Научная статья на тему 'СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСИММЕТРИЯ ҚИЁФАСИНИ ЎРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ'

СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСИММЕТРИЯ ҚИЁФАСИНИ ЎРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
17
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миянинг билатерал функционал асимметрияси / “ўнақай” ва “чапақай” / индивидуал ассиметрия. / bilateral functional asymmetry of the brain individual asymmetry.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шахиста Маматқуловна Таджибаева, Зуфар Хусан Ўғли Саидходжаев

Ушбу мақолада спортчи талабалар индивидуал асимметрия қиёфасини ўрганишнинг психологик-эмпирик тадқиқот натижалари психологвазифаси сифатида ёритиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Шахиста Маматқуловна Таджибаева, Зуфар Хусан Ўғли Саидходжаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the results of psychological-empirical research on the study of the image of individual asymmetry of student-athletes are highlighted as a psychological task.

Текст научной работы на тему «СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСИММЕТРИЯ ҚИЁФАСИНИ ЎРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ»

СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСИММЕТРИЯ

ЦИЁФАСИНИ УРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Шахиста Маматкуловна Таджибаева

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Спорт психологияси ва педагогика кафедраси катта укитувчиси

Зуфар Хусан ^ли Саидходжаев

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Спорт психологияси ва педагогика кафедраси стажёр укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада спортчи талабалар индивидуал асимметрия киёфасини урганишнинг психологик-эмпирик тадкикот натижалари психологвазифаси сифатида ёритиб утилган.

Калит сузлар: миянинг билатерал функционал асимметрияси, "унакай" ва "чапакай", индивидуал ассиметрия.

ABSTRACT

In this article, the results of psychological-empirical research on the study of the image of individual asymmetry of student-athletes are highlighted as a psychological task.

Keywords: bilateral functional asymmetry of the brain individual asymmetry.

КИРИШ

Мавзунинг долзарблиги. Миянинг билатерал функционал асимметриясини урганишга оид муаммолар, фикрлар ва ёндашувлар анча узок тарихга эгадир. Инсонлар турли фаолиятларни амалга оширишда унг ёки чап кулдан купрок фойдаланишни афзал куришлари ходисаси кадимдан маълум. Айнан шу боис хам инсонларни "унакай" ва "чапакай" тарзида икки тоифага ажратиш холати юзага келган. Кейинчалик эса шифокорлар ва анатомлар умуман инсон мия яримшарларининг функционал жихатдан узаро "тенг эмас"лигини кашф этиб, нерв тизимининг "карама-карши иннервация" (яъни илмий тил билан айтганда, "контрлатерал иннервация") принципи буйича ишлашини аниклаганлар. Бошкача айтилса, мия чап яримшари инсон танасининг

унг томонида жойлашган аъзоларини назорат килади ва бошкаради, унг яримшар эса, аксинча, тананинг асосан чап томонини бошкаради1'

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Инсоннинг иккала мия яримшари орасида функционал тафовутлар мавжудлиги тугрисидаги масалани 1861 йилда илк бор инглиз неврологи Хьюлинг Джексон илгари сурганлиги маълум. Шунингдек, айнан шу олим томонидан биринчи булиб "доминантлик" тушунчаси фанга киритилганлигини эътироф этиш лозим. Бу тушунчанинг мохдяти шундан иборатки, мураккаб нерв-психик жараёнларни бошкаришда мия яримшарларидан бири иккинчисига нисбатан каттарок функционал юклама билан уз фаолиятни амалга оширади. Демак, инсон миясининг тегишли яримшари доминантлигига боглик равишда жуфт аъзоларидан бири етакчилик килади ва бунда контрлатерал принцип уз кучини саклаб колади: агар чап яримшар доминант булса, инсоннинг унг кули, оёги, кузи, кулоги етакчи булади . Биз эса энди умумтаьлим мактаби юкори синф укувчилари индивидуал асимметрия киёфасини урганишнинг эмпирик тадкикот натижаларини куриб чикамиз. Индивидуал асимметрия киёфаси билан Фаолият стилини аниклаш суровномаси (П.Хони ва А.Мэмфорднинг «Learning Styles Questionnaire» суровномаси асосида А.Д.Ишков ва Н.Г.Милорадовалар томонидан ишлаб чикилган) буйича 80 нафар синалувчилардан олинган маълумотларнинг оддий статистик тахлили натижалари 1-жадвалда кузатишимиз мумкин.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

"Кафт ва бармокларни бирлаштириш" синови

УFилболалар К^изболалар

Курсатгичлар Уртачаранглар Уртачарангла р

Чап (N=117) Унг (N=16 6) U P Чап (N=25) Унг (N=49) U p

Рефлексиягa мойиллик 125,2 153,8 7748,5 0,004** 36,7 37,9 592,5 0,818

^amara^m 154,7 133 8223,5 0,026* 40,1 36,2 547,5 0,453

1-жадвал Фаолият стили аницлаш суровномаси, индивидуал асимметрия циёфаси суровномаларива жинс кесимида курсатгичларининг корреляция коэффициентлари

Жадвалдан куриниб турганидек, угил болаларда, бармокларни бирлаштиришда, унг кулнинг бош бармоги тепа кисмда булиши, уларда унг кул етакчи эканлиги кусатади,бу эса уларда рефлексияга мойиллик ошиб бориши хакида далолат беради. Бармокларни бирлаштиришда,чан кулнинг бош бармоги тепа кисмда булган угил болаларда эса, прагматикликхусусияти Изох, :*р<0.05 ишонч даражасида **р<0.01 ишонч даражасида ошиб борар экан. Бошкача килиб айтганда, чап яримшар доминанта булган угил болалар, карор кабул килишдан олдин, куйилган масалани хамма томонларни урганиб чикиб, кейин карор кабул килиш билан характерланади. Олинган натижалар Манна Уитни критерияси буйича ишончлилик даражасига жавоб беради ^ = 7748,5, р<0.01). Унг яримшар доминанта булган угил болалар эса, карорни тез ва аник кабул килишга шошилишади, гояларни тезда амалда куришни, муаммони осон ва эффектив йул билан хал килиш характерланар эканлар. Олинган натижалар, Манна Уитни критерияси буйича, ишончлилик даражасига жавоб беради ^ = 8223,5, р<0.05)(14- жадвал).

Энди эътиборимизни 1-расмга каратамиз. Жинс кесимида олинган натижаларни диаграмма усулида куриб чикамиз. Расмда курсатилгандек, угил бола синалувчиларнинг "Рефлексияга мойиллик" шкаласи буйича, чап кул устуворлиги 125,2% ни, унг кул устуворлиги 153,8% ни ташкил этади. Яъни, унг кул устуворлиги булган угил болалар (чап яримшар доминантлиги) рефлексияга мойилдирлар. Чап кул устуворлиги булган угил болалар "Прагматиклик" шкаласи буйича 154,7% ни, унг кул устуворлиги булган болаларда эса 133% ни ташкил этади. Киз бола синалувчиларнинг "Рефлексияга мойиллик" шкаласи буйича, чап кул устуворлиги 36,7% ни, унг кул

154,7

i i Реалист Амалиётчи

I Чап (N=117) нУнг (N=166)

Угил болалар

41 39 37 35

IЧап (N=25) НУнг (N=49^ 1

Реалист

Амалиётчи

Киз болалар

устуворлиги 37,9% ни ташкил этади.

Яъни, унг кул устуворлиги булган киз болалар (чап яримшар доминантлиги) рефлексияга мойилдирлар.Чап кул устуворлиги булган киз болалар "Прагматиклик" шкаласи буйича 40,1% ни, унг кул устуворлиги булган

154,7

Реалист Амалиётчи

I Чап (N=117) нУнг (N=166)

Угил болалар

41 39 37 35

IЧап (N=25) НУнг (N=49^ 1

Реалист

Амалиётчи

Киз болалар

болаларда эса 36,2% ни ташкил этади (1-расм).

1-расм. индивидуал асимметрия циёфаси билан Фаолият стили суровномалари уртасида корреляцион курсатгичларининг жинс кесимида тацсимланиши. Демак, чап кул етакчи булган угил болалар купрок тезлик билан катъий карорлар кабул килишга мойил булсалар, унг кул етакчи булган угил болаларда эса, аксинча, кескин карорларни мустакил кабул килишга, вазиятни эхтиёткорлик билан хар томонлама урганишга ва атрофдаги тенгдошларининг фикрларини хам инобатга олишга харакат киладилар. Олинган натижалар статистик мезони ёрдамида тахлил этилганда ишонч даражасидаги фарк аникланди. Бундай натижаларга мос равишда киз болаларда хам кузатишимиз мумкин. Аммо, натижалар статистик мезони ёрдамида тахлил этилганда ишонч даражасидага жавоб бермайди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда укувчилар укув фаолиятига муваффакият билан кириша олишлари ва умуман, ижтимоий мухит шарт-шароитларига мослашувчанлик кобилиятларини урганишда уларнинг индивидуал-психологик хусусиятларини, психофизиологик имкониятларини инобатга олиш жуда мухимдир. Зеро, бош мия катта яримшарлари узаро хамкорликдаги фаолиятининг узига хос жихатлари билан инсон билиш жараёнлари, тафаккур тарзи орасида узвий богликлик мавжудлиги бугунги кунда хеч кимга сир эмас.

REFERENCES

1. Хэссет Дж, ввдение в психофизиологие .1981. 47 с

2. А.Л.Гримак. "Резервы человеческой психики" Москва, 1989, Б.204

3. Аганисьян В.М. Развитие творческого мышления студентов-педагогов . Вопросы психологии.- 1982,- № 6. - С. 100

4. Oktamovna, S. Z., & Nasriyevich, G. N. (2021). Terminology as a structural element of the language. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 724731.

5. ФОЗИЛОВ, Х. К., & РАХМАНОВА, М. М. (2021). Гандболчи талаба кизларнинг махсус жисмоний тайёргарлик даражасини аниклаш ва тахлил килиш. Fan - sportga, 41-43.

6. Рустамов, Д. У., & Кенжаева, С. Х. (2021). Значение ролевых игр в формировании коммуникативных компетенций студентов изучающих иностранный язык. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

7. Иброгимова, Н. М., & Абдумаликова, Г. Х. (2021). Организация правильного питания юных спортсменов. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

8. Egamnazarova, F. A., & Mukhamedova, M. S. (2021). Improving english language listening skill. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

9. Ли, Т. Г., & Ходжиев, Р. М. (2021). Толкование терминов узбекской национальной борьбы «кураш». Academic Research in Educational Sciences, 2.

10. Tursunboyeva, L. T., & Ashirova, M. F. (2021). Positive teacher-student relations. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

11. Насирова, Б. Т., & Халалов, З. А. (2021). Изучение иноязычных слов латинского происхождения на занятиях по русскому языку в высших учебных заведениях. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

12. Тураев, А. И., & Ёкубов, И. К. (2021). Эффективные приёмы обучения чтению на уроках английского языка. Academic Research in Educational Sciences, 2.

13. Aliyeva, S. B., & Achilov, O. Q. (2021). Xorijiy tillarni o'qitishning samarali usullari (nemis va ispan tillari misolida). Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

14. Abdurashitovna, A. S. (2020). The influence of motivation in the foreign language learning process. Наука и образование сегодня, (6-2 (53)), 37-38.

15. Норбоева, Ф. Р. (2020). Процесс преподавания иностранного языка в неязыковом вузе. Интернаука, 20(149 часть 2), 74.

16. Suyunovna, M. S. (2020). Interactive teaching methods in the process of foreign language communicative competence development. Наука и образование сегодня, (6-2 (53)), 35-36.

17. Akhmedovna, A. M., Olimjonovna, A. K., & Khamidovna, D. K. (2020). Enhancing student's writing through pre-writing activities. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 3118-3130.

18. GAZIEV, S. (2020). Improving the speed-strength preparedness of sambo wrestlers at the stage of sports improvement. Фан-Cпортга, (1), 56-60.

19. Tashkenbayevna, S. K., Rozikovich, S. I., Vladimirovna, L. L., Sotivoldiyevich, O. M., Mukhammadjonovich, B. A., Omonboyevich, A. B., & Valikhojayevich, S. Z. (2020). Pedagogical technologies and interactive methods as a factor of increasing special knowledge of students. Journal of Critical Reviews, 7(6), 42-46.

20. Roziqovich, S. I. (2019). Functional training level of runners student-athletes sprinters. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

21. Солиев, И. Р. (2018). ^иска масофаларга югуришда спортчиларни техник тайёргарлик даврида старт реакцияларини такомиллаштиришни тахлил килиш. Фан-Cпортга, (2), 56-61.

22. АРСЛАНОВ, Ш. А., АДИЛОВ, С. К., ЛЮЛИНА, Е. С., & ТАШМАТОВ, А. Р. (2021). Эффективность применения педагогической технологии совершенствования координационных способностей дзюдоистов 13-14 лет. Fan - sportga, 51-53.

23. СОЛИЕВ, И. Р. (2021). Токио (япония) шахрида булиб утган xxxii олимпия уйинларида спортнинг енгил атлетика тури буйича утказилган мусобакаларнинг тахлили. Fan - sportga, 13-15.

24. Usmonova, R. B. (2021). SEMANTIC FEATURES OF MODAL VERBS IN ENGLISH GRAMMAR. Scientific progress, 1(4).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.