CC BY
38
УДК 377
ББК 74.262.21 Ч-А.АБДУЛАКИМОВА
АСОСХ,ОИ МЕТОДОЛОГИИ МУНОСИБАТИ САЛОХИЯТНОК ДАР МАШГУЛИЯТИ ТАЪЛИМИ ФАННИ "ТАЪРИХИ МАТЕМАТИКА"
Талаботи замон, дарачаи инкишофи илм ва техника, технологияи муосир ахди чомеаро водор менамояд, ки бо тарзи куллй мундарича, метод ва шакли машгулияти таълимиро тагйир диханд. Зеро системаи таълими му;аррарй, ки фаъолияти таълимро ба души омузгор гузошта буд, ба раванди таълими муосир на он ;адар мувофи; аст. Дар чунин тарзи таълим тамоми фаъолияти таълимро омузгор ба души худ мегирад ва субъекти таълим дар ин маврид на он ;адар фаъол мебошад. Он чиро, ки омузгор пешниход менамояд, хонандагон онро ичро мекунанд. Агар ба чунин тарзи таълим аз ну;таи назари психологию педагогй назар намоем, дар ин маврид тафаккури хонанда эътимоднок инкишоф наёфта, фа;ат маълумоти пешниходшударо дар хотир нигох медорад. Бо чунин тарзи донишомузй хонанда муаммохои илмии дар наздаш гузошташударо ба пурра хал карда наметавонад. Ин холатро мо дар фаъолияти харруза мушохида карда метавонем. Масалан, мухочироне, ки берун аз Точикистон барои кор мераванд, ё ки донишчуёне, ки ба хоричи кишвар ба донишомузй мераванд, аз надонистани забон ва махорати дар амалия истифода бурдани дониш азият мекашанд. Чунин холат Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистонро водор кард, ки лоихаи нави таълим, яъне чорй намудани муносибати салохиятнокро дар раванди таълим ба рох монад. Махз чунин муносибати салохиятнок ба хонанда ху;у;и мустакилона фаъолият бурданро имконпазир мегардонад, ки мо онро аз чихати илмй дар ин ма;ола тахдил мекунем.
Дар зери мафхуми "салохият" - мачмуи дониш, малака ва махорати ба хам марбутро дар назар доранд, ки ба халли муаммои мушаххаси хаётй (и^тимой, иктисодй, сиёсй) ва маърифатй равона карда мешавад(10, 157).
Дар ин хусус мо муносибати салохиятнокро хангоми омузиши "Таърихи математика" муоина мекунем. Кдйд кардан зарур аст, ки педагоги рус Ю.В. Романов дар зери мафхуми муносибати салохиятнок дар таълим хусусиятхои шахсй, дониши васеъ ва ;авй доштанро оид ба фанни таърих ва асоси методологияи математика, истифодаи далелхои таърихй ва воридкунии он ба системаи таълими математика, фарохам овардани шароит барои ташаккули акидаронй ва навгонй, бо истифодаи тачрибахои шахсиро мефахмад (9, 60).
Педагоги рус О. В. Витченко (4) муносибати салохиятнокро дар мавриди таълими таърихи математика чун меъёри асосй барои тайёр намудани мутахассисони сохаи омузгорй мехисобад. Дар ин маврид дарки маводи омухташавандаро ба дарачаи муносибати салохиятнок аз таърихи-математика эътимоднок баррасй намудан, барои ба сатхи методологии баланди ташаккули дониши субъекти таълимро доир ба таърихи- математика дар назар дорад.
О.В. Витченко дар ин маврид муносибати салохиятнокро дар ичрои вазифахои зерин мебошанд:
мазмуни назариявй (сохиб шудан ба дарачаи дониши васеъ дар сатхи таърихи математика), умумй- фархангй (сохиб шудан ба дониши ами; ва ;авй оид ба на;ши математика дар рушди фарханги инсониро сохиб шудан) ва касбй (хусусияти шахсие, ки дорандаи дониши кофй аз фанни таърихй математика дар сатхи мактабу маориф)
А;идаи пешниходшуда мазмун ва хусусияти муносибати салохиятнокиро баррасй намояд хам, вале дар он чузъи фаъолият ба назар гирифта нашудааст.
Аз мушохидахо ва тачрибахои О.В. Витченко ва Ю.В. Романов маълум мегардад, ки муносибати салохиятнок нисбат ба фанни таърихи математикаро хамчун чузъи касбиву тахассусии омузгори ояндаи фанни математика арзёбй намуда, мачмуи салохиятхоро чун асоси базавй ва хусусй шуморидан мумкин аст.
Муносибати салохиятноки дилхох фаъолияти касбй ва муваффа;ияти фардиро та;озо намуда, хусусиятхои он дар таълими фанни таърихи математика аз ну;таи назари илмиву- методологй бо чунин тарз чудо мешавад:
- ;обилияти халли муаммои касбй дар асоси истифодаи маълумоти гузашта ва хозира;
- кобилияти сохтани дурнамо, тархрезй, анчом додани банакшагирии фаъолияти касбй дар асоси такя намудан ба тачрибаи гузаштагон;
- кобилияти тахлил ва хулосабарорй дар доираи фаъолияти шахсй;
- дарачаи кобилият ва тайёрй барои худомузй.
Муносибати салохиятнок дар таълими фанни таърихи математика барои ташаккули кобилияти фикрронии мантией равона карда шуда, арзёбии маводи омухташаванда хангоми пайдо кардани роххои самарабахши халли муаммои таълим ва бахогузорй зохир мегардад.
Ба акидаи мо, чараёни муносибати салохиятнок дар таълими фанни таърихи математика барои мустакилона ба дониш ва махорат ноил гаштан, истифодаи онхо дар амал, фарохам овардани шароити мусоид барои шавкмандкунии субъект ва донишандузй, худинкишофдихй ва ба дарачаи баланди ихтисос сохиб шудан аз нукоти мехварй ба хисоб мераванд.
Муносибати салохиятнок хусусияти муайяни фаъолияти касбй, аз чумла, омузгориро инъикос мекунад. Барои фаъолияти касбии омузгор, муносибати салохиятнок зарурияти мукаммал намудани фаъолияти касбй дар доираи талаботи системаи маориф ва дар мархилаи рушди чомеаро ба амал меорад(10, 159). Дар чорчубаи муносибати салохиятнок мухимтарин фаъолияти омузгори муосир дар раванди ташаккули муносибати салохиятнок дар таълими фанни таърихи математика аз чунин чузъхо иборат аст:
- ташаккули кобилияти муносибати субъект бо фанни таълимй ва чараёни таълим;
- кобилияти мураттаб сохтани раванди таълим, яъне интихоби маводи таълим барои татбик ва ташкили мархилахои корй дар асоси чорй кардани маълумоти таърихй;
- кобилияти ба накша гирифтан ва дар амал татбик кардани худомузии касбй, дар асоси такя намудан ба мархилахои таърихии илм.
Амалй гардонидани муносибати салохиятнок аз фанни таърихи математика ба ташаккули маданияти омузгорони фаннй таъсири мусбат мерасонад:
якум, барои ташаккули чахонбинии омузгор мусоидат намуда, ба ташаккули системаи дониш, махорат ва малака таъсир мерасонад;
дуюм, дар мавриди омузиши таърихи математика ба хонандагон имконият медихад, ки дар фаъолияти касбии худ дар натичаи дарки маводи таълимй аз сари нав ва тоза ба тоза фикр намоянд ва ба халли муаммохои мукаммал намудаи системаи маориф бомуваффакият ноил шаванд;
сеюм, ба хонандагон имкон медихад, ки худидоракунии касбиро ба накша гиранд ва амалй гардонанд.
Самти дигари муносибати салохиятнок хусусияти хоси фанни дошта ё ин ки самти зерифанниро дар доираи фаъолияти касбй карор доштаро инъикос мекунад. Муносибати салохиятнок дар мавриди омузиши таърихи математика имкон медихад, ки ба омузгорони оянда дар доираи салохияти махсус як сохаи математикаро таълим дихем, ки он барои фаъолияти минбаъдаи у ногузир аст.
Шартхои асосй барои фаъолият бурдан дар муассисахои таълими миёна ва олй, яъне чорй намудани муносибати салохиятнок дар омузиши таърихи математика инхо мебошанд:
кобилияти тахия ва татбик намудани маводи таълим дар раванди таълим бо назардошти инкишофи таърихи математика;
- кобилияти амалй намудани маводи таълимй дар асоси муносибати салохиятнок дар мавриди омузиши таърихи математика;
- кобилияти гузаронидани ташхиси ташаккули махорат дар асоси принсипхои таърихй ва татбики акидахо;
- кобилияти тахлил ва истифодаи акидахои илмй дар мухити таълимй;
- ноил шудан ба омузиши инфиродй дар таълим.
Ба андешаи мо муносибати салохиятнок дар омузиши таърихи математика асосан дар доираи фаъолияти илмй ба ахамияти калон сохиб мешавад. Махз салохияти дар мавриди омузиши таърихи математика бадастоварда, имкон медихад, ки халли эътимодноки муаммохои гуногун муайян карда шуда, ба таври кофй усул ва воситахои таълими фаъол, тарзи интихоби маводи таълим мустакилона инкишоф дихад.
Аз руи фикрхои дар боло овардашуда метавон ба чунин хулоса расид, ки муносибати салохиятнок дар омузиши фанни таърихи математика омузгорони фанни математикаро водор менамояд, ки ташаккули фарханги акидарониро андеша ва дар асоси ноил шудан ба дониши таърихи математикаро сохиб шаванд. Муносибати салохиятнок ин воридшавй ба шохахои илм,
акидаронй дар асоси принсипи таърихй; кобилияти банакшагирй ва тархрезй дар раванди омузиши математика; ташаккул ва халли масъалахои эчодй дар сохаи мушкилоти педагогй ва психологй, истифодаи усулхои таълими математика дар асоси рушди таърихии илмро имконпазир мегардонад.
Муносибати салохиятноки таърихи математика дар тафаккури муаллимони математика хамчун фарогирии мачмуи салохиятнокии мушаххас ва хусусиятхои шахсии зерин, зохир мешавад:
- дарки ахамияти маводи таърихй дар мавриди омузиши фанни математика ва истифодабарии он;
- ноил гаштан ба дониши васею мустахкам аз фанни таърихи математика;
- мураттаб сохтани технологияи мувофик бо истифодаи маводи таълим;
- ташаккули кобилияти кор бурди дониши ноилгашта дар мавриди таълими гайрианъанавй;
- ташаккули фаъолият барои ноил гаштан ба натичаи мазмун ва сифат дар асоси истифодабарии
мавод аз таърихи математика;
- ташаккули кобилият дар раванди ноил гаштан ба фаъолияти педагогй.
Кайд кардан лозим аст, ки дар чорчубаи назария ва методикаи таълими математика муносибати салохиятнок дар омузиши фанни таърихи математика ташаккул ёфтааст, ки он аз чунин нуктахо иборат аст:
- муаррифии маводи хусусияти таърихи дошта;
- истифодаи методикаи таълим дар мавриди ба амалбарории самтхои маводи таълим аз таърихи математика;
- кобилияти интихоби маводи таълим барои татбик ва ташаккули махорати амалй доир ба мундаричаи таълими математикаи мактабй;
- ташаккули методикаи фаъолияти аз худ кардани таркиби системаи донишхо аз таърихи математика;
Дар мавриди тахлили маводи фанни математика, алгебра, геометрия, назарияи ададхо ва дигар фанхои тахассусии таълимй аз нуктаи назари муносибати салохиятнок, донишчу бо мантики сохтори муосири чузъи омузиши дастовардхо ва мушкилоти дар раванди таълим дучоршаванда ва бо олимоне, ки барои пешрафти омузиши фан сахм гузоштаанд, шинос мешаванд. Ин дастовардхо имконият медихад, ки ба донишхои васеи таърихии ин ё он назария такя карда, холати маводи таълимро аз фанни математикаи муосир омухт ва рохи тараккиёти ояндаи онро муайян намуд.
Дар холати дуруст ва муттасил истифодабарии маводхо аз таърихи математика дар омузиши фанхои таълимй ташкил ёфтани чабхахои зерин имконпазир аст:
салоуияти асоси (кобилияти ба шаклдарории чараёни таълим, ки барои ноил гаштан ба максади хусусии маълумот, дар асоси присипхои таърихй равона карда шудааст);
салоуияти махсус (хусусияти гузаронидани тахлили ташаккули акидарониии гуногун ва навовар дар асоси принсипхои таърихй, амалигардонии натичаи тахлили бадастоварда).
Таълими фанни таърихи математика барои тайёр намудани мутахассисони оянда, барои амалй намудани муносибатхои таърихй дар чараёни таълими математика дар мактаб барои рушди маърифат ва зехнии донишчу сахмгузор аст.
Мо чунин мехисобем, ки таълими муносибати салохиятнок аз фанни таърихи математика ба омузгорони оянда имкон медихад, ки ба муваффакиятхои зерин ноил гарданд:
- бахогузорй ва васеъ кардани дониши хусусии педагогй аз математика барои халли муаммои касбй;
- тахияи мувофики маводи таълимй барои омузиш;
- таъмини сифати таълим дар доираи фанни математика ва сохиб шудан бо мафхумхои таърихи математика;
- сохтани барномаи таълимии самтхои асосй ва ба тарзи лоиха ифода кардани самтхои касбй ва тайёрии касбй аз математика, бо истифодаи усулхои гуногун;
- ташкили намудхои гуногуни амалиётхо дар машгулиятхои дарсй ва берун аз дарсй (лоихавй, илмию-тахкикотй, чамъиятй);
- амалй кардани дастгирихои психологию педагогй ва хавасмандкунй барои мустакилият ва худбаходихй.
Хдмин тавр, дар мавриди пурра фарогирии муносибати салохиятнок дар таълими таърихи математика фаъолияти омузгор вусъат ёфта, самараи кори педагогии у нишонрас ва мутобик ба талаботи замони муосир мешаванд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Арипов, М. Из истории педагогической мысли таджикского народа/ М. Арипов. - Душанбе: Ирфон. т.1., 1962. - 162 с.
2. Артемов, А.К. Методологические основы методики формирования математических умений школьников: Дис. д-ра пед. Наук/ А.К.Артемов. - Пенза, 1984. 350 с.
3. Бабаев, Н., Собиров, Г. О тригонометрических таблицах Савай Джай Синха/ Н.Бабаев // Вопросы истории и методики элементарной математики. Вып. III. Уч. зап. Душанбинского госпединститута, т. 56. Душанбе, 1967, С. 40-64.
4. Витченко, О.В. Историко-математическая подготовка как средство культурологического личностно-ориентированного образования учителя математики в педагогическом колледже. дис. канд. пед. наук 13.00.02 / О.В. Витченко. - Ростов-на-Дону. - 2006. - 249 с.
5. Кадыров, К.Б, История педагогической мысли таджикского народа (с древнейших времен до возникновения ислама)./ К.Б. Кадыров.- Душанбе, 1998. - 235 с.
6. Кодиров, Б.Р. Развитие идеи обучения математике на основе средневековых педагогических воззрений мыслителей Востока. Дисс. канд. пед. Наук| Б.Р.Кодиров. - Душанбе, 2001.- 148с.
7. Кубесов, А. Педагогическое наследие аль-Фараби/ А.Кубесов.- Алма-Ата: Мектеб, 1989. - 152 с.
8. Лернер, И.Я. Процесс обучения и его закономерности/ И.Я.Лернер. - М.: Знание, 1980. - 96с.
9. Рекомендации Всероссийской конференции «Гуманитарная подготовка студентов негуманитарных специальностей и специалистов гуманитарного профиля» 2-3 апреля 1992 года // Высшее образование в России. - 1992. — № 3. - С. 61- 63.
10. Шаропов, Ш. Формирование профессиональной компетенции будущих учителей как педагогическая проблема/ Ш. Шаропов, М. Умарова// Ученые записки Худжандского государственного университета им. Академика Б. Fафурова. Серия гуманитарно-общественных наук. -2012.-N°1. -С.156-161.
REFERENCES:
1. Aripov, M. From the History of Pedagogical Ideas of the Tajik People. - Dushanbe: Cognition, -V.1. 1962. - 162 p.
2. Artyomov, A. K. Methodological Grounds of Methods of Formation of Schoolchildren's Mathematical Skills: doctoral dissertation in pedagogy/A.K. Artyomov. - Penza, 1984. - 350 p.
3. Babayev, N., Sobirov G. On Trigonometric Tables by Sawai Jai Singha // N. Babayev, G. Sobirov// Issues Concerned with the History and Methods of Elementary Mathematics. Issue. III. Scientific Notes of Dushanbe State Pedagogical Institute, - V. 56. - Dushanbe, 1967, - P. 40 - 64.
4. Vitchenko, O. V. Historical and Mathematical Training as a Means of Cultural Individually-Oriented Education of a Mathematics Teacher at Pedagogical College.(Text)candidate dissertation in pedagogy 13.00.02 / O. V. Vitchenko. - Rostov-on-the Don, 2006. - 249 p.
5. Kadyrov, K. B, The History of Pedagogical Ideas of the Tajik People (from Ancient Times to the Emergence of Islam)/ K.B. Kadyrov. - Dushanbe, 1998. - 235 p.
6. Kodyrov, B. R. Development of the Idea of Teaching Mathematics on the Basis of Medieval Pedagogical Views of Thinkers of the East: candidate dissertation in pedagogy/ K.B. Kadyrov.-Dushanbe, 2001.- 148 p.
7. Kubasov A. Pedagogical Heritage of al-Farabi/ A. Kubasov. - Alma-Ata: School, 1989. - 152 p.
8. Lerner, I. J. Educational Process and its Regularities./ I.J. Lerner. - M.: Knowledge, 1980. - 96 p.
9. Recommendations of the all-Russian Conference "Humanitarian Training of Students of Non-Humanitarian Specialties and Specialists of Humanitarian Profile" 2-3 April 1992 (Text)// Higher education in Russia. - 1992. - №9 3. - P. 61 - 63.
10. Sharopov, Sh. Formation of Professional Competence of Future Teachers as a Pedagogical Problem/ Sh. Sharopov, M. Umarova// Scientific Notes of Khujand State University named after acad. B.Gafurov. Series of Humanities-Social Sciences. - 2012. - #1. - P. 156 - 161.
Асосхои методологии муносибати салохиятнок дар машгулияти таълими фанни "Таърихи математика"
Вожахои калиди: муносибати салохиятнок, таърихи математика, салохият, малака ва майорат, далещои таърихи, муаммохои касбй, субъект, системаи маориф, омузгор, ташаккули цобилият Асосхои методологии системаи таълими замони хозира, ба хусус цори намудани муносибати
салохиятнок дар таълими фанни таърихи математика муаммои яке аз усули таълим хисобида
мешавад, ки нисбат ба таълими анъанави афзалият доштани он дар мацола муаррифи карда
шудааст.
Цараён гирифтани муносибати салохиятнок аз фанни таърихи математика, аз як тараф, сабаби асоси барои мустацилона гирифтани дониш, майорат ва малака ва истифодаи он дар таълим бошад, аз тарафи дигар, фарохам овардани шароити мусоид барои хавасмандкунии субъект ба донишандузи, худинкишофдщй ноил гаштанро дар бар мегирад. Инчунин муносибати салохиятнок муайян кардани хусусияти фаъолияти касбии омузгорро инъикос намуда, фаъолияти касбии уро ба талаботи системаи маориф дар мархилаи рушди цомеа муайян менамояд.
Дар ин маврид диццати махсус ба муносибати салохиятнок хангоми омузиши таърихи математика дода мешавад, ки барои сохиб шудан ба маданияти фарханги, ацидарони бо назардошти принсипи таърихи илм, цобилияти банацшагири, тархрезиро дар раванди омузиши таърихи математика цараён мегирад.
Основы методологии внедрения компетентного отношения в учебном процессе по предмету «История математики»
Ключевые слова: историко-математическая компетентность, история математики, компетентность, умения и навыки, исторические факты, профессиональные проблеми, юридические лица, система образования, учитель, формирование способности
Основной методологической проблемой в современной системе образования является внедрение компетенции в преподавание предмета истории математики в процессе обучения и указание его преимущества относительно традиционных методов обучения.
Реализация компетенностного подхода при обучении истории математики будет заключаться в приобретении знаний, умений и навыков самостоятельной работы, применения этих знаний в практике преподавания с одной стороны, а также создание условий для повышение интереса к приобретению знаний, саморазвитию с другой, а также компетентностный подход в профессиональной деятельности преподавателя.
При этом уделяют внимание компетентностному подходу при изучении истории математики для приобретения культуры, умения выражать свои мысли с учетом принципа истории науки, способности планирования деятельности.
Grounds of Methodology of Competent Relation Inculcation in Educational Process on the subject
"History of Mathematics»
The main methodological problem in contemporary education system is considered to be an inculcation of competence in teaching the subject of the history of mathematics in the process of tuition and indication of its advantage concerned with traditional methods of teaching, upon the whole.
Realization of competence approach while teaching the history of mathematics lie in acquirement of knowledge, skills and abilities of self-sufficient work, application of these knowledge in the practice of teaching, on the one hand, creation of conditions targeted at increasing interest in acquirement of knowledge, self-development, on the other hand; competence approach to the professional activity of a teacher being taken into consideration as well.
Hereby, particular attention is paid to competence approach in the course of studying the history of mathematics aimed at acquirement of culture of expressing one's thoughts in reference to the principle of the history of science and the ability to plan activity. Маълумот оид ба муаллиф:
Абдулакимова Цанатой Абдурауфовна, сармуалллимаи кафедраи методикаи таълими математика ва технологияи информатсионии Донишгохи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров, E-mail: ajanatoy@mail.ru Сведения об авторе:
Абдулакимова Джанатой Абдурауфовна, старший предподаватель кафедры методика преподавания математики и информатционной технологии Худжандского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд, E-mail: ajanatoy@mail. ru Information about the author:
Abdulakimova Janatoy Abduraufovna, senior lecturer of the department of mathematics and methods of informational technology teaching under Khujand State University named after acad. B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand), E-mail: ajanatoy@mail.ru
