Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ СПОРТ МЕНЕЖЕРИ КАРЬЕРАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ СПОРТ МЕНЕЖЕРИ КАРЬЕРАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
70
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
менежмент / спорт менежери / карьера / спорт карьераси / бошқарувчи / тадқиқотчи / тренер-ўқитувчи ва (ѐки) услубиятчи / тадбиркор. / management / sports manager / career / sports career / manager / researcher / trainer-teacher and (or) methodologist / entrepreneur.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Аброр Акбаржонович Мамадалиев

Мақолада замонавий спорт бошқаруви ва ундаги спорт менежери карьераси масаласига ижтимоий-психологик жиҳатдан ѐндашилиб, спорт соҳасига доир 4 тоифадаги карьерани аниқлашнинг устувор жиҳатлари баѐн қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Аброр Акбаржонович Мамадалиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT SOCIO-PSYCHOLOGICAL QUESTIONS OF THE CAREER DEVELOPMENT OF A MODERN SPORTS MANAGER

The article discusses the socio-psychological approach to the problem of modern sports management and the career of a sports manager, and also outlines the priorities for determining the 4 categories of a career in the field of sports

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ СПОРТ МЕНЕЖЕРИ КАРЬЕРАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

ЗАМОНАВИЙ СПОРТ МЕНЕЖЕРИ КАРЬЕРАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУ^ИМ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК

МАСАЛАЛАРИ

Аброр Акбаржонович Мамадалиев

Республика олимпия захиралари коллежи директори вазифасини бажарувчи

АННОТАЦИЯ

Маколада замонавий спорт бошкаруви ва ундаги спорт менежери карьераси масаласига ижтимоий-психологик жихатдан ёндашилиб, спорт сохасига доир 4 тоифадаги карьерани аниклашнинг устувор жихатлари баён килинган.

Калит сузлар: менежмент, спорт менежери, карьера, спорт карьераси, бошкарувчи, тадкикотчи, тренер-укитувчи ва (ёки) услубиятчи, тадбиркор.

IMPORTANT SOCIO-PSYCHOLOGICAL QUESTIONS OF THE

CAREER DEVELOPMENT OF A MODERN SPORTS MANAGER

ABSTRACT

The article discusses the socio-psychological approach to the problem of modern sports management and the career of a sports manager, and also outlines the priorities for determining the 4 categories of a career in the field of sports.

Keywords: management, sports manager, career, sports career, manager, researcher, trainer-teacher and (or) methodologist, entrepreneur.

КИРИШ

Замонавий илм-фанда "менежмент" деганда бозор иктисодиёти шароитида фаолият юритувчи ходим, ишчи гурух, жамоа, ташкилот, бир канча ташкилотларга рахбарлик килиш ёки бошкариш жараёни тушунилади.

Спорт менежменти деганда эса моддий, мехнат ва ахборот ресурсларидан окилона фойдаланиш оркали бозор шароитида фаолият юритувчи спорт ташкилоти фаолияти доирасида куйилган максадларга эришиш ва вазифаларни амалга оширишга каратилган касбий фаолиятнинг мустакил тури сифатида каралади. Бошкача айтганда, спорт менежменти - бу спорт индустриясидаги

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

ташкилотлар ва корхоналарнинг тармоклараро комплекслари ташкилотларини самарали бошкариш назарияси ва амалиёти демакдир.

Жадаллик билан ривожланаётган бугунги кунда муваффакиятга эришишнинг асосий тамойили ва (ёки) шарти - бу престижга (обруталабликка) эга булишлик саналади. Айнан шу сифатни спорт сохаси муаммоларини баратараф этиш оркали намоён этиш мумкинми? Деярли купчилик спорт ва карьерани бир-бирига "номувофик" тушунчалар сифатида карашади. Айнан ана шундай замонавий спорт менежменти учун жуда катта англашилмовчиликдир. Замонавий спорт менежменти муаммолари шунчалик мураккаб ва кизикарлики, муваффакиятли карьерага интилувчан спортчи ва (ёки) шахс узини тан олиниши, жумладан, юкори даражадаги мавкега ва хаттоки моддий рагбатланишлар учун катор имкониятларни такдим эта олади хамда бир вактда севимли иши билан машгул хам булади.

НАТИЖА ВА МУ^ОКАМА

Психология, менежмент фани сохаларида олимлар томонидан карьеранинг спорт таълими тизимига хос бир неча куринишларини ажратилганлигини гувохи булиш мумкин.

1-даражали карьера - бошцарувчи (масалан, спорт мактаби директоридан вазиргача);

2-даражали карьера - тадцицотчи (масалан, муайян илм-фан намоёндасидан тортиб, спорт фаолияти (фаолият турлари) ёндашуви эгасигача);

3-даражали карьера - тренер-уцитувчи ва (ёки) услубиятчи (масалан, турли билим, куникма, малака ва компетенцияли БУСМ, ИБУСМ, ОЗИБУСМ, ОМСМ, ОСММ, РОСММ, ХШМ, ЧМ хамда ОЗКлардаги укувчи-спортчиларга тахсил бера олувчи);

4-даражали карьера - тадбиркор (масалан, спорт таълими ва (ёки) спорт фаолияти хизматлари, мусобакалар хамда оммавий спорт тадбирларини ташкил этиш буйича талабларни яратувчи).

Жадвалда келтирилган тестга жавоб бериш оркали, хар бир укувчи спорт сохасида узи учун кизикарли булган кайси даражадаги карьера сохиб(а)си эканлигини аниклаш мумкин булади.

Йурикномага мувофик, агар сиз бирор-бир каторда 3 баллдан ортик баллни туплай олмасангиз, спорт сохаси сиз учун кизикарли булмаган соха саналади. Лекин, шундай булишига карамай, танланган спорт турида

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

муваффакиятга эришишни истаган хар бир спортчи замонавий спорт тизими ривожланиши анъаналарини чукур билиши зарур. Фикримизча, ана шу нуктаи назардан ёндашганда мазкур маколани танланган спорт тури сохасида фаолият курсатаётган спортчи ва (ёки) менежер охиригача укишга харакат килиши керак.

Агар сиз бир ёки бир неча карьера туридан 4,5 балл туплаган булсангиз, демак спорт сохаси сизни кизиктиради. Бунда сиз кайси карьера турини танлашингизни хали аниклаб олмагандирсиз. Куйидаги материални укиб, кизикишларингизни аниклашга ёрдам берувчи вазифаларни бажаришга харакат килиб куринг.

Агар сиз бирор-бир каторда 6 балл туплаган булсангиз, демак сиз жисмоний тарбия ва спорт сохаси муаммолари билан фаол равишда кизикасиз.

Маколада нафакат турли карьералар мухокама килинган, балки спорт сохасидаги танланган спорт фаолиятига доир Интернет материалларига таянган холда кушимча маълумотлар хам келтирилган. Шу жихатдан сиз спорт сохаси муаммоларига булган кизикишларингиз кай даражада чукурлигини яна бир бор текшириб куринг.

Спорт менежери карьераси жамиятда кенг куламда ривожланаётган карьера турларидан бири саналади. Узбекистон Республикасида хам охирги 4 йилда спорт менежерларини тайёрлаш йулга куйилди. Бу борада хориж тажрибасида махсус марказлар аллакачон уз фаолиятини йулга куйган. Яхши бошкарувчи (менежер) булиш учун харакатни энг "куйидан" (масалан, хох у спорт мактаби ёки хох мактаб терма жамоаси булсин) бошлаш жуда мухимдир. Бошка сохалардаги бошкарувдан фаркли уларок (масалан, давлат фукаролик хизмати, давлат хизмати, корхона ва ташкилотлар бошкаруви) спорт менежменти бир вактнинг узида турли бошкарув усулларини талаб килиши билан ажралиб туради. Куйида келтирилаётган вазиятларнинг энг макбул ечимини топишга харакат килиб куринг.

1-жадвал. Спорт тизимига дахлдор карьера турини анищлаш

(саволларга "уа" ёки "йуц" деб жавоб беринг ва уар бир цатордаги "уа" жавоблар сонини санаб чицинг. Хар бир "уа" жавоб учун 1 балл)

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

ТУР Менинг тажрибам бор (кулимдан келади) Менга ёкади Мен урганишни хохлайман Жами

- жисмоний тарбия - карорлар кабул - спорт фаолияти

ва спорт сохаси килиш, мусобака жараёни (укув-

билан боглик низомига узгаришлар машгулоти, укув-

норматив-хукукий киритиш, йигини,

хужжатларни ислохотларда мусобака)ни

= ЙГ" урганиш; иштирок этиш ; бошкариш ва

N 03 У - спорт мактаби - танланган спорт унинг сифатини

р (Я (БУСМ, ИБУСМ, турига доир касбий назорат килиш;

NN В РОСММ, ОЗК ва муаммолар юзасидан - танланган спорт

о И бошкалар)даги оммавий спорт карорлар килишда кабул тури назарияси ва услубияти асосида

тадбирлари ва (ёки) хамкасбларга ёрдам янги спорт

мусобакаларни бериш таълими

ташкил этиш дастурларини

кунларида иштирок ишлаб чикиш

этиш (турнирлар,

чемпионатларда)

- спорт фаолияти - мусобака олди, - спорт тахлилини

(фаолият турлари) мусобака, кучайтириш учун

билан боглик мусобакадан кейинги турли (тиббиёт,

муаммоларни кийин вазиятлар физиология,

s L- урганиш; мушохадаси учун психология,

О - танланган спорт макбул усулни педагогика)

= тури назарияси ва топиш; соха(си)

(Я Т услубияти билан - спортчининг ёши, ютукларидан

боглик укув ва жинси ва огирлиги фойдаланиш;

(ёки) илмий юзасидан турли хил - танланган спорт

манбаларни укиш нуктаи назар ва (ёки) карашларни урганиш тури муаммолари юзасидан

тадкикотлар олиб

бориш

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

- укувчи- - менинг - спорт

спортчилар билан иштирокимсиз мактабларида

ишлашда ва (ёки) спортчиларни укувчи-спортчилар

я уларни нафакат жисмоний тайёргарлигининг

H № s мусобакаларга сифатларни (куч, барча ёш

i© техник, тактик ва тезкорлик, гурухлари

и психологик чакконлик, боскичларида

's PJ тайёрлашда янги эгилувчанлик, укитиш усуллари

Ä усулларни уйлаб чидамлилик) ва шаклларининг

(Я 03 топиш; тарбиялаш, балки узвийлигини

= - спорт мусобака олди, таъминлаш,

03 H мактабларида мусобака, танланган спорт

= ft укувчи-спортчилар мусобакадан кейинги тури кесимида

тайёргарлигининг жараёнларда аклий укувчи-

CJ X ft H барча ёш гурухлари (IQ) ва эмоционал спортчиларни

боскичларида укув- (EQ) интеллекти жинс ва вазн

машгулотларини даражасини кузатиш; хусусиятларига

олиб бориш - спортчи-укувчига индивидуал ёндашув усулларини излаш кура укитишнинг самарали усулларини излаб топиш

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

- техник директор, - нима учун - спорт сохасига

селекциячи, спорт одамларнинг оид маркетинг

агенти ва букмекер профессионал тадкикотларини

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

сифатида фаолият спортдаги у ёки бу олиб бориш ва

юритиш; хизматларга хак уларнинг

р О - спорт бизнесида тулашларини натижаларини уз

ы р и фойда аниклаш; фаолиятида

и 1© келтирадиган - карорлар кабул куллаш;

<Я Т сифатли усулларни килишда мутлок - уз бизнесини

уйлаб топиш мустакиллик ва ташкил этиш

уларни амалга оркали даромад

оширишда эгаси булиш ва

масъулиятни уз юкори сифатли

зиммасига олиш букмекерлик

хизматларини

таклиф этиш

1-кейс. Спортчилардан бири мунтазам равишда спорт мактабида ички тартиб-интизомни бузиб, бошка спортчи-укувчиларга нисбатан узини агрессив муносабатини намойиш этиб келмокда. Сизга маълумки ушбу спортчи-укувчининг оиласида муаммолар, шу жумладан, иктисодий муаммолар мавжуд. Бошка спортчи-укувчилар (уларнинг ота оналари хам) укув-машк машгулотлари ва укув-машк йигинлари жараёнига халакит бераётган спортчи-укувчининг спорт мактабидан хайдалишини талаб килмокдалар. Сиз кандай йул тутасиз?

2-кейс. Спортчи-укувчилар сизнинг ёнингизга тренер-укитувчининг ахлоксизлигидан шикоят килиб келмокдалар. Тренер-укитувчи уз навбатида холат юзасидан спортчи-укувчилар унинг талабларини бажармаётганликларини сабаб килиб курсатмокда. Сиз ушбу мутахассис уз спорт турини яхши билишини, лекин талаблар(спорт юкламаси)ни юкори куйиб, уларнинг бажарилишини талаб килишга мойиллигини биласиз. Вазиятни тугрилаш учун сиз кандай йул тутасиз?

Психологик тадкикотлардан маълум булишича, бошкарувга оид муаммолар хал килинаётганда, унда ким ва кай даражада иштирок этишини, яъни иштирокчиларнинг роли тушуниш жуда мухим хисобланади.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

Биринчи кейс тизимли хал этилиши талаб килинади - чунки унда бир неча муаммо коришиб кетган: тарбияси огир спортчи-укувчи билан етарли иш олиб борилмагани (спортчи-укувчи узини бошкача тутиши учун спорт мактаби нима кила олади); спортчи-укувчиларнинг бир-бирларига сабрсиз ва спорт мактабига истемолчилик муносабати; спорт мактаби ва ижтимоий хизматларнинг биргаликдаги харакати. Х,ар кандай холатда хам спорт мактаби директори спортчи-укувчилар хукукларининг поймол килинишига йул куймаслиги зарур.

Иккинчи кейс бошкарувчининг хусусий муаммосини акс эттиради -тренер-укитувчи ва (ёки) спортчи-укувчилар унинг карорларига таъсир утказишлари (манипуляция) хакида. Бу ерда, биринчи вазиятдан фаркли, коллегиал карор кабул килиниши максадга мувофик - спорт мактаби директори спортчи-укувчилар ва тренер-укитувчи уртасида ижтимоий контракт тузилишида воситачи булиши лозим.

Мухтарам синалувчи, вазифалар бажарилгач, куйидаги саволларга узингиз учун жавоб беринг.

1) Бошкарувга оид муаммоларни хал килиш сизга ёкдими?

2) Нима кулингиздан келди-ю, каерда кийналдингиз?

3) Бошкарув муаммоларини хал килиш турли одамлар кизикишларига таъсир килишини доим ёдингизда тутдингизми?

ХУЛОСА

1. Биринчи вазиятда масъулият спортчи-укувчилар буйнида эмас, балки спорт мактаби тренер-укитувчилари ва (ёки) мутахасисларида булиб, улар профессионаллар командаси булиб икки йуналишда: муаммоларни хал килиш ва бундай вазиятларни олдини олиш (профилактика килиш) устида тинимсиз ишлашлари зарур.

2. Иккинчи вазиятда иккала тараф хам спорт мактаби директори хеч кимнинг ёнини олмай, укув-машк машгулотлари ва (ёки) укув-машк йигинлари жараёнига зарар етказмасликни уйлаётганини тушунишлари лозим.

REFERENCES

1. Хайитов, О.Э., & Эшбоев, А.О. (2019). Спортивный маркетинг в Узбекистане: проблемы и перспективы. Economics, (5 (43)), 15-18.

2. Хаитов, О.Е., & Лутфуллаева, Н.Х. (2005). Психодиагностика и прикладная

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-386-393

психология: Конспект лекций. Т.: ТДИУ.

3. Никифоров Г. Психология менеджмента. СПб. : Изд-во СПб(г)У, 2004. 640 с

4. Стамбулова Н.Б. Психология спортивной карьеры: учеб. пособие / СПб.: Центр карьеры, 1999. 368 с.

5. Стамбулова Н.Б. Психологические модели и описания спортивной карьеры // В сб.: Теоретические и прикладные вопросы психологии. СПбГу., 1997. Вып. 3. Ч. 2. 404 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.