош нaвъe хикояти тapчyмaиxoлй ë carna^xo® вoкeиpo нишон мeдиxaд. Macana^ нaвъe aз ин гyнa хи^я^о дap мaвpиди Фyзaйли Aëз бa гyнaи зaйл тaзaккyp дoдaacт: «Ba aз эшон буд Абуалй Фузайл ибни Иёз вa xypocoнй буд aз нохияти Mapв вa гуянд, ки мaвлyдaш бa Сaмapкaнд буд вa бa Бoвapд бyзypг шуд вa вaфaги вaй бa Maxra буд aндap мyxappaми caнaи caбъa вa caмoнин вa миaтa.
Фaзл ибни Myco гуяд, ки: Фyзaйл aйëpe буд бa pox зaдaн миëни Бoвapд вa Capaxc вa caбaби тaвбaи вaй он буд, ки бap кaнизaкe ошик буд вa зepи дeвopxo xaмeшyдй бa нaздикии он кaниз, шунид,
ки кате xaмexoнaд: «А лам яъни лиллазийна оману ан тахшаъа кулубухум лизикрилловд». У
гуФт: Ё Раб, пж, омад ва аз он чо бозгашт, он шаб бо вайронй шуд ва гypyxepo дид он чо (аз кopвoниëн) баъзе гуфтанд, биравем ва дигарон гуфтанд, то бомдод, ки Фузайл андар pox acт ва Фузайл тавба кард ва эшонро эмин кард ва омад ба xapaм [3, c.27].
Мутолиаи ин xикoяти муттакй бар вокеият ва дорои xycycrara тарчумащолй чанд чyзъиëги мук,ими шевая,ои корбурди xикoëIpo дар нacpи ин китоби муътабар чилвагар мecoзaд. Дар назари аввал мукаммалан навъе бо шеваи xoc тарчумаи xoли намояндаи тacaввyф накл карда мешавад. Нуктаи дувум он аст, ки дар таркиби xикoят cyxaнoни кжрамони acorä рочеъ ба ин ë он машили тacaввyфй оварда мешавад ë xaдди акал cyxaнoни ка^рамони cyфй аз номи дигар намояндагони а^ли тacaввyф накл мешаванд, ки муаллиф oнxopo аз ocop ë capчaшмaxoи дигар ë зимни cyxбaти фардй бо ож,о фapoxaм овардааст. Тавре тазаккур ëфт, накли cyxaнoни cyфй xyд ба шакли як xикoяги кyтoxи наклй омадааст, ки ин нукта бaëнгapи он аст, ки дар таркиби xикoяги тарчумашдлии xaчмaн бузургтар чунин xикoëти шаклан куши наклй истифода шудааст, ки ин равиши xocи caбкии нacpи ирфонй, бaxycyc «Ришлаи кушайрия» мебошад. Дар баробари ин дар таркиби ин навъ x^oëra вокей ва тарчумаи^олй cyxaнoни намояндагони дигари а^ли тacaввyф дар бораи шaxcият ва каромоги ка^рамони acлии xикoяг оварда мешаванд, ки намунаи он дар боло оварда шудааст.
Дар xикoягx,oи к^ши ирфонй, мaxcycaн «Ришлаи кушайрия» шумори вокеа кам аст ва бар ривоят кардани вокеаии acлй диккат дода мешавад, вокеае ки маъмулан ла^заи дуруакшон аз зиндагии какрамон аст. Хамчунин мумкин аст ла^зак.ое нога^онии та^аввули шaxcият дар пайи pивoëти ин достощои кyтoxи ирфонй карор бигирад. Дар баъзе маврид xикoятx,o густариш нaëфтa ба п^ни xyд наздик мешавад, ë кашмакаше дар он руй намедшдд, ë бе мукаддима ва бо вокеаи acлй oFoз мешавад ва дар нуктаи авч ба пoëн мepacaд. Дар дигар маврид достон бо ривоят кардани вокеаи аалй дар xaмoн ибтидои xикoяг OFOЗ мешавад ва бидуни мукаддима шакл мегирад ва бо вуруди шaxcиятe ба caxнaи достон ë зу^ури мушкиле OFOЗ мешавад.
Он чи аз мутолиаи coxтopи xикoëги «Ришлаи кушайрия» бармеояд он аст, ки ^ушайрй дар накли тамоми xикoягx,oяш аз xaмaи yнcypxoи coxтop ба кор бурдааст, аммо дар xap xикoят барои таркиби ин aнocиp аз шеваи xoce истифода кардааст.У кушиш карда, ки бо дарназар доштани шароити xap xикoят ва бо истифодаи мавриде аз yнcypxoи тapx xикoятx,oяшpo xoндaнй кунад.
Дар xикoягx,oe, ки каромоги aвлиë дида мешавад, маъмулан дар ла^заи бу^ронии достон замина барои зу^ури каромот мyxaйë мешавад. Дар xикoятxoи орифона каромот, ки руйдоде xopикy-л-oдa аст бештар дар ла^заи авчи xикoят карор мегирад ва бинобар коида бояд аз тaъcиpи coxтopи достон бшщад. Аммо бо тaвaччyx ба xoлy xaвoи ингуна достощо ин руйдод аз назари мyxaгaбoни ^ушайрй, ки аз иродатмандон ба cyфиëн ë муътакидон ба тacaввyфaнд, пазируфтанй аст. Чунки ин каромот ба назар ба дасти ориф ва дар аал ба иродаи Худованд анчом мешавад. Ин каромот гoxe факат барои ориф руъят шуданй аст, ба монанди ил^омоти дарунй, овози xoтиф... ва гoxe барои дигарон низ мyшoxидa шуданй аст, миали падид омадани таому мева, шиб шудан аз нaзapxo ва монанди ижд Чунончи: «Aбycaиди Харроз гуяд: «Андар caфape будам, xap ce руз чизе падидор омадй биxypдaмe ва бирафтаме. Якбор ce бигузашт xeч чиз падид нaëмaд заъиф шудам. Хотифе овоз дод, ки caбaбe дусттар дорй ë куввате? Гуфтам: ^уввате. Бapxoстaм xoлй ва бирафтам ва то дyвoздax руз xeч нaëфтaмy заиф нашудам [3, c.652]. Хамингуна дар дoстoнxoe, ки руйдоди каромот дар он^о дида мешавад гира^кушой дар пoëни xикoят ва маъмулан аз забони coxиби каромот бaëн мешавад. Мacaлaн дар xикoяти зерин ингуна xoлaт ба назар мepacaд: «Абуимрони Вocaтй гуяд: Андар киштй будам бо а^ли xeш. Киштй бишкасту ману зан бар таэтае бимондам ва он занро вакт фаро pacид, ки бор бищад. Андар xoл кудаке ба вучуд омад ва он зан бонг xaмe кард аз ташнагй ва ман мегуфтам xaмин coaт poxaтe падидор ояд. Сар бардоштаму мардеро дидам андар xaвo нишаста, занчире заррин дар даст ва кузаи ëкyт андар вай баста. Гуфт: Бигиреду об xypeд. Куза бистудам ва об xypдeм. Бyëтap аз мушк ва capдтap аз барф ва ширинтар аз шакар буд. Гуфтам: Ту кистй,_paxимaкaллoxy! Гуфт: Бандаам аз Худованди ту. Гуфтам: Ба чй pacидй бад-ин чoйгox? Гуфт: Барои У аз xaвoи xeш даст бидоштам, маро бар xaвo нишонд ва аз чашми ман шиб шуд [3, 654].
Пгёни xикoягx,oи ^ушайрй бо дастоварде маънавй пайванд мeëбaд, зеро ки маъмулан rnc аз вукуи каромат ë руйдоди xopикy-л-oдa дар шaxcиятx,oи достон тaxaввyлaгe pyx меди^ад, ки xoлатx,oи мyxтaлифe монанди шармшрй, пушаймонй, та^айюр ва Faйpapo ба xaмpox дорад.
Теъдоди шaxcиятxoe, ки дар xap достон накш ичро мекунанд бо xaчми он робитаи зич доранд. Табий аст, ки дар достощои кyтox имконияте барои офаридани шaxcиятxoи зиëд нест. Ба xaмин caбaб Xикoягx,oи зиëди «Ришлаи кушайрия» oбpaзxoи кам доранд. Coxtc^ ин xикoягx,o бештар бар ду ë ce шaxcият офарида шуда ва дар дoстoнxoи ce шaxcиягй, xano образи ceюм накши мyxиммe надорад. Дар бештари xикoягxo достон дар атрофи як шaxcият давр мезанад. Бештар ин шaxcият, ки дар oFœ дар xoлaти бexaбapй буд, бар acapи нидое дарунй ë омиле берунй мyтaxaввил мешавад ва тaFЙиpи мacиp мeдиxaд ва ба дараччае мepacaд, ки roxe аз y каромат coдиp мешавад.
Бояд таъкид намуд, ки дар xикoятxoи орифона кaxpaмoн бар acocи ниëзxoи coxтopию мавзуй офарида мешавад. Ин кaxpaмoн метавонад бо шaxcиягxoи тавр^й шaбoxaт дошта бошад, вале дакикан бо orao мутобикат надорад. Чунон ки дар дocтoнxoи орифона raxe шaxcиятxoe, ки ба як давраи замонй мутааллик набудаанд бо xaм гуфтугу мекунанд ва нaвиcaндa як ки^аро ба ду шaxcияти мутафовит ниcбaт мeдиxaд.
Бояд гуфт, ки кaxpaмoнxoи Кушайриро нигoxи y ба дудаи мавриди назараш меофарад ва интиxoби ощо ба чaxoнбинии y вобастагй дорад. Хи^я^ои «Риcoлaи кушайрия» шaxcият мexвapaнд, аммо кaxpaмoнxo дар xap xикoят танаввуъ надоранд. Hrnoxe ба мачмуаи xикoятxoи биcëp кyтoxи ^ушайрй метавон мexвapитapин кaxpaмoнxoи ож,оро шaйxxoи cyфия ва пирони тарикат донист, ки дар маркази ру^о^о карор доранд. Бештари ин кaxpaмoнxoи xикoятxo аз xaмacpoни ^ушайрй ва орифони пеш аз y xacтaнд. Абуалии Даккок, Чунайд, Шиблй, Зуннуни Миcpй, Ибpoxими Хaвoc, Боязид, Ибpoxими Ад^ам, Хacaни Бacpй аз шaxcиятxoe мебошанд, ки дар xикoëти китоб зиëд ру ба ру мегарданд.
Аз назари caбки таълиф ва равиши нигориш бошад, xapчaнд дар x^oëra ин навъ ocop xapaкaти кaxpaмoн ва вокеот зиëд нестанд ва бештар чанбаи наклй доранд. Аммо маълум мешавад, ки дар вуоБати xoдиcaвy вoкeaxoи xeлe му^^ар рамзу роз ва матолиби фаровон нyxyфтaacт. Дар баробари ин накли шapxy тaфcиpи биcëpи мавзуъ ва матолиби ирфонй дар каломи кaxpaмoни xикoëти «Риcoлaи кушайрия» аз он дарак медшдд, ки дар acapxoи cyфиëнa бештар нафароне ба унвони кaxpaмoни Xикoëт баргузида мешаванд, ки дорои фазилати xocи инфонй, макоми шоистаи тacaввyф ва донишу xиpaд ва заковати баланд xacтaнд. ^axpaмoн ва oбpaзxoи xикoягxoи ^ушайрй ижон мебошад. Илова бар орифоне, ки дар xикoятxo аз онон ном бурда мешавад, ^yxe аз шaxcиятxo низ бидуни зикри ном ва ба унвони куллй ëд мешавад, монанди чавон, xaлифa, пир, дарвеш, Fyлoм, шaйx, аъробй, cyфй, козй ва Faйpa. Албатта дар xикoятxoи кyтox барои ривоят кардани пyëии шaxcиягxo мачоли камтаре вучуд дорад. Вале бо вучуди ин, xикoятxoи ^ушайрй бар пояи xaдaфxoи тарбиявии y офарида шудаанд, xaдaфxoe, ки бушди ож,о дигаргунй аст. Ин дигаргунй гузаштан аз вазъияте ба вазъияти бexтap ва аз залолату гyмpoxй ба cyйи рушаной рафтан аст. Хулку xyйи шaxcиягxo ва raxe инояти илoxй аз oмилxoe аст, ки бoиcи ин дигаргунй мешаванд ва ин oмилxo дар либош каромот зyxyp мeëбaд ва caбaби тaFЙиpи рафтори шaxcиятxo мегардад. Дар баробари ин дар «Риcoлaи кушайрия» теъдоде аз шaxcиягxo дучори тaxaввyл намешаванд. Барои миcoл шaxcияти мaшoиxи тacaввyф, ки бо cyxaнoн ва aмaлxoи xyд мучиби тaxaввyли дигарон мешаванд.
Зикри замону макон дар xикoяIxoи ^ушайрй якcoн нест. Дар баъзе аз дoстoнxoи y ба замону макон ишорае нашудааст. Аз ин ру, гoxe xoнaндa метавонад бар acocи нишoнaxoи мавчуд дар достон caxнaxoи мyбxaмe аз мавкеиятро дар зexнaш накш бандад. Дар баробари ин дар кдоме аз xикoягxo зикри замону макон биcëp axaмият дорад, зеро бaxшe аз занчираи xaвoдиcи достон ба зикри замону макони вукуи xoдиca вобаста аст. Дар офаридани caxнaи xикoяIxo ^ушайрй гoxe замону макони вукуи амали киccapo дар аввали дoстoнxo ва гoxe дар тули ривоят ва ба мучиби зарурат меоварад. Дар бapxe аз xикoятxo дар acнoи гуфтугуи шaxcиягxo ба caxнaи достон ишора мешавад. Чуноки дар Xикoяти зерин дар баробари зикри макон онро тaвзex низ додааст: <<Аз устод Абуалй шунидам, ки гуфт: Марде буд ба Фappyxaк дexe аст бар канори Нишопур, пирони ин тоифа буд ва уро андар ин забон тacнифxoст... [3, 488].
Аз назари муддати замони тaвcифшyдa дар мавридаое вaxдaти замон вучуд дорад, яъне вокеаи достон дар давраи кутеже аз замон pyx мeдиxaд. Мacaлaн дар муддати камтар аз як шабонаруз. Инчунин ^ушайрй ба макони вукуи ру^о^о, ниcбaт ба замони ожо таваччу.и бештаре доштааст. Дар кдоми зиëди xикoëт ба cypaти гузаро ба макон ишора шуда ва дар киcмe аз ощо мaкoнxoи xoc ном бурда шудааст.
Шapxи xoл ë acнoди вокей дар «Риcoлaи кушайрия» аз забони xyди муаллиф накл мешавад ва дар даруни вoкeaxo ширкаткунанда xикoягpo аз забони нафарони дигари маълум ë шaxcи caвyм меоварад. Ин ycyra xaмoн киcca андар киша мебошад, ки xycycиятxoи накли ирфонй ^c6 кардааст ва ниcбaти x^oë! ва киccaxoи пурмочарои нaвъxoи дигари acapxo мyxтacapтap бaëн шудааст. Барои намуна аз OFOЗи «Риcoлaи кушайрия» чунин xикoëтpo накл мекунем: <<Гуянд, ки муриде буд устод Имом, paxимaxyллoxypo марде муътамад ба cyxya Хикоят кард, ки дар axди устод Имом, paxимaxyллox, яке аз чумлаи дарвешони Мoвapoyннaxp биëмaд ба Нишобур ва гуфт: Ман дар ддери Шом будам ва ба мacчидe шудам ва чамъеро дидам дар он мacчид, ки намоз xaмeкapдaнд ва чун аз намоз фориг шуданд, бар caфи чамъият биншастанд ва xeч cyxaн намегуфтанд. Дар xaгиpи ман чунон омад, ки эшон автоди заминанд. Ман низ дар он маcчид бо эшон биншастам. Ва, албатта, xeч cyxaн намегуфтанд. Хар гox ки вакти намоз даромадй, яке бapxoстй ва бонги намоз кардй ва комат гуфтй ва яке дар пеш шудй ва фарз бигузоридандй ва дигар боз capи вакт ва фикрати xyд шудандй. То муддате бар ин баромад, ба xoтиpaм даромад, ки бозгардам, боястй, ки маро панде додандй, ë вacиятe кардандй. Яке аз эшон гуфт: Агар туро он чй дидй аз xoлaт ва отрат ва cyкyнaти мо бacaндa нест, xeч чизи дигар бacaндa накунад. nac xoмyш xaмeбyдaм, ба xoтиpaм даромад дигарбора, ки бaзпypcaм, ки ба гайр аз эшон дар диëpи
иолом хеч кacи дигap чун эшон xad, ë нa. Яке aз эшон гуфт, ки: ^утб дap Хypocoн ad вa он Aбyлкocим, paxимaxyллoxy, ad. Maн aз мacчид бepyн oмaдaм вa кacди Hишoбyp кapдaм [3, 3].
Aз ин хикоят нyктaи дигape xaм мaълyм мeшaвaд, ки дap мухтовои x^oërn нacpи иpфoнй, бaxycyc «Титлои кyшaйpия» шeвaи нигopиши caфapнoмaxo низ чой дopaд вa гохо бapoи тaвзexи мaтoлиби чyFpoфй вa axлoкивy ^фонй шклхое oвapдa мeшaвaд, ки aз pyи шyнидaвy дидaxoи кaxpaмoн cypaт гиpифтaacт. Инчунин мовзуи бapxe aз xикoëт шapxи xaвoдиce ad, ки xaнгoми caфap бapoи кaxpaмoнxo p^ дoдaacт. Maкcaди биcëpe aз caфapxo зиëpaти xoнaи Худо ad. Хомчунин бодия бa мaнзaлaи мaxxaли yбypи мycoфиpoн, ки yбyp aз он тaшнaгию мaшaккaти биcëpe бa xaiwpox дошга, бapoи имгихону caнчидaни мизони тaвaккyли coликoн вa инояти Хyдoвaнд ниcбaт бa y мaкoни мyнocибe бyдaacт. Maкoни вукуи xaвoдиc низ мaъмyлaн мaxдyд ad вa вокехои доетон дap мaкoнxoи мyaйян вa мaxдyд pyx мeдиxaд.
Дap caбки xикoëги дap «Тишл^ кyшaйpия» иdифoдaшyдa бeштap шкл aз номи шaxcи caвyми нoмaълyм бa нaзap мepacaд вa инчунин ycyли мyкoлaмa ë caвoлy човоб биcëp иdифoдa мeгapдaд. Xaparara кaxpaмoнxo ë иdифoдaи xoдиcaвy вoкea тaнxo дap чapaëни aз нaзди кace бa кace paфтaн ë бa иагилох фocилaи биcëp кутох cypaт мeгиpaд вa дap oxиpи хикоят як нyктaи мухими иpфoнй ë фaлcaфй тaфcиp ë тaвзex пaйдo мeкyнaд. Haкли хикояте aз py3rc^ Зуннуни Mиcpй ин aндeшapo бa cyбyт мepacoнaд, ки дap мaвpиди кacepo нaзди Боязиди Бadoмй фиpиdoдaни y шкл мeкyнaд: «Хикоят кyнaнд ки Зуннуни Mиcpй кacepo нaздики Боязид фиpиdoд, то xaбapи y бoзпypcaд вa cифaти вaй бидoнaд. Mapд бa Бadoм oмaд вa capoи Боязид пypcид, aндap нaздики Aбyязид шуд. Боязид ypo гуфт: Чй мexoxй? Гуфт: Бoязидpo мexoxaм Боязид гуфт: Боязид киаг, дep ad, то мaн Бoязидpo мexoxaм. Mapд бepyн oмaд вa гуфт: Ин дeвoнa ad. Бо нaздики Зуннун шуд вa ypo xaбap дод, ки: Бoязидpo бap чй ëфтaм. Зуннун бигpиd вa гуфт: Бapoдapи мaн Боязид бa Худой шуд бо aкpoни xeш» [1, c. 112].
Aз ин py, aз мyx,имгapин вижгихои xикoëги «Тишл^ к;yшaйpия» иdифoдa aз гуфтугухои шaxcиягxoи доагон мeбoшaд. Бa aндeшaи aдaбиëтшинoc Рузй Ax^aA «Haвиcaндaгoни минимол (доагони кутох) бо иdифoдa aз гуфтугуи шaxcиягxoи дodoн иттилoтepo, ки xoнaндa ниëз дopaд вopиди дodoн мeкyнaнд вa феълу инфиоли инcoниpo бa нaмoиш мeгyзopaнд» [8, c.84]. Дap вокеъ, гуфтугу пaйкapaи acлии бeштapи хикоятхои ^yшaйpиpo тaшкил дoдaad. Бa дapaччae, ки arap гуфтугуи бapxe aз онхо xaзф шaвaд, чизе aз pивoят бокй нaмeмoнaд, aммo ин гуфтугухо иdиклoл нaдopaнд вa aз зaбoни poвй шкл мeшaвaнд. Хомчунин дap ин хикоятхо бap xилoфи дodoнxoи зaмoни мyocиp, ки нaвиcaндaгoн толош мeкyнaнд гyфтyгyxopo бо мaвкeиягxoи ичтимой, тaбaкaгй, нaжoдию кaвмй во вижогихои фapдии шaxcиягxo мyтoбикaт дихонд, дap гyфтopи шaxcиягxo тaфoвyтe вучуд нaдopaд, xairo дap онхо a3 yнcypxoи лохчо ë кaлимaги oмиëнa нишоне дидо нaмeшaвaд. ^yшaйpй дap ин хикоятхо бо чойи хомои шaxcиятxo cyxaн мегуяд. Бо дap нaзapдoшти ин метовон гуфт, ки гуфтугу дap xикoëти «Титлои кyшaйpия» мовкеи мухим дopaд. 3epo гуфтугу бoзтoбдиxaндaи cиpaт во paвиши зиндогй, a^o^ окоиди шaxcиягxo мебошод. Max3 гуфтугу coxtc^ дodoнpo гydapиш медиход во биcëpe a3 иттилооти дodoнpo мунгакил мекунод во гохо мaвpид низ мухгавои дodoн a3 зобони шaxcиятxo бaëн мешовод. Гуфтугухо дap x^oëra ^yшaйpй гохе миëни ду нaфap ë бeшгap cypaт мeгиpaд ë дap зехни шaxcиятe бaëн мeëбaд. A3 ин py, метовон ornxopo бо гуфтугухои диолог во монолог то^им кapд.
Дap киcмe a3 хикоятхо яке a3 шaxcиягxo xhto6 бо дигape cyxaн мегуяд во дигapй xoмyш ad во моъмулон бо омоли xyд nocyx медиход. Гуфтугухои диолог моъмулон миëни ду иншн во гохе миëни иншн бо Faйpи инcoн ончом мешовод, мошнди гуфтугу бо хойвон, гуфтугу бо таф^ гуфтугу бо иблдо во мошнди инхо.
A3 нaзapи фapoгиpии мовзуъ низ xикoëти «Титлои кyшaйpия» кобили тaвaччyx ad. Aлбaттa xap хикояте бо мовзуе бокшидо мешовод. ^yшaйpй дap мокоми opифe миëнapaв зимни нишон додони opoи мyxтaлиф, бо нигохе шккодош во бо дyp a3 тaaccyб биcëpe a3 xикoятxoяшpo дap мacиpи омузиши иpфoни омолй кapop дoдaad. Мухгавои бeштapи хикоятхои ^yшaйpй бapгиpифтa a3 мовзуъхои иpфoнй, мозхобй во a^o^ ad. ^yшaйpй гохе мaвpид бepyн a3 чopчyби xикoëт (кобл во ë боъд a3 он) бо бaëни нaзapи xyд poчeъ бо мовзуи мaвpиди 6oxc мeпapдoзaд. Дap ин зомиш гохо мозмуни мaвpиди нaзapaшpo a3 зобони poвй ë яке a3 шaxcиятxoи дodoн мо^ох мекунод. Хомингута a3 мyxимгapин мухгавои x^oëra «Титлои к;yшaйpия» ибopaт ad a3; кapoмoт, товбо мaнзaлaтy хойботи пиp, чуду бaxшиш, xaйpy эх^ан, мухоббот бо Хок, пaйвadaгй во пoйдopй дap ибодот, тaвaккyл во Faйpa.
A3 нaзapи иdифoдaи зобон xикoëти «Титлои к;yшaйpия» дap он бeштap мушохидо мешовод, ки дap зобони кaxpaмoнxoи xикoëт yнcypxoи лохчовй, зapбyлмacaлy мокол, cyxaни oмиëнa дидо нaмeшaвaд, оммо кaxpaмoнxo дap иpтибaг бо якдигap во бо тaвaччyx бо мухгавои мовзуи xикoëт зобони фapккyнaндa дopaнд. ^ap муко^о бо зобони кaxpaмoнxoи xикoëти мyocиp, ки xap як a3 кaxpaмoнxo бо вижгихои a^orç^ ичтимой во кacбy кopи гуногун xaмoxaнгй дopaнд, дap хикоятхо во дodoнxoи кодимй бо ин yнcyp тaвaччyxe шмешуд» [10, 121]. Интиxoби вож во чигушгии кopбypди он дap зобони кaxpaмoнxo то ходде нaмoëнгapи лохни гуяндои он мебошод. Бapoи миcoл дap чумлои зepин кopбypди вожои «молъун» во мaвpиди xhto6 кapop додони он дap эчоди cyxaни тaxкиpoмeз
муашир aфдaгaacт: «Чунайд гуфт: «Ё малъун, чи чиз туро аз caHaa кардан боздошт мар Одамро» [3, 199]. Албатта дар xикoятxoe, ки Худованд мавриди xmto6 карор мегирад, забони ниëзxoxoнaи кaxpaмoнxo дида мешавад. Дар баробари ин каломи мexpвapзoнaи Худованд низ бо xитoби «бандаи ман» мyшaxxac мешавад. Хангоме, ки мyxaгaб шaйxe ë бузурге карор мегирад каломи эxтиpoмoмeз ба назар мepacaд.
Хушха аз бappacии шeвaxoи корбурд ва coxтopy мyxтaвoи x^oëra Кушайрй дар китоби xeш маълум мегардад, ки aкcapи xикoëт дар ин навъ ошр бар acora вокеоги зиндагонии axли тacaввyф ба калам омадаанд ва кaxpaмoнoни xикoëт низ бештар афроди вориди тacaввyфи амалй ë xoнaкoxй xacтaнд. Аз cyи дигар, агар накли тарчумаи xoл ва cyxaнoнy xoлaги намояндагони таcаввyф ба cypaти Xикoяти мукаммали тapчyмaиxoлй даромада бошад, зикри cyxaнoн ë муколамаи onxo бо нафарони дигари cyфимaшpaб ба тaчaccyми равиши корбурди чолиби xикoят андар xикoят бо ycyли мaxcycи нacpи ирфонй ишорат менамояд.
Хикoягxoи Кушайрй бо ма^ади пандомузй, ocoн намудани матолиби ирфонй, муаррифии шaxcиягxoи бузрги ирфонй, таквият бaxшидaн ба бoвapиxoи муридон, мyaccиp гаштани калом ва гайра дар батни дигар мавзуоти китоб гунчоиш ëфтaaнд. Бappacии xикoягxoи кyтoxи «Ришлаи Кушайрия» нишон мeдиxaд, ки бештари xикoятxoи ирфонии он дорои ви^ги^ое мебошанд, ки дар caбки дocтoнxoи кyтoxи aдaбиëти мyocиp ба назар мepacaнд. Аз он чумла метавон ба ин мавридао ишора кард; бaëни лaxзaxoи xoc аз як xoдиca, майл ба эчоз ва кyтoxии ривоят, истифода аз забони шдда ва пapxeз аз пургуй, мaxдyдияти теъдоди вокеа, камии тедоди кaxpaмoнxo, мaxдyдияти caxнaпapдaзй, ит-жсби coxтopy тapxи coддa. Дар баробари ин бо бapxe аз ви^ги^о xикoëти Кушайрй аз xикoягxoи кугс^и замони имруз тафовут дорад. Аз чумла, мавкеи баланди ровй дар XикoяIx,o ва тaвaччyxи Кушайрй дар бapxe аз xикoятxo истифода аз ^ranoxam таcаввyф ва вожаву таъбироги арабй мебошад.
Хикоягаои Кушайрй coxтopy тapxи co^a дорад ва маъмулан бе мукаддима ë бо мукаддимае зудгузар шуруъ мешавад. Бештари кaxpaмoнxoи xикoëт cepxapaкaт ва тaxaввyлëбaндa мебошанд. Аглаб дocтoнxo дорои ду ë ce кaxpaмoнaнд, аммо дар маркази накли достон як ка^рамон карор дорад. Kaxpaмoнxo маъмулан бо намоиши кирдору гуфторашон муаррифй шудаанд.
Кушайрй ба ycyли гуфтугу дар xикoяIx,o а^амияти xoce додааст. Ин гyфтyгyxo гoxe дутарафа (диалог) ва roxe як тарафа (монолог) мебошад. Забони бaëни Кушайрй мачмуан дар xикoятxoяш бо мавзуи китоб, ки таълими акоиду орои cyфия аст, мувофикат дорад ва забони кaxpaмoнxo низ xaмoн забони чиддй ва олимонаи Кушайрй аст. Гoxo маврид кaxpaмoнxo дар иртибот бо якдигар ва бо тaвaччyx ба мyxтaвo ва мавзуи xикoятxo каломи мутанавеъ доранд.Кушайри дар бapxe маврид ба таври мустаким ба забони кaxpaмoнxo ишора карда ва roxe забони бaëни oнxopo бо корбурди вожагон нишон додааст.
Дар ни^оят бояд гуфт, ки xикoяIx,oи «Ришлаи Кушайрия» намунае аз дoстoнxoи кyтoxe дар мутуни ирфонии aдaбиëти фopcй-тoчикй аст. Дар китоб ин навъи xикoятxo мавкеи му^имро дар pacoнидaни пaëм ва xaдaфy мкcaди муаллиф ишгол намудаанд.
АДАБИЁТ
1. Amcopй, Абдулло^ Тaбaкoт-yc-cyфия I A.Aбдyллox I Тacxexи Myxaммaдcapвapи Ыавлой. - Тежрон: Ту^ 1362. - 968
c.
2. Азизов C.C. Хaмoxamгй ва пайванди маъонии к^ха^о дар «Ma^^CT caôba^» ва «Macнaвии маънавй» -и Maвлoтo Чалолуддини Бaлxй I C.C. Азизов II Шмал дoнишшx. N°2 (43) Хучанд, 2015. C.97-103
3. Кушайрй, Абул^сти. Риcoлаи Кушайрия. (мугарчим Абуалй Хacaн ибни А^мади Уcмoнй). Бо xacxexn Бадеуззамон Фурузонфар. I КАбул^им -Тexpoт, 1374. -84+835c.
4. Кушайрй, Абул^о^м. Риcoлaи кушайрия. Тарчумаи Абуалй Хаоан ибни Axмaди Уcмoнй.I I ^Абул^оим -Тexpoт: Интишороти илмй ва фapxamгй, 1388.-836 c.
5. M^x^rn; Чамол. Aтocиpи дocтот. I - Тexpoт: Cyxaт, 1385. -792c.
6. Mycyльмoнкyлoвa, M. Жанр paccкaз в «Acpop-yт-тaвxид» Myxaммaдa Ибн Ыунаввара: I M. Mycyльмoнкyлoвa II Диc. канд. флоло. наук: 10.01.03.-Душанбе, 2004.- 151c.
l. Рюшн^н, Kyдcия. Coxгсpи доотонии xикoятxoи ирфонй. I ^Рюшн^н -Тexpoт: CyxaM, 1389. - 648c.
8. Рузй, Axмaд ва Cyxaйлo Русто. Каминагарой дар дocтоннaвиcии мyocиpIIMaчaллaи пaжyxишxoи забон ва aдaбиëти фopcй. Давраи чадид, шумораи 3. -1388.-C.80-94.
9. Caлимoв, H. Mapxaлaxoи ycлyбй ва тaxaввyли анвоъи нacp дар aдaбиëти фopcy точик (acpxoи 1Х - ХШ) I H. Caлимoв - Хучанд: Hypи маърифат, 2002.-396 c.
10. Х^ан, Ануша. Донишномаи адаби фopcй. Ч2- Тexpom,1376
СПОСОБЫ ПРИМЕНЕНИЯ, СТРУКТУРА И СОДЕРЖАНИЕ РАССКАЗА «ТРАКТАТ О КУШАЙРИИ» АБУЛКАСИМА КУШАЙРИЯ
В статье рассматриваются особенности использования, структура и содержание рассказа Абулкасима Кушайри «Трактат о Кушайрии». С появлением мистической прозы проблема повествования о душевном состоянии мудрецов стала основной темой примеров мистических произведений Мансура. Следует отметить, что «Рисале-и гушайрия» Абулкасима Гушайри является первым образцом персидско-таджикской мистической прозы, освещающей важнейшие вопросы и вопросы теоретической и практической мистики. С точки зрения использованных методов, а также структуры и содержания рассказа Кушайри ясно, что большинство рассказов этого жанра основаны на реалиях суфийской жизни, а главные герои рассказа - в основном люди, вовлеченные в практическую жизнь. или домашняя мистика. Короткие мистические рассказы играют важную роль в «Трактате о Кушайрии» и играют важную роль в передаче сообщения автора.
Ключевые слова: Абулкасима Кушайри, Трактат Кушайри, мистическая проза, рассказ, стиль, жанр, литература.
METHODS OF APPLICATION, STRUCTURE AND CONTENT OF THE STORY «TRACT ABOUT KUSHAIRIYA» BY ABULKASIM KUSHAIRIYA
The article examines the features of use, structure and content of the story of Abulkasim Kushairi «Treatise on Kushairiya». With the advent of mystical prose, the problem of narrating the state of mind of sages became the main theme of examples of the mystical works of Mansur. It should be noted that «Risale-i Gushairiya» by Abulqasim Gushairi is the first example of Persian-Tajik mystical prose, covering the most important issues and issues of theoretical andpractical mysticism. From the point of view of the methods used, as well as the structure and content of Kushairi's story, it is clear that most of the stories of this genre are based on the realities of Sufi life, and the main characters of the story are mostly people involved in practical life. or home mysticism. Short mystical stories play an important role in the Treatise on Kushairiya and play an important role in conveying the author's message.
Key words: Abulqasim Kushairi, Treatise Kushairi, mystical prose, story, style, genre, literature.
Сведение об авторе:
Наджотов Джамшед Нарзуллоевич - докторант (PhD) кафедры теория и история литература Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни Тел: (+992) 918684774
About the author:
Nadjotov Jamshed Narzulloevich - doctoral student (PhD) of the department of theory and history of literature of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Tel: (+992) 918684774
МУРУРЕ БА БАРХЕ АЗ МАСЪАЛА^ОИ МАТНШИНОСИИ АШЪОРИ ГАНИИ КАШМИРЙ
Fуфронов Р.
Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Fафуров
Девони Гании Кашмирй шуруъ аз замони зиндагии шоир мавриди истикболи котибону нассохон карор шрифта, борхо китобат шудаасг. Теъдоде аз онхо то замони мо расида ва дар ганчинаи нусхахои хаттии китобхонахои олам махфузанд. Бино ба таъкиди Абдуллочон Гаффоров аз аввалин мураттибони девони Ганй яке аз шогирдони худи у бо номи Мухаммадалии Мохир будааст. Мутассифона, ин нусха то хануз дар дастраси мухаккикон карор надорад. Аммо нусхаи дигари девони шоир, ки борхо ба табъ расидааст, марбут ба солхои 1079, 1668-1669 буда ва аз чониби шогирдони дигари у бо номи Мухаммадмусаллам Санъй ва Лола Малик Шахид мураттаб шудааст (4, 24).
Нусхахои хаттии девони шоир гайр аз ганчинахои Хинду Покистон дар китобхонахои Эрон низ махфузанд ва борхо ба нашр расидаанд. Дар Точикистон агарчи нусхахои чопи сангии девони шоир мавчуд бошанд хам, аммо то кунун девони пурраи у бо хати кириллй мунташир нашудааст.
Дар миёни мухаккикони точик доир ба рузгор ва осори Гании Кашмирй аз хама бештар Абдуллочон Гаффоров таваччух зохир кардааст. Номбурда соли 1978 бори нахуст «Мунтахабот»- и осори Гании Кашмириро бо мукаддимаи муфассал ва пурмухтаво нашр намуд, ки фарогири 79 газал, 55 рубой ва ашъори мутафаррика мебошад. Ин «Мунтахабот» аз руи нусхахои чопии Лакхнав (нашри
