Научная статья на тему 'СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСCИМMЕТРИЯ ҚИЁФАСИНИ ЎРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ'

СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСCИМMЕТРИЯ ҚИЁФАСИНИ ЎРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миянинг билатерал функционал асимметрияси / “ўнақай” ва “чапақай” / индивидуал ассиметрия.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жанар Жанабаевна Коккозова, Носир Нодирович Ғаффоров

Ушбу мақолада спортчи талабалар индивидуал асимметрия қиѐфасини ўрганишнинг психологик-эмпирик тадқиқот натижалари психологвазифаси сифатида ѐритиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Жанар Жанабаевна Коккозова, Носир Нодирович Ғаффоров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АСCИМMЕТРИЯ ҚИЁФАСИНИ ЎРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-462-467

СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАРДА ИНДИВИДУАЛ АССИММЕТРИЯ

ЦИЁФАСИНИ УРГАНИШНИНГ ПСИХОЛОГИК-ЭМПИРИК ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Жанар Жанабаевна Коккозова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Спорт психологияси ва педагогика кафедраси укитувчиси

Носир Нодирович Гаффоров

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Спорт психологияси ва педагогика кафедраси укитувчиси E-mail: lalunamiyo@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада спортчи талабалар индивидуал асимметрия киёфасини урганишнинг психологик-эмпирик тадкикот натижалари психологвазифаси сифатида ёритиб утилган.

Калит сузлар: миянинг билатерал функционал асимметрияси, "унакай" ва "чапакай", индивидуал ассиметрия.

ABSTRACT

In this article, the results of psychological-empirical research on the study of the image of individual asymmetry of student-athletes are highlighted as a psychological task.

Keywords: bilateral functional asymmetry of the brain individual asymmetry.

КИРИШ

Миянинг билатерал функционал асимметриясини урганишга оид муаммолар, фикрлар ва ёндашувлар анча узок тарихга эгадир. Инсонлар турли фаолиятларни амалга оширишда унг ёки чап кулдан купрок фойдаланишни афзал куришлари ходисаси кадимдан маълум. Айнан шу боис хам инсонларни "унакай" ва "чапакай" тарзида икки тоифага ажратиш холати юзага келган. Кейинчалик эса шифокорлар ва анатомлар умуман инсон мия яримшарларининг функционал жихатдан узаро "тенг эмас"лигини кашф этиб, нерв тизимининг "карама-карши иннервация" (яъни илмий тил билан айтганда, "контрлатерал иннервация") принципи буйича ишлашини аниклаганлар. Бошкача айтилса, мия чап яримшари инсон танасининг унг томонида жойлашган аъзоларини назорат килади ва бошкаради, унг яримшар эса, аксинча, тананинг асосан чап томонини

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-462-467

бошкаради1'

Инсоннинг иккала мия яримшари орасида функционал тафовутлар мавжудлиги тугрисидаги масалани 1861 йилда илк бор инглиз неврологи Хьюлинг Джексон илгари сурганлиги маълум. Шунингдек, айнан шу олим томонидан биринчи булиб "доминантлик" тушунчаси фанга киритилганлигини эътироф этиш лозим. Бу тушунчанинг мохдяти шундан иборатки, мураккаб нерв-психик жараёнларни бошкаришда мия яримшарларидан бири иккинчисига нисбатан каттарок функционал юклама

билан уз фаолиятни амалга оширади. Демак, инсон миясининг тегишли яримшари доминантлигига боглик равишда жуфт аъзоларидан бири етакчилик килади ва бунда контрлатерал принцип уз кучини саклаб колади: агар чап яримшар доминант булса, инсоннинг унг кули, оёги, кузи, кулоги етакчи булади . Биз эса энди умумтаьлим мактаби юкори синф укувчилари индивидуал асимметрия киёфасини урганишнинг эмпирик тадкикот натижаларини куриб чикамиз.

АДАБИЁТЛАР ТЛ^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Индивидуал асимметрия киёфаси билан Фаолият стилини аниклаш суровномаси (П.Хони ва А.Мэмфорднинг «Learning Styles Questionnaire» суровномаси асосида А.Д.Ишков ва Н.Г.Милорадовалар томонидан ишлаб чикилган) буйича 80 нафар синалувчилардан олинган маълумотларнинг оддий статистик та^лили натижалари 1-жадвалда кузатишимиз мумкин.

"Кафт ва бармокларни бирлаштириш" синови

Курсатгичлар УFилболалар К^изболалар

Уртачаранглар U P Уртачарангла р U Р

Чап (N=117) Унг (N=16 6) Чап (N=25) Унг (N=49)

Рефлексияга мойиллик 125,2 153,8 7748,5 0,004** 36,7 37,9 592,5 0,818

Прагматиклик 154,7 133 8223,5 0,026* 40,1 36,2 547,5 0,453

1-жадвал Фаолият стили аниклаш суровномаси, индивидуал асимметрия циёфаси суровномаларива жинс кесимида курсатгичларининг корреляция

коэффициентлари

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-462-467

НАТИЖАЛАР

Жадвалдан куриниб турганидек, угил болаларда, бармокларни бирлаштиришда, унг кулнинг бош бармоги тепа кисмда булиши, уларда унг кул етакчи эканлиги кусатади,бу эса уларда рефлексияга мойиллик ошиб бориши хакида далолат беради. Бармокларни бирлаштиришда,чан кулнинг бош бармоги тепа кисмда булган угил болаларда эса, прагматикликхусусияти Изох, :*р<0.05 ишонч даражасида **р<0.01 ишонч даражасида ошиб борар экан. Бошкача килиб айтганда, чап яримшар доминанта булган угил болалар, карор кабул килишдан олдин, куйилган масалани хамма томонларни урганиб чикиб, кейин карор кабул килиш билан характерланади. Олинган натижалар Манна Уитни критерияси буйича ишончлилик даражасига жавоб беради (U = 7748,5, р<0.01). Унг яримшар доминанта булган угил болалар эса, карорни тез ва аник кабул килишга шошилишади, гояларни тезда амалда куришни, муаммони осон ва эффектив йул билан хал килиш характерланар эканлар. Олинган натижалар, Манна Уитни критерияси буйича, ишончлилик даражасига жавоб беради (U = 8223,5, р<0.05)(14- жадвал).

Энди эътиборимизни 1-расмга каратамиз. Жинс кесимида олинган натижаларни диаграмма усулида куриб чикамиз. Расмда курсатилгандек, угил бола синалувчиларнинг "Рефлексияга мойиллик" шкаласи буйича, чап кул устуворлиги 125,2% ни, унг кул устуворлиги 153,8% ни ташкил этади. Яъни, унг кул устуворлиги булган угил болалар (чап яримшар доминантлиги) рефлексияга мойилдирлар. Чап кул устуворлиги булган угил болалар "Прагматиклик" шкаласи буйича 154,7% ни, унг кул устуворлиги булган болаларда эса 133% ни ташкил этади. Киз бола синалувчиларнинг "Рефлексияга мойиллик" шкаласи буйича, чап кул устуворлиги 36,7% ни, унг кул

154,7

i i Реалист Амалиётчи

НЧап (N=117) и Унг (N=166)

Угил болалар

41 39 37 35

НЧап (N=25) И Унг (N=49^ 1

Реалист

Амалиётчи

Циз болалар

устуворлиги 37,9% ни ташкил этади.

Яъни, унг кул устуворлиги булган киз болалар (чап яримшар доминантлиги) рефлексияга мойилдирлар.Чап кул устуворлиги булган киз

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-462-467

болалар "Прагматиклик" шкаласи буйича 40,1% ни, унг кул устуворлиги булган

154,7

Реалист Амалиётчи

НЧап (N=117) НУнг(N=166)

Угил болалар

41 39 37 35

НЧап (N=25) НУнг (N=49^ 1

Реалист

Амалиётчи

Циз болалар

болаларда эса 36,2% ни ташкил этади (1-расм).

1-расм. индивидуал асимметрия циёфаси билан Фаолият стили суровномалари уртасида корреляцион курсатгичларининг жинс кесимида тацсимланиши.

МУ^ОКЛМЛ

Демак, чап кул етакчи булган угил болалар купрок тезлик билан катъий карорлар кабул килишга мойил булсалар, унг кул етакчи булган угил болаларда эса, аксинча, кескин карорларни мустакил кабул килишга, вазиятни эхтиёткорлик билан хар томонлама урганишга ва атрофдаги тенгдошларининг фикрларини хам инобатга олишга харакат киладилар. Олинган натижалар статистик мезони ёрдамида тахлил этилганда ишонч даражасидаги фарк аникланди. Бундай натижаларга мос равишда киз болаларда хам кузатишимиз мумкин. Аммо, натижалар статистик мезони ёрдамида тахлил этилганда ишонч даражасидага жавоб бермайди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда укувчилар укув фаолиятига муваффакият билан кириша олишлари ва умуман, ижтимоий мухит шарт-шароитларига мослашувчанлик кобилиятларини урганишда уларнинг индивидуал-психологик хусусиятларини, психофизиологик имкониятларини инобатга олиш жуда мухимдир. Зеро, бош мия катта яримшарлари узаро хамкорликдаги фаолиятининг узига хос жихатлари билан инсон билиш жараёнлари, тафаккур тарзи орасида узвий богликлик мавжудлиги бугунги кунда хеч кимга сир эмас.

REFERENCES

1. Хэссет Дж, ввдение в психофизиологие .1981. 47 с

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-462-467

2. А.Л.Гримак. "Резервы человеческой психики" Москва, 1989, Б.204

3. Аганисьян В.М. Развитие творческого мышления студентов-педагогов . Вопросы психологии.- 1982,- № 6. - С. 100

4. Акимова М.К., Козлова В.Т. Рекомендации по использованию результатов диагностики природных особенностей человека в педагогической практике/ Методики диагностики природных психофизиологических особенностей человека. Вып. 2. М., 1992. С. 99-110.

5. Матейко А. Условия творческого труда. - М.: Мир, 1970. - 300 с

6. Матюшкин А.М. Мышление, обучение, творчество. - М.-Воронеж.: Модэк, 2003. - 718 с.

7. Ishtayev, Javlon Mavlonboyevich, et al. "EFFECTIVENESS OF THE NEW DEVELOPED SPORTS AND HEALTH PROGRAM IN SPORTS GYMNASTICS IN THE PREPARATION OF 3-7 YEAR OLD BOYS." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.3 (2022): 94-99.

8. Ёкубова, Д. М., & Усманова, Ш. Ш. (2021). ТАЛАБАЛАРДА СТЕСС ДОЛАТИ ВА УНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙУЛЛАРИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 207-211.

9. Ёкубова, Д. М., & Усманова, Ш. Ш. (2022). БОЕЧА ЁШИДАГИ БОЛАЛАРДА БИЛИШ ЖАРАЁНЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 155-161.

10. Усманова, Ш. Ш., & Ёкубова, Д. М. (2022). ДЕВИАНТ ХУЛИЛИ УКУВЧИЛАР БИЛАН ИШЛАШДА ПСИХОКОРРЕКЦИОН ИШЛАРНИНГ НАТИЖАЛАРИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 170-175.

11. Muhabbat, G. "ISLOMDA AXLOQIY QADRIYATLAR." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 385-393.

12. Xushvaqtov, Zoxid. "ESTETIKASI SHAXS KAMOLATI VA RIVOJLANISH VOSITALARI." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 394-401.

13. Бекназаров, Ш. К. "ФУТБОЛЧИЛАР АНТРОПАРАМЕТРИК УЛЧАМЛАРИ ВА ТЕЗЛИК СИФАТИ ОРАСИДАГИ КОРРЕКЦИЯСИНИ УРГАНИШДА АКТДАН ФОЙДАЛАНИШ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 402-409.

14. Бозоров, Сирожиддин Рустам Угли. "СПОРТЧИЛАРНИ ШУЕУЛЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИНИ АНЩЛАШНИНГ ЗАМОНАВИЙ УСУЛЛАРИНИ ТАДЛИЛИ (ФУТБОЛ СПОРТ ТУРИ МИСОЛИДА)." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 410-419.

15. Курязов, Р. "ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ МУСОБОКА ШАРОИТИДА

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-462-467

ТУПНИ УЗАТИБ БЕРИШ ДАРАКАТЛАРИНИ УРГАНИШ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 420-427.

16. Пирматов, Ойбек Зенетович. "ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИ УЙИН ЖАРАЁНИДАГИ ТЕХНИК ВА ТАКТИК ДАРАКАТЛАР ТАХЛИЛИ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 428-433.

17. Рахмонбердиев, Эркин Бахтиёрович. "ФУТБОЛЧИ АЁЛЛАРНИ МУСОБАКА ФАОЛИЯТИНИ ТАДЛИЛ КИЛИШ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 434-440.

18. Турдибоев, Исомиддин Хуснидинович. "УЗГАРУВЧАН ВАЗИЯТЛИ МАШКЛАР ЁРДАМИДА ЗАРБА БЕРИШ ДАРАКАТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ САМАРАДОРЛИГИ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 441-447.

19. Хакимжонов, Зохиджон Ахматкул Угли. "БОШЛАНТИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУДИ ФУТБОЛЧИЛАРИНИ ТЕХНИКТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ УРГАНИШ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 448-456.

20. Шаяхмитов, Равиль Саетгереевич. "ЁШ ФУТБОЛЧИЛАРНИНГ МАШТУЛОТЛАРДА КУЧ ВА ЧИДАМЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРШ ХУСУСИЯТЛАРИ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 457-463.

21. Частоедова, А. Ю., et al. "ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРОЦЕССА СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ КОНДИЦИОННЫХ КАЧЕСТВ ЮНЫХ ВОЛЕЙБОЛИСТОВ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 464-472.

22. Кадиров, М. А. "ЭФФЕКТИВНОСТЬ ФОРМИРОВАНИЯ СПЕЦИАЛЬНОЙ БЫСТРОТЫ И ТОЧНОСТИ УДАРОВ У ЮНЫХ ФУТБОЛИСТОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ РЕЗКО МЕНЯЮЩИХСЯ СИТУАЦИОННЫХ УПРАЖНЕНИЙ." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.2 (2022): 473-480.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.