Научная статья на тему 'СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИГА ТАЬСИР ЭТУВЧИ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР ДИАГНОСТИКАСИ'

СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИГА ТАЬСИР ЭТУВЧИ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР ДИАГНОСТИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
13
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
талаба / ижодий фаолият / спорт / индивидуал / ѐш хусусияти / фаоллик. / student / creative activity / sport / individual / age characteristic / activity.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Зуфар Саитходжаев, Донёр Мавланов, Фарход Хайдаров

Ушбу мақола спортчи талабалар ижодий фаолиятини фаоллаштирувчи психологик омилларни ўрганиш жараѐни мумкинлигини илмий исботлашга бағишланади. Ижодий фаолиятнинг субьекти хисобланмиш талабалар ўзига хос индивидуал ва ѐш хусусиятига эга бўлиб, унинг динамикаси маьлум ижтимоийпсихологик омиллар орқали белгиланиши ва баҳоланиши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Зуфар Саитходжаев, Донёр Мавланов, Фарход Хайдаров

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is devoted to the scientific proof of the possibility of studying the psychological factors that activate the creative activity of sports students. Students, who are the subject of creative activity, have their own individual and age characteristics, and its dynamics can be determined and evaluated by certain sociopsychological factors.

Текст научной работы на тему «СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИГА ТАЬСИР ЭТУВЧИ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР ДИАГНОСТИКАСИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-489-494

СПОРТЧИ ТАЛАБАЛАР ИЖОДИЙ ФАОЛИЯТИГА ТАЬСИР ЭТУВЧИ ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАР ДИАГНОСТИКАСИ

Зуфар Саитходжаев, Донёр Мавланов, Фарход Хайдаров

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Спорт психологияси ва педагогика кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола спортчи талабалар ижодий фаолиятини фаоллаштирувчи психологик омилларни урганиш жараёни мумкинлигини илмий исботлашга багишланади. Ижодий фаолиятнинг субьекти хисобланмиш талабалар узига хос индивидуал ва ёш хусусиятига эга булиб, унинг динамикаси маьлум ижтимоий-психологик омиллар оркали белгиланиши ва бахоланиши мумкин.

Калит сузлар: талаба, ижодий фаолият, спорт, индивидуал, ёш хусусияти, фаоллик.

ABSTRACT

This article is devoted to the scientific proof of the possibility of studying the psychological factors that activate the creative activity of sports students. Students, who are the subject of creative activity, have their own individual and age characteristics, and its dynamics can be determined and evaluated by certain socio-psychological factors.

Keywords: student, creative activity, sport, individual, age characteristic, activity.

КИРИШ

Ижтимоий турмуш тараккиётида спортчи талабаларнинг кобилияти, салохияти, иродавий фазилатларига таьсир этувчи омиллар ва тамойиллар тугрисидаги таьлимотларга нисбатан муносабатлар масаласи XXI асрга келиб маьлум бир узгаришларга сабаб булди. Негаки, талабанинг ижодий фаолияти, уз навбатида етук салохиятли ва малакали кадрлар тайёрланишнинг фундаменти хисобланади. Ижодий фаолият самараси бугунги кун нуктаи назаридан купрок мухитнинг таьсири, гендер фарклар, ижодий тафаккурга, иродавий зур беришга ва шахснинг фаоллигига боглик булиши эхтимоли мавжудлиги хакидаги мулохазалар билан фаркланмокда. Ушбу омилларнинг энг мухимларини аниклаш ва бу муоммога ечим топиш, хозирда психология сохаси олдида мухим вазифа саналади. Негаки, атроф мухит ва турмуш

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-489-494

шароитининг узгариши, хаёт ва фаолиятнинг барча жабхаларида мустакилликка утилиши: иродавий зур бериш, кобилият, аклий имкониятлар борасида катъиятсизлик, олий укув юрти мутахассислигини танлашдан иккиланиш; олий мактаб шарт шароитларига мослашиш жараёнини нотугри тасаввур килиш; билим олиш усуллари ва воситаларининг куникма, малака ва одатларини эгаллашдан оркада колиш, турли хусусиятга эга булган мутахассислик, ихтисослик амалиётидан унумли фойдалана олмаслик; назарий билимлар билан амалиётнинг ажралиб колганлиги; талабаларнинг профессиограммадан хабарсизлиги ёки профессиограмма талабларига жавоб берадиган касбий фазилатларига эга эмаслиги хам талабалар ижодий фаолиятига кучли таьсир курсатади[1]. Олий укув юрти талабалари ижодий ишларини тугри бахолаш - укишга, касбий мотивацияга уларнинг онгли муносабатини шакиллантиришнинг мухим шароити хисобланади. Мутахассисликни эгаллашга нисбатан талабаларда аклий кобилиятни, ижодий тафаккурни, узини узи бошкаришни шакллантиришни таьминловчи хам укувчанлик булиб, фазовий визуал, ижодий, тахлилий тафаккур турларининг таьлим субьектларида мужассамлашув хислати хисобланади. Шундай экан, талаба хаёти ва фаолиятини узгартирувчи асосий омиллар мавжуд булиб, улар муайян даражада унинг таьсирига

АДАБИЁТЛАР ТАХ^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Спортчи талабаларнинг ижодий фаолияти хакидаги мулохазалар Европа олимларидан Б.Г.Ананьев, Н.В.Кузьмина, Н.Ф.Тализина, В.Я.Ляудис, И.С.Кон, В.Т.Лисовский, А.А.Бадалев, А.В.Петровский, Л.П.Гримак, А.С.Кругликов, А.А.Вербицкий, Е.П.Ильинлар томонидан урганилган, жумладан, Ю.А.Самариннинг такидлашича, талабаларнинг камол топишида хар хил ижтимоий-психологик хусусиятли узига хос карама каршиликлар, ички зиддиятлар мавжуд булади[14]. Ижодий фаолиятнинг самарали кечишида уларнинг хохишлари билан мавжуд имкониятнинг номутаносиблиги туфайли юзага келади. Замондош олимларимиздан М.Г.Давлетшин, И.И.Ильясов,

A.В.Димитриева, З.Ф.Есарева, Ш.Б.Юсупова, З.Т.Нишонова, В.Каримова,

B.А.Токарева, Э.Г.Гозиев ва бошкаларнинг тадкикодларида, талабаларнинг ижодий фаолияти ва унга таьсир этувчи омиллар, жараёнлар, холатлар ифодаланган.

НАТИЖАЛАР

Ижодиёт муаммоси хамма замонларда хам, урганилиши лозим булган илмий-назарий тадкикотларни талаб этади. Шу нуктаи назардан, талабалар

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-489-494

илмий ижодий фанда эвристик характерга эга. Дархакикат, уларнинг илмий-тадкикот фаолияти деганда аввало субъектнинг объектга фаол, изчил таъсири тушунилади. Бу таъсир жараёнида талаба узини куршаб турган мухитни узгартиради, шу пайтгача ё курилмаган, англанилмаган, урганилмаган, аник бир янгиликни яратади ёки кашф этади. Айни шу маънода фаолият деганда кишилик жамияти мавжудлигининг зарурий шарти булиб, дунёни узининг максадига кура узгартиришга каратилган инсон хатти-харакати тушунилади. Талабаларнинг илмий-ижодий фаолияти - бу уларнинг узи ва атрофидаги узгаришларни англаб етишга доимий равишда тайёр туриш, янгича тафаккур килиш асосида уз кобигидан чика олишидир. Янги нарсаларни ихтиро этишга булган интилиш унинг назарий хузур-халоватини намоён этади.

Э.П.Торренснинг "расмни тугаллаш" проектив тести оркали талабалар тафаккурининг "Оригиналлик" ва "Кайишкоклик" хусусиятларини аникладик. 6 та берилган картинкада давом эттирилиши керак булган стимул расмлар берилган.

Э.П.Торренс тести курсатгичларининг жинс кесимида статистик

таксимланиши (N=115)

3-жадвал

Торренс методикасининг жинс кесимида таксимланиши

Жинс N Уртача киймат Стандард огиш

Кайишкоклик Угил 76 2,89 1,078

Киз 39 3,31 1,080

Оригиналлик Угил 76 6,18 1,902

Киз 39 6,38 2,047

3-жадвалдаги Торренс методикаси «Кайишкоклик» категориясига биноан, угил болаларда М=2,89, киз болаларда эса бу курсаткич М=3,31 ни курсатмокда. Бизнинг фикримизча факультетлар микёсида олиб караганимизда бир суз билан айтганда, киз болаларда кайишкоклик юкорирок даражада шаклланган. «Оригиналлик» критерияси буйича, угил болаларда М=6,18, киз болаларда эса бу курсаткич М=6,38 ни курсатмокда. Бошкача килиб айтганда, киз болаларда оригиналлик юкорирокдаражада шаклланган. Демак, киз болалар угил болаларга нисбатан, тафаккур жараёнида мантикий фикрлашда, муаммони ечишга нисбатан куп кирра фикрлиликда, ижодий (укув) фаолиятига нисбатан креатив ёндошишда устинлик килар экан.

МУХ,ОКАМА

Э.П.Торренс методикаси буйича олинган натижаларнинг жинсий

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-489-494

тафовутларини тахлил килганимизда факкатгина "Кайишкрклик" шкаласи буйича ишонч даражасидаги статистик фарк аникланди (4-жадвал). Жадвалдан куриниб турганидек, угил ва киз болаларнинг "Кайишк;оклик" шкаласи буйича маълумотлари кайта тахлил этилганда ишонч даражасидаги фарканикланди (Стьюдент критерияси буйича) (t=1,944; p<0.054). Колган битта шкала буйича ишонч даражасидаги фарклар аникланмади. Факультетлараро утказилган фарклар натижа бермади.

ХУЛОСА

Олий укув юрти талабаларининг махсус "Ижодий тафаккурни ривожлантириш "экспериментал укув курси доирасида олиб борган изланишларимиз шуни курсатдики, таълим жараёнига ижодий йуналганлик билан тавсифлангувчи топширикларнинг киритилиши талабаларда нафакат турли укув вазифаларини, балки хаётда учрайдиган хилма хил муаммоли вазиятларни хал этишда хам уз ички салохиятини туликрок руёбга чикаришга имкон яратади. Колаверса бундай топшириклар асосида шакллантирилган таълим жараёни талабалар укув мотивацияси ривожланишига хам ижобий таъсир курсатишини хам кайд этиш лозим.Тадкикотимизнинг асл мохияти талабалар ижодий фаолиятига таьсир этувчи психологик омиллар таьсири даражасини урганиш ва улар орасида богликлик борлигини аниклашдан иборат эди. Бу курсаткичларга асосланиб, талабаларнинг мустакил фаолиятга йуналганлик даражаси юкори эмас деб хисоблашимиз мумкин.

Шу боис олий таьлим тизимидаги таьлим жараёнида талабаларда катьиятлилик, намойишкороналик, мустакиллик, уз узини назорат килиш, масьулият, прогноз килиш кобилияти, шахснинг иродавий ва касбий сифатлари, касбга кдзикдш ва малака куникмалар ривожланганлиги максадга мувофикдир. Тафаккурнинг асосий индивидуал куриниши- мотивациянинг юкори даражада бажарилиши, интелектуал лабиллик, ижодий тафаккур ва шахснинг ижодий сифатларини ривожланганлиги билан белгиланади. Бу шундай маьнони билдирадики, янги ва равшан ижодий жараённинг пайдо булиши лозимлиги, лекин олий таьлим тизимида талабаларнинг мустакил ижодий ишлашида укитувчиларнинг хам урни бор. Факат ижодкор педагогда ностандарт тафаккур, юмор хисси ва бошка хусусиятлар булади.

REFERENCES

1. Андреев В.И. Саморазвитие творческой конкурентоспособной личности менеджера. - Казань: СКАМ, 1992. - 207с.

2. Асмолов, А. Г. Личность как предмет психологических исследований /А. Г.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-489-494

Асмолов. - М., 1984.

3. Басин Е.Я. Творчество и эмпатия. // 1987, 2, 54-66.

4. Берулава, М. Н. Гуманистическое образование в условиях информационной цивилизации / М. Н. Берулава // Педагогика. - 2008. - № 7. - С. 3-8.

5. Богоявленская Д.Б. Интеллектуальная активность как проблема творчества. — Ростов -на-Дону: Изд-во Ростовского ун-та, 1983. — 172 с.

6. Боно Э. Серьёзное творческое мышление. - Мн.: ООО Попурри, 2005. - 416 с.

7. Бугрова С.И. Л.Н.Столович. Жизнь - творчество - человек: функции художественной деятельности. М., Политиздат, 1985 (1987, 5, 172-172).

8. Гаман И.Г., Якоби Ф.Г. Философия чувства и веры. Сост. вступ.ст. , Пер.с нем. : С.В.Волжина. -СПб.: Санкт-Петербург 2006. 487 с.

9. Гозиев Э.Г. Тафаккур психологияси. -Т.:Укцтувчи. 1990. 59 б.

10. Гозиев.Э.Г. "Онтогинез психологияси", Тошкент, "Ношир".2010.Б 260.

11. Гозиев.Э.Г. "Педагогик психология" Тошкент, "Ношир".2014.Б 289-291б.

12. Д.Б.Эльконин, В.В.Давидов Теория развиваюшего обучения. М. 1996

13. Давронов З. Илмий ижод методологияси. - Тошкент: IQTISOD-MOLIYA, 2007. -16 б.

14. Дорфман Л.Я., Ковалева Г.В. Основные направления исследований креативности в науке и искустве. // Вопросы психологии. 1999. № 2. С. 101 -106.

15. Дорфман Л.Я., Ковалева Г.В. Основные направления исследований креативности в науке и искустве. // Вопросы психологии. 1999. № 2. С. 101 -106.

16. Дьяченко Е. А.Творческое мышление в структуре профессиональной подготовки студентов бакалавриата по направлению «Психология»: Автореф. Дис канд. психол. наук. -СПб.: ЛГУ. 2 0 1 0 .- 22 с.

17. ЕфимоваИ.Н. Творчество как предмет философского исследования. - М.: 1982. - 166 с.

18. Ильин Е.П. Психология творчества, креативности,одаренности. - СПб.: Питер., 2009. — 434 с.

19. Каганкевич Е.В. Характеристики творческого мышления студентов в процессе профессионального самоопределения:Автореф. Дис канд. психол. наук. - Ярославль: УГУ. 2008. - 26 с.

20. Клевцова В.Л. Формирование творческих способностей младших школьников в условиях развивающей среды : Дис. ... канд. пед. наук. Саратов, 2000. - 168 с. Тейлор К. Основы делопроизводства в современном бизнесе. : Пер. с англ. -- М.: Сол Систем, Финансы и статистика, 1997. - 172 с.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-489-494

21. Ёкубова, Д. М., & Усманова, Ш. Ш. (2021). ТАЛАБАЛАРДА СТЕСС Х,ОЛАТИ ВА УНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙУЛЛАРИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 207-211.

22. Ёкубова, Д. М., & Усманова, Ш. Ш. (2022). БОГЧА ЁШИДАГИ БОЛАЛАРДА БИЛИШ ЖАРАЁНЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 155-161.

23. Усманова, Ш. Ш., & Ёкубова, Д. М. (2022). ДЕВИАНТ ХУЛИЛИ У^УВЧИЛАР БИЛАН ИШЛАШДА ПСИХОКОРРЕКЦИОН ИШЛАРНИНГ НАТИЖАЛАРИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 170-175.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.