Научная статья на тему 'ЎСМИРЛАРДА СОЦИАЛ ВА ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЕКТНИНГ ЎЗИГА ХОС ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎСМИРЛАРДА СОЦИАЛ ВА ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЕКТНИНГ ЎЗИГА ХОС ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
96
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўсмир / социал ва эмоционал интеллект / дунѐқараш. / adolescent / sosial and emotional intelligence / broadening horizon

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Насиба Ачиловна Ахмедова

Мазкур мақолада Инсон билан боғлиқ бўлган психологик холатлар, Бугунги глобаллашув шароитида инсон онги ва қалбини эгаллаш учун кураш кетаѐтган бир даврда маънавиятнинг ижтимоий роли, Ўсмирлардаги психик саломатликни аниқлаш ва бу борада уларга тўғри йўналиш бериш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the psychological phenomena associated with Man, the social role of spirituality in a time when the struggle for the acquisition of human consciousness and soul is going on in the conditions of today's globalization, the identification of mental health in adolescents and giving them the right direction in this regard.

Текст научной работы на тему «ЎСМИРЛАРДА СОЦИАЛ ВА ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЕКТНИНГ ЎЗИГА ХОС ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-177-181

УСМИРЛАРДА СОЦИАЛ ВА ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЕКТНИНГ УЗИГА ХОС ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Насиба Ачиловна Ахмедова

Жиззах давлат педагогика университети Умумий психология кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада Инсон билан боглик булган психологик холатлар, Бугунги глобаллашув шароитида инсон онги ва калбини эгаллаш учун кураш кетаётган бир даврда маънавиятнинг ижтимоий роли, Усмирлардаги психик саломатликни аниклаш ва бу борада уларга тугри йуналиш бериш.

Калит суз: усмир, социал ва эмоционал интеллект, дунёкараш.

ABSTRACT

In this article, the psychological phenomena associated with Man, the social role of spirituality in a time when the struggle for the acquisition of human consciousness and soul is going on in the conditions of today's globalization, the identification of mental health in adolescents and giving them the right direction in this regard.

Keyword: adolescent, sosial and emotional intelligence, broadening horizon

КИРИШ

Инсоният томонидан урганилиб келаётган тадкикотларнинг марказида инсон хамда у билан кечувчи холат ва жараёнларни урганиш ва тадкик этиш масаласи туради. Инсон билан боглик булган психологик холатлар, унда кечувчи психик конуниятларнинг урганилмаган жабхалари хам бисёрдир. Психик жараёнларни урганишда нафакат илмий-когнитив соха балки, экспериментам жихатдан тадкикот олиб бориш хам уз навбатида мухим ахамият касб этади. Бугунги глобаллашув жараёнларида ахборотнинг кескин алмашинуви инсон психикасидаги мураккаб узгаришларга сабаб булмокда. Шу жумладан инсоннинг эмоционал сохдси мураккаб ташкил топган системадир. Хар кандай ахборотга нисбатан жавоб реакцияси уз навбатида эмоционал холат билан узвий богликдир. Инсоннинг интелектуал салохиятини хам ундаги психик холатларнинг баркарорлиги билан таккослаш мумкин. Фикримизча

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-177-181

усмирларда социал ва эмоционал интеллектнинг узига хос хусусиятларини урганиш улардаги баркарор регулятор сохасини ва уз узини бошкариш жараёнини турли холатларда кандай кечишини органишни имконини беради. Бугунги глобаллашув шароитида инсон онги ва калбини эгаллаш учун кураш кетаётган бир даврда маънавиятнинг ижтимоий роли, инсон хаётидаги ахамияти бекиёс даражада ортиб бормокда. Инсон калбида маънавият канчалик юксак булса, жохиллик, ёвузлик, худбинлик, локайдлик каби салбий иллатлар шунчалик чекланиб, булар урнида ёшларимиз онгида ватанпарварлик, бунёдкорлик 507 туйгулари карор топади. Ёшларда соглом дунёкарашни шакллантириш баркамол авлодни тарбиялашнинг мухим шартларидан бири саналади. Бинобарин, бу муаммони хал этишда илм-фаннинг турли сохаларида фаолият юритаётган барча мутахассислар, жумладан психологлар хизмати хам бекиёсдир. Бугунги кунда Узбекистонда таълим ва тарбиянинг бош максади "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури", "Соглом авлод", "Она ва бола", Давлат дастурларида белгиланган вазифалар асосида тубдан янгиланди. Шунингдек, 2010 йилда Биринчи Президентимиз Ислом Каримов ташаббуси билан ишлаб чикилган "Баркамол авлод йили" Давлат дастури "мамлакатимизда соглом ва баркамол авлодни тарбиялаш, ёшларнинг уз ижодий ва интеллектуал салохиятини руёбга чикариши, мамлакатимиз йигиткизларини XXI аср талабларига тулик жавоб берадиган хар томонлама ривожланган шахслар этиб вояга етказиш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш буйича кенг куламли аник йуналган чора-тадбирларни амалга ошириш максадига йуналган.

Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича ^аракатлар стратегиясида мустакил фикрлайдиган, муттасил китоб укийдиган ва уз устида изланадиган инсон албатта баркамол булиши хакида тухталиб утилади. Эмоционал интеллектнинг психофизиологик асосларини Чарльз Дарвиннинг 1872-йилдаги аспектларида учратиш мумкин, унга кура инсон хаёти давомида адаптация жараёни ва мослашувида эмоциялар мухим уринга эга хамда ички бошкарувнинг баркарорлиги албатта бунга богликдир. Бундан ташкари эмоция муаммоси ва хиссий холатларни бошкара олиш буйича психоанализ йуналиши асосчиси Зигмунд Фрейд хам дастлабки конунлар асносида хам этика конуниятлари ётади, хаттоки энг кадимги даврларда хам эмоционал бошкарув мухим ахамият касб этишини изохлайди. (Хаммурапи конунлари, мил.авв. XVIII аср). Кейинги йилларда психологик тадкикот натижалари узарохаракат

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-177-181

жараёнида хам социал ва эмоционал интеллектнинг юзага келишини хакида 508 куплаб натижаларни тахлил килади. Жумладан, 1920-йилда профессор Э.Торндайк биринчи булиб социал интеллект тушунчасига изох беради. Унга кура социал интеллект инсонларни тушуна олиш кобилияти, улар билан узаро алока урната олишдир. Эмоционал интеллект тушунчаси ХХ асрда жамият хаётида юз бераётган мухим узгаришлар билан ривожланиб борди, кейинги йилларда "эмоционал мукаммаллик" тушунчаси кенг ривожланди. Дастлаб бу тушунча Клод Штейнер томонидан трансакцион тахлил йуналишида уз изохини топди, у узининг нашрларида ички ва ташки эмоционал кучнинг инсонга ва инсоннинг жамиятдаги узини тутиш принципларига мутаносиб эканлиги хакида ёзади. Жамият хаётида узаро муносабатлар баркарорлиги шахсларнинг муомала жараёнида уз эмоционал холатини кандай бошкариши, вазиятларга нисбатан эмоционал соханинг жавоб реакциялари турлича коринишга эга. Бугунги кунда куплаб содир булаётган жиноятлар, конунбузарликлар, инсон хаётини издан чикаришгача олиб келувчи холатларни бартараф этишда албатта социоэмоционал интеллектнинг роли каттадир. Фикримизча, замонавий психологияда ички бошкарув ва уз узини бошкариш, хулк адаптацияси , инсоннинг ички кечинмалари, уз максади сари фаоллиги ундаги эмоционал интеллектнинг даражаси билан белгиланади. Бу борада Даниел Гоулман уз китобида шу каби изохларни бериб утади. Ички регуляциянинг мукобил индивидуал ресурси бу эмокионал интеллектдир. Инсон карор кабул килиш жараёнида узидаги асосий эмоционал баркарорликдан келиб чикиб вазиятга ёндошади. Усмирлардаги психик саломатликни аниклаш ва бу борада уларга тугри йуналиш бериш психолог, мактаб маъмурияти хамда ота оналарнинг биргаликда олиб борадиган таълим ва тарбия ишларига боглик равишда кечади.

Биз бу борада рус психологи Белоконь Ольганинг "усмирлардаги физиологик хамда онтогенетик ёш кризислари даврида, уларнинг мухитларидан келиб 509 чиккан холда цуналиш бера олишни фарклаш" деган фикрларига кушиламиз, усмирдаги ёш кризисларини эьтибордан колдириш турли нокулай вазиятларга олиб келиши мумкинлиги куплаб физиолог ва психологлар томонидан урганилган. Кризисларнинг нужуя окибаттларсиз кечишида албатта оила мухитида отанинг алохида роли ва онанинг алохида роли билан белгиланади. Бу борада куплаб психологлар олиб борган тадкикот натижалари юкоридаги фикрларга яккол далилдир. Болалардаги ривожланиш жараёнида шу

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-177-181

ва шу каби аспектларни инобатга олиш усмирлик давридаги узини узи бошкариш регулятив сохасини тугри йулга куйишга ёрдам беради. Усмирлардаги эмоционал интеллектни урганишнинг боиси улардаги эмоционал соха тезкор реакциявийликка эга булиб, бизнинг эмоционал кайфиятимиз физиологик чарчокдан кура купрок юклама беради, чунки инсондаги эмоционал соха бевосита инсон психикаси билан узвий равишда богликдир. Бундан ташкари ушбу мавзунинг долзарблиги тафаккур масаласи билан хам богликлиги билан хам мухимдир. Инсон эмоционал сохаси мураккаб системали тузилган булиб, унинг кайфияти баркарорлиги тафаккур операцияларининг ишлаш ритмига бевосита таъсир этади. Хулоса килиб юкорида куриб чикилган илмий изланиш хамда таянч концептуал назарияларга асосланган холда усмирлардаги социал ва эмоционал интеллектнинг узига хос хусусиятларини урганиш максад килиб олинган.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда эмоционал интеллект ва социал интеллект нафакат усмирларда балки барча ёш даврларида олиб урганиш мухим ахамиятга эгадир. Бизнинг эмоционал сохамиз мураккаб системали тузилма булиб, бевосита психик кечувчи холатимизнинг баркарорлиги, тафаккур операцияларининг тизимли равишда соглом ишлашига замин яратади. Усмирларда социал ва эмоционал интеллектнинг узига хос хусусиятларини урганиш жамиятнинг маълум аъзолари психик баркарорлигини оширишда мухим ахамиятга эгадир. Усмирларнинг эмоционал сохаси 510 баркарорлиги жамиятнинг соглом мухити хамда келажагининг баркамоллигига туртки болади. Биз тадкикотимиздан усмирлардаги социал ва эмоционал интеллектни урганиш оркали усмирлар хаёти давомида узларини бошкара олиш ва узаро алокада узини тута олиш кобилиятини урганиш ва шакллантиришда ёрдам беришни максад килиб олдик.

REFERENCES

1.Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони. // Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари туплами. - Т., 2017. Б.39.

2.Недовольство культурой. Психоаналитические этюды. - М.:Издательство АСТ, - 107-220 с.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-177-181

3.Emotional Intellegence: What it is and Why it Matters. UK publisher/2007 5. Claude Steiner, Achieving Emotional Literacy, article of Avon Books, New York, 1997/11

4.Даниел Гоулман, "Эмоционал интеллект", М.: АСТ, 2008

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.