Научная статья на тему 'ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ТЎҒРИСИДА'

ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ТЎҒРИСИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
54
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қонунчилик / адолат / гуманизм / махкумлар / қамоқ / озодликдан маҳрум этиш / жазони ижроия этиш / жазони ижро этиш муассаси / жиноят-ижроия қонунчилиги / пенитенциар тизими.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — А. А. Шамансуров

Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар Стратегиясига мувофиқ, жазони ижро этиш тизимини ислоҳ қилишни қонунчилик томонидан қўллаб-қувватлашни ҳар томонлама ўрганиш амалга оширилмоқда, жиноий ва жазони ижро этиш қонунчилигини такомиллаштириш бўйича таклифлар асосланмоқда ва халқаро стандартларга мувофиқ қўллаш амалиѐти қонунчиликни такомиллаштиришга ѐрдам беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИ ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФИҚ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ТЎҒРИСИДА»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

ПЕНИТЕНЦИАР ТИЗИМНИ ХАЛ^АРО СТАНДАРТЛАРГА МУВОФЩ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ТУГРИСИДА

А. А. Шамансуров

ю.ф.н., доцент,Турон ФА академиги, Чирчик Давлат педагогика

университети доценти

АННОТАЦИЯ

Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар Стратегиясига мувофик, жазони ижро этиш тизимини ислох килишни конунчилик томонидан куллаб-кувватлашни хар томонлама урганиш амалга оширилмокда, жиноий ва жазони ижро этиш конунчилигини такомиллаштириш буйича таклифлар асосланмокда ва халкаро стандартларга мувофик куллаш амалиёти конунчиликни такомиллаштиришга ёрдам беради.

Калит сузлар: конунчилик, адолат, гуманизм, махкумлар, камок, озодликдан махрум этиш, жазони ижроия этиш, жазони ижро этиш муассаси, жиноят-ижроия конунчилиги, пенитенциар тизими.

АННОТАЦИЯ

В соответствии Стратегии действии по дальнейшему развитию Республики Узбекистан осуществляется комплексное исследование законодательного обеспечения реформирования уголовно-исполнительной системы, обосновываются и вносятся предложения по совершенствованию уголовного и уголовно - исполнительного законодательства, способствующие совершенствование законодательства и практики его применения в соответствии с международными нормами.

Ключевые слова: законность, справедливость, гуманизм, осуждённый, персонал, арест, лишение свободы, исполнение наказаний, учреждения по исполнению наказаний, уголовно-исполнительное законодательство, пенитенциарная система.

ABSTRACT

In accordance with the Strategy of Action for the Further Development of the Republic of Uzbekistan, a comprehensive study of the legislative support for the reform of the penal enforcement system is being carried out, proposals are being

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

substantiated and made to improve criminal and penal enforcement legislation, contributing to the improvement of legislation and the practice of its application in accordance with international standards.

Keywords: legality, justice, humanism, convict, personnel, arrest, imprisonment, execution of sentences, penal institutions, penal enforcement legislation, penitentiary system.

KHPHm

^yHëga ^hhoat xyKyKH coxacnga, xycycaH, ®:a3onapHH H^po этнm TH3HMHga KoHyHHHnHK HcnoxoraapuHH aManra omnpnmga TH3HMHHHr y3H hhcoh xyKyK^apnra xa^Kapo Metëp Ba cTaHgapraapra MyBo^HK pnoa этнmгa anoxnga эtтн6op KapaTHHMoKga. MacanaH, hhcoh xyKyKgapn YMyM^axoH ,Цeкпapaцнacннннг 2-Moggacnga "hhcoh xyKyKgapn Ba эpкннпнкпapн hcthchoch3 xaMMa ynyH aMan KHnagn. 5-Moggaga myHgan genHnraH:" xen khm KHHHoKKa

connHMangn ëKH ma$KaTCH3, FanpHHHcoHHH ëKH Kagp-KHMMaTHH KaMcHTyBHH MyoMana ëKH ®:a3ora TopranMangH."1

KynrHHa MaMnaKaTnapga ymôy Tanaônapra MyBo^HK ®:a3onapHH H^po этнm coxacngarn ®:aMoaTHHnHK ônnaH MyHocaôaraapHH TapTHÔra conyBHH ^HHoaT, ^HHo^T-npo^ccyan Ba ^HHoaT-H^pona KogeKcnapn TafiëpnaHgn Ba Kaôyn KH^HHgn. ffly ônnaH Supra, ^a3onapHH n^po этнmga hhcoh xyKyKgapHHH xHMoa KH^HmHHHr кoнcтнтyцнaвнн Ba xyKyKHH acocnapnHH aManra omnpnmHHHr aHpuM Macananapn, xa^Kapo xyKyKHHHr hhkh ®:a3oHH H^po этнm KoHyHHunnrn (^H3K) 6nnaH y3apo SoFnuKgnrn, ^a3onapHH n^po этyвнн opraHnap xogHMnapHHH xyKyKHH Ba h^thmohh xHMoa Kunnm MyaMMonapn eTapnn gapa^aga xan KHHHHMaraH ôynnô KonMoKga, 6y myHHHrgeK, MaxKyMnap xaëTHHHHr y3nra xoc TaMoHnnnapn, xyKyKHH xonaTH Ba 6omKa Macananapnra ong caHnoB KoMHccnacHHHHr KonganapHHH TaKoMunnamTHpum 3apyp;

Hmga Ba TypMymga ypHamnmra, o3og KunHHraHnapra ëpgaM ôepnm, ^aMuaTgarn h^thmohh MocnamyB; ®;a3oHH H^po этнm th3hmh (^H3T) ynyH ManaKann Kagpnap TaHëpnam; 6y coxagarn HnMHH-TagKHKoT nmnapuHH TyôgaH pHBo^naHTHpnm 2.

Â^ABHËT^AP TAX^H^H BA METO^O^OrHflCH

Y3ÔeKHcToH PecnyônHKacn EMT at3ocn. By пeннтeнцнap th3hmhh aHaga HHcoHnapBapnamTHpnm Ba ^aonnaTHH xa^Kapo cTaHgapraapra MyBo^HK

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

такомиллаштириш асосида ислох килиш буйича халкаро мажбуриятларини бажариш масаласини тугдиради. Шунинг учун Узбекистон Республикаси жазони ижро етиш тизимини ислох килишни конунчилик билан куллаб-кувватлаш, жазони ижро этиш тугрисидаги конунчиликни такомиллаштиришни таъминлаш, жазо тизимининг давлат органлари ва фукаролик жамияти институтлари билан муносабатларини такомиллаштириш, институтлар ва органларнинг самарадорлигини ошириш каби масалаларни илмий-назарий ва амалий хал этиш хукмларни халкаро стандартлар даражасида ижро этиш, жазони уташ шартларини инсонпарварлаштириш катта ахамиятга эга. жамиятдан изоляция килиш билан боглик ва боглик булмаган махкумлар, уларнинг хукуклари ва конуний манфаатларига риоя этилиши кафолатларини ошириш.

Сунгги йилларда мамлакатда юз берган мухим узгаришларга карамай, жазони ижро этиш тизимидаги узгаришлар иктисодиётнинг хозирги холатига, Узбекистон Республикасининг халкаро хукукий сохага интеграциялашувига, махкумларга нисбатан муомала ва фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг халкаро стандартларига тулик мос келмайди. Республикамизда жазони ижро этиш тизимини ислох килиш, жазони ижро этиш конунчилигини такомиллаштириш максадида давлатимиз рахбарининг ташаббуси билан кенг куламли Дастурий тадбирлар амалга оширилмокда.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегиясига мувофик, суд тизимининг хакикий мустакиллигини хамда фукароларнинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килиш кафолатларини мустахкамлашга каратилган конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизимини янада ислох килиш буйича тизимли чора-тадбирлар

3 v>

амалга оширилмокда. Узбекистонда амалга оширилаётган чукур ижтимоий-сиёсий ва иктисодий ислохотлар жиноят ва жазони ижро этиш сиёсати сохасида тегишли тузатишлар киритишни, жазони ижро этиш билан боглик тегишли конунчилик ва бошка норматив хужжатларни тайёрлаш, кайта куриб чикиш ва янгилашни, инсон хукуклари сохасидаги халкаро нормалар ва стандартларга йуналтиришни такозо этди. Жазони ижро этиш сиёсатини ишлаб чикишнинг устувор омиллари бу узаро таъсир килувчи ходисалар булиб, улар харакатлантирувчи кучлар сифатида жиноий жазони ижро этиш тизимининг

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

ижтимоий йуналишини, асосий мазмунини ва янада ривожланиш истикболларини белгилайди. Бундай омиллар давлатнинг жиноий жазони ижро этиш тизимининг нормал ишлаши учун зарур булган ресурсларни таксимлаш кобилиятидир; демократиянинг ривожланиш даражаси, инсон ва фукаролик хукуклари ва эркинликларини химоя килиш, хукукбузарларга нисбатан инсонпарварлик куринишлари; фукароларнинг маданияти, хукукий онги ва ахлокий гоялари; даражаси, тузилиши ва динамикаси; жиноят ижроия конунчилиги ва уни куллаш амалиётини ишлаб чикиш; жиноий жазони ижро этиш тизимини ишлаб чикиш ва уни махкумларга нисбатан халкаро стандарт талабларига мос келтириш; жиноий ижроия хукуки фаннинг даражасини ривожлантириш4. Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси Конституциясида инсонни хурмат килиш, унинг хаёти, соглиги, кадр-киммати ва бошка узвий хукук ва эркинликларини химоя килиш каби коидалар мустахкамланган. Шу муносабат билан Узбекистон Республикаси жиноятчиларга нисбатан муомала, уларнинг хукукларини химоя килиш, махкумларнинг ходимлар билан муносабатларига доир катор халкаро шартномаларга кушилиши муносабати билан жазоларни ижро етиш ва жазо тизими фаолиятини тартибга солувчи конун хужжатлари модернизация килиниши, кайта куриб чикилиши зарур жазоларни ижро этувчи органлар. Сиёсий, иктисодий ва ижтимоий манфаатларнинг узаро таъсири шароитида бу жиддий интеграл восита, жиноий тизим баркарорлигининг таникли кафолати ва уни ислох килиш учун кучли рагбат сифатида харакат килиши мумкин булган конундир. Жазони ижро этишнинг ошкоралигини, жиноят кодексининг жамият учун очиклигини таъминлашда хам конуннинг урни жуда катта. Нихоят, илгари маъмурий-буйрукбозлик усуллари билан амалга оширилган давлатни модернизация килиш ва фукаролик жамиятини демократлаштириш шароитида факат аник ^онунчилик асосида муваффакиятли амалга ошириш мумкин. Ривожланишнинг ушбу боскичида Узбекистон демократик, хукукий давлат ва кучли фукаролик жамияти куриш йулини танлаган холда инсон хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини ижтимоий ва давлат тараккиётининг, бутун ички ва ташки сиёсатининг энг мухим устувор йуналиши сифатида белгилаб олди. Мустакиллик йилларида Узбекистонда бошка узгаришлар билан бир каторда суд-хукук тизимини боскичма-боскич ислох килиш, жиноий сиёсатни узгартириш, жиноий Адлия тизимини эркинлаштириш амалга оширилмокда. Шу билан бирга, янги кабул килинган конун хужжатларида

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

умуминсоний кадриятлар, инсон хукуклари ва эркинликларига зид булмаган шахслараро ва миллатлараро мулокот ва дин тарихидан мерос булиб колган халк анъаналари, урф-одатлари, ахолининг кундалик хаётига асосланган ахлокий меъёрлар акс этиши шарт.

Замонавий шароитда бу жуда кийин, аммо мактаб ва касб-хунар мактаблари ишини Узбекистон Республикаси жиноят-ижроия кодексига (ЖИК) мувофик ташкил этиш керак.5 Биринчидан, тренинг халкаро нормаларда кузда тутилган булиб, унда шундай дейилган: "махбусларни укитиш иложи борича мамлакатда амалдаги таълим тизими билан богланиши керак, шунда озод килинган махбуслар укишни кийинчиликсиз давом эттиришлари мумкин." Иккинчидан, умумий таълим ва касб-хунар таълими махкумларни тузатишнинг асосий воситаларидан бири булиб, унинг вазифалари махкумнинг шахсини тузатиш ва озодликдан махрум килишнинг зарарли окибатларини минималлаштиришдан иборат. Зарарли окибатларга камокдаги одамнинг дисадаптацияси ва десосиализацияси киради (жиноий жазони утаган киши хаётни бузувчи, ёмон ота, эр ва бошкалар.). Шахсни тузатиш ва камокхонанинг зарарли окибатлари учун товон пули булмаган такдирда, жазони ижро этиш учун хар кандай муассаса жиноятчилик фабрикасига айланади ва хозирда бизда канча махбус булса, келажакда жиноятчилик даражаси шунчалик юкори булиши кутилмокда.

Озодликдан махрум килиш жойларида олиб бориладиган тарбиявий ишлар махкумларни тузатишга сезиларли таъсир курсата олмайди, чунки бу ишда асосан оммавий таъсир шаклларига эътибор каратилган. Ва улар хар доим хам маълум бир шахсга этиб бормайдилар, шунинг учун уларнинг расмиятчилиги ва самарадорлиги паст.6 Бундан ташкари, турли хил рухий аномалиялари булган махкумларнинг катта кисми жазо муассасаларида булиб, оммавий таъсир шакллари, коида тарикасида, бундай шахсларга ижобий таъсир курсатмайди. Махкумлар билан тарбиявий ишларни конкретлаштириш ва уни биринчи навбатда конунлар талаблари ва жамиятда кабул килинган хулк-атвор коидаларига риоя килишга йуналтириш максадга мувофикдир. Махкумлар билан тарбиявий ишларни олиб боришда фан ва техника ютукларидан фаол фойдаланиш зарур. Шунингдек, конунда муассасанинг тури, жазо муддати ва ушлаб туриш шартлари, шунингдек махкумнинг шахсий хусусиятларини хисобга олган холда табакалаштирилган тарбиявий ишларни таъминлаш мухимдир. Халкаро нормалар озодликдан махрум килиш ёки бошка шунга

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

ухшаш жазога хукм килинган шахсларни даволашда улар хизмат киладиган муддатнинг давомийлигини хисобга олган холда конунларга буйсуниш ва озод килинганидан кейин уларнинг мавжудлигини таъминлашга интилишни тавсия килади. Уларни даволаш уларнинг уз кадр-кимматини ва масъулиятини англашни кучайтириши керак. Шахсга нисбатан каттик босим шаклларидан узоклашиш, ходимлар ва махкумлар уртасида ишончли муносабатларни урнатиш, хукукбузарга таъсир утказиш, ижтимоий масалаларни хал килишнинг педагогик ва психологик усулларига устувор ахамият бериш тавсия этилади. Шу билан бирга, махкумлар уртасида ижобий ижтимоий-психологик иклимни шакллантириш, турли хил таълим чоралари тизими оркали жиноий булмаган, ижтимоий кимматли хаётий тажрибани "моделлаштириш", барчага индивидуал ёндошиш ва бошка куп нарсалар енг мухим омил хисобланади. Таълим билан биргаликда тарбиявий ишлар колонияда булган махкумнинг узига ва бошка одамларга нисбатан инсон хукукларига нисбатан маълум бир шахсий тайёргарликдан утишига ёрдам беради. Бу эса озодликка чикканидан кейин бошка одамларнинг табиий ва конуний хукуклари бузилиши билан боглик булмаган турмуш тарзини танлашининг мухим шартидир.7 Шу максадда, яна тегишли чора-тадбирлар хисобга махбуснинг индивидуал эхтиёжларини хисобга олган холда, диний хизматлар, иложи булса, таълим, касб-хунар таълим ва ориентация, муайян ижтимоий холларда, бандлик маслахат, жисмоний тарбия ва белгилар бино урганиш, шу жумладан, олиниши керак, унинг ижтимоий фон, унинг жиноят тарихи, унинг жисмоний ва аклий кобилиятлари., темперамент, озодликдан махрум килиш муддати ва озод килинганидан кейин имкониятлар. Махбусларга газета, журнал укиш, радио тинглаш ва маърузаларда катнашиш ёки маъмурий органлар томонидан рухсат берилган ва назорат килинадиган бошка воситалар ёрдамида энг мухим янгиликлардан мунтазам равишда хабардор булиш керак.8 Жазони ижро этиш муассасалари ходимларига махбусларни даволашнинг стандарт минимал коидалари мухим урин тутади, бу эса ушбу муассасаларнинг муваффакиятли ишлаши ходимларнинг бундай иши учун яхлитлиги, инсонийлиги, малакаси ва шахсий тайёргарлигига богликлигини таъкидлайди.

ХУЛОСА

Шунинг учун кадрлар тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш масалалари, хозирги кунда республика пенитенциар тизимининг ишлайдиган

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 11 |November, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-11-98-104

ходимлари жуда долзарб булиб, уларни зудлик билан хал килиш керак. Амалиёт шуни курсатадики, жазо муассасаларида ишнинг узи одамни сезиларли даражада узгартирадиган омил булиб, у билан боглик холда инсоннинг касбий деформацияси даражаси жуда юкори. Агар махкум содир этилган жиноят учун жазоларни ижро этиш муассасасида булса ва бунинг учун маълум бир муддат хизмат килса, у холда ходим уз ихтиёри билан жиноят оламининг турли вакиллари билан доимий алокада булиб, бутун иш хаёти давомида узини озодликдан махрум килиш жойларида камайди. Ходимларни реабилитация килишнинг яхши йулга куйилган тизимисиз бундай узок муддатли алока уларнинг шахсиятининг деформациясига олиб келади. Шундай экан, жазони ижро этиш тизимини ислох килиш жараёнида, аввало, кадрларнинг хукукий ва ижтимоий химоясини такомиллаштириш масалаларини хал этиш зарур.

REFERENCES

1. Реализация международных стандартов обращения с осужденными в уголовно-исполнительной политике. Ю.А.Кашуба, В.И.Хижняк. Академия права и управления ФСИН РФ. Рязань, 2005.- С.18.

2. Шамансуров А.А. Научно концептуальные основы совершенствования уголовно-исполнительной системы Республики Узбекистан. - Ташкент, АН институт филосовии и права. 2012.- 32с.

3.Указ Президента Республики Узбекистан от 7 .02.2017 года № УП -4947 «О Стратегии действии по дальнейшему развитию Республики Узбекистан » //www.lex.uz

4.Шамансуров А.А. Теоретические и прикладные проблемы модернизации пенитенциарной системы. ТГЮУ, 2015. - 216 с.

5. Шамансуров А.А. Пенитенциарные системы. Saarbrucken, Германия, «Lambert Academic Publishing», 2016. P. 106.

6.Шамансуров А.А. Научно-концептуальные основы совершенствования уголовно-исполнительной системы Республики Узбекистан. - Ташкент, Институт философии и права, 2012.-32 с.

7.Пенитенциар тизимни модернизациялаш. -Т.: Хукукий муаммоларни урганиш Маркази. 2021. - 192б.

8. Г.Абдумажидов, А.Шамансуров. Права осужденных: Международные и национальные стандарты // Демократизация и права человека. - Ташкент, 2011. -№3. - С. 125-127.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.