Научная статья на тему 'ЭКСТРЕМАЛ ВАЗИЯТЛАРДА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КЎРСАТИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОД ВА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

ЭКСТРЕМАЛ ВАЗИЯТЛАРДА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КЎРСАТИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОД ВА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
933
124
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Экстремал / экстеремал вазият / психологик жароҳат / тезкор психологик ѐрдам техникаси / психотерапия ва психопрофилактика / метод / технология.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Дилшод Неъматович Арзикулов

Мазкур мақолада экстремал вазиятларнинг қисқача таснифи унинг белгилар классификацияси, келиб чиқиш манбаига кўра экстремал вазиятлар турлари, экстремал вазиятларда психологик ѐрдамнинг метод ва техникалари ва экстремал вазиятларда психологик ѐрдам кўрсатиш фаолиятини ташкил этиш метод ва технологиялари хусусидаги назарий-илмий фикрлар мулоҳазалар юритилган ҳамда амалий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭКСТРЕМАЛ ВАЗИЯТЛАРДА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КЎРСАТИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОД ВА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

ЭКСТРЕМАЛ ВАЗИЯТЛАРДА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КУРСАТИШ ФАОЛИЯТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕТОД ВА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Дилшод Неъматович Арзикулов

Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети "Хизмат

фаолиятини тарбиявий-психологик таъминлаш" кафедраси доценти,

психология фанлари номзоди

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада экстремал вазиятларнинг кискача таснифи унинг белгилар классификацияси, келиб чикиш манбаига кура экстремал вазиятлар турлари, экстремал вазиятларда психологик ёрдамнинг метод ва техникалари ва экстремал вазиятларда психологик ёрдам курсатиш фаолиятини ташкил этиш метод ва технологиялари хусусидаги назарий-илмий фикрлар мулохазалар юритилган хамда амалий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Экстремал, экстеремал вазият, психологик жарохат, тезкор психологик ёрдам техникаси, психотерапия ва психопрофилактика, метод, технология.

КИРИШ

Дунё буйлаб сунгги йилларда экстремал вазиятлар техноген ва табиий офатлар, миллатлараро низолар, террористик актлар сони ортиб бормокда. Бу эса юкоридаги вазиятлар курбонларига тезкорлик билан психологик ёрдам курсатишга кодир мутахассисларни тайёрлаш заруратини тугдирмокда. Экстремал вазиятларда ахолига экстремал психологик ёрдам курсатиш муаммоси ута мухим ва актуаллигига карамай хозирги кунда бу вазифалар хали хануз психолог учун янги урганилмаганлигича колмокда.

Утган асрнинг 80 - йиллари охирида пайдо булган жарохатдан кейинги бузилишлар "психик жарохат" тушунчаси билан номлана бошланди. Инсон томонида фаолиятини бузаётгандек ва у учун жарохатловчи ходиса унинг мавжуд булиши учун хавф тугдираётгандек, нормал хаёт вокеадек, яъни маълум турдаги изтироб кайгу сифатида идрок этилади.

Психолог ва психотерапевтлар борган сайин купрок психик жарохат олган одамлар билан ишлашларига тугри келмокда, буларга: мажбуран

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

кучирилганлар ва кочоклар, гаровга олинган курбонлар, боскинчилик, отишмалар, кариндошлари улимини, талончилик боскинларини, шунингдек кенг масштабли табиий ва техноген фожеаларни бошидан кечирган инсонлар.

Психологик жарохатни асосий мазмунини хаёт маълум тартибга мувофик тузилганлиги ва назорат килиниши мумкинлигига ишончни йуколиши ташкил этади.

Олинган жарохат вактни идрок килишга хам таъсир курсатади ва унинг таъсири остида утган, хозирги ва келажак замонни куриш хам узгаради.

Илгари мутахассис эстремал вазиятларда улимлар сони, жисмоний касаллар ва жарохатлар безовта килган булса, хозир эса ахолининг ундан кейинги психо-ижтимоий ва маънавий соглиги окибатлари ташвишлантирмокда. Психожарохатни бошдан кечирган одамлар орасидан 80%и нормал фаолият юритмокда, 20% эса озгина вактдан кейин (2-6 ой) хаётининг бир ёки бир канча сохасида у ёки бу муаммолар пайдо була бошлайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛИГИЯСИ

Тадкикотчиларнинг кузатишига кура, психик холатга одамларни касддан режалаштирган харакатларидан юзага келувчи фожеалар огиррок таъсир этади. Эхтиёткорлик ёки шароит тасодифига кура юз берган техноген фожеаларга нисбатан камрок кайгурилади.

Экстремал вазиятлар бу тукнашув, хавфли табиий ходиса, фожеа, табиий ёки бошка бир офат натижасида уз ортидан инсон курбонларини одамлар соглиги ёки атроф мухитга зарар етказувчи маълум территорияда юзага келган холат.

Экстремал вазиятлар куйидаги белгилар билан классификация киланади:

• Тусатдан содир булганлик даражаси билан: тусатдан (башорат килинмайдиган) ва кутилган (башорат килинадиган). Ижтимоий, сиёсий, иктисодий вазиятларни башорат килиш осон, табиий офатларни эса кийин (масалан, инкироз ва зилзила).

• Ёйилиш тезлигига кура: экстремал вазиятлар портловчи, шиддатли, тез ёки уртача ё секин ёйилувчан характерда булади.

• Ёйилиш кенглигига кура: локал, махаллий, территориал, регионал, федерал. Локал, махаллий ва территориал экстремал вазиятлар бир булинмадан, ишлаб чикариш жойидан, ахоли пункти чегарасидан чикмайди. Регионал ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

федерал экстремал вазиятлар бутун бир регион, давлат, хаттоки, бир канча давлатлар микёсида содир булади.

• Хдракат давомийлигига кура: киска муддатли ёки узок муддатли характерда булиши мумкин. Атроф мухитни ифлосланиши содир буладиган барча экстремал вазиятлар узок муддатлигига киради.

• Характерига кура: олдиндан режалаштирилган (касддан) ва режалаштирилмаган (касддан булмаган). Биринчисига, купчилик миллий, ижтимоий ва харбий низолар, террористик актлар ва бошкалар киради. Табиий офатлар узининг келиб чикиш характерига кура, максадлаштирилмаган булиб, бу гурухга техноген тукнашувлар ва фожеалар киради.

Келиб чикиш манбаига кура экстремал вазиятлар:

1.Техноген характерли - фавкулодда холатлар транспорт тукнашувлари ва фожеалар, ёнгин ва портлаш, кимёвий захарловчи ва радиактив моддалар таркалувчи авариялар ва фожеалар...

2.Табиатдан келиб чикувчи фавкулодда холатлар геофизик, геологик, метеорологик, денгиздаги хавфли гидрологик ходисалар, табиий ёнгинлар...

3.Ижтимоий биологик характерли - фавкулодда холатлар очлик, терроризм, жамоавий тартибсизлик, алкоголизм, гиёхвандлик, токсикомания, турли хил зуравонлик актлари...

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Экстремал вазиятларда психологик ёрдамнинг метод ва техникалари.

Экстремал вазиятларда тезкор психологик ёрдам.

Тезкор психологик ёрдам кучли стресс холатидаги одамларга курсатилади. Экстремал вазиятларда амалга ошириладиган психодиагностика ишлари узининг фаркли томонларига эга. Вакт етишмаганлиги учун стандарт диагностик процедураларни куллаш имконияти булмайди. Амалий психолог фаолияти хам фавкулоддаги шароитга караб аникланади.

Экстремал вазиятлар таъсирида психологик жарохатни бошдан кечирганларга ёрдам беришнинг асосий тамойиллари:

• кечиктириб булмаслик жарохатланувчига ёрдам иложи борича тезрок курсатилиши кераклигини билдиради;

• ходиса жойига якинлашиш тамойилини мазмуни шундаки, одатий шароитда ва ижтимоий куршовда утказишдан иборат;

• нормал холат тикланишини кутиш: стресс вазиятини бошдан кечирган

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

шахс билан нормал одам билан муносабатда булгандек гаплашиш керак, бемор каби эмас. Нормал хаёт кайтишига ишончини куллаб кувватлаш зарур;

• психологик таъсир бирлиги тамойили остида шу тушуниладики, унинг манбаи ё бир шахс, ё психологик ёрдам процедураси хамма учун бирдек булиши керак;

• психологик таъсир оддийлиги шуки, шикастланувчини жарохат жойидан олиб кетишни, егулик, дам, хавфсиз мухит ва унга тинчланиш имконини бериш керак.

Тезкор психологик ёрдам куйидаги асосий функцияларни бажаради:

-амалий: ахолига бевосита тезкор психологик ва тиббий ёрдам (зарур булганда) курсатиш;

-координацион: махсуслаштирилган психологик хизмат алоккаларини ва узаро хамкорликни таъминлаш.

Психотерапия ва психопрофилактикани утказиш икки йуналишда олиб борилади. Биринчиси, ахолини соглом кисми билан профилактика куринишида. Иккинчи, йуналиш нерв психик бузилишлари ривожланган шахслар билан психотерапия ва психопрофилатика ишларини олиб бориш.

Тезкор психологик ёрдам техникаси.

Экстремал вазиятларда инсонда куйидаги симптомлар пайдо булиши мумкин:

Алахсираш, галлюцинация, апатия, харакат кузгалувчанлиги, ступор, агрессия, куркув, истерика, нерв титроги, йиги.

Ушбу вазиятда психолог ёрдами биринчи навбатда нерв "разрядка"си учун шароит яратишдан иборат.

Алахсираш ва галлюцинация. Инкирозли вазият инсонда кучли стрессга, кучли нерв зурикишига, организмда мувозанатни бузилишига, нафакат жисмоний, балки психик соглигига хам таъсир килади. Бу мавжуд психик касалликни зурайтириши мумкин.

Алахсирашни асосий белгисига жарохатлантирувчини нотугрилигига ишонтириб булмайдиган ёлгон тасаввурлар ёки хулоса чикаришлар киради.

Галлюцинацияда эса айни дамда сезги органларига таъсир этмаётган хаёлий объектлар мавжудлиги хиссини бошдан кечириш кузатилади (овозлар эшитиш, йук одамларни куриш, хид сезиш...)

Бундай холда:

1. Тезкор психологик ёрдамни кутиш, тиббиёт ходимларига мурожаат

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

килинг;

2. Соха ходимлари келгунигача жарохатланувчи узига атрофдагиларга зарар етазмаслигини кузатиб туринг. Ундаги хавф тугдирувчи предметларни олиб куйинг;

3. Жарохатланувчини изоляцияланг ва бир узини колдирманг;

4. Жарохатланувчи билан тинч овозда гаплашинг. Уни гапини маъкулланг, ишонтиришга харакат килманг.

Апатия узок зурикишдан, самарасиз ишдан юзага келади; ёки жиддий омадсизликдан, уз фаолияти мазмунини кура олиш тухтаганидан; ёки фалокатга учраган якин одамини куткариб кололмай халок булганидан келиб чикади.

Чарчок хисси пайдо булади харакат килгиси хам, гапиргиси хам келмайди. Хдракат ва суз жуда кийинчилик билан амалга оширилади. Калбида бушлик, бефарклик, хиссиётни хам намоён килишига куч йуклиги кузатилади. Агар инсонни бу холатида ёрдамсиз, кумаксиз колдирса апатия депрессия (кийнокли огир эмоция, хулкдаги пассивлик, айбдорлик хисси, хаётдаги кийинчилик олдида ожизлик)га утиб кетади.

Апатия бир неча соатдан бир неча хафтагача чузилиши мумкин.

Асосий белгилари:

• атрофдагиларга бефарк муносабат;

• тормозланиш, ланжлик;

• секин, узок паузали нутк.

Ушбу вазиятда:

1. Жарохатланувчи билан гаплашиб куринг. Унга бир канча оддий саволлар беринг: "Исминг нима?", "Узингни кандай хис киляпсан?", "Бирор нарса ейсанми?".

2. Жарохатланувчини дам олиш жойига кузатиб куйинг, кулай жойлашишига ёрдам беринг (оёк кийимини, албатта, ечинг).

3. Жарохатланувчини кулини ушланг ёки уз кулингизни пешонасига куйинг.

4. Жарохатланувчига ухлаб олиш ёки шунчаки дам олиш имконини беринг.

5. Дам олишга имкон булмаса, жарохатланувчи билан купрок гаплашинг, уни исталган хамкорликдаги фаолиятга жалб килинг (айланиш, чой ёки кофе ичишга бориш, атрофдагиларга, ёрдамга мухтожларга ёрдамлашиш).

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

Харакат цузгалувчанлиги. Айрим холларда инкирозли вазиятлар зарбидан инсон атрофда нима булаётганини тушунишдан тухтайди. У душман каерда, куткарувчилар каерда, хавф каерда эканини аниклай олмай колади. Инсон мантикий фикрлаш ва карор кабул килиш кобилиятини йукотади, кафасга тушган хайвонга ухшаб колади.

Асосий белгилари:

кескин харакатлар, купинча мазмунсиз; нормал булмаган баланд нутк ёки юкори нуткий фаоллик; купинча атрофдагиларга реакциянинг йуколиши (илтимос, буйрук, огохлантиришга).

Ушбу вазиятда:

Кулга олиш" усулини кулланг: жарохатланувчини оркасидан туриб, кулининг тагидан кулингизни киргизинг, узингизга уни босинг ва устингизга енгилгина ташланг;

Жарохатланувчини атрофдагилардан

изоляцияланг;

"Ижобий " нукталарни массаж килинг. У айни дамда бошидан утказаётган хиссиётларни тинч овозда гапиринг ("Булар тугаши учун сен нимадир килгин келяти?", "Юз бераётган вокеалардан кочиб кетгин, беркиниб олгин келяпти?");

Жарохатланувчи билан бахслашманг, савол берманг, мулокотда "ма" инкор бор жумлаларни ишлатманг (масалан, "Югурма", "Кулингни кимирлатма", "Бакирма");

Эсда тутинг жарохатланувчи узига ва атрофдагиларга зарар етказиши мумкин.

Хдракат кузгалувчанлиги одатда узок чузилмайди ва нерв титроги, йиги, шунингдек агрессив хулк куринишларига утиши мумкин.

Ступор организмнинг энг кучли химоя реакцияларидан бири. У кучли нерв изтиробидан кейин бошланади (портлаш, боскинчилик, шафкатсиз зуравонлик).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бунда инсон яшаб колиш учун жуда куп энергия сарфлагани сабабли, унда атроф олам билан контактга кириш учун куч колмайди.

Ступор бир неча минутдан бир неча соатгача чузилиши мумкин. Шунинг учун ёрдам курсатилмаса ва жарохатланувчи шу холатда узок колиб кетса, бу уни жисмоний мадорсизликка олиб келади. Атроф олам билан контакт

кршининг усиш

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

булмаганлиги сабабли жарохатланувчи хавфни сезмайди ва ундан кутилиш чораларини кулламайди.

Асосий омиллари:

• ихтиёрий харакат ва нуткни йуклиги ёки уни бирданига пасайиши;

• ташки кузгатувчиларга (ёруглик, шовкин, тегиш) реакциянинг йукдиги;

• бир позада котиб колиш, карахтлик, тулик харакатсизлик холати;

• айрим мускул гурухларида зурикиш булиши мумкин.

Ушбу вазиятда:

Жарохатланувчининг иккала кулининг бармокларини букланг ва кафтининг бошланиш кисмига босинг. Катта бармок ташкарида булиши керак.

Катта ва курсаткич бармок учлари билан жарохатланувчининг пешонаси, чизиги уртасидаги чизиклар массаж килинади.

Буш кул кафтини

жарохатланувчини кукраги устига куйинг. Узингизни нафасингизни унинг нафас ритмига мослаштиринг.

Ступорга тушган инсон куриши ва эшитиши мумкин. Шунинг учун унинг кулогига секин, паст ва аник овозда кучли эмоцияни уйготувчи (яхшиси салбий) гапларни айтинг. Исталган воситалар оркали жарохатланувчида реакцияни уйготинг, карахтликдан олиб чикинг.

Агрессив уулц инсон организмидаги юкори ички зурикишни шу оркали пасайтиришга харакат килувчи беихтиёр пайдо булувчи усуллардан биридир. Агрессия ёки жахл узок давом этиши мумкин ва бу жарохатланувчини узига хамда атрофдагиларга халакит килиши мумкин.

Асосий белгилари:

1. асабийлашиш, норозилик, нафрат (исталган, хаттоки ахамиятсиз сабабга хам);

2. атрофдагиларни кул билан ёки бирор бир предмет билан уриш;

3. хакоратлаш;

4. мушак зурикиши;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

5. кон босимини ошиши. Ушбу вазиятда: -> Атрофдагилар сонини камайтириш;

ДЖарохатланувчига ичидаги "олов"ни чикариб юборишга имкон беринг (масалан, гапириб ёки ёстикни уриб чиказишга);

t i Унга кжори зурикишли ишни топширинг;

\ I t / Дустоналикни намоён килинг.

/) . (ч Жарохатлану вчини маъкулламасангизда, унинг узини

а / \ V

/.у Д\ айбламанг, хатти-харакатлари борасида фикр билдиринг.

- Акс холда агрессив хул к сизга каратилади. "Узи кандай

одамсан" дейиш мумкин эмас. "Сени жуда каттик жахлинг чикмокда, хамма ёкни бузиб ташлагин келяпти. Кел ушбу вазиятдан чикиш йулини бирга топишга уриниб курамиз";

1. Шароитни кулгили изохлар ва харакатлар билан юмшатишга харакат килинг;

2. Инсон газабланаётганда унга ёрдам берилмаса салбий окибатларга олиб келиши мумкин: уз хатти харакатларини назорат килишнинг пасайиши туфайли инсон уйламай килган килмишлари оркали узига ва атрофдагиларга зарар етказиши мумкин.

Курцув. Бола тунда дахшатли туш курганидан уйгониб кетади. У кроват тагида яшовчи махлуклардан курккани каби, бир кун автомобиль халокатига учраган киши, яна рульга утиролмайди. Зилзилани бошидан утказган инсон омон колган квартирасига кайтишдан бош тортади. Зурликка дучор булганлар эса, уз подъездига киришга узларини кийинлик билан мажбурлайдилар. Буларнинг барчасини сабаби куркувдир.

Куркувнинг асосий белгиларига куйидагилар киради:

• мушакларнинг зурикиши (асосан юзнинг);

• кучли юрак уриши;

• юзаки нафас олиш;

• уз хулки устидан назоратнинг пасайиши.

Вахима куркув кочишга ундаши, карахтликка ёки аксинча кузгалишга, агрессив хулкка олиб келиши мумкин. Бунда инсон нима килаётганини, атрофда нима булаётганини англамайди.

Бундай вазиятда:

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

1. Жарохатланувчининг кулини билагингизга куйинг, у сизнинг тинч пульсингизни сезсин. Бу унга сигналдек боради: "Мен хозир ёнингдаман, сен ёлгиз эмассан!"

2. Чукур ва бир текис нафас олинг. Жарохатланувчини сиз билан бир ритмда нафас олишга унданг.

3. Жарохатланувчи гапирса уни тингланг, унга кизикаётганингизни, тушунаётганингизни, хамдардлигингизни намоён килинг.

4. Жарохатланувчи танасидаги зурайган мускулларни енгил массаж килинг.

Нерв титрози. Экстремал вазиятлардан кейин бошкариб булмайдиган нерв титроги пайдо булади (инсон уз хохиши билан ушбу реакцияни тухтата олмайди). Организм зурикишни шундай чиказиб ташлайди.

Агар бу реакция тухтатиб куйилса, зурикиш тана ичида колиб кетади ва мушакда огриклар пайдо була бошлайди, кейинчалик эса гипертония, язва каби жиддий касалликларни ривожлантиради.

Ушбу холатнинг асосий белгилари:

• титрок тусатдан инцидентдан кейин бирдан ёки бир канча вактдан сунг бошланади;

• бутун танада ёки унинг алохида кисмида кучли калтираш пайдо булади (инсон кулида майда предметларни ушлаб туролмайди, сигаретни ёколмайди);

• реакция етарлича узок давом этади (бир неча соатгача);

• кейин инсон кучли чарчокни сезади ва дам олишга мухтож булади.

Ушбу вазиятда:

1. Титрокни кучайтириш керак.

2. Жарохатланувчини елкасидан ушлаб, 10-15 секунд давомида шиддат билан силкитинг.

3. Гапиришда давом этинг, акс холда у сизнинг харакатларингизни ташланиш сифатида кабул килади.

4. Реакция тугаганидан кейин дам олишга имкон беринг.

5. Мумкин эмас:

• жарохатланувчини кучоклаш ёки узингизга босиш;

• жарохатланувчини иссик нарса билан ураш;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

• жарохатлантириувчини тинчлантириш, узини кулга олишини айтиш. Йиги. ^ачон инсон йигласа, унинг ичидан тинчлантирувчи кучга эга

моддалар чика бошлайди. Бундай вазиятда ёнингда кайгуни булишишга кимдир булгани яхши.

Ушбу холатнинг асосий белгилари:

• инсон йиглаяпти ёки йиглаворишга тайёр холатда;

• лаблари кимирлайди;

• тушкунлик холати кузатилади;

• истерикадан фаркли кузгалиш белгилари йук.

Агар инсон куз ёшини ушлаб турса, енгиллик булмайди. Вазият чузилиб кетса, ички зурикиш жисмоний ва психик зурикишга зарар етказиши мумкин. Бунда:

1. Жарохатланувчини бир узини колдирманг.

2. Жарохатланувчи билан жисмоний контакт урнатинг (кулини ушланг, кулингизни елкасига ёки белига куйинг, бошини силанг). У сиз ёнида эканингизни хис килсин.

3. "Фаол тинглаш" усулини кулланг(бу унга кайгусини чикариб ташлашига ёрдам беради): "ха", ^'хмм", сузларини айтинг, бошингиз билан маъкулланг; жарохатланувчи уз хиссиётларини билдирган айрим гапларини такрорланг; уз хиссиётларингиз ва унинг хиссиётлари хакида гапиринг.

4. Уни тинчлантиришга уринманг.

5. Саволлар, маслахатлар берманг. Факат эшитинг.

Истерика. Истерик тутканок бир неча минут ёки бир неча соат давом

этади.

Асосий белгилари:

• онглилик сакланиб колади;

• ортикча кузгалиш, куп харакатлар, сахналаштирилган харакатлар;

• нутк эмоционал бой, тез;

• бакиришлар, ариллашлар. Ушбу вазиятда:

1. Томошабинларни йукотиб, тинч шароитни яратиш. Жарохатланувчи билан холи колинг, агар бу сизга хавфли булмаса.

2. Кутилмаганда хайратланувчи харакатни амалга оширинг (юзига уриш, сув сепиш, баланд овоз билан предметни ташлаш, бирдан бакириш мумкин).

3. Жарохатланувчи билан киска фразаларда, ишонч тонида гапиринг

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-13-23

("Сувни ич", "Юзингни ювиб ол").

4. Истерикадан кейин кучсизлик бошланади. Жарохатланувчини ухлашга ёткизинг. Мутахассис келгунича уни холатини кузатинг. Жарохатланувчини хохишини бажарманг

ХУЛОСА

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулоса килиб айтакдиган булсак, купгина экстремал вазиятларда оддий психологик таъсирнинг узини куллаш хам яхши самара беради. Бу экстремал вазиятлардаги психологик таъсир максадига боглик: биринчи холатда далда булиш, ёрдам бериш керак булса; бошкасида вахима, хабарларни бостириш; учинчисида сузлашувлар утказиш керак.

REFERENCES

1. Реан А.А. Психология и психодиагностика личности. Теория, методы исследования, практикум. -СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК, 2008.

2. Магомед-Эминов М.Ш. Феномен экстремальности. 2-е изд. М., 2008.

3. Китаев-Смык Л.А. Психология стресса. Психологическая антропология стресса. М., 2009. 178 с.

4. Ширяева О.С. Психологическое благополучие личности в экстремальных условиях жизнедеятельности : дис. ... канд. психол. наук. Петропавловск-Камчатский, 2008.

5. Правдина Л.Р. Влияние экстремальной ситуации на динамику социально-психологических характеристик личности : дис. ... канд. психол. наук. Ростов н/Д., 2004.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.