Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУТАХАССИСЛАР КАСБИЙ ШАХСИЙ СИФАТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АХЛОҚИЙПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ'

ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУТАХАССИСЛАР КАСБИЙ ШАХСИЙ СИФАТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АХЛОҚИЙПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
51
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муомала / мулоқат / коммуникатив / касбий фаолият / психологик таъсир / мулоқот жараёни / психологик тўсиқ / ижтимоий-психологик фазилат.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Дилшод Неъматович Арзикулов

Мазкур мақолада жамоат хавфсизлигини таъминлашда миллий гвардия ҳарбий хизматчилари ва ходимларининг фуқаролар билан психологик мулоқот ўрнатиши жараёнида зарур бўладиган психологик билимларни зарурати назарий таҳлил қилинган. Шунингдек, касбий мулоқотини психологик билимлар асосида такомиллаштириш йўллари, хизмат фаолиятда турли тоифадаги фуқаролар билан муносабатга киришишда мулоқотнинг коммуникатив воситалардан тўғри ва унимли фойдаланишнинг психологик усуллари эгаллаш кўникма ва малакаларини шакллантиришда зарур бўладиган касбий фазилатларни ривожлантириш хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Дилшод Неъматович Арзикулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУТАХАССИСЛАР КАСБИЙ ШАХСИЙ СИФАТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АХЛОҚИЙПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-131-135

ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУТАХАССИСЛАР КАСБИЙ -ШАХСИЙ СИФАТЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АХЛОЦИЙ-

ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРИ

Дилшод Неъматович Арзикулов

Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети "Хизмат

фаолиятини тарбиявий-психологик таъминлаш" кафедраси доценти,

психол.ф.н., доцент

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада жамоат хавфсизлигини таъминлашда миллий гвардия харбий хизматчилари ва ходимларининг фукаролар билан психологик мулокот урнатиши жараёнида зарур буладиган психологик билимларни зарурати назарий тахлил килинган. Шунингдек, касбий мулокотини психологик билимлар асосида такомиллаштириш йуллари, хизмат фаолиятда турли тоифадаги фукаролар билан муносабатга киришишда мулокотнинг коммуникатив воситалардан тугри ва унимли фойдаланишнинг психологик усуллари эгаллаш куникма ва малакаларини шакллантиришда зарур буладиган касбий фазилатларни ривожлантириш хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: муомала, мулокат, коммуникатив, касбий фаолият, психологик таъсир, мулокот жараёни, психологик тусик, ижтимоий-психологик фазилат.

Бугунги кунда мамлакатимиз президенти Ш.М.Мирзиёев рахбарлигида бошланган мамлакатни модренизация килиш ва фукаролик жамияти барпо этишга оид ислохатлар жадал суръатлар билан давом эттирилиб, "Инсон омили" энг Олий кадрият сифатида эътироф этилмокда. Шундан келиб чикиб, хукукни мухофаза килиш сохаларини ислох килиш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан бири сифатида майдонга чикмокда. Мамлакатимизда жамоат хавфсизлигини таъминлашда инсон хукуклари буйича халкаро стандартларни Узбекистон Республикаси миллий конунчилиги ва амалиётига имплементация килиниши суд, прокуратура, ички ишлар идоралари шунингдек, миллий гвардия тизими фаолиятини такомиллаштириш ва ислох килиш учун асос булиб хизмат килади.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-131-135

Шу боис, миллий гвардия тизими харбий хизматчи ва ходимлари уз фаолиятини амалга оширишда инсон хукуклари, конунийлик ва инсонпарварлик принципларига риоя этиши улар касб махоратининг юксаклигини белгилайди.

Шуни алохида эътироф этиш зарурки, бугунги кунда айрим холларда миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларини психологик кийинчиликларни енгишга тайёргарлиги ва инсонпарварлик хамда конунийлик тамойилларига таянган холда фаолият юритиши хали кундалик ходисага айланмаганлиги кузга ташланмокда.

Миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг касбий-психологик жихатдан етарлича тайёргарликка эга эмаслиги унинг касб махорати ва фаолиятига салбий таъсир этиб келмокда.

Ходим фукароларнинг хатти-харакатлари ва муносабатларини тахлил килиш ва тартибга солишда ожиз булса, куч ишлатишга асосланган усуллардан, яъни: хиралик килиш, зуравонлик, куркитиш, кийнокка солиш бошка гайриконуний чоралардан фойдаланишга ундовчи вазиятга тушиб колади.

Керакли касбий психологик тайёргарликнинг йуклиги - ходим бепарволигининг мухим сабабларидан бири, тошбагирлик, расмиятчилик, хокимиятни суиистеъмол килиш, конунийликни бузиш ва жиддий касбий хатоларнинг битмас-туганмас манбаидир.

Шунинг учун, миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг касб фаолиятини психологик жихатдан тахлил килиш, унинг узига хос жихатларини аниклаш, таркибий тузилишини очиб бериш зарур. Касбий фаолиятнинг конуниятларини аниклаш уни нафакат урганишга, балки такомиллаштиришга хам каратилган ташкилий тадбирлар тизимини ишлаб чикишга инсон хукуклари ва конунийликни мустахкамлашга имкон беради.

Касбий фаолиятнинг асосий психологик хусусиятлари ва таркибий элементларини сиртдан куриб чикиш хам ходимнинг фаолияти канчалик мураккаб ва серкирралигидан далолат беради.

Касбий фаолият ходимга куплаб талабларни куяди. Улар орасида энг мухимларидан бири ходимларда касбий жихатдан мухим шахсий-касбий сифатларнинг ривожланган булишидир.

Миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг шахсида ривожлантирилиши лозим булган мухим шахсий-касбий сифатлар:

- Шахсга хос хислатларнинг касбий-психологик йуналганлиги;

- Психологик баркарорлик;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-131-135

- Ривожланган иродавий хислатлар: мураккаб вазиятларда узини тута билиш, жасурлик, мардлик, окилона таваккалга мойиллик;

- Яхши ривожланган коммуникатив хислатлар;

- Турли тоифадаги кишилар билан тезда алокага кириша олиш, ишончли муносабатлар урната олиш ва саклай олиш;

- турли хил профилактик ишларни амалга оширишда шахсларга психологик таъсир курсата олиш кобилияти;

- ривожланган, касбий жихатдан мухим билиш хислатлари: кузатувчанлик ва диккатлилик, ривожланган хотира, ижодий тасаввур;

- ривожланган тафаккур, кучли аклий мехнатга мойиллик, фаросат, ривожланган интуиция;

- зийраклик, мураккаб вазиятдан чикиб кета олиш.

Юкорида келтирилган сифатлар инсонга аввалдан хос эмас, балки уларни касбий таълим тарбия жараёнида шакллантириш ва ривожлантириш давомли ва кийин жараён булса-да, ички ишлар идоралари ходимларининг касбий шаклланиши учун зарур шарт булиб хисобланади.

Ушбу сифатларнинг ходим шахсида булмаслиги ёки етарли даражада ривожланмаганлиги унинг уз профессионал кабий вазифаларини меъёрида бажаришига халакит беради.

Миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг профессионал вазифаларини меъёрида бажаришига тускинлик килувчи омиллар

-ходим фаолиятда хатоларга йул куйиш,

-уз касбига мослаша олмаслик,

-касбий бузилишлар.

Бизнинг фикримизча, бугунги кунда миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг фаолияти куйидаги касбий-психологик хусусиятларга эга: Миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг касбий-психологик хусусиятлар

- миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимлари фаолиятининг хукукий жихатдан тартибга солинганлиги;

- конун ва касб ахлоки нормаларида ифодаланадиган кенг тактик майдоннинг мавжудлиги;

- хокимият ваколатига эгалиги;

- манфаатдор шахсларнинг доимий равишда каршилик курсатиши ва тускинлик килиши;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-131-135

- кенг доирадаги мухит билан муомала кила олиш кобилиятини билдирувчи мулокотмандлиги(коммуникативлиги);

- вакт танкислиги;

- ишнинг хаддан ташкари куплиги.

Ходим фаолиятидаги мазкур касбий-психологик хусусиятлар туфайли доимий рухий зурикиш холатида булади ва маълум маънода инсон хукуклари ва конунчиликнинг бузилиши кузатилади. Ички ишлар органлари ходимлари фаолиятида инсон хукуклари ва конунийликни мустахкамлаш борасида бир катор талаблар куйилади.

Улар орасида энг мухимларидан бири - ходимларда касбий жихатдан мухим ахлокий - психологик омилларни ривожлантиришни таъминлаш хисобланади. Жумладан:

Ахлокий - психологик омиллар

- ходим шахсига хос хислатларнинг касбий-психологик йуналганлиги;

- ходимлардаги психологик баркарорлик;

- ходимлардаги ривожланган иродавий хислатлар: мураккаб вазиятларда узини тута билиш, жасурлик, мардлик ва окилона таваккалга мойиллик;

- ходимлардаги яхши ривожланган коммуникатив хислатлар;

- ходимларнинг турли тоифадаги кишилар билан тезда алокага кириша олиши, ишончли муносабатлар урната олиши ва саклай олиши;

- ходимларнинг турли хил оператив хизмат вазифаларини бажаришда фукароларга психологик таъсир курсата олиш кобилияти;

- ходимларнинг ролга, яъни бошка киёфага кира олиши;

- ходимлардаги ривожланган, касбий жихатдан мухим билиш хислатлари: кузатувчанлик ва диккатлилик, ривожланган хотира ва ижодий тасаввури;

- ходимлардаги ривожланган тафаккур, мантикий аклий ишга мойиллик, фаросат ва ривожланган интуиция;

- ходимлардаги зийраклик ва мураккаб вазиятдан чикиб кета олиш.

Юкорида таъкидлаганимиздек, ушбу сифатлар инсонга тугилганидан

бошлаб пайдо булмайди. Уларни таркиб топтириш, шакллантириш ва ривожлантириш - давомли ва кийин жараён хисобланади. Бу шахсий-касбий сифатлар ички миллий гвардия харбий хизматчи ва ходимларининг профессионал касбий шаклланиши учун зарурий хисобланиб, ушбу хислатларнинг ходим шахсида тула таркиб топмаганлиги ёки етарли даражада ривожланмаганлиги унинг уз функционал хизмат вазифаларини конунийлик ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 12 |December, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-12-131-135

инсонпарварлик тамойилларига асосланган холда нормал бажаришига халакит беради.

Унинг фаолиятида хатоларга йул куйишига олиб келади, ходимнинг уз касбига тула ахлокий-рухий мослаша олмаслигига инсон хукукларини ва конунийликни бузилишига олиб келади. Шу муносабат билан ходимларда ушбу касбий-шахсий сифатларни шакллантиришга хизмат киладиган касбий-психологик тайёргарликни уларни касбга тайёрлаш жараёнида, яъни таълим -тарбия муассасидаги тахсил олиш давридан бошлаб халкаро умуминсоний ахлок ва хукук норма ва принципларига содиклик рухида тарбиялашдан бошлаш зарурдир.

Хулоса урнида таъкидлаш жоизки, жамоат хавфсизлигини таъминлашда ходимларнинг касбий фаолияти самарадорлигини таъминлайдиган зарурий, касбий-профессионал жихатдан мухим хислатларини ривожлантириш, улар фаолиятининг ишончлилигини оширувчи психологик усулларни урганиш, одамлар билан мохирона ишлашига ёрдам берувчи усулларни узлаштириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир.

REFERENCES

1. Васильев В.Л. Юридическая психология. - М., 2000, 18-49 б.

2. Еникеев М.И. Юридическая психология. - М.,2005, 5-70 б.

3. РубинштейнС.Л.Основы обшей психологии. - СПб., 2006.16-27 б.

4. Сирлиев Б.Н., Бекназаров А.А., Арзикулов Д.Н. Психология. Маърузалар матни. - Академия, 2006.

5. Асямов С.В., Пулатов Ю.С. Ички ишлар органлари ходимларининг касбий-психологик тренинги, укув кулланма. -Т., 2002.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.