Научная статья на тему 'СПОРТЧИЛАРНИНГ ЭКТОМОРФ ТАНА СТРУКТУРАСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРИ СОЛИШТИРМА ТАВСИФИ'

СПОРТЧИЛАРНИНГ ЭКТОМОРФ ТАНА СТРУКТУРАСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРИ СОЛИШТИРМА ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
148
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
АТЛЕТИК ГИМНАСТИКА / ПРОТЕИН / ВИТАМИНЛАР / МИКРОЭЛЕМЕНТЛАР

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Валихонов У.Ш.

Мазкур мақолада гимнастиканинг соғломлаштирувчи тури атлетик гимнастикада тана тузилмаси шуғулланувчиларининг организмига овқатланиш рациони таъсири ўрганилган ва унинг самарадорлиги белгилаб берилган. Кузатув ишлари Андижон давлат университетининг жисмоний маданият факультетини 2 босқич талабалари орасида олиб борилган. Талабаларни антропометрик кўрсаткичларини аниқлаш орқали уларни атлетик машқлар билан шуғулланиши самараси қанчалик даражада овқатланишни тўғри ташкил қилинишга боғлиқлиги тадқиқот давомида солиштирма тавсифланган.В данной работе показано влияние правильного питания на занятия оздоровительным видом атлетической гимнастикой. Наблюдательная работа проводилась среди студентов второго курса факультета физической культуры Андижанского государственного университета. В ходе исследования был проведен сравнительный анализ того, в какой степени от правильной организации питания зависит эффективность вовлечения учащихся в спортивные упражнения путем определения их антропометрических показателей. Показано значение организации дополнительного питания занимающихся эктоморфного типа по типу телосложения.This article demonstrates the impact of proper nutrition on the engaging form of athletic gymnastics, a healthier type of gymnastics. Observations were conducted on second-year students of the Faculty of Physical Culture of Andijan State University. Тhe study described how the effectiveness of athletic exercise in determining the anthropometric performance of students depends on the proper organization of nutrition. The importance of supplemental nutrition for ectomorphic individuals by body type has been demonstrated.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТЧИЛАРНИНГ ЭКТОМОРФ ТАНА СТРУКТУРАСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК КЎРСАТКИЧЛАРИ СОЛИШТИРМА ТАВСИФИ»

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта УУК (УДК, UDC): 796.413

Доцент в.б

У.Ш. ВАЛИХОНОВ1

1 Андижон давлат университети, Андижон шахри,Узбекистон

Муаллиф билан боглаш учун:

uvalixonov75@mail.ru

СПОРТЧИЛАРНИНГ ЭКТОМОРФ ТАНА СТРУКТУРАСИНИНГ АНТРОПОМЕТРИК КУРСАТКИЧЛАРИ СОЛИШТИРМА ТАВСИФИ

Аннотация

Annotation

В данной работе показано влияние правильного питания на занятия оздоровительным видом атлетической гимнастикой. Наблюдательная работа проводилась среди студентов второго курса факультета физической культуры Андижанского государственного университета. В ходе исследования был проведен сравнительный анализ того, в какой степени от правильной организации питания зависит эффективность вовлечения учащихся в спортивные упражнения путем определения их антропометрических показателей. Показано значение организации дополнительного питания занимающихся эктоморфного типа по типу телосложения.

Ключевые слова: атлетическая гимнастика, эктоморф, мезоморф, эндоморф, антропометрия, стратегия, креатин, белок, углевод, аминокислота, витамины, микроэлементы, кофеин.

Мазкур маколада гимнастиканинг согломлаштирувчи тури атлетик гимнастикада тана тузилмаси шугулланувчиларининг организмига овкатланиш рациони таъсири ур-ганилган ва унинг самарадорлиги белгилаб берилган. Кузатув ишлари Андижон давлат университетининг жисмоний маданият факультетини 2 боскич талабалари орасида олиб борилган. Талабаларни антропометрик курсаткичларини аниклаш оркали уларни атлетик машклар билан шугулланиши самараси канчалик даражада овкатланишни тугри ташкил килинишга богликлиги тадкикот давомида солиштирма тавсифланган.

Калит сузлар: атлетик гимнастика, эктоморф, мезоморф, эндоморф, антропометрия, стратегия, креатин, протеин, углевод, аминокислота, витаминлар, микроэле-ментлар, кофеин.

This article demonstrates the impact of proper nutrition on the engaging form of athletic gymnastics, a healthier type of gymnastics. Observations were conducted on second-year students of the Faculty of Physical Culture of Andijan State University. The study described how the effectiveness of athletic exercise in determining the anthropometric performance of students depends on the proper organization of nutrition. The importance of supplemental nutrition for ectomorphic individuals by body type has been demonstrated.

Key words: athletic gymnastics, ectomorph, mesomorph, endomorph, anthropometry, strategy, creatine, protein, carbohydrate, amino acid, vitamins, trace elements, caffeine.

CM О C\l

ю

to та t о ci w

с to

Долзарблиги. Бутун жахон согликни саклаш ташкилоти томонидан талабалаларнинг жисмоний, рухий-эмоционал жихатдан соглом ривожланиши учун шарт-шароитларни яратиш масаласи хар бир жамият келажаги учун устувор масала хисобланиши кайд килинган [2]. Талабаларнинг соглом ривожла-нишида жисмоний машкларни, айникса атлетик гимнастиканинг ахамияти жуда каттадир. Атлетик гинастика билан шугулланиш давомида талабаларни кунлик ва хафталик энергия сарфини хисобга олган холда овкатланишини тугри ташкил килиш хозирги вактдаги долзарб муаммолардан бири хисобланади. Атлетик гимнастика билан шугулланиш талабаларнинг жисмоний ривожланиш даражаси ва саломатли-ги холатига таъсирини доимий равишда мониторинг килиш максадида бундай тадкикотларни утказиш, уларнинг саломатлигини мустахкамлаш чора-тадбир-лари комплексларини ишлаб чикиш нуктаи назаридан долзарб ахамиятга эга хисобланади. Спортчилар-нинг чиникиш машгулотларининг самараси уларга канчалик даражада жисмоний юкламаларни тугри танланиши, рационал овкатланиши ва тугри дам олишни ташкил килишига боглик [3,8,10]. Рационал овкатланиш организмга керакли озука моддаларини етарли микдорда етказиб бериш хисобланади. Бунда организмни жисмоний ривожланиши ва хаётий жараёнларни етарли моддалар ва энергия билан таъ-

минланиши назарда тутилади. Организмда курилиш материали сифатида асосан оксил ишлатилади, энер-гияни углеводлар ва ёгларни парчалинишидан олади. Бу моддалардан ташкари нисбатан жуда оз микдорда булса хам витаминлар ва минерал моддалар хаётий жараёнларни соглом кечиши учун зарур булади.

Атлетик гимнастика билан шугулланиш скелет мускулларини ривожлантиради. Шу сабабли бу спорт тури билан шугулланганда овкатланиш тугри ташкил килиниши керак, акс холда яхши натижаларга эришиб булмайди. Атлетик гимнастика билан шугулланганда спортчиларнинг кушимча овкатланишини ташкил ки-лиш ахамияти катта. Атлетик гимнастикада чиникиш машгулотларининг самараси скелет мускулларининг массасини ортиши сифатида куринади [4,9,12].

Тадкикот максади. Эктоморф тана структура-сининг атлетик гимнастика спорт тури билан шугул-ланишида кушимча овкатлантириш таъсири оркали антропометрик курсаткичларни тахлил килиш.

Тадкикот материаллари ва услублари. Тадкикотлар Андижон давлат университетининг жисмоний маданият таълим йуналишида тахсил ола-ётган иккинчи боскич талабаларида олиб борилди. Тадкикотларда талабаларнинг буй узунлиги (см), тана вазни (кг), кукрак кафаси айланасининг узунлиги (см), елка айланасининг узунлиги (см), билак айла-насининг узунлиги (см), тос камари айланасининг

узунлиги (см), сон айланасининг узунлиги (см), болдир айланасининг узунлиги (см) улчанди. Буй узунлиги махсус буй улчагичда, тана вазни тиббиёт тарозисида колган курсаткичлар тасмали сантиметр ёрдамида стандарт услублар буйича амалга оши-рилди. Тадкикотлардан аввал кузатувда катнашган талабаларни айнан узларида кузатувдан олдинги улчов ишлари олиб борилди (1-жадвалга каранг).

1-жадвал

Антропометрик курсаткичлари буйича дастлабки натижалар

к 5 Е 1 Ё 1 £

и а 5 1 Е 1 ^ ¡5 Е

№ Э 1? § £ | ! ¡1 йЦ 1 ^ 1111

5 5 " ¡с * и ^ & £ ~

2 к Б н М и 1 И ^ ^ 1 "" £ ° ъ С И Б

1. В. А 1.71 55.6 19,1 89 32.5 24 72 45 29

2. А. Д 1.72 52.0 17,9 89 27 25 68 48 32

3. Р. Х 1.69 50.4 18.0 90 30 25 61 41 26

4. Е. Х 1.62 51.2 18,2 81 29 25 65 44 33

5. Ё. Х 1.70 53 18,2 87 30 24 84 43 30

6. А. Б 1.79 60 18.7 88 23 26 85 45 31

7. Н. А 1.67 60 22.2 93 30 27 84 53 32

8. М. Ф 1.91 74.5 20,6 96 32 27 85 55 36

9. С. З 1.80 75 23.4 99 32 27 87 55 35

10. Р. М 1.72 70 24.1 88 31 26 91 50 35

11. Т. Н 1.80 80 25,0 104 41 32 90 55 36

12. И. К 1.69 62 22,1 95 36 28 87 51 33

13. С. А 1.75 75 24,5 97 34 27 88 58 35

Тунда.

Нима ва цанча? Аргинин 5 г.

Нонуштадан бир соат олдин.

Нима ва цанча? Зардобли сут протеин 40 г; Углевод 50 г; Карнитин 1-3 г; Бета-Экдистерон 100 мг. Нонушта.

3 та тухум 3 та тухум оки;

3 ош кошикда сули ёрмаси (тайёрланади); Нонуштадан кейин.

Нима ва цанча?

Мультивитаминлар ва микроэлементлар 1 доза.

2-нонушта.

250 гр ёгсиз пишлок;

Тушлик.

250 гр товукнинг туш кисми; 2 булак жайдари ун нони; Творог 50 гр; Купрок салат. Тушликдан кейин. Нима ва цанча? Бета-Экдистерон 100 мг. Машгулотдан 1 соат олдин. Нима ва канча? Аргинин 5 г; Кофеин 200 мг.

Нимаучун? Аргинин азот оксиди синтезида кат-нашади ва капилляр кон томирларини кенгайтиради. Бу эса машкдан кейин мухимдир. Капилляр кон то-мирлариниг кенгайиши билан мускул тукималарига

кислород ва озукаларнинг келиши ортада.

Кофеин жисмоний кувватни, ундан хам мухими, энергияни оширади. Кофеин рухий чидамлиликни орттиради ва шу билан бирга чарчокни хайдайди. Бундан ташкари, кофеин анальгетик хусусиятга хам эга.

МашFулотдан ярим соат олдин.

Нима ва цанча?

Зардобли сут — протеин 20 г ; Креатин 5 г; Карнитин 1-3 г;

40 г секин углеводлар — мевалар, жайдари ундан нон ёки сули буткаси куринишида. МашFулотдан сунг.

Нима ва цанча?

Зардобли сут — протеин 60 г; Углевод 80 г; Креатин 5 г; Карнитин 1-3 г; Бета-Экдистерон 100 мг.

ВСАА аминокислоталарининг алохида лейцинни куп микдорда. Кечки овкат.

300 г товукнинг туш кисми, кайлага аралашти-рилган макарон, мевалар. Кечки овкатдан кейин.

Нима ва цанча?

Мультивитаминлар ва микроэлементлар - 1 доза. Уйкуга ётишдан бир соат олдин.

Нима ва цанча? Аргинин 9 г; 2МА 1 доза. Уйку олдидан. Нима ва цанча? Казеин 40 г; Бета-экдистерон 100 мг.

2-жадвал

Антропометрик курсаткичларининг кузатишдан кейинги натижалари

№ Исми шари-фи Буй узунлиги (см) Тана ваз-ни (кг) Вазн ин-дек-си Кукрак кафаси айланаси (см) Елка айла-наси узун-лиги (см) Билак айла-наси узун-лиги (см) Тос камари айла-наси узун-лиги (см) Сон-ни айла-наси узун-лиги (см) Болдир айла-наси узун-лиги (см)

1 В. А 1.71 64,0 22,0 91 34.5 26 74 47 30

2 А. Д 1.72 56.6 19.5 90 29 26 70 50 34

3 Р. Х 1.69 52.4 18.7 92 32 27 63 43 28

4 Е. Х 1.62 54.2 20.8 83 30 26 67 46 34

5 Ё. Х 1.70 56 19.3 88 31 25 85 45 31

6 А.Б 1.79 64 20.0 89 24 27 86 47 32

7 Н.А 1.67 66 23.5 94 31 28 85 55 34

8 М. Ф 1.91 79.5 22.0 98 34 28 87 57 38

9 С. З 1.80 80 25.0 100 34 28 88 57 37

10 Р.М 1.72 72 24.8 89 32 27 92 51 36

11 Т. Н 1.80 84.5 26.4 106 43 33 91 57 37

12 И. К 1.69 64 22.8 96 37 29 88 52 34

13 С. А 1.75 80 26.6 98 35 28 89 59 36

Кузатиш натижалари стандарт биометрик услу-блар ёрдамида математик-статистик кайта ишланди. Натижалар п марта такрорийликда амалга оширилган тажрибалар кийматларининг М±т шаклида кел-тирилган булиб, М - уртача арифметик киймат ва т - стандарт хатолик кийматини ифодалайди. Шу-нингдек, кузатиш натижалари гурухлар уртасидаги

см о см

ю

го га

0 ^

ю

1

с го

кийматларнинг узаро фаркини статистик ишончлилик даражаси Стьюдент t - мезони асосида дисобланди ва р<0,05, р<0,01 кийматларда статистик ишончли деб бадоланди [5].

Тадкикот натижалари ва унинг мухокама-си. Куйидаги жадвалда тадкикотда иштирок этган талабаларнинг кушимча овкатланиши ва атлетик машклар билан шугулланиш машгулотлари бо-шланишидан аввал ва кузатиш ишлари тугагандан кейинги антропометрик курсаткичлари келтирилган (3-жадвал)

3-жадвал

Учала тана структуралари антропометрик курсаткичларининг ^ушимча ов^атланишдан олдин ва кейинги уртача натижалари

Антропометрик курсаткич Кузатиш бошланишидан олдин п-13 Кузатиш тугатилгандан кейин п-13

Буй узунлиги (см) 173,6±0,02 173,6±0,02

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тана вазни (см) 62,9±2,9 72,1±3,06*

Вазн индекси 20,9±0,75 23,4±0,75*

Кукрак кафаси айланаси узунлиги (см) 92,0±1,68 93,3±1,69

Елка айланаси узунлиги (см) 31,34±1,19 35,03±1,24*

Билак айланаси узунлиги (см). 26,38±0,58 28,13±0,55*

Тос камари айланаси узунлиги (см) 80,53±2,84 81,92±2,72

Сонни айланаси узунлиги (см) 49,46±1,53 54,23±1,49*

Болдир айланаси узунлиги (см) 32,53±0,83 35,72±0,82*

СМ О СМ

Ю

ГО

га

О ю

Изо^: * , ** - I тажриба гуру^ига нисбатан назорат гуру^и ^ийматлари уртасидаги фар^ланишнинг статистик ишончлилик даражасини ифодалайди (' -р<0,05; " -р<0,01).

Олинган тажриба натижалари тадлили асосида аникландики, тадкикотлар олиб борилган жисмоний маданият таълим йуналишида тадсил олаётган иккин-чи боскич талабалари антропометрик курсаткичла-рининг барчасида кузатув бошлангандагига нисбатан кузатув тугалланганда уртача кийматларни ортиши кузатилди. Бирок, айрим курсаткичларни узгариши статистик ишонарли даражада булмади.

Одамнинг буй узунлиги курсаткичи ирсият томо-нидан кучли назорат килиниши сабабли турли экзоген ва эндоген таъсирларга чидамли булади. Бизнинг тадкикотларимиз киска вакт (4 ой) давом этганлиги сабабли кушимча овкатланиш ва атлетик гимнастика машклари билан шугулланиш талабаларни буй узун-лигини статистик ишонарли даражада узгаришни келтириб чикармади.

Кузатув ишлари бошланишдан аввал талабалар-нинг буй узунлигининг уртача курсаткичи 173,6 +0,20 см ташкил килди. Тажриба тугаллангандан кейин хам талабаларнинг буй узунлигини уртача киймати 173,6 +0,20 см аввалги даражада колди, фарк кузатилмади. (3-жадвал)

Тана вазни асосан скелет мускулларининг огир-лигидан ташкил топади. Спорт билан шугулланмаган катта ёшдаги одамларда скелет мускулларининг огирлиги тана вазниниг 42 - 45 % ини ташкил килади. Жисмоний чиниккан спортчиларда тана вазниниг 50 % ини ташкил килади.

Талабаларнинг кузатув бошланишдан аввал тана вазнининг уртача курсаткичи 62,9±2,9 кг.га тенг эканлиги аникланди. Талабаларнинг тана вазнининг абсолют курсаткичлари 50,4 - 80,0 кг спектрда

тулкинланиши кайд килинди.

Кузатув тадкикотлари тугаллагандан кейин тала-балар тана вазнининг уртача курсаткичи 72,16±3,06 кг.га тенглиги аникланди. Энг катта вазнли тала-банинг тана огирлиги 84,5 кг, энг кичик вазнли талабанинг огирлиги 52,4 кг эканлиги кайд килинди 3-жадвал.

Кузатувдаги гурухларнинг уртача курсаткичлари узаро таккосланганда орадаги фарк 9,2 кг.га тенглиги кайд килинди. Бу фарк статистик жидатдан мукар-рардир (р<0,05).

Танада мускул массасини ортаётганлиги тана вазнининг индексини узгариши оркали аникланади. Тана вазнининг индексини уртача киймати кузатув бошида 20,92±0,75 га тенглиги аникланди. Тана вазни индексининг энг кичик курсаткичи 17,9 га тенглиги, энг катта индекс эса 25,0 га тенглиги кайд килинди.

1. Эктоморфларда тананинг умумий ва кисман усиш курсаткичлари учта сомотипларлараро фарклар солиштирилди, тана узунлигига нисбатан тана ваз-нининг уртача катталиги курсаткичлари баркарор-лашди. Эктоморфлар учун ТВИ=169:2.8561=17,9 дан 167:2,7889=23,5 гача.

2. Мезоморфларда тана вазни индекси уртача огирлиги курсаткичлари баркароррок булиб чик-ди; мезоморф учун ТВИ=172:2,9584=24,8 дан, 175:3,0625=26,1 гача булиб, бу тана структурасининг вазн индекси мускул массаси ортиши ва кисман ёг босиши хисобига узгарди.

3. Эндоморфлар учун ТВИ=169:2,8561=22,8 дан 180:3,24=26,4 гача курсаткичлари юкори булиб та-нани ёг босишига олиб келди. Демак бу овкатланиш рациони эндоморфлар учун мос эмас.

Кузатув тадкикотлари тугаллагандан кейин тала-баларнинг тана вазни уртача курсаткичи 72,16±3,06 кг.га тенглиги аникланди. Энг катта вазнли талабанинг тана огирлиги 84,5 кг(эндоморф), энг кичик вазнли талабанинг огирлиги 52,4 кг.(эктоморф) эканлиги кайд килинди (3-жадвалга каранг). Тажри-ба ва назорат гурухларининг уртача курсаткичлари узаро таккосланганда тажриба гурухининг уртача курсаткичи назорат гурухининг уртача курсаткичи-дан 2,49 катта чикди, бу фарк статистик жидатдан мукаррардир (р<0,05).

Кузатув ишлари бошлангунгача тинч долатда талабаларнинг нафас даракатлари оралигида кукрак кафаси айланасининг узунлигини уртача курсаткичи 92,0±1,68 см эканлиги аникланди. Энг катта курсаткич 104,0 см, энг кичик курсаткич эса 87,0 см тенглиги аникланди.

Кузатув тугагандан кейин талабаларнинг тинч долатда нафас даракатлари оралигида кукрак кафа-си айланасининг узунлигининг уртача курсаткичи 93,38±1,69 см.га тенглиги кузатилди. Нафас даракатлари оралигида кукрак кафаси айланасининг узунлиги 106,0 - 83,0 спектрда тебраниб туриши кузатилди. (3-жадвал)

Кузатув гурухларининг уртача курсаткичлари узаро таккосланганда орадаги фарк 1,38 см.га тенг булиб, бу фарк статистик жидатдан мукаррар эмас

(р>0,05). Олинган натижалардан шу нарса куриниб турибдики, кузатув вактидаги атлетик машклар машгулотлари ва кушимча овкатланиш талабаларни кукрак кафаси айланаси узунлигини статистик ишо-нарли даражада узгариши учун етарли эмас экан.

Тажрибалар бошлангунга кадар талабаларнинг елка айланасининг узунлигини уртача курсаткичи 31,34±1,19 см тенг. Энг катта курсаткич 41,0 см, энг кичик курсаткич 23,0 см.га тенглиги кузатилди.

Кузатув охирида талабаларнинг елка айлана-сининг узунлигини уртача курсаткичи 35,03 см.га тенг. Талабаларнинг елка айланасининг узунлиги 55,0 - 45,0 см чегарада тебраниб туриши аникланди 3-жадвал.

Тажриба ва назорат гурухларининг уртача кур-саткичлари узаро таккосланганда орадаги фарк 3,69 см чикди. Бу фарк статистик жихатдан мукаррардир (р<0,05).

Кулнинг билак кисмида кул бармокларини бу-кувчи ва ёзувчи мускуллар жойлашган. Тажрибалар бошлагунгача талабаларнинг билаги айланасининг узунлигини уртача курсаткичи 26,38±0,58 см.га тенглиги аникланди. Билак айланасининг узунлигини энг катта курсаткичи 32,0 см, энг кичик курсаткичи эса 24,0 см.га тенглиги кайд килинди. Тажрибалар якунлангандан кейин талабалар билаги айланасининг узунлигини уртача киймати 28,13±0,55 см.ни ташкил этди. Энг катта курсаткич 33,0 см, энг кичик курсаткич эса 25,0 см.га тенглиги аникланди (3-жадвалга каранг).

Уртача курсаткичлар узаро солиштирилганда уртадаги фарк 1,75 см.га тенглиги аникланди. Бу фарк статистик жихатдан мукаррар (р<0,05). Кул-нинг билак кисмида бармокларни харакатлантирувчи мускуллар жойлашган булади. Талабалар атлетик машкларни бажаришда бармокларни кучига куп та-янганлиги учун кушимча овкатланиш бу мускулларни ривожланишига ижобий таъсир килиши кузатилди.

Одамни гавдаси ва унда жойлашган аъзоларни огирлиги тос камари оркали оёкларига утказилади. Тадкикотлар бошлангунга кадар талабаларнинг тос камари айланасининг узунлиги уртача киймати 80,53±2,84 см тенглиги аникланди. Курсаткичларни абсолют кийматлари 91,0 - 61,0 см чегарада тебраниб туриши кузатилда.

Кузатув ишлари тугаллангандан кейин талабаларни тос камари айланасининг узунлигини уртача киймати 81,93±2,72 см.ни ташкил килди. Бу курсаткични энг катта киймати 92,0 см, энг кичик курсаткичи эса 63,0 см эканлиги аникланди. (3-жадвал)

Уртача кийматлар узаро таккосланганда орадаги фарк 1,38 см.ни ташкил килди. Бу фарк статистик жихатдан мукаррар эмас (р>0,05). Талабаларни тос камари суяклар ва мускуллардан ташкил топган. Бизнинг тадкикотларимизни давомлилиги уларда сезиларли даражада узгаришларни келтириб чикариш учун етарли булмади деб тахмин килиш мумкин.

Одам оёгининг сон кисмини олдинги ва орка томонларида сон-тос ва сон-болдир бугимини ха-ракатларида иштирок этувчи мускуллар жойлашган

булади. Кузатув ишлари бошланишидан аввал талабалар сони айланаси уртача курсаткичи 49,46±1,53 см.ни ташкил килди. Талабаларда сон айланасининг энг катта киймати 58,0 см, энг кичик курсаткичи эса 41,0 см эканлиги аникланди.

Кузатиш тугагандан кейин талабаларнинг сон айланасининг узунлигини уртача курсаткичи 54,23±1,49 см тенглиги аникланди. Энг катта курсаткич 59,0 см, энг кичик курсаткич эса 43,0 см эканлиги кузатилди. (1-жадвал)

Иккала уртача кийматлар узаро таккосланганда орадаги фарк 4,76 см.га тенг булиб, бу фарк статистик жихатдан ишонарли хисобланади (р<0,05). Одам оёклари сон кисмининг олдинги томонида турт бошли мускул жойлашган булиб, оёкларни сон-бол-дир бугимини ёзишида иштирок этади. Бу мускулга кундалик хаётда жуда куп юкламалар тушганлини сабабли, уларни бажаришда уни ривожланганлиги даражаси мухим ахамиятга эга. Атлетик машкларни бажариш билан бирга кушимча овкатланиш омили-дан фойдаланиш сон мускулини ривожланишига ижобий таъсир курсатишини тажриба натижаларидан яккол куриш мумкин.

Кузатув ишларининг охирги боскичида атлетик машклар ва кушимча овкатланишни болдир муску-лининг айланаси узунлигига таъсири кузатилди. Тадкикотлардан аввал талабаларни болдир мускули айланаси узунлигининг уртача киймати 32,53±0,83 см.га, бу курсаткични энг катта киймати 36,0 см ва энг кичик курсаткичи эса 26,0 см.га тенг эди.

Тадкикотлар тугагандан кейин талабаларнинг болдири айланасининг узунлигини уртача курсаткичи 35,72±0,82 см эканлиги аникланди. Энг катта киймат 38,0 см, энг кичик киймат эса 28,0 см эканлиги кузатилди. (1-жадвал)

Талабаларнинг болдир айланаси узунлигини тажрибадан аввал ва тажрибадан кейинги уртача курсаткичлари узаро таккосланса орадаги фарк 3,18 см.ни ташкил килди. Бу фарк статистик жихатдан мукаррардир (р<0,05). Одамни оёк пажаларига ту-шаётган огирлик товон суякларига бириккан болдир мускулини Ахиллов пайлари ёрдамида ушлаб турила-ди. Атлетик гимнастикада бажариладиган бир оёкда мувозанатни ушлаб туришда болдир мускулларини ахамияти катта. Спортчиларни кушимча овкатлан-тириш ёрдамида болдир мускулларини ривожланти-риш спорт машкларини муваффакиятли бажаришни таъминлайди.

Хулоса. Спортда яхши натижаларга эришиш учун керакли харакатларни тугри бажаришнинг ахамияти каттадир. Даракатларни тугри бажариш уларни амалга оширишда катнашадиган мускулларни ривожланишига боглик. Мускулларни тугри тараккий этишида танланган жисмоний машклардан ташкари тугри овкатланишнинг хам уз урни бор. Спортчилар-нинг овкатланишини тугри ташкил килиш уларни спорт натижаларига тез эришишини таъминлайди. Талабаларни атлетик гимнастика машклари билан шугулланиши ва кушимча овкатланиши эктоморф ва мезоморф тана тузилишидаги индивидларга ижобий

см о см

ю

го га t

0 Q. W

1

с го

таъсир курсатиши самараси визуал кузатишларда ва улчашлар ёрдамида анщланди.

Хулоса ^илиб айтганда, атлетик гимнастика билан шугулланишда талабаларнинг тана тузилиши типига кура ов^атланиш стратегиясини танлаш ма^садга мувофщ булади.

Адабиётлар:

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-жилд. Тошкент: Узбекистон, 2017. - Б.591.

2. School and youth Ь|еа1ИУ/[Электрон ресурс].Режим доступа: http:// www.who.int/school youth_health/gshi/hps/en/ Дата обращения:22.11.2017 г.

3. Аулик И. В. Определение физической работоспособности в клинике и спорте / Москва. - Изд-во «Медицина», 1990. - С.34-56.

4. Валихонов У. Атлетик гимнастика/Укув услубий кулланмаТош-кент,2020.-148 бет.

5. Воробьев А. Анатомия силы. М. 1990.- С. 152.

6. Денисова Л.В., Хмельницкая И.В., Харченко Л.А. Измерения и методы математической статистики в физическом воспитании и спорте: Учебное пособие для вузов. // Киев. - Изд-во «Олимп. л-ра», 2008. - С.7-127.

7. Краснов Б. Как измерить объемы тела - подробная инструкция WWW. SMART TRANING.RU.

8. Ланда Б.Х. Методика комплексной оценки физического развития и физической подготовленности: учеб. Пособие. - 3-е изд.. испр. и доп. // Москва. - Изд-во «Советский спорт», 2006. - 208 с. - С.20-42.

9. Пеганов Ю.А. " Создай себя" Физкультура и спорт, М. - 1991. С.3 - 58

10. Шварценеггер А., Доббинс Б. Новая энциклопедия бодибилдингга. Книга 5. Здоровые, питание и диета.-www.zhimlezha.ru/ С.1-66.

11. "100 мужских рецептов" Персональный тренер. - М.: 2010, №2. С.7-12

12. Joe Weider. MUSCLE FITNESS журнал. - М.: -1998. С. 74-77.

13. Joe Weider. MUSdE FITNESS журнал. - М.: 2000 № 8-9. С.78-83.

14. Joe Weider. MUSdE FITNESS журнал. - М.: 1995, VOL 56., № 6. С.40-42.

УУК (УДК, UDC): 796.01:612:82

Муаллиф билан боглаш учун:

nuriddin.chorshamiyev.85@bk.ru

Укитувчи,

Кураш миллий спорт тури буйича спорт устаси Н.А. ЧОРШАМИЕВ1

1Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

ЁШ КУРАШЧИЛАРДА МУШАК КУЧИНИНГ ФУНКЦИОНАЛ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА ИШЧАНЛИК

;обилиятини ОШИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье рассматривается изучение физической работоспособности юных борцов, влияние "восточного массажа" на изменения, происходящие в организме при физических нагрузках во время занятий спортом и соревнований по борьбе.

Ключевые слова: юные борцы, условия для занятий спортом, "восточный массаж", физические нагрузки, влияние упражнений на организм.

Ушбу маколада ёш курашчиларнинг жисмоний ишчанлик кобилиятини урганиш маса-лалари, спорт машгулотлари хдмда мусобака жараёнида, жисмоний юкламаларни бажариш вактида организмда содир булаётган узгаришларга "шаркона массаж"нинг таъсири ёритилган.

Калит сузлар: ёш курашчилар, спорт машуглотлари учун шароитлар, "шарцона массаж", жисмоний юклама, организмга машцларнинг таъсири.

This article examines the study of the physical activity of young wrestlers, the influence of "oriental massage" on the changes occurring in the body during physical exertion during sports and wrestling competitions.

Key words: young wrestlers, conditions for sports, "oriental massage", physical activity, the effect of exercise on the body.

CM

о

CM

ю

ro та t

0 Q. w

1

Долзарблиги. Ёш курашчиларнинг жисмоний ишчанлик кобилиятини урганиш масалалари иссик иклимли республикаларда махсус ахамият касб эта-ди. Иссик иклимли шароитлар спорт машгулотлари хамда кураш мусобакалари жараёнида жисмоний юкламаларни бажариш вактида организмда содир булаётган узгаришларни кийинлаштирувчи омил булиб хисобланади. Шу сабабли республикамизда ёш спортчиларнинг спорт машгулотини ташкил килишда ишчанлик кобилияти динамикасини урганиш, боз устига шаркона массаждан фойдаланиш кенг ривож топиши лозим.

Ушбу йуналишда олиб борилган адабиёт ман-баларини урганиш шуни курсатдики, ёш курашчиларнинг жисмоний ишчанлик кобилиятини тадкик килиш, бунда иссик иклим шароитларида организмни тиклаш учун шаркона массаждан фойдаланиш деярли урганилмаган. Шунга ухшаш ишлар факат айрим муаллифлар томонидан амалга оширилган [1].

Т.С.Усманходжаев маълумотларидан куринадики, ёш курашчиларда машкланганлик холати оёкларнинг,

айникса ёзувчи мушаклар кучининг усиши билан бирга кузатилади ва улар спортчининг функционал холати даражасини аникрок акс эттиради. Бирок, бу маълумотларга карамасдан, аввалги тиббий - педаго-гик йуналишидаги тадкикотларда ёш курашчиларда мушак кучини устириш зарур булмаган, мушаклар кучи уларда факат уртача катталикларда ёки ур-тадан паст даражада булган. Факат кураш билан шугулланиш хар томонлама ривожланиши, айникса мушак кучининг катта хажмда ошишини таъминлай олмайди [1].

Спорт йуналишининг физиологик тахлилига багишланган илмий тадкикотлар сони катталарда ут-казилган тадкикотларга нисбатан озчиликни ташкил килади. Лекин шунга карамай, ёш курашчиларнинг спортдаги зурикишларининг функционал хусусият-ларини аниклаш катта ахамиятга эга.

Биринчи навбатда, ёшлар учун кандай харакатлар мос ва кандай юкламалар макбул эканлигини би-лиш, айникса уларнинг ёши ва жинси хисобга олиш жуда мухим. Х,ар хил спорт турларининг усаётгани

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.