CC BY
17ТАШАККУЛИ ИСТИЛОХОТИ ИРФОНЙ ДАР АДАБИЁТИ ФОРСУ ТОЧИК
Саидганизода С.
Дaнuшгaxu дaвлamuu Ху^нд 6a номы aкaдeмuк Б.Faфypaв
Истилох мафхуми аник ва оахехи aшë, ходжа, мyнocибaт, xocият ва мoнaнди инхоро дар ягон шхаи тaxaccycй аз чумла илм, тexникa, тиб, тичорат истехоалот ва Fайра ифoдa мeнaмoяд. Дар зaмoни шуравй ин калима 6o мафхуми "тeрминoлoгия" нoм бyрдa мeшyд. Вoжaи "термин" аалан лaгинй бyдa, мaънoяш хад, худуд, ингихо будааст, вале ба зaбoни мo oн ба вocитaи зaбoни рycй шoмил гардидааст
Истилох хамчун мафхуми муайян ва caxex аз калимахои oдии лyFaвй, ки онхо aкcaрaн ceрмaънo мeбoшaнд, фарк карда, як мaънoи xocрo ифoдa мeнaмoяд.
Мaънoи лyFaвии калимаи истилох cynx кардан, coзиш ва ахду пaймoни умумй бастан буда, дар мусталах калимаест, ки дар байни гурухе аз oдaмoн мaoнии xocрo дoрaд [8, c.50].
Иcгифoдa бурдан аз истилохоти xoc дар тамoми шхахои илмй, аз чумла дар риштаи aдaбиëг низ дида мешавад, ки oн xeлe маъмул ва пахншуда мeбoшaд [8, c.49].
Дар илми aдaбиëгшинocй мушохида карда мешавад, ки шoирoн аз назари каламрав ва мaънo гох бaрoи як иcIилoх чандин мaънихo ва гох тaзoдрo ба кoр мебаранд, ки ин амал дар биcëрe аз иcгилoхaги cyфия ба чашм мeраcанд. Онхо 6o иcгифoдa аз истиора ва кинoявy мачоз тaъбирaгe oвaрдaaнд, ки чанбаи рамзй ëфтa ва ranac ба yнвoни иcгилox маъмул шудааст.
Дoниcгaни иcгилoxaги ахли cyлyк барoи дуруст муайян кардани кимати Faявию бадеии адабиëг ва фaлcaфaи тacaввyф аз oмилxoи мухим ва аввалиндарача мeбoшaд. Хамин буд, ки прoфeccoр Е.Э.Бeртeлc дар чaрaëни омузиши тacaввyф ва aдaбиëги cyфия xизмaти шoëнe ба 4o оварда, кдоме аз иcгилoxaги тacaввyфрo мaънидoд мекунад» [5, c.294].
Бaрoи oн ки xoнaндa иcгилoxaгрo дуруст ва дакик муайян намуда, маoнии oнxoрo дарк кунад, накуст уро лoзим acr дoнaд, ки чй тавр лафз ба мaъниxoи истилoxй кучидааст ва аз дaлeлxoи oрифoн oгox шавад, to ин ки истилoxaгрo истифoдa барад. Бaрoи иcбaги нуктаи мазкур истилoxи «бода»-ро аз ин чихат бaррacй мекунем.
Дар фархангхои истилoxaги ирфoнй истилoxи «бода» ба мaъниxoи зерин oмaдaaст: [9, c.176]
1)Нycрaти илoxй, 2)ишки муниф, 3)ишки заиф, ки мартабаи мyбтaдиëн acr, 4)рамзи маърифат ва мастии ишк ва 5)завк, ки аз дили шлик бaрoяд.
Сoxиби фарханги «К^авоид-ул-урафо ва oдoб-yш-шyaрo» истилoxи «бода»-ро чунин шарх медихад, ки дар oн хам маънии ирфoнй ва хам маънии лyFaвй oвaрдa шудааст.
"Бода"-ишкро гуянд вакте ки заиф бoшaд ва мамзуч ба мухаббати Faйри Хак бувад. Ва ин aвoмрo низ бошад, ки дар бидoяти cyлyк бувад. Ва "бoдaи гулгун"-рафъати cyлyкрo гуянд. Ва ба хар ду маънй Xo4a фaрмoяд кaмo кола:
З-он nemmap, m aлaмu фони masaà хйроб,
Моро 3u чpмu бодт гулгун хapaб кун.
Ко>pu сaвaб бaдanapaсmuсm, ^оф^о,
Бйрхезу pyu am 6a коpu сжоб кун.
Ва "Бoдa", дар лyFaт шaрoбрo гуянд, ки дар y cyрмa андозанд ва бехушй oрaд [10, c.73].
Ба таври дакик нaмeгaвoн гуфт, ки вазъу истeъмoли ин истилoxaг аз кучо ва аз кадoм вакт ofo3 шудааст, aммo мycaллaм ва машхуд acr, ки баъзе аз истилoxoтe, ки дар ocoрy cyxaнoни cyфиëнa омада, аз ^уръони мачиду калимоти бузургони дин ва ривoëг гирифта шудааст.
Áбдyррaxмoни Суламй (ваф.412/1021) дар китоби «Тaбaк;oт-yc-cyфия»-и xyд зимни шархи xoли нaфaрoнe чун Áнac ибни Молик, Хacaни Бacрй, Сyфëни Саврй, Дoвyди Тoй, Ибрoxими Áдxaм ба yнвoни зoxидoнy cyфиëни мутакаддам, калимоту ибoрoтe аз oнoн накл карда, ки баъдхо ба yнвoни истилох шарху тaфcир шудааст. Дар ин мгён беш аз хама аз Бoязиди Бaстoмй ва Хycaйн Мажури Халлоч, ки хар ду бyнëдгyзoрoни мактаби xocи ирфoнй ба шyмoр мераванд накди кавл шудааст. Хoccaтaн Мaнcyри Халлоч, ки истилoxaги рaмзирo дар адаби ирфoнй вoрид кард, чунонки хатто нoми ocoри y чун: «у^ «Ä^JjVI 3 aíj^JI dy>-VI yTVI уь^II3 JjVI ¿¿JLs» ë китоби «Кибриги ахмар»,
xyд нaмyдoри истилохоту тaъoбири рамзист ва мухточ ба шарху тaфcир acr [8, c.54]..
Бино бар ин, ошкор acr, ки oxирxoи acри IX тacaввyфи иcлoмй ба авчи xyд рacид ва истилохоти завкиву ирфонй ва шaтxиëг ба зохир куфромези cyфиëнa ва акоиди маломатия чандон шоеъ шуда буд, ки caбaби cигeзaгирии мyxoлифoн гашт, то он чо, ки Мaнcyри Халлоч caр ба caвдoи «Áнaлxaк;», «Áллoxy фи чуббатй» ва «лажа фй чуббати cивaллox» ва «ал-Хакку бил Хакки лил Ха^» [3, c.39] ниход ва чунон шуд, ки дар caрocaри адаби ирфонй аз y ба унвони шахиди рохи Хак ëд кардаанд.
Ин мояи ривочи акрид ва афкори cyфиëнa, хатто Шaйxyррaиc Ибни Синоро бар он дошт, ки дар мохияти «ишк» аз дидгохи тacaввyф риcoлae таълиф намояд ва аз истилохоти cyфиëнa истифода кунад [11, c.222]. Гузашта аз ин, Ибни Сино к^мата нухуми риcoлaи «Ишорот»-и xeшрo «Макомот ул-орифин» унвон дода, дар он низ баъзе аз истилохоти орифон, монанди: зохид, ориф, обид, шариат,
тарикат, ирoдa, риëзaт, ваккт, вачд, та^б^, тaдлиc, caкинa, машиййат, вycyл, махв, фaнo, нaфcи aммoрa, нaфcи мутамаина, тарк ва Faйрaрo шарху тафшр кардааст [11, c.222].
ryë мдени Ибни Синo ва Áбycaиди Aбyлxaйр мушкету мyкaгибaгe бyдaacт, ки caбaби гирoиши Ибни Синo ба тacaввyф шyдa бoшaд, чyнoнe ки мyкaгибaги мaзкyр xyд шoмили бaрxe аз иcтилox,aг ва шатхиëш cyфия аст.
Чри кайд аст, ки пайдoиши мaкaгиби cyфия, зухури анб^^и таъбирy иcтилox,aг ва хoдиcoIи дигaрe, ки oмили пeшрaфти тacaввyф гардид, caбaби acocии тадвин ва пaйдo шудани шарху истилoххoи cyфия шуданд. Чдшб oн аст, ки накустин чaмъoвaрoн ва шoрeхoни истилox,aг аз чумлаи xyди cyфиëн ва шoирoни мyтаcаввиф буданд. A чумлаи чунин ocoр «ал-Ламаъ» - acaри Aлй ибни C^o^ Тycй мулаккаб ба T®yc -ул фyк;aрo (ваф.378/988) аз чумлаи мухимгарин ocoри шoмили истилox,aги cyфия ва шархи oн аст. Tyc^o, ки 6o Áбцyррахмoни Суламй wyoc^ буд, дар такя бар ин caнaд шoяд мeтaвoн нaxyстин гирдoвaрaндa ва шoрeхи иcгилox,aги cyфия дoниcг.
Бинo ба кавли Cаччoдй «Tyrä истилox,oт ва таъбироти cyфиëнaрo бар ботини шариат yстyвoр мeдoнaд, ки марбут ба aъмoли кулуб аст, на чaвoрeх» [9, c.9]. Aъмoли кулуб аз назари Tycй шoмили макрмот ва ах^л аст, мoнaнди: таодщ, имoн, якин, иxлoc, маърифат, таваккал, мухаббат, ризo, зикр... дар мачм^ъ y худуди 50 истилox,рo, ки ба aъмoли кaлбхo марбут аст, зикр карда ва ба шархи orn,o пaрдoxтaaст. Tycй, хамчунин таъвилоти cyфиëнa дар бoрaи бaрxe аз мacoили шаръй, аз чумла закоту caдaк;a р^заву хaчрo зикр карда дар бoрaи бaъзe аз oдoби cyфиëнa мoнaнди caмoвy cyлyк cyxaн рoндaaст.
«Ришлаи ^ушайрия» - шoхкoрии Áбyлкocими ^ушайрй (ваф.465/1072). Муаллиф дар ин китоб, такрибан 6o риoяти cилcилaи тaъриxй, аз тeъдoди зиëди cyфиëни пeшинa то рузшри xyд, ки aкcaри ин маълумот ба истинoди «Taбaкoт-yc-cyфия»-и Суламй мeбoшaд, хaмрoх 6o калимоту cyxaнoн ва истилox,oтy таъбироти зиëдa аз 40 нафар cyфиëни зeрин ëд карда, ба шарху тaвзeхи oнoн пaрдoxтaaст, аз чумла cyфиëн: Ибрoхим ибни A^a^ Зуннуни Миcрй, Фузайл ибни Aëз, Áбyмaхфyз маъруф ба Ибни Кaрxй, Áбyaлии Cик;aш,Áбyнacр Бишр ибни ^р^и Хoфй, Áбyaбдyллoх Хoриc ибни Ácaди My^oc^^ Áбyязид Тайфур ибни Иши Биетомй, Áбyмyхaммaд Сахл ибни Áбдyллoхи Тустарй, Áбycyлaймoн Áбдyррaхмoн ибни Aтияи Дoрoнй, Х^отими ибни Юcyф aл-Áъcaм аз бyзyргoни мaшoиxи Хyрocoн ва аз шoгирдoни Шакики Бaлxй буд. Áбyзaкaриëи Ях^ ибни Мaoзи Рйзй, Aхмaд ибни Áбyлхoвaрии Димишкй, Áбyтyрoб Ácкaр ибни Хacини Нaxшaбй, Áбyaлй Áx,мaд ибни Оcим Arno™, Áбycoлeх Хамдун ибни Aммoри К^ишри Нишoпyрй ва дигaрoн.
Ин бузургон аз чумлаи пoягyзoрoни макотиби cyфия ва бaëнкyнaндaи aфкoри дакики cyфиëнa то ккарни Х будаанд.
^ушайрй дар бoрaи истилox,оти cyфиëн чунин мeгyяд: «Taрдидe нeст, ки хар cинф аз oлимoнрo aлфoзи xoc аст ва аз чумла дар мгёни cyфиëн низ aлфoзy истилox,отe мyтaдoвил аст, ки макхиди xyдрo 6o oн истилox,от бaëн мeкyнaнд. Ин истилox,от ба гyнae аст, ки мафхуми orn,o бар aчoниб п^шида аст, чaрo ки cyфиëн бар пyшидa дoштaни aфкoр ва ак^иду oдoби тacaввyф caxт таагсуб дoрaнд ва мeкyшaнд, ки гайри «Áхлиллoх» бар oн oгoх нашаванд. Orn,o бар oнaнд, ки ин истилox,от хoвии ма^химу ха^и^ аст, ки Хyдoвaнди мyтaoл cирфaн дар дили aвлиë ва ахлилюх ншада ва нoмaхрaмoн нaбoяд бaд-oн дoнo шаванд.. .ва ман бар oн шудам, ки ин алфйз ва истилoхoтрo ба тaврe ки к^били фахм бoшaд, шарху тaфcир кунам» [6, c.65].
Aróana, мyрoди ^ушайрй аз ин кср oн буд, ки мyбтaдиoни caйрy cyлyк ба мaфoхими ин истилoхот вoкиф шаванд. Aß ин ру, ^ушайрй як-як истилoхoтрo зoхирaн аз руи ахамияти orao шарху тaфcир кардааст.
«Машзил yc-ширин» - аз чумлаи бузургани cyфия, ки ба тадвини иcгилoхoт ва макрмоту хoлоти cyфиëн пaрдoxтaaст, Aбyиcмoил Áбдyллoх ибни Мухаммади Aнcoрй (ваф.481/1088) мeбoшaд. «Машзил yc-coирин»-и Aнcoрй хoвии макрмйту aхвoл ва cиярy cyлyки cyфиëн буда, caдхo истилoххoрo низ дар бар дoрaд. Шaрххoи мyтaддидe бар ин китоб навишта шудааст, аз чумла, шархи Áбдyррaззoк;и Кoшoнирo мeтaвoн ëдoвaр шуд.
Оcoри шaйx Шихoбyццини Сухравардй (ваф.581) - аз мyтaфaккирoни бузург ва аз oфaрaндaгoни биcëрe аз рaмзиëг ва истилoхоти завкй аст. Aгaрчи Cyxрaвaрдирo нaмeгaвoн ба мaънoи том аз cyфиëн ба шyмoр oвaрд, лeкин аз бузургтарин нaмoяндaи хикмати ишрoк; ба хишб рафтааст, чyнoнe ки xyдaш мeгyяд «ëфт», ки acocи ишрoк; аст ба риëзaт ва caйрy cyлyк yстyвoр мeбoшaд». Ва калимоту ибoрoти Cyхрaвaрдй машхун аз истилoхoтy румузи xocи yen. Хатто томи y рacoил ва ocoри y мoнaнди «A^ra cyрx», «Xaëmra нур», «Лугати мyрoн», «Овoзи пари Чдбраил», «^урбат ул-гарбия» ва гайра дoрoи румуз хастанд
«Шархи шaIх,иëг»-и Рyзбaхoни Бакалии Шeрoзй (ваф.606/1209) аз мaшoиxи cyфия, ки ба гирдoвaрй ва шарху тафшри истилoхoти cyфиëн ва ба вижа шатхити oнoн эхтимoм кард. Вай мeгyяд: «Чун caр ба гирeбoни тacaррyф бaрoвaрдaм ва дар мaшoхири кутуби аиммаи маърифат мутолиа кардам, тaфoвyти ма^мсти эшoн дар мaкoлoти эшoн бишнoxтaм, маълум кардам, ки нукату ишoрoти рocиxyни мaърифaтрo тухафу ирoдoти aхвoл аст. Вукуф бар oн илм мушкил дидам, ananxycyc зaбoни
ахли cy^, ки дар луччаи бахри кулзуми кадам, гарки вахдат буданд. аз шакоики эшoн дар вакги зафарот ва хакиккати галабст шатает пайдо шуда буд ва бар хар калимаи чахонй аз ахли илм ба хамдигар бaрoмaдa буданд. Тоинон шaмшeри чахл аз гамди хacaд баркашида буданд ва аз нoдoнй ба xyд мсзаданд, гайрати ишки мaрo шарбати caкинa дод тo аз гамароти мухаббат шкин шудам» [11, c.336].
Рузбахон рeшaи шатхро дар хуруфи фавотихи cyвaр, яъда кaлимстe, ки ^cca^M ^уръони карим аз oн caр мeшaвaд ва acрoри хуруфи oн ва мyтaшoбeхoти aхoдиcy калимот ва ибoрaги xyлaфoи рoшидин мeдoнaд [11, c.337].
Рузбахон, ки якe аз дoнoтaрин aфрoд ба калимот ва иcгилoхотy шатк^ти cyфиëн аст, якe аз фacлхoи китoбaшрo ба шарху тафгари иcтилoхот ва рaмзиëIи cyфия Hxracoc дода, ба зикру шархи калимот ва шатх,иети Бoязиди Биcтoмй ва rarnc Хycaйн Maнcyри Халлоч мeпaрдoзaд ва матлаби xeшрo 6o зикри кaлимaхoи кишр ва шатх,иету иcлoхоти yрaфoи дигар идoмa дoдaacт.
Myх,йидцин ибни Áрaбй (637/1239) мутафаккир ва cyфии acри VII-уми хичрй мeбoшaд, ки aндeшaхoи вахдати вучудии вай дар cyфиëни баъдй ва хамчунин бар ocoри манзуму мaнcyри ирфoнй мyaccир буд. Пaйрaвoнy шoгирдoн ба вocитa ë 6e вocитaи мактаби y дар ирфoни назарй мoнaнди Садридцини ^унавй ва Áбдyррaззoк;и Кoшoнй ва Дoвyд К^адоарй аккоиди уро тарвич карданд ва равиши кори уро пай гирифтанд. Ибни Aрaбй coхиби таълифоти мyтaaддидe ает, ки биcëрe аз онх,о мyaммoгyнa ва аз мутуни биcëр дyшвoри ирфoнй ает, ки дарки матолиби онхо бидуни ихотаи кoмил ба назарияи фикрии ирфoнй ва мактаби xora y нoмyмкин ает. Ab чумлаи ocoри y иcгилoхоти cyфия ает, ки дар мачмуаи рacoилaш табъ нашр шудааст. У дар ришлаи дигари xeш 6o нoми «aт-Taрoчим» низ калимоти мaшoиx ва иcшлoхaги cyфиëнрo шарх кардааст [9, c.9].
Яге аз машoиxи тарикат Aбдyррaзoки Кошнй (ваф.735/1334) ает, ки дар 6о6и истилохоти cyфия риcoлae навиштааст. Вай истилохоти cyфиярo бар acora хуруфи тахаччи, яънe алифбой мураттаб ва шарх карда, хамчунин шaрхe бар acaри «Maras^ yc-coирин»-и Aнcoрй навиштааст, ки аз шарххои душвори он китсб ба шумор мeрaвaд [11, c.225].
Шоир ва cyфии мaшхyрe, ки бaъзe аз истилохоти завки ва ирфониро шарх кардааст, Фaxрyдцин Ирокй (ваф.677) мeбoшaд. Истилохоти шархкардаи y мустакиман дар пoëни дeвoни y чоп шудааст [7, c.78].
Á3 чумлаи кacoнe, ки истилохоти cyфия ва шоирони орифро чамъоварй ва шарху тaфcир намудааст шaйx Maхмyди Шабистарй мулаккаб ба Начмудцин мeбoшaд. Риcoлaи манзуми y дар боби шарху тaфcири истилохст ва rocyx ба cyoлоти Aмир Х^айни Хиравй - якe аз орифони мyocири y мсбошад. Таваччухи y бeштaр ба истилохоти маътуф, яъда истилохоти ба хамтечида, ки шоирон ба кор бурдаанд, ба монанди, xaт, xoл, xaрoбот, майкада... буда, тaъриxи назми ин риcoлaрo, аллома Дeхxyдo аз кавли xyди Шабистарй шли 717/1317 нишон додааст [2, c.228].
Ácaри Шох Нсьматуллохи Валии Кирмонй (834/1430) зохиран бар acora истилохоти Áбдyррaззoк;и Кошонй таълиф шудааст [11, c.229].
Гузашта аз ин китсбхoe дигaрe дар ин мавзуъ аз тарафи шоирону cyфиëни дигар навишта шудаанд, ки бaъзeи онхо чанбаи умумй доранд, ба монанди «Кашшофи истилохоти фунун»-и Тахонавй, «Дастуру-л-вузаро»-и ^озй Áбдyннaбй, ки бaxшхoe аз о^сри xyдрo ба истилохоти cyфия иxтиcoc додаанд.
Хамчунин дар карни XI хичрй аз тарафи Низомидцин Таринии К^андахорй acaри дигaрe бо номи «Кавоид-ул-урафо ва одоб-уш-шуаро» дар мaвзyи фарханги истилохоти орифон ва шоирон таълиф шудааст, ки аз вачхи мавзуъ ва мундарича аз дигар acaрхoи хамшакл фаркият дошта, муаллиф acaрaшрo ба ce бaxш ба тарики зайл таккгам мeнaмoяд: «ал^тем-ул-аввал мин мaнoзил-иc-coликин»; «Kиcм-yc-coнй дар бaëни маонии бсгин аз истилохоти орифон»; «:Kиcм-yc-coлиc дар бaëни тaшбeхоти ошиккон (шоирон)» [10, c.8].
Чунода ки дар боло зикр кaрдeм, китсби «^авоид-ул-урафо ва одоб-уш-шуаро»-и Низомидцин Туринй аз дагар китобхои дар ин росто мавчуд буда, бо xycycиягх,oи чудогсна фарк дорад. Á3 ин лихоз, xoстeм аз фарханги мазкур истилохи маъмули «ишк»-ро намуна биëрeм. Дар «Фарханги истилохот»-и Пушанчй «ишк» хамчун «мухаббати мутлакк» номзад шуда, caбaби онро бо тарчумаи харф ба харф чунин тaшрeх намудааст: «My^a^ara мутлакк... ба caбaби он ки аз «айн» - илму дониши y ба Хак бошад, на ба гайри y; аз «шин» - аз caри шавк толиби Хак бошад; аз «коф»- курбати y лиллох, филлох, мааллох бошад» [10, c.139].
Дар чои дигар мeгyяд: «ишкк» - аз «айн» - иззату мурод аст; аз «шин» - шифои нaфc ва гахдатии бадан; аз «коф» - куввати вучуд. Ин хар ce аз y мунъадим мeшaвaд, ин аломат дар вай набошад, Уро ошикк натавон гуфт. Aлoмaтaш зардии руй ва xyшкии дахан ва бexoбивy гиря ва оху иxтилоти набз, xoca вакте ки маъшукро бинад ва номи уро шунавад. Рубой:
Хар кос, ku ба poyu мшц содщ бошад,
Дар mypu mapuщ содщ бошад.
Нaздuкu ma6u6u xpзuц он шефтаро,
Васл аст илоце, ки мувофиц бошад [10, с. 142,143].
Аз назари мо иш;е, ки дар асари «Кавоид-ул-урафо ва одоб-уш-шуаро» ташрех шудааст, фарогирандаи маънихои акл, мурод, шарм, карор, дард, азоб, бехудй, фаношавй ва хуллас мухаббати пурра доштан ба Худованд буда, дар он хар як харфи калимаи иш; ва чигунагии сифатхои ошщ муфассал баён карда шудааст.
Бар акидаи ховаршиноси машхури рус Э.Е.Бертелс «иш;»- ботин ва хакикати акл аст. Рух ба ду олам, олами кудсй ва олами вахдат таваччухи бештаре дорад, ки онро иш; гуянд. Иш; низ ду навъ аст: иш;е, ки дар он азоби рухй аст ва дувум иш; бар нафс аст.
Ишц чун дар синае манзил гирифт,
Цони он касро зи хрсти дил гирифт.
Ишци цонон оташ асту ацлу дуд,
Ишц чун ояд гурезад ацл зуд [1, с. 163].
Адидаи Э.Е.Бертелс зимни шархи истилохи мазкур бо шархи Низомиддин Туринй мувофи; меояд, зеро у низ иш;ро ботин, хакикати а;л, сузиш ва девонагй номидааст. Вале фар;ият ва тафовут дар он аст, ки Э.Е.Бертелс баробари шархи истилох боз худи "иш;"-ро ба ду ;исм, яъне иш;и раббонй ва нафсонй чудо мекунад, ки дар адабиёти ирфонй бо номхои иш;и осмонй ва заминй низ номзад шудааст.
Дар шархи Туринй бошад моддаи "иш;" бо истилохи "Ан;о" низ омадааст, чунончи муаллифи "Кавоид" меоварад: "Ан;о" иш;ро гуянд, ба сабаби ноёбй ва нопайдоии Симург, чунонки чизе нопояндаро ба ан;о масал зананд, ки фалон чиз сурати ан;о дорад, пас бад-он сабаб иш;ро ба ан;о нисбат кардаанд..":
Ишцам, ки дар даруну бурунам падид нест,
Анцои мугрибам, ки нишонам падид нест [10, с. 145].
Дар холе, ки истилохи ан;о боз ба маънои паррандаи хаёлй, афсонавй низ дар адабиёти форсу точик истифода шудааст ва сохиби "Фарханги мушкилоти адабй" А. Насриддинов истилохи "ан;о"-ро чунин шарх додааст:
"Ан;о"-паррандаи афсонавй, маънои лугавии «ан;о» дарозгардан аст. Дар адабиёти форсу точик тамсил аз камёбй ва инзивою истигност:
Бибур зи халцу зи анцо циёси кор бигир,
Ки сити гушанишинон зи К,оф то К,оф аст [4, с. 10].
Яъне, маънии лугавй ва истилохии он бо хам наздик буда, аз тарафи орифону оши;он бо обу ранг ва зав;у сали;аи хоси худ шарх ёфтааст.
Бо такя бар гуфтаи фав;уззикр чунин натича ба даст меояд, ки барои тахлили дурусту ами;и маонии истилохоти ирфонй осори зерини донишмандон, аз чумла «Китобу-л-ламаъ фи-т-тасаввуф»-и Абунасри Сарроч; «Таба;оту-с-суфия»-и Абуабдуррахмони Сулламй; ^<Кут-ул-;улуб»-и Абутолиби Маккй; «Рисолаи ^ушайрия^»-и Абул;осими Кушайрй; «Кашфу-л-махчуб»-и Алй ибни Усмони Хучвирй; «Хилят ул-авлиё»-и Абунуайми Исфахонй; «Эхёу улум ад-дин» ва «Кимиёи саодат»-и Мухаммади Газзолй; «Савонех»-и Ахмади Газзолй; «Тамхидот» ва «Номахо»-и Айнулкузоти Хамадонй; «Нуру-л-улум»-и Абулхасани Хара;онй ва гайра ахамияти зиёдро моликанд ва чун мифтох метавонанд дареро ба руи хонандаи худ боз кунанд.
АДАБИЁТ
1. Бертельс Е.А. Избранные труды. Суфизм и суфийская литература. - Москва: Издательство «Наука». Главная редакция восточной литературы, 1965. - 524 с.
2. Деххудо, Алиакбар. Лутатнома. -4.2. -Техрон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгохи Техрон, 1377. -3199 с.
3. Ходизода Р. Мансури Халлоч. Душанбе, 1999.-.39 с.
4. Насриддинов Абдуманнон. Фарханги мушкилоти адабиёт.- Хучанд, 1992.- 114 с.
5. Насриддин Абдулманнони. Куллиёти осор. Тахия ва таснифи Фахриддин Насриддинов. Хучанд «Хуросон», 2013. 4.1-7.
6. Кушайрй Абул;осим. Рисолаи Кушайрия. Тахиягари матн, муаллифи мувдддима ва лутатхо Муътабар О;илова. Хучанд, Меъроч,2014.
7. Ма;судов Бадриддин. 4устучу дар ахрол ва осори Иро;й. Душанбе, 2009.
19VV JL. V OJUJJ t^U£ ^ДЫ.1 9 oLJ ol5^Jb dj^^.j'/.dLAi^^ oU^UJ . ^99^ 3
.IVY* .^j^^b ojliil .^¿L^. .^jls^ olj^ju 9 U.^l ^IAp .4
'¿jlj^J .ЛА^о fUl^l AJ vbl 9 clijjjl Л^^ .^tijj^ ^ijJ ¿^лЛ ^lUj .1*
11V7 - .1899 t ¿jlj^J .7 -1 .^.^.jls ^Lj 9 ¿jljjJ jl 9 ¿ijlJ .л«. '^^^¿j .11
РАЗВИТИЕ СУФИЙСКОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
Статья посвящена сопоставительному анализу трактатов "Саванех-ул-ушшок" Ахмада Газзали и "Каваид-ул-урафа ва адаб-ул-шуара" Низамиддина Тирини. На основе сопостовления структуры и идейно тематических особенностей поэм автор выявляет схожесть и отличия этих произведений в литературном значение термина "Любовь". Следует отметить, что в статье термин «любовь» подробно описан. Эта статья может быть использована для анализа наиболее важного источника для изучения суфийской терминологии.
Ключевые слова: любовь, анко, вино, исчезнавения, "Савонех-ул-ушшоц", "Рисола Кушайрия".
THE DEVELOPMENT OF SUFI'S TERMINOLOGY IN PERSIAN-TAJIK LITERATURE
The article is dedicated to comparative analysis of the treatises "Shrouds-ul-tabs" Ahmad Ghazzali and "Kavido-Urawa VA adab-ul-shuara" Nizameddin Tirini. Based on the comparison of the structure and ideological thematic features of the poems, the author reveals the similarity and differences of these works in the literary meaning of the term "Love ". It should be noted that the article describes the term "love" in detail. This article can be used to analyze the most important source of Sufi terminology.
Keywords: love, Anko, wine, disappearances, "Savona-ul-tabs", "Risola Cesaire".
Сведения об авторе:
Саидганизода Саидсултонхон - докторант (Phd) ХГУ им. академика Б. Гафурова. Тел: (+992 92) 834-76-00, эл.почта: mistersaidsultonkhon_91-03@mail.ru
About author:
Saidganizoda Saidsultonhon - Doctoral Student in Khujand State University named after academician B. Gafurova. Tel.: (+992 92) 834-76-00, email: mistersaidsultonkhon_91-03@mail.ru _
РО^ОИ НУФУЗ ВА ТАЪСИРГУЗОРИИ БАДЕИ АРАБИ БА ПОРСИИ ТОЧИКИ: БАРРАСИИ ТАТБЩИИ «МАДОСИНУ-Л-КАЛОМ»-И МАРГИНОНИ ВА «ТАРЧУМОНУ-Л-БАЛОЕА»-И РОДУЁНИ
Юсупов У.
Институты забон ва адабиёти ба номи А. Рудаки
Таъсирпазирй дар адабиёт, умуман, ва дар фанни бадеи порсии точикй, хусусан, як падидаи маъмулии адабй буда, аз «Тарчумону-л-балога», ки кадимтарин рисола дар ин фан мебошад, огоз шудааст. Ба ин далел, ки Родуёнй сарохатан дар мукаддимаи рисолаи хеш менависад, ки «оммаи бобхои ин китобро бар тартиби фусули «Мах,осину-л-калом», ки Хоча Имом Наср ибни Дасани Маргинонй ниходааст, тахрич карда ва аз тафсири вай мисол» [10, 3] гирифтааст. Фузун бар ин, каме пештар боз амдан таъкид мекунад, ки «ачноси балогатро аз тозй ба порсй» [10, 2] овардааст. Ин ба он далолат дорад, ки мусанниф дар канори марчаи асосияш, аз рисолаи аз-Зухра»[1] -и Хоча Мухаммад ибни Довуд ал-Исфахонй низ суд чустааст. Дамзамон бо ин, бино ба тахкики Фазлуллох, Ризоии Ардонй, нигорандаи «Тарчумону-л-балога» дар таълифи хеш ба «Иштикоку-л-кабир» ва «Иштиккоку-с-сагир»-и Руммонй, осори Ч,охиз, «Канзу-л-гароиб»-и Ахмад Маншурй, «Лузумиёт»-и Абулалои Мааррй ва гайра назар доштааст [1, 154-155], вале, мутаассифона, аз онхо ном набурдааст. Дамзамон, мукоисаи фасли «ташбех», ки дар «Тарчумону-л-балога» омадааст, ба вузух нишон медихад, ки муаллиф мохият ва таксимбандии онро аз рисолаи «Иёру-ш-шеър»-и Ибн Таботабо баргирифта, вале сарчашмаи хешро нишон надодааст [8,44; 4, 17].
Бар ин асос, рисолаи Родуёнй, ки ба хайси «тачрибаи аввалин дар тахдилу танзими санъатхои бадей» [14, 6], нисбат ба «Махосину-л-калом» хам аз назари сохтор ва хам аз чихати мухтаво мукаммалтар ба назар мерасад. Ин таъсирпазирй, ки аз чониби Родуёнй анчом пазируфт, ба бадеи порсии точикй унсури арабиятро ворид сохт ва дар садахои баъдй ба унсури юнонй, ки тавассути Абунасри Форобй (873-950) ва Абуалй ибни Сино (980-1037) ба афкори адабй ва бадеии мо таъсир гузошта буданд, котеона голиб омад.
Таъсирпазирй, бидуни тардид як навъ таклид [Imitation] мебошад. Мукоиса ва мукобалаи матнхои «Махосину-л-калом» ва «Тарчумону-л-балога» аз мо такозо дорад, бибинем, ин таклид чй гуна сурат гирифтааст: хунармандона ё бехунарона. Оё ин таъсирпазирй ба хаёти фардии инсонй, ба рушди зиндагии фикрй ва зехнй, чузъан, ба таквин ва тахаввули фанни бадеи порсии точикй, куллан, чй накш дорад?
Аз ин зовия мукоисаи фанни бадеи Арабу Ачам мавриди санчиш карор дода шавад, чунонки дида хохад шуд, таъсирпазириро, аввалан, хамчун консепсияи тахлилу тахкики илмй
