CC BY
5THESIS ON TECHNIQUE OF TEACHING MATHEMATICS, AS A FORM OF RESEARCH FUTURE MATHEMATICS TEACHERS IN PEDAGOGICAL HIGH
SCHOOL
The article deals with the main provisions of research on teaching math to writing a thesis in pedagogical institutes. Some recommendations for writing the thesis in a multi-level training of teachers of specialties in a credit system in training pedagogical university.
Key words: training plans, thesis, research stages, research of methods of teaching mathematics.
Сведения об авторах: Нугмонов Мансур - доктор педагогических наук, профессор, зав. кафедрой методики преподавания математики Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: [email protected]; Раджабов Тагоймурод - кандидат педагогических наук, доцент, зав. кафедрой начального обучения Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: [email protected]
Information about the authors: Nugmonov Mansur - the doctor of the pedagogical sciences, professor, head of the chair of mathematics methods of teaching of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini; Rajabov Tagoymurod - PhD in рedagogy, docent, head of the chair of elementary education of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini
РО^ОИ ИСТИФОДАБАРИИ МЕТОДИ ЛОЩА^О (МЕТОДИ ПРОЕКТ^О) ДАР ТАКМИЛИ ИХТИСОСИ ОМУЗГОРОНИ ФАННИ МАТЕМАТИКА
Цурбонов С., Нугмонов М.
Донишгоуи миллии Тоцикистон Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Тагйиротхои куллии иктисодию ичтимоии Ч,умхурии Точкистон як катор масъалахои халталаберо ба амал оварда аст, ки ба системами навоварии таълим низ тааллук дорад. Имруз Ч,умх,урии Точикистон ба мутахассисони зехнан ташаккулёфта, шахсони ташаббускор, дорои лаёкати аз мушкилоти баамаломада баромадан эхтиёч дорад. Ин эхтиёчот ба омузгорони фанни математика низ тааллук дорад.
Дар асоси ин холати баамаломада талабот ба мутахассисони сатхи баланд доштаро, ки методхо, шаклхо, усулхо ва услубхои кавии таълими математикй ва истифодабарии амалии онро дороянд, меафзояд. Маълум аст, ки дар чараёни омузиши математика сифатхои мунтазами мантикй, хулосабарории чиддй, тахайюлоти фазой, махорати эътимоднок ва бо далел исбот кардан, проблемаро дар кисматхо ва ягонагй муайян кардан, махорати тахлил карда тавонистани холат ва халли гайристандартй, ташаккул меёбанд. Математика барои омухтани дигар фанхо тахкурсй мебошад. Он яке аз кисматхои асосии чахонбинии шахсро ифода мекунад. Мутаассифона, тачриба ва амалия нишон медихад, ки на хамаи хонандагон ин сифатхоро дороянд. Сатхи омодагии математикии онхо на он кадар баланд буда, мохияти амалии ин донишхоро дар тачриба муайян карда наметавонанд ва мавкеи ин донишхои математикиро дар омузиши фанхои касби дигар на хама вакт муайян карда метавонанд.
Аз хамин лихоз масъалаи шароити муносиби чараёни таълим дар мактабхои тахсилоти умумй мухим мебошад. Тачриба нишон медихад, ки яке аз роххои халли масъалаи бамиёномада ин истифодаи фаъолияти лоихабандй хангоми омузиши фанни математика мебошад. Фаъолияти лоихабандй аз руйи мохияташ фаъолияти эчодй мебошад. Дар чараёни фаъолияти лоихабандй на танхо дониш хосил мешавад, балки шаклхои мустакилона хосил кардани дониш низ омухта мешавад. Яке аз самтхои тайёр намудани омузгорони математика ба ин намуди фаъолият хангоми тахсил дар
мактабхои олии касбй ё такмили махорат дар курской такмили ихтисос ва бо хонандагон амали ичро намудан дар мактаби миёнаи тахсилоти умумй мебошад. Яъне мутахассисро дар курсхои бозомузй ё мактаби касбй-олй омузонида, тайёр намудан лозим аст. Тачриба нишон медихад, ки омузгорони математика дар курсхои такмили ихтисос малакахои тайёр намудани лоихахоро аз бар намуда, сипас ин малакаву махорати худро хангоми таълими математика дар мактаби тахсилоти умумй истифода мебаранд.
«Усули лоихабандй» (ё «методи проектхо») таърихан нимаи дуюми асри 19 дар мактабхои дехоти ИМА пайдо шуда, сипас ба мактабхои тахсилоти умумй мутобик карда шуда аст. Асосгузори он Ч,он Дюи (с. 1852- 1952) файласуф ва педагоги бузург ба шумор меравад. Ч,он Дюи пешниход намуд,ки «агар таълим ба воситаи фаъолияти яклухт лоихабандй ба рох монда шавад, пас таваччухи инфиродй ва зарурати амалан пайдо кардани дониш барои зиндагии оянда хосил мешавад». Мутахассисон ва олимони соха нисбати «Усули лоихабандй» фикру акидахои гунонгун доранд. Як кисми олимон тарафдор ва кисми дигар мухолиф мебошанд. Пайравони истифодабарии ин усул тадкикотхои гуноногун гузаронида, шаклхои аз чихати мазмун, сохтор, намуд ва равиш гуногунро пешниход намудаанд. Хдминро кайд мекунем, ки «усули лоихабандии таълимй» барои омузгорони фанни математика ва истифодаи ин он дар таълими математикаи мактабй бештар ба маврид аст.
Лоиха ё проект аз калимаи лотинии рго]ес1ш гирифта шуда, маънояш ба пеш партофта шуда мебошад. Лоиха-проект бо ду маъно:
1) хамчун натичаи фаъолияти лоихабандй;
2) хамчун шакли ташкили фаъолияти якчояи одамон истифода карда мешавад. Еояи асосии «усули лоихабандии таълими»-ро фаъолияти таълими-дарккунандаи максадноки натичадор ташкил медихад. Ин натича хангоми халли ин ё он масъалаи назариявй ё амалии проблемаи гузошта шуда, ба даст меояд. Он ба максади гузоштаи худи ичрокунандагон равона карда шудааст ва барои хамин усули нисбатан фардии фаъолияти эчодиро дарбар гирифта меавонад.
Аз «усули лоихабандй» ё «методи проектхо» метавонем, дар чараёни як ё ду машгулият истифода бурда, лоихахои таълимй тайёр намоем ё супориш гирифта дар муддати як-ду хафта баъди машгулиятхо тайёр намоем. Инчунин лоихаи таълимиро метавонанд шунавандагон ва хонандагон инфиродй ё гурухй ичро намоянд. Даминро кайд менамоем, ки хангоми як - ду машгулият лоихахои камхачм барои аз бар намудани усул ва пайдо намудани малакаву махорат гузаронида мешавад. Хусусиятхои дидактикии лоихахои таълимиро шартан чунин кайд кардан мумкин аст.
1) Бо талаботи вокей ва шартхои объективии фаъолият ва мухит алакаманд бошад. Масъалаи ахамиятнок буда, хамгироии донишхоро барои халли тадкикотии он талаб кунад.
2) Лоиха самтхои амалй, назариявй дошта, даркшаванда бошад.
3) Фаъолияти мустакилона (инфиродй, дунафара, гурухй ё коллективй) бошад. Амалкунии фаъолият тавсифи зехнй, эчодй, иттилоотй дошта бошад.
4) Тартиби кисми мундаричавй бо мархилахои натичавй ва вакти ибтидию интихои кори лоихавй, нишон дода шуда бошад.
5) Максади фаъолияти ичрокунада, чараёни муайяни тадкикотй дошта бошад.
Намудхои «усули лоихабандй»-ро дар фаъолияти омузгори математика ба
гуруххои зерин чудо намудан мумкин аст:
■ Лоихаи тачрибавй-амалй ба хавасмандии ичтимоии худи ичрокунандагон нигаронида шуда, натича ва махсули он пешакй маълум буда, метавонад дар фаъолияти минбаъда истифода шавад. Мисол: лоихаи ягон конунияти математикй; модели ягон супориш, чараёни исботи ягон мафхум ё теоремаи математикй, лоихаи конструкторй ва гайра.
■ Лоихаи тадкикотй аз руйи сохт ба тадкикоти илмии математикй монанд аст. Ичроиши он аз руйи алгоритми муайян амалй мегардад:
- гузориши масъала;
- тавсияи гипотеза;
- ба накша гирифтани фаъолият;
- чамъоварии ахбороту маълумот, тахлилу хулоса кардани он, бо маълумотхои мавчуда мукоиса кардан;
- тайёр намудан ва навиштани хулосаю хисобот;
- химоя ва муаррифии лоихаи навишташуда.
■ Лоихаи ахборотй бо чамъоварии маълумот ва ахборот оиди ягон объект, ки максад тахлилй, хулосабарорй ва дар ягон шакл ба шунавандагон пешниход кардан аст, равона кардашуда аст.
■ Лоихаи эчодй дар шакли фаъолияти озод ичро карда шуда, натичааш дар шакли гайриаъанавй нишон дода мешавад. Мисол: афсонаи математикй, сахначахои математикй ва гайра.
Мархилахои чараёни фаъолияти кори иштирокдорони лоихабандиро муоина мекунем.
1) Мархилаи тайёрй: А) Супоришхо: Муайяннамудани мавзуъ, максад, холати ибтидой, интихоби гурухи корй (инфиродй, дунафара, гурухй ё кололективй); Б) Фаъолияти шунавандагон: Мушаххас кардани иттилоот, мухокима ва кабул кардани карорхо оиди мавзуъ. Вазифаи худро дар фаъолияти гурух муайян намудан; В) Фаъолияти рохбари курс: Ичрокунандагонро хавасманд мекунад. Максади лоихаро мефахмонад. Назорат мебарад. Дар корхои ташкилй кумак намояд.
2) Мархилаи накшабандй: А) Супоришхо: Тахлили проблема. Муайян намудани сарчашмахои иттилоотй. Гузориши масъала ва критерияхои арзёбии натичахо; Б) Фаъолияти шунавандагон: Вазифахои лоихаро ба шакли муайян медароранд. Сарчашмахои маълумотхоро аник мекунанд. Критерияхои муваффакиятхоро интихоб мекунанд; В) Фаъолияти рохбар: Вобаста аз сатхи дониши шунавандагон ва мушкилияти лоиха ёрй расонида мухокима мекунад.
3) Мархилаи и^роиш: А) Супоришхо: Интихоби варианти дуруст. Кор бо лоиха. Ба расмият даровардан; Б) Фаъолияти шунавандагон: Тадкикот мегузаронанд ва кори лоихаро ба итмом мерасонанд. Лоихаро муккамал карда, ороиш медиханд; В) Фаъолияти рохбар: Назорат мебарад. Тавсия медихад. Маслихат медихад.
4) Мархилаи химояи лоихахо (презентация): А) Супоришхо: Баромад тайёр мекунанд. Маъруза мекунанд; Б) Фаъолияти шунавандагон: Дар бораи кори ичро намуда ва натичаи он баромад мекунанд. Дар арзёбии лоиха иштирок мекунанд. В) Фаъолияти рохбар: Дар тахлил ва арзёбии натичаи лоиха иштирок мекунад.
5) Мархила рефлексия: А) Супоришхо: Лоихаи ичро карда шуда ва натичахои дастрасро тахлил мекунанд. Расидан ба максади гузошташударо, тахлил мекунанд; Б) Фаъолияти шунавандагон: Дар тахлил ва арзёбии лоиха, ки аз тарафи шунавандагон гузаронида мешавад, иштирок мекунад; В) Фаъолияти рохбар: Ба кори методй, кори касбй ва фаъолияти худ бахо медихад. Ичрои лоихахоро аз руйи нишондихандахои муваффакият ва меъёрхои муайяшуда арзёбй мекунад.
Меъёрхои арзёбй ва нишондихандахои муваффакиятро метавон ба ду мархила чудо кард. Якум арзёбии кори ичро кардашуда ва дуюм арзёбии химоя ва баромади лоиха мебошад.
Арзёбии кори ичрошуда. Меъёрхо: душвории мавзуъ, вокей ва навгонии халли пешниходшуда, хачми коркард ва микдори халхои пешниходшуда, арзиши амалй, сатхи мустакилияти иштироккунанда, сифати баромади тахия шуда, бахои беруна ва такризи мутахассисону шахсони таваччухдошта.
Арзёбии химояи ва баромади лоиха. Меъёрхо: сифати баромади ачоиби пешниходшуда, дар пешниход амик ва васеъ ошкор намудани мавзуъ, дар пешниход амик ва васеъ ошкор намудани раанди таълими математика, ба саволхои рохбар ва иштирокчиён дигар лоихахо чавоб гуфтан.
Намунаи номгуи мавзуъхо барои тахияи лоихахо.
1. Методикаи ташкили корхои беруназсинфй дар дарсхои математика.
2. Ташкил ва банакшагирии корхои методй аз математика.
3. Ч,устучуи роххои тайёр кардани хонандагон ба озмунхои фаннй (аз тачриба).
4. Методхои хавасмандгардонии хонандагон ба дарсхои математика (аз тачриба).
5. Тарзхои ташкили корхои амалй бо хонандагон дар дарсхои математика.
6. Усули тайёр кардани вазифахои таълим барои баланд бардоштани малака ва махорати хонандагон дар халли масъалахо.
7. Риояи меъёрхои арзёбии фаъолияти шифохй ва хаттии хонандагон.
8. Таъмини меъёри санчиши хонандагон аз фанни математика.
9. Ташаккули малакаи ба худ ва ба хамдигар бахо додани хонандагон аз фанни математика.
10. Методикаи тахия ва гузаронидани тестхо дар таълими математика.
11. Функсияхои ибтидой ва тадбики амалии он.
12. Досила ва татбикиамалии он.
13. Фаъолгардонии хонандагон дар дарси математика.
14. Ташкили корхои гурухй дар дарси математика.
15. Истифодаи стратегияи саволгузорй дар дарси математика.
16. Истифодаи методи проблемагузорй дар дарси математика.
17. Алокамандии фанни математика бо хаёт ва мухити зист дар рафти дарси математика.
18. Истифодаи унсурхои фанхои дигар дар таълими математика.
19. Истифодаи бозихои шавковар дар дарси математика.
20. Методикаи гузаронидани дарс-конференсияи математикй.
21. Омузиши хамчоя дар таълими математика.
22. Арзёбии дониши хонандагон бо ёрии компютер дар дарсхои математика.
Кисми намунаи лоихаи тадкикотиро, ки шунавандагони КТИ омода кардаанд,
муоина мекунем. Лоиха «Сарфаи мавод ва хачми калонтар».
Фарзия (гипотеза): Максади истехсолкунанда дар истехсоли ашё бо сарфаи мавод даромади калон ба даст овардан аст.
Ма^сад: Муайян намудани он, ки хангоми истехсоли ашёхои гуногун мавод сарфа карда мешавад.
Вазифа: Кугтихои гуногун шакли барои чойгиркунии махсулотро, оид ба сарфаи мавод тахлил ва тадкик намудан.
Асосхои назарияви. Супориш: Аз тунукаи масохаташ маълуми доимй, хачми калонтарини куттй муайян намудан.
Х,ал: Дар ин чо формулахои масохати сатхи пахлуй ва хачми параллелпипед ва ёфтани киммати калонтарини функсия бо ёрии хосила, истифода мешавад. Ч,араёни тад^и^от.
1. Омузиши адабиётхои лозима.
2. Масохати сатхи пахлуй ва хачми намунахои куттихо ёфта шуд.
3. Далли ёфта бо намунахои ченакхои ёфташуда мукоиса шуд.
4. Хулоса.
Натичахо: Дар ин чо маводи тадкикотй бо халлаш ва бо накшахояш пурра оварда мешавад.
Хулосахо: Ба кадом хулоса ва натичахо расидан кайд карда мешавад.
Адабиёт. Дамин тавр, дидан мумкин аст, ки хангоми дар тачриба амалй намудани «усули лоихабандй» ё «методи проектхо» мавкеи шунаванда ва рохбари гурух тагйир меёбад. Дар ин чо аз донишхои тайёр ба ташкили фаъолияти тадкикоти илмй амалй гузашта мешавад. Агар ин усул аз тарафи омузгор дар дарсхои математикаи мактаби миёна гузаронида шавад, он гох мухити рухии синф солим мешавад. Омузгор ва хонандагон дар чараёни таълими математика бо фаъолияти эчодию тадкикотй машгул мешаванд.
Адабиёт:
1. Антонова Е. Метод проектов в обучении математике. - М.: Дрофа, 2008.
2. Гузеев В. В. Образовательная технология: от приема до философии М., 1996.
3. Нугмонов М. Теоретико-методологические основы методики обучения математике как науки. - Душанбе: Ирфон, 2011. - 290 с.
4. Савенков А. Проект, проектирование и «проектное обучение» в современном образовании. Математика. - М.: Дрофа, 2008.
СПОСОБЫ ПРИМЕНЕНИЯ МЕТОД ПРОЕКТОВ В КУРСАХ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ УЧИТЕЛЕЙ МАТЕМАТИКИ
В статье рассматривается особенности пути и способы применение метода учебных проектов в курсах переподготовке учителей математики; сформулированы некоторые методические рекомендации для активизации исследовательских деятельности учителя математики на основе применения метода учебных проектов.
Ключевые слова: учебные планы, дипломная работа, этапы исследования, исследовательская деятельность по методике обучения математике.
METHODS OF APPLICATION OF THE PROJECT METHOD IN THE TRAINING OF TEACHERS OF MATHEMATICS
This article discusses features of the way application of the method training courses proektovv retraining mathematics teachers; formulated some guidelines dlyaaktivizatsii research activities math teachers in the application of educational projects.
Key words: training plans, thesis, research stages, research of methods of teaching mathematics.
Сведения об авторах: Курбонов Сулаймон - старший преподаватель кафедры геометрии и методики преподавания математики Таджикского национального университета; Нугмонов Мансур - доктор педагогических наук, профессор, зав. кафедрой методики преподавания математики Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, е-mail: [email protected]
Information about the authors: Kurbonov Sulaymon - senior lecturer of the chair of geometry and mathematics methods of teaching of the Tajik National University; Nugmonov Mansur - the doctor of the pedagogical sciences, professor, head of the chair of mathematics methods of teaching of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini
