Научная статья на тему 'ТАЯНЧ ҲАРАКАТ-АППАРАТ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРДА КООРДИНАЦИЯ ҚОБИЛИЯТИНИНГ ТАВСИФИ'

ТАЯНЧ ҲАРАКАТ-АППАРАТ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРДА КООРДИНАЦИЯ ҚОБИЛИЯТИНИНГ ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
162
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Ключевые слова
ЮРИШ / АНИқЛИК / МУВОЗАНАТ / МОСЛАШУВЧАНЛИК / БИОМЕХАНИК ҲОЛАТЛАР / ҲАРАКАТ

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Ўринбоев Э.А.

Ушбу мақолада таянч ҳаракат аппарати шикастланган талабаларни “BTS G-WALK” махсус ускунаси ёрдамида юришдаги нуқсони ва динамик оғишини аниқлаш шунингдек ҳаракат фаоллиги координатасини таҳлилий маълумотлари келтирилган.Аналитические данные о динамическом отклонении дефекта походки у студентов с травмами опорно двигательного аппарата при использовании специального оборудования, координаты двигательной активности.Analytical data on the dynamic deviation of the gait defect of students with musculoskeletal injuries by using special equipment "BTS G-WALK", the coordinates of motor activity.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЯНЧ ҲАРАКАТ-АППАРАТ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРДА КООРДИНАЦИЯ ҚОБИЛИЯТИНИНГ ТАВСИФИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

реакциялар тажриба якунига келиб яккол узайган, аник реакциялар сони эса камайган. Бундай холат ушбу гурух гандболчиларида утказилган анъанавий машгулотлар якунида толикиш аломатлари юзага келганидан дарак беради. ТГда "барвакт" ва "ке-чиккан" реакцияларнинг белгиланган вакт-оралик чегарасига нисбатан кискаргани ёки уларни шу чега-рага якинлашгани хамда аник реакциялар сонининг ортиши мазкур гурух гандболчилари билан утказилган машгулотларда биз томонимиздан тавсия этилган машкларни мунтазам кулланиб борганлиги туфайли юз берганини тасдиклайди.

Хулоса. Айрим мутахассис-изланувчилар томони-дан утказилган тадкикотлардан маълумки, тинч хо-латда, яъни айланма харакат юкламалари таъсирисиз шароитларда статик мувозанатни саклаш тургунлиги, белгиланган вакт-оралик ва кучланиш чегарасини фарклаш, шу жумладан спорт уйинларида тупни му-вофик "нишонга" (дарвоза, баскетбол савати, волейбол зоналари) йуналтириш курсаткичлари нисбатан юкори натижалар билан намойиш этилади. Аммо, уйин давомида бундай имкониятлар булмайди, хатто стандарт холатдан (ракиб каршилигисиз холатдан) жарима тупини амалга ошириш чораси кулланганда хам уйинчи аввалги юкламалар таъсирида булади. Демак, уз-узидан маълумки, кескин узгарувчан тез-кор харакатлар ёки айланма харакатлар таъсирида аникликни талаб килувчи хар кандай реакция "издан чикади". Бундай холатларда харакат аниклиги факат мувозанат саклаш кобилиятини бошкарувчи марказ -вестибуляр анализатори юксак шаклланган булсагина ижобий натижа бериши мумкин.

Белгиланган вакт-оралик чегарасига нисбатан аник ижро этилган реакциялар динамикасидан куриниб турибдики, тажриба давомида уз машгулотларида

биз томонимиздан тавсия этилган махсус машклар-ни мунтазам куллаб борган ТГда аник ижро этилган реакциялар сони тинч холатда хам, танани чап ва унг томонларга айлантириш таъсирида хам жадал усган. Бирок, тажриба жараёнида анъанавий машгулотларда шугулланишни давом эттирган НГда бундай аник ре-акциялар сони прогрессив узгариш динамикаси билан фаркланмаганлиги кузатилди.

Адабиётлар:

1. Абдурахманов Ф.А., Павлов Ш.К., Кариева Р.Р. Исследование эффективности защитных гандболистов различного возраста и квалификации в условиях соревнавательной деятельности: Фан-спортга илмий-назарий журнал 4/2007., 17-20 б.

2. Артыков А.А. Анализ специализированниых средств по совершенствованию целевой точности технических приемов в футболе: Фан-спортга илмий-назарий журнал 3/2017., 46-47 б

3. Бернштейн, Н.А. Биомеханика и физиология движений : избр. психол. тр. / Под ред. Зинченко В.П. - М., Воронеж: Ин-т практ. психологии: Модэк, 1997. -687 с.

4. Грулёва Т.Г. Воспитание координационный способностей в спор-тивно-оздоровитеьнык группах детей 6-7 лет: автореф. ...дис. канд. пед. наук: 13.00.04 // Т.Г. Грулёва - Улан-Уде, 2006.

5. Бернштейна Н.А. - методологическая основа разработок восстановительного лечения в не-врологии // Казанский мед. журн. 2007. Т. 88. № 5. С. 426-430.

6. Муминов А.Ш., & Розибоев М.М., & Азимкулов Б.А. (2021). Tools and methods of development of handball players at the preliminary preparation stage / Proceedings of 3rd International Multidisciplinar^ Scientific Conference Global Technovation, Granada, Spain - С. 5-6.

7. Муминов А.Ш. (2021). Гандболчи-талабаларда танани чап ва унг томонга айлантириш таъсирида вакт-ораликни фарклаш реакцияларининг узгариш динамикаси. International Multidisciplinar^ Scientific Conference on Educational Advancements and Historical Developments. Berlin, Germany -Sydney, Australia - С. 5-6.

8. Хабибжанова Х.М., & Муминов А.Ш., & Юсупова З.Э., (2021). Мусо-бакр шароитида марказ амплуасида уйновчи гандболчиларнинг хужумдаги техник-тактик харакатларини тах,лил килиш ва бахрлаш. "ФАН-СПОРТГА" илмий назарий журнал, Чирчик - Б. 36-38.

9. Муминов А.Ш. (2021). Точность дифференцировки пространственно-временных отношений по данным РДО у гандболистов до и после вестибулярной нагрузки на разных этапах годичного цикла подготовки. ФАН-СПОРТГА илмий назарий журнал, С. 69-71.

Катта^укитувчи Э.А. УРИНБОЕВ1

1 Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

urinboyeveldoreldor@gmail.com

ТАЯНЧ ХДРАКАТ-АППАРАТ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАААРДА КООРДИНАЦИЯ ЦОБИЛИЯТИНИНГ ТАВСИФИ

Аннотация

Annotation

Аналитические данные о динамическом отклонении дефекта походки у студентов с травмами опорно-двигательного аппарата при использовании специального оборудования «ВТ5 G-WALK», координаты двигательной активности.

Ключевые слова: ходьба, точность, устойчивость, адаптивность, биомеханические состояния, движение, координация.

Ушбу маколада таянч харакат аппарати шикастланган талабаларни "BTS G-WALK" махсус ускунаси ёрдамида юришдаги нуксони ва динамик огишини аниклаш шунингдек харакат фаоллиги координатасини тахлилий маълумотлари келтирилган.

Калит сузлар: юриш, аницлик, мувозанат, мослашувчанлик, биомеханик цолатлар, царакат, координация.

Analytical data on the dynamic deviation of the gait defect of students with musculoskeletal injuries by using special equipment "BTS G-WALK", the coordinates of motor activity.

Keywords: walking, accuracy,stabiHty, adaptability, biomechanical states, movement, coordination.

Долзарблиги. Сунгги йилларда жахон спортида имконияти чекланган спортчиларнинг спортдаги

ракобати кескин усиб бораётгани, шу жумладан таянч харакати аппарати шикастланган спортчи-

44

www.fansports.uz

№1-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ларнинг жисмоний тайёргарлиги хамда мусобака натижаларининг усиш курсаткичи тугрисидаги объектив маълумотларни тахлил килиш ва ушбу асо-сида тайёргарликнинг турли томонларини урганиш муаммоси ута долзарб хисобланади. Шу боис, таянч харакат аппарати ногиронлиги булган талабаларнинг харакат фаолиятини хамда координата фаолиятини самарадорлигини оширишда махсус машкларни режа-лаштириш, мусобака ва махсус машкларни бажариш харакатларни бошкариш ва уни биомеханик тахлил килиш буйича тадкикотлар олиб борилган. Бирок таянч-харакат аппарати шикастланган талабаларнинг харакат фаолияти таснифланиши буйича махсус уску-на оркали, харакат координаталарини аниклаш махсус машклар ишлаб чикиш юзасидан илмий ишлар олиб бориш тадкикотчилар назаридан четда колган.

Таянч-харакат аппарати шикастланган талабаларнинг харакат фаолиятининг холати тугрисида объектив бахолаш, ахборот олиш ва спорт машгулотларига тизимли ёндашиш масаласи долзарб хисобланиб, бунга тоифалар буйича махсус машклар ишлаб чикил-маган. Спорт машгулотлари жараёнини тахлил килиш ва спортчиларнинг индивидуал хусусиятларига оид услубларни танлаш, укув-машгулот дастурларини белгилашда воситаларни тугри куллаш, спортчиларнинг харакат фаолияти курсаткичларини тахлил этиш, жисмоний ва техник-тактик тайёргарлик самарадор-лигини оширишда махсус ускуна ёрдамида текширув утказиш йули билан тадкикотлар утказилмаган. Шу уринда, мазкур утказилган тадкикот ишларида харакат фаолиятини тахлили асосида таянч харакат аппаратида шикастланган спортчиларнинг харакат фаолиятини ривожлантириш ва харакат фаоллиги такомиллаштириш самарадорлигини ошириш буйича падагогик кузатишларни олиб бориш, мазкур илмий тадкикотнинг долзарблигини белгилаб беради[4].

Тадкикот максади. Таянч-харакати аппарати шикастланган талабаларнинг "BTS G-WALK" ускуна ёрдамида харакат фаоллигини таснифлаш, ишлаб чикилган дастур ва махсус жисмоний машклар мажмуаси оркали харакат фаоллигини такомиллаштиришдан иборат.

Тадкикот вазифалари:

1. Таянч-харакат аппарати шикастланган тала-баларнинг харакат фаолиятини такомиллаштириш ва жисмоний ривожланиши, жисмоний тайёргарлик даражасини аниклаш ва таснифлаш;

2. Таянч-харакати аппарати шикастланган талабаларнинг харакат фаоллигини "BTS G-WALK" ускунаси ёрдамида биомеханик тахлил килиш;

3. Таянч-харакати аппарати шикастланган тала-баларнинг харакат фаолиятини такомиллаштириш буйича дастур ишлаб чикиш;

4. Таянч-харакати аппарати шикастланган талабаларнинг нозологиясига караб махсус машклар мажму-ини ишлаб чикиш ва амалиётга татбик этиш;

Таянч-харакати аппарати шикастланган, масалан: бу тугма ёки орттирилган, бир оёк калталиги ва мосламдаги (пратез) спортчининг харакати махсус жихоз оркали юриш холатлари инобатга олиниб "BTS G-WALK" ускунаси ёрдамида биомеханик тахлил килинди.

1-жадвал

Юриш тахлили хисоботлари (Н.А. чап оёк нозологияси, махсус жихоз оркали харакатланади)

Фазовий вакт параметр улчови Умумий киймат Унг оёк харакати Меъёрда Улчов бирликлари

Тахлил муддати 21.5

Кадамлар 119.90±46.94 124.80±9.00 steps/min

Тезлик 1.12±0.23 1.24±0.17 m/s

Фазовий вакт улчови Чап оёк харакати Меъёрда

Юриш цикл давомийлиги 1.16±0.22 1.12±0.19 1.10±0.17

Катта кадамлар узунлиги 1.29±0.39 1.22±0.21 1.19±0.13 m

Катта кадамлар узунлиги % да 80.43±24.52 78.18±13.14.32 84.70±6.10 %height

Оддий кадам узунлиги 56.39±15.24 43.61±16.75 50.00±0.70 %str length

Туриш фазаси 59.60±7.65 61.17±10.69 60.30±4.70 % cycle

Бурилиш боскичи 40.40±7.65 38.83±10.69 39.70±4.70 % cycle

Биринчи, иккинчи куллаб кувватлаш боскичи 7.38±2.88 9.72±3.44 9.45±3.25 % cycle

Ягона куллаб кувватлаш боскичи 42.06±5.50 42.86±11.40 39.70±4.70 % cycle

Таёрланган кадамлар 10 10

Синалувчи (Н.А.) таянч-харакат аппарати шикаст-ланиши мавжуд буйи-160 см, вазни 42 кг нозологияси чап оёк "BTS-G-Wolk" ускунаси ёрдамида биомеханик харакат фаоллиги тахлил килинди ва куйидаги нати-жалар олинди WAR- буйича 21.5 м/с= масофада, LV-(чап оёк) 1.16±0.22; RV- (унг оёк) 1.12±0.19; SL (Катта кадамлар узунлиги) , LV-1.29±0.39; RV-1.22±0.21; LV-80.43±24.52; RV-78.18±13.14.32; SP (turish fazasi) LV-59.60±7.65; RV-61.17±10.69; ни курсатди. Натижалар асосида шундай хулосага келиш мумкинки, синалувчи (Н.А.) таянч харакат-аппарати шикастланган чап оёк нозологияси буйича мувозанат саклаб тура олмаслиги, кайт этилди.

Синалувчи харакатларининг WAR - буйича ас-симетрик холати 87.8 индексини курсатди, динамик холати солиштирилганда чап оёкнинг огиш даражаси шкаласининг 4.3-2.2,2.1, курсатгани, унг оёк эса 4.32.1,0.01 курсаткичини кайд этди. Юриш харакатида уртача стандарт огиш тос сон бурчагигача симметрик холатлари урганилди.

Юриш харакатининг ён томондан куринган холда тос бурчагиниг умумий огирлик мараказидан кочиш даражаси спортчининг динамик курсаткичи оёклар билан хассанинг бир-бирига мослашганини куриши-миз мумкин. Унг ва чап оёкларнинг ярим кадамларини таккослаш юришнинг симметрия даражасини кур-сатади. Ярим кадам узунлиги канчалик якин булса, юриш шунчалик носимметрик булади. Ярим кадам узунлигининг узгарувчанлиги ярим кадам узунлиги-нинг кадам частотасига нисбати тахминан 0,006 м/ ярим кадам ёки одамнинг юриш сони (хажм) кадами билан богликлиги акс этади.

Юриш харакатининг олд томонидан курилган холда спортчининг тос бурчагининг умумий огирлик маркази яккол холда, унинг юриш даражасига салбий таъсир курсатиши ва бу холатга мослашиши аникланди. Синалувчининг (Н.А.) симметрик индекси улчанган булиб, чап оёкда мин: -0.1о, мах: 2.0о , улар орасидаги фарк эса 2.0о, унг оёкда мин: -1.9о , мах: -0.1о , улар орасидаги фарк эса 1.8о.

Юриш харакатининг юкоридан курилган холатда спортчининг тос бурчаги ассиметрик холати оёкларнинг узаро бир-бирига прапорцияси узаро харакатлар

см см о см

го та t

0 Q. W

1

с го

№1-2022

www.fansports.uz

45

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

нисбатан маълум даражада харакат фаолияти такомил-лашмаганлиги аникланди. Юкоридаги кузатувларга кура, синалувчининг унг ва чап томонлари харакат-ланишида 3,3% фаркли тавофут мавжуд.

Юришнинг детерминантларининг вазифаси та-нанинг вертикал ва латерал харакатларини, оралик фаркни камайтириш ва шу билан энергия сарфини тежаш ва юришни самаралирок килишдир. Олтита детерминант (ораликдаги фарклар) мавжуд:

1) тоснинг латерал эгилиши (тос суягининг фрон-тал текисликда тушиши);

2) куллаб-кувватлаш боскичида тиззанинг эгилиши;

3) тиззаларнинг узаро таъсири;

4) тупикнинг узаро таъсири;

5) тос суягининг кундаланг текисликда айланиши;

6) тиззанинг ташки томонга физиологик валгус бурилиши.

Детерминантларни куриб чикиш тартиби уларнинг функциясига мос келади ва уларнинг юриш циклидаги тартиби билан богликдир.

Хулоса. Таянч харакат аппарати шикастланган талабаларда гавда харакатланганда, координацион кобилияти етишмовчилиги сабабли талаба юриши, харакатланиши вактида унинг оёклари орасидаги фарклар худди эндигина юра бошлаган болалар ва кексаларда кузатиладиган холатга ухшайди. Ёшларда катталарникига караганда юкори огирлик марказига

эга ва баркарорликни саклаш учун кенгрок оралик фарк керак. Одатда, катталарда оралик фарк тахминан 8,89 см ни ташкил килади ва унинг узгарувчанлиги 2,5 дан 12,70 см.га тугри келади.

Тадкикотлар натижасига кура таянч харакатланиш аппарати шикастланган талаба-спортчининг маълум вакт давомида узининг мувозанатини ушлаб тура олиши ва ундан сунг бу фаолият сунишини хисобга олган холда спортчига харакат фаоллиги такомил-лаштириш учун махсус машклар мажмуаси берилди. Укув-машгулотлари давомида таянч-харакат аппарати шикастланган талабаларнинг орттирилган ва тугма нуксони булган уларнинг нозологиясини хисобга олиб дастур асосида машгулот ишланмалари ишлаб чикилди. Мазкур машклар мажмуи ва тавсиялар кел-гусида таянч харакат аппаратида шикастланиши бор талабаларни харакат фаолиятини 15% яхшилашга хизмат килади.

Адабиётлар:

1. Нематов Э.М. Сабинин С.Л. "Основы биомеханика движения тела". Москва-2012 г -475 с

2. Миржамолов М.Х. Адаптив жисмоний тарбия ва спорт (укув кул-ланма) Тошкент, 2020-196 б.

3. Лях В.И. Координационные способности: диагностика и развитие М: ТВТ Дивизион,2006- 97с

4. Шелков О.М. Коротков К.Г. Презентация российской спортивной науки. // Адаптивная физическая культура. №4 (44) 2010. с 55-56.

5. Матвеев Л.П. "Теория и методика физической культурыГ Москва 1991.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

Ж.М. ИШТАЕВ1,

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

javlon-bek@mail.ru

МАКТАБ ЁШИДАГИ ^ИЗЛАРНИНГ ПОРТЛАШ ЦОБИЛИЯТ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИНГ

ТАХДИЛИ (1-11 СИНФЛАР МИСОЛИДА)

Аннотация

Annotation

В основу данной статьи положено экспериментальное развитие взрывных способностей у школьников, не занимающихся спортом, с помощью прибора «СПОРК» и разработка нормативов возрастных показателей.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ключевые слова: школа, школьницы, вертикальный прыжок, взрывная способность, развитие, измерение, динамика.

Мазкур маколада мактаб ёшидаги спорт билан шугулланмайдиган укувчиларида портлаш кобилиятини «СПОРК» мосламаси ёрдамида ривожлантириш ва ёш курсаткичлари буйича меъёрлар ишлаб чикишни тажрибада асосланган.

Калит сузлар: мактаб, уцувчи цизлар, вертикал сакраш, портлаш цобилият, ривожлантириш, улчаш, динамика.

This article is based experimentally on the development of explosive ability in school-age students who are not involved in sports with the help of the SPORK device and the development of standards for age indicators.

Keywords: school, schoolgirls, vertical jump, explosive ability, development, measurement, dynamics.

CM CM О CM

CO

та t

0 ci w

1

с to

Долзарблиги. Ёш тоифалари буйича спорт меъёр-ларини ишлаб чикиш муаммосининг урганилганли-ги, кобилият ва спорт назариялари каби масалалари хозирги кунда долзарб ахамият касб этади. Дунё микёсида бир катор олимлар замонавий адабиётларда мактаб укувчиларининг жисмоний кобилиятларини ривожлантиришга хамда жисмоний тайёргарлик меъёрларини ишлаб чикишга каратилган илмий тадкикот ишларини олиб борган. [2;4;6;]. Европа ва гарб олимлари эса [5] мактаб ёшидаги болаларнинг

портлаш кобилиятини 6-12 ёшдан бошлаб ривожлан-тириш юкори самара беришини ва бошлангич мактаб ёшидаги укувчиларнинг жисмоний кобилиятининг ривожланиш динамикаси тадкик килган. Республи-камиз олимлари бу борада Р.С.Саламов Т.С.Усмонху-жайев, П.Ходжаев, Гаппаров З., О.В.Гончаровалар ва бошкалар болаларнинг жисмоний ривожланишини, уларнинг фаоллигига узаро богликлигини илмий асосларини, укувчиларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиришни, болаларнинг тана тузилиши ва

46

www.fansports.uz

№1-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.