Научная статья на тему 'ЎЗБОШИМЧАЛИК ЖИНОЯТИНИНГ КРИМИНАЛИСТИК ТАВСИФИНИНГ УМУМИЙ ҚОИДАЛАРИ'

ЎЗБОШИМЧАЛИК ЖИНОЯТИНИНГ КРИМИНАЛИСТИК ТАВСИФИНИНГ УМУМИЙ ҚОИДАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
359
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конституция / қонун / давлат ҳокимияти / жиноят қонуни / жиноий жазо / ўзбошимчаликнинг ҳуқуқий элементлари.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Анвар Сатторалиевич Мирзаев

Мазкур мақолада ўзбошимчалик жинояти тушунчаси, моҳияти, тузилиши ва ушбу жиноятнинг криминалистик тавсифи ҳақида сўз юритилган. Шунингдек Ўзбекистон Республикасида ўзбошимчалик билан содир этилган жиноятларнинг аҳволи статистик маълумотлар асосида таҳлил қилин қилинган ва ўзбошимчалик билан боғлиқ маъмурий ҳуқуқбузарликларни келтириб чиқарадиган омилларнинг жиноий-ҳуқуқий жиҳатлари очиб берилган. Бундан ташқари ўзбошимчалик жиноятини маъмурий ҳуқуқбузарликлар билан ўзаро фарқли жиҳатлари ўрганилиб, жиноят қонунчилигига тегишли ўзгартириш ва қўшимча киритиш юзасидан таклиф ишлаб чиқилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Анвар Сатторалиевич Мирзаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБОШИМЧАЛИК ЖИНОЯТИНИНГ КРИМИНАЛИСТИК ТАВСИФИНИНГ УМУМИЙ ҚОИДАЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

УЗБОШИМЧАЛИК ЖИНОЯТИНИНГ КРИМИНАЛИСТИК ТАВСИФИНИНГ УМУМИЙ КОИДАЛАРИ

Анвар Сатторалиевич Мирзаев

Узбекистан Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси I даражали «Ташкилий-стратегик бошкарув» мутахассислиги магистранти

E-mail: 5240102@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада узбошимчалик жинояти тушунчаси, мохияти, тузилиши ва ушбу жиноятнинг криминалистик тавсифи хакида суз юритилган. Шунингдек Узбекистон Республикасида узбошимчалик билан содир этилган жиноятларнинг ахволи статистик маълумотлар асосида тахлил килин килинган ва узбошимчалик билан боглик маъмурий хукукбузарликларни келтириб чикарадиган омилларнинг жиноий-хукукий жихатлари очиб берилган. Бундан ташкари узбошимчалик жиноятини маъмурий хукукбузарликлар билан узаро фаркли жихатлари урганилиб, жиноят конунчилигига тегишли узгартириш ва кушимча киритиш юзасидан таклиф ишлаб чикилди.

Калит сузлар: Конституция, конун, давлат хокимияти, жиноят конуни, жиноий жазо, узбошимчаликнинг хукукий элементлари.

КИРИШ

Криминалистика фанининг замонавий доктринаси унинг жиноий фаолият ва жиноятни яширишнинг диалектик бирлигини, жиноятни ошкор килиш ёки олдини олиш фаолиятини акс эттирувчи объектининг икки томонлама хусусиятини шакллантиради. Жиноят механизмининг тан олинган конуниятлари натижалари тегишли конуннинг криминалистик тавсифида амалга оширилади

Жиноятларнинг криминалистик тавсифини урганиш терговни режалаштириш, жиноий харакатларни тулик ва хар томонлама исботлаш учун дастлабки зарурий шарти хисобланади. Замонавий шарт-шароитда жиноятнинг криминалистик тавсифи илмий тоифадаги макомга эга булди. Бу маълум бир тоифадаги жиноятларни тергов килишнинг хар кандай хусусий криминалистик методикасининг мажбурий элементи булибгина колмай, балки, коида тарикасида, методиканинг кейинги элементларини урганишдан олдин хам

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

булади.

Зеро, куриниб турибдики, тегишли тоифадаги жиноятларни тергов килишни такомиллаштириш буйича самарали ва тулаконли криминалистик тавсиялар ишлаб чикишнинг зарурий шарти айнан уларни содир этиш конуниятларини билишдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

ХХ асрнинг охирида узини максимал даражада намоён килган криминалистик тавсиф концепциясининг инкирози нафакат ушбу тоифани урганишдаги типик камчиликларга эътибор каратиш, балки унинг хакикий илмий ва амалий салохиятини куриш имконини берди.

Шундай килиб, биз жиноятларнинг криминалистик тавсифини тегишли жиноятлар гурухининг типик, криминалистик ахамиятга эга белгилари тизими сифатида белгилайдиган купгина махаллий криминалист олимлари позициясига кушиламиз

Бугунги кунда Узбекистон Республикасини босиб утган мустакил тараккиёт йулини холисона тахлил килар эканмиз, утган давр мобайнида биз эришган, дунё жамоатчилиги тан олган оламшумул ютук ва марралар, авваламбор, изчил ривожланаётган иктисодиётимиз ва унинг баркарор усиш сурьатлари, ахоли фаровонлигининг йилдан-йилга ошиб, жахон хамжамиятида мамлакатимиз обру-эьтиборининг тобора юксалиб бораётганини куришимиз мумкин.

Кискача айтганда, бизнинг танлаган йулимиз "Янги Узбекистон» деб ном олган мамлакатимизнинг миллий тараккиёт йули накадар тугри эканини бугун ижтимоий хаётнинг узи яккол тасдиклаб бермокда. Таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда суд-ууцуц тизимини либераллаштиришга каратилган чора-тадбирлар хам конун устуворлигини таъминлашга йуналтирилган. Маълумки, Тараккиёт стратегиясининг иккинчи йуналиши "Мамлакатимизда адолат ва цонун устуворлиги тамойилларини тарацциётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш"деб номланган. Унинг асосий маъно-мазмуни шундаки, мамлакат суд-хукук тизимида олиб борилаётган ислохотларни изчил давом эттириш, бунда давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолияти устидан суд назоратини урнатиш, суд хокимиятининг чинакам мустакиллигини таъминлашда судьялар хамжамияти органларининг ролини янада ошириш, жамоат хавфсизлигини таъминлаш, хукукбузарликларнинг содир этилишига

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

сабаб булган шарт-шароитларни уз вактида аниклаш ва бартараф этишнинг самарали тизимини яратиш, хукукни мухофаза килувчи органларнинг янги киёфасини шакллантириш ва уларнинг фаолиятини халк манфаатлари, инсон кадр-киммати, хукук ва эркинликларини самарали химоя килишга йуналтиришдир. Судлар фаолиятида, суд-хукук тизимида конунийликни мустахкамлаш, пировардида, инсон хукукларини мухофазалаш, мамлакатда конунлар устуворлигини таъминлашни кафолатлайди.

Дархакикат, конунларга катъий риоя этган холда амалга оширган кенг куламли ислохотларимиз миллий давлатчилик ва суверенитетни мустахкамлаш, баркарорлик мухити ва хукукий тартиботни, жамиятда конун устуворлигини, инсон хукук ва эркинликларини, миллатлараро тотувлик ва диний багрикенгликни таъминлаш учун мухим пойдевор булади. У халкимизнинг муносиб хаёт кечириши учун зарур шарт-шароитларни вужудга келтириш, фукароларнинг бунёдкорлик салохиятини руёбга чикариш, инсон кадрини улуглаш, ташаббускорликни рагбатлантириш борасида бекиёс хукукий кафолатлар яратди.

Жамиятда барча конунлар инсонлар ва уларнинг хукук ва эркинликларига хизмат килар экан, улар хам ушбу конунлар ва уларда курсатилган коидаларни хурмат килишлари шартдир. Очиклик ва ошкоралик сиёсатини амалга оширишда оммавий ахборот воситаларини урни тобора кучайиб бормокда. Шунингдек, сунги даврларда инсонлар уртасида ер, уй жой, кучар ва кучмас мулк олди-сотди муносабатларида айрим фукаролар томонидан белгиланган конун доирасида эмас балки узбошимчалик билан мана шундай муносабатларни хал килиш холатлари кузатилмокда. Натижада бундай холатлар жамият ва давлат ва манафаатларига, фукароларнинг конун билан курикланадиган хукукларига путур етказилишига олиб келмокда. Шу нуктаи назардан жамиятда юзага келадиган узбошимчалик билан боглик холатларни олдини олиш ва уларга хукукий бахо бериш бугунги куннинг энг долзарб муаммоларидан биридир.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 20-моддасида фукаролар уз хукук ва эркинликларини амалга оширишда бошка шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг конуний манфаатлари, хукук ва эркинликларига путур етказмасликлари лозимлиги белгиланган[1].

Фукаролар томонидан уз хукукларини амалга оширишда конунда белгиланган тартибга риоя килмаслик, энг аввало, бошка манфаатдор

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

шахсларнинг хукук ва конуний манфаатларига, давлат ва жамият манфаатларига хавф тугдириши билан хатарлидир. Шу нуктаи назардан Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги ва Жиноят кодексларида муайян жавобгарликлар берлгиланган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хусусан, Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг бошкарув тартибига карши жиноятлар туркумига мансуб булган 229-моддаси узбошимчалик деб номланган. Ушбу норманинг диспозицияси тавсифловчи норма булиб, узбошимчалик, яъни хакикий ёки фараз килинган хукукларни узбошимчалик билан амалга ошириш фукароларнинг хукуклари ёки конун билан курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказилишига сабаб булса жиноят сифатида тан олинади. Мазкур жиноятни содир килган шахсга нисбатан конунда, базавий хисоблаш микдорининг эллик бараваригача микдорида жарима ёки уч юз соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд икки йилгача ахлок тузатиш ишлари билан жазолаш назарда тутилган.

Узбек тилининг изохли лугатида узбошимчалик сузига узбошимча иш, хатти-харакат деб таъриф берилган. Узбошимча деганда эса бошкалар билан хисоблашмасдан, факат уз эрки, уз хохиши билан иш тутадиган ва шу тарзда амалга оширилган харакат назарда тутилиши келтириб утилган[2].

Юридик энциклопедияда узбошимчалик бошкарув тартибларига карши жиноят хисобланиб, шахснинг узбошимчалик билан белгиланган хукук нормаларига риоя килмай бирон-бир харакатни амалга ошириш ва шу харакатлари билан фукароларнинг курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказилишида ифодаланадиган хатти-харакати [3] тушунилиши таъкидланади. Узбошимчалик билан конуний тартиблар бузилганда, бунда унча катта булмаган микдорда зарар етказилса, маъмурий жавобгарлик келиб чикади. Фукароларнинг хукуклари ёки конун билан курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказган холда хакикий ёки фараз килинган хукукларни узбошимчалик билан амалга ошириш тушунилади.

Ушбу жиноятнинг объекти давлат хокимияти ва бошкарув органларининг бир меъёрда фаолият олиб бориши, хукукий тартибот ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

кушимча объект сифатида шахснинг хукук ва конуний манфаатлари хамда давлат ва жамиятнинг конунда белгиланган тартибда, виждонан ва акл-идрок билан амалга оширилиши лозим булган хукук, эркинлик ва мажбуриятлар сохасидаги манфаатлар хисобланади.

Жиноятнинг объектив томони айбдорнинг харакатларини, муайян окибат келиб чикишини хамда улар орасида сабабий богланишни тавсифловчи катор белгилардан иборат. Узбошимчалик жинояти объектив томонининг мухим белгиси булиб, шахс томонидан айни узининг хакикий ёки фараз килинган хукукларини узбошимчалик билан амалга оширишга каратилган харакатларни бажариши тушунилади.

Узбошимчаликни содир этиш вактида айбдор узича, яъни конун томонидан берилган бирон-бир ваколатсиз харакат килади ёки айбдор хукукий хужжат ёки шартномага биноан харакат килиши шарт булганда, конуний хужжат билан урнатилган бирор хукукка эга булиш ёки уни амалга ошириш тартибини бузган холлардаги хавфсизлиги тушунилади.

Айтиш жоизки, айрим холларда хукукка эга булиш ёки ундан фойдаланишнинг урнатилган тартибини бузиш бошка бир мустакил жиноятлар таркибини юзага келтириши мумкин. Масалан: фукароларнинг турар жой дахлсизлигини бузиш, фукароларнинг мурожаатлари тугрисидаги конун хужжатларини бузиш ва хоказолар. Бу холда айбдор шахсларнинг харакатларини Жиноят кодексининг тегишли моддалари буйича квалификация килиш зарур.

Узбошимчалик жиноятини тавсифлашда энг аввало конуннинг диспозициясида берилган хар бир суз ва жумлаларга шунингдек жиноят содир эган шахснинг хати-харакатларига эътибор каратиш ахамиятли саналади. ^онунчиликка эътибор каратадиган булсак, шахс мазкур жиноятни содир этишда хакикий ёки фараз килинган хукукларни узбошимчалик билан амалга ошириши ва бунинг натижасида куп микдорда зарар ёки жиддий зиён келиб чикилиши лозим булади.

Шу уринда хакикий хукук ва фараз килинган хукукка тухталиб утиш жоиз. Хркцкцй ХУКУК — шахсга конун ёки бошка норматив хужжатга асосан тегишли, лекин белгиланган тартибга риоя килмаган холда амалга оширилган хукук. Масалан: жабрланувчининг карзини кайтариб беришга мажбур этиш максадида бировнинг мулкини узбошимчалик билан тортиб олиш.

Айрим холларда суд тергов амалиётида айбдорнинг конуний хукуки

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

булган ва жабрланувчи томонидан гайриконуний равишда ушлаб турилган мулкни зурлик ишлатиб тортиб олиш холларини боскинчилик, талончилик ёки товламачилик деб хато квалификация килиш холатлари учраб туради. Бундай харакатлар узбошимчалик деб квалификация килиниши зарур. Узбошимчалик содир этилганда жисмоний ёки рухий куч ишлатишни шахсга карши жиноят ва узбошимчалик жиноятлари мажмуи тарикасида квалификация килиш лозим.

Фараз цилинган хукуц — бу шахс томонидан хато тарзда узига конуний равишда тегишли деб хисобланадиган, лекин конунга мувофик унга тегишли булмаган хукукдир. Масалан, бировнинг квартирасига кучиб келиш, бировнинг ер учаткасига экин экиб олиш.

Узбошимчаликнинг жиноийлиги унинг окибатига кура аникланади. Жиноят кодексининг 229-моддасида окибат сифатида фукароларнинг хукуклари ёки конун билан курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказилиши белгиланган.

Етказилган зиённинг жиддийлиги хар бир холда содир этилган жиноятнинг алохида холатларини назарда тутиб аникланади. Масалан, жиддий зиён деб фукароларнинг конституциявий хукук ва эркинликларининг бузилиши тан олиниши мумкин. Куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказмаган узбошимчалик, Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекснинг 200-моддасига мувофик, маъмурий жавобгарликни келтириб чикаради.

Узбошимчалик жинояти моддий таркибли булганлиги учун фукароларнинг хукуклари ёки конун билан курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказилиши каби окибатлар келиб чиккан вактдан бошлаб тугалланган хисобланади.

Агар айбдор узининг узбошимчалиги билан, яъни узбошимча тарзда хакикий ёки фараз килинган хукукларини амалга ошириб бошка огиррок жиноятни содир этган булса (масалан, касддан баданга огир ёки уртача огирликдаги шикаст етказиш), килмиш жиноятлар мажмуи буйича квалификация килиниши лозим.

Узбошимчаликнинг субъектив томони узбошимча харакатларга нисбатан тугри касд ва фукаролар, давлат хамда жамият хукук ва манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён келтирган окибатларга нисбатан касд ёки эхтиётсизлик билан тавсифланади.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

Узбошимчалик субъектив томонининг зарурий белгиси унинг узичалигидир, берухсатлигидир: айбдор конунинг ёки шахснинг рухсатисиз ёки белгиланган тартибга хилоф равишда харакат килаётганини ва бу билан фукаролар, давлат ва жамиятнинг хукук ва манфаатларини бузаётганини англайди ва шундай харакатларни содир этишни хохлайди[4].

Жиноятнинг мотив ва мацсадлари турлича булиши мумкин. Бирок жиноятнинг мотив ва максади жиноятни квалификация килишга таъсир этмайди.

Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тулган хар кандай акли расо жисмоний шахс булиши мумкин.

Узбошимча харакатлар содир этиб, хукукий хужжатда белгиланган тартибни бузган мансабдор шахс конунда курсатилган тегишли белгилар мавжуд булганда Жиноят кодексининг 205 ёки 206-моддалари буйича мансаб ваколатларини суиистеъмол килганлик ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикиш учун жавобгарликка тортилади.

Узбошимчалик жиноятларини содир этилиши сони Узбекистон Республикасида 2018-2021 йиллар кесимида тахлил килинганида, ушбу турдаги жиноятлар 2018 йилда 45 та, 2019 йилда 48 та, 2020 йилда 77 та, 2021 йилда 121 та содир этилган. Мазкур турдаги жиноятлар содир этилиш динамикаси ортиб бораётганлиги, 2018 йилда содир этилганлиги аникланган узбошимчалик жиноятлари (45) 2021 йилга келиб карийиб 3 бараварга ошганлигини[5] курсатиб утиш мумкин.

Умуман олганда, килмиш номи билан унинг мазмуни уртасидаги мувофиклик нуктаи назаридан, жиноят номи узбошимчаликдир. Гап шундаки, амалда ижтимоий хавфлилик ва хукукбузарлик белгиларига эга булган хар кандай жиноят уз манфаатларини амалдаги коидаларга зид равишда амалга оширишга уриниш хисобланади, шунинг учун хам бу маълум даражада узбошимчаликдир [6].

Муайян килмишнинг криминалистик ахамиятли белгилари тизимини лойихалашни олдиндан белгилаб берувчи узбошимчалик мохияти хукукий тартибни (фукаролик хукуки, маъмурий хукук ва бошкалар) четлаб утиб, инсоннинг субъектив хукукларини ноконуний ва рухсатсиз амалга оширишда куринади[7].

Жиноят содир этиш усули анъанавий равишда жиноятларнинг криминалистик тавсифларининг марказий ёки етакчи (хукмрон) элементи

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

сифатида тан олинади[8]. Зеро, айнан унда жиноий фаолиятнинг функционал томони намоён булади[9].

Жиноятларнинг криминалистик белгиларининг мазмуни кисман мунозарали хусусиятни саклаб колишда давом этса хам, умумий шаклланган куринади. Купгина олимлар криминалистик тавсифнинг куйидаги элементларини ажратиб курсатишади:

1) жиноятни содир этиш усули;

2) жиноят изларини аниклаш механизмининг хусусиятлари;

3) эхтимолий жиноятчи шахсининг криминалистик ахамиятли белгилари;

4) эхтимолий жабрланувчи шахсининг криминалистик ахамиятли белгилари;

5) жиноятнинг типик предмети тугрисидаги маълумотлар;

6) жиноят холатининг узига хос хусусиятлари. [10].

Шу муносабат билан, юкорида номлари келтирилган криминалистларнинг фикрларини умумлаштириш асосида олинган хулосаларни асос килиб олган холда, жиноятлар криминалистик белгиларининг элементар таркибини батафсил тахлил килишга киришмасликни максадга мувофик деб биламиз.

Узбошимчалик жиноятининг жамият учун хавфлилиги шундаки, узбошимчалик бошкарув тартибига салбий таъсир курсатиши, уни издан чикариши, боз устига фукароларнинг хукук ва манфаатлари шунингдек, жамоат манфаатларига жиддий зиён етказиш хавфини келтириб чикаради.

Узбошимчалик билан содир буладиган хатти-харакатларнинг уз-узидан пайдо булиши билан тавсифланадиган яна бир кенг таркалган холат -кариндошлари, кушнилари ва бошкаларнинг кундалик хаётида ноконуний хатти-харакатларидан шикоят килган шахсларга хамдардлик ва жиноятчиларга «сабок бериш» истаги туфайли килмишни содир этишдир. Бу холатлар кузгатувчилар ва жиноятчилар уртасида оилавий ёки бошка кундалик муносабатларнинг мавжудлиги билан тавсифланади (масалан, кузгатувчи уз акаси ва унинг дустларини турмуш уртогини жазолашга ундаган опа эди). Агар манфаатдор шахс ва ижрочилар манфаатлари бир-бирига богланган булса, унда гижгижлаш купинча ташкилот билан бирлаштирилади ва шунинг учун узбошимчалик килишга тайёргарлик анча мураккаблашади.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни кайд этиш жоизки, хозирги кунда содир этилаётган узбошичалик билан боглик жиноий харакатларнинг аксариятида жиноятчи шахс томонидан жабрланувчининг ёки учинчи шахсларнинг шахсан узи, кариндошлари, дустлари (танишлари) ва бошка шахслар олдидаги бажарилмаган мажбуриятларини узбошимчалик билан конпенсация килишга, аникрок фикрлайдиган булсак, фараз килинган хукуклари оркали моддий бойликларни узлаштириб олиш фактлари кузатилмокда.

Юкорида баён этилган фикрларга асосланган холда шуни кайд этиш лозимки, сунгги даврларда мамлакатимизда иктисодиёт сохасидаги муносабатлар янада либераллаштирилди, бу эса тугридан-тугри хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятини эркинлашишига ва ушбу фаолиятни жадал ривожланаётганлиги, фукароларни хусусий сектордаги тадбиркорлик билан боглик иштироки давлат томонидан куллаб-кувватланаётганлиги ва уларнинг мулкий хукуклари давлат томонидан мухофаза килинишига олиб келмокда. Ушбу жараёнларда юридик ва жисмоний шахслар уртасидаги мулкий муносабтлар кескинлашиб боришига сабаб булмокда. Юкорида таъкидланган муносабатлар замирида келиб чикадиган зиддиятларда шахслар томонидан айни узининг хакикий ёки фараз килинган хукукларини узбошимчалик билан амалга оширишга каратилган харакатларни юзага келтирмокда.

Шуларни инобатга олган холда, мохияти жихатидан урнатилган хукукий тартибни (фукаролик хукуки, маъмурий хукук ва бошкалар) четлаб утиб, инсоннинг субъектив хукукларини ноконуний ва рухсатсиз амалга ошириш деб бахоланадиган узбошимчалик билан боглик хукукбузарлик фактлари буйича мавжуд конунчилик ва суриштирув хамда тергов тизимини такомоллаштириш масалаларига жиддий эътибор каратиш лозим деб уйлаймиз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1994 й., 1-сон, 5-модда.

2. А.Мадалиевнинг тахрири остидаги Узбек тилининг изохли лугати "У" харфи "Узбек миллий энциклопедияси" давлат илмий нашрёти. Тошкент-2010 йил 136-бет.

3. У.Таджихановнинг тахрири остидаги "Юридик энциклопедия" "У" харфи Шарк нашрёти. Тошкент 2001 й. 457-б

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-4-13

4. М.Х.Рустамбоев "Жиноят кодексларига шархлар" Тошкент 2020; 230-бет

5. Фаргона вилоят ИИБ маълумотномаси

6. Ушбу позиция бошка муаллифлар томонидан хам ажратилади. Каранг. Скорилкина Н., Дадонов С, Анненков А. Отграничение самоуправства от вымогательства // Законность. 2001. № 2.-с. 8.

7. Биньковский А.П. Самоуправство и его предупреждение. Учебное пособие. Ростовна-Дону, 2002. - с. 10

8. Колесниченко А.Н., Коновалова В.Е. Криминалистическая характеристика преступлений. Учебное пособие. Харьков, 1985. - с. 22

9. Аверьянова Т.В. Белкин Р.С. Корухов Ю.Г., Российская Е.Р. Концептуальные положения криминалистической методики // Криминалистика: Учебник / Под редакцией Р.С. Белкина. М., 2001. - с. 688-689

10. Коновалов СИ. Теоретико-методологические проблемы криминалистики. Монография. Ростов-на-Дону, 2001. — с. 72 - 91; Коновалов СИ. Теоретико методологические основы криминалистики: современное состояние и проблемы развития. Диссертация ... докт.юрид.наук. Волгоград, 2001; Коновалов СИ. Учение о криминалистической характеристике преступлений: итоги научной дискуссии // Криминалистика в системе уголовно-правовых наук: актуальные направления развития теории и практики: Материалы Всероссийского круглого стола. Ростов-на-Дону: ДЮИ, 2009.-с. 4-7 и др.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.