Научная статья на тему 'СПОРТ-ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ ҚОБИЛИЯТЛАРИ РИВОЖЛАНИШИНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАҲЛИЛИ'

СПОРТ-ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ ҚОБИЛИЯТЛАРИ РИВОЖЛАНИШИНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
13
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ЗАМОНАВИЙ ТРЕНЕР / СПОРТ ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ / қОБИЛИЯТ / КАСБИЙ ФОЛИЯТ / ЎЗ-ЎЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ / ТАКОМИЛЛАШТИРИШ қОБИЛИЯТИ / КАСБИЙ МУҲИМ СИФАТЛАР

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Арзикулов Д.Н., Арзикулова М.Д.

Мазкур мақолада спорт педагогик фаолият қобилиятлари ривожланишини таъминловчи ижтимоий психологик омилларни эмпирик таҳлил қилиш орқали касбий муҳим қобилиятларнинг умумлаштирилган таснифи юзасидан ўтказилган тадқиқот натижалари ҳамда спорт педагогик фаолият қобилиятларининг ривожланишига сабаб бўлувчи омиллар тадқиқотнинг дастлабки босқичида фаолият олиб борган эксперт баҳолаш усули натижасида тизимлаштирилганлиги ва спорт педагогик фаолият қобилиятларининг ривожланишига хизмат қилувчи омилларнинг ижтимоий психологик шарт шароитларини аниқлаш бўйича олиб борилган изланишда экспертлар муносабати хусусида фикр юритилган.В данной статье представлены результаты проведенного исследования обобщенной классификации профессионально значимых способностей путем эмпирического анализа социально психологических факторов, обеспечивающих развитие способностей к спортивно педагогической деятельности, а также систематизация факторов, способствующих развитию способностей к спортивнопедагогической деятельности, в результате проведенного на начальном этапе исследования метода экспертной оценки и анализ социально психологических характеристик факторов, способствующих развитию способностей к спортивно педагогической деятельности.This article presents the results of the study of the generalized classification of professionally significant abilities by empirical analysis of socio psychological factors that ensure the development of abilities for sports and pedagogical activity, as well as the systematization of factors that contribute to the development of abilities for sports and pedagogical activity, as a result of the expert assessment method conducted at the initial stage of the study and the analysis of socio psychological characteristics of factors, contributing to the development of abilities for sports and pedagogical activity.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СПОРТ-ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ ҚОБИЛИЯТЛАРИ РИВОЖЛАНИШИНИ ТАЪМИНЛОВЧИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ОМИЛЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАҲЛИЛИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

тарафлама айланма тезланиш белгисига эга факторлар таъсирига тана мувозанат функцияси тургунлигининг яккол ортишига гувохлик беради. Машгулотлар оддий дастур буйича, айланма юкламаларсиз олиб борилган. Назорат гурухидаги болаларда эса, вестибуляр аппарат тургунлиги усиши 1,09 сонияни ташкил этди.

Адабиётлар:

1. Безверхов В.П. (2008).Теннис. Методика совершенствования юнкх квалифицированна теннисистов 12-16 лет. - Т.: Lider Press, 150.

2. Разсолов Н.А. (2006). Руководство по авиационной медицине: Федеральное агентство по здравоохранению и социальному развитию.-М.: Экон-Информ, 592.

3. Яроцкий А.И. Ливицкий А.Н. (1991). Проприцетивная и вестибулярная афферентация как доминирующие звенья эмоционального системогинеза в регуляции пространственной эволюции человека // Эмоции человека и современность / Под.общ.ред. д.м.н проф. А.И. Яроцкого- Т., 221-231.

4. Пулатов А.А., Пулатов Ф.А. (2016). Значимость симметризации право и левосторонных двигательных функций в спорте и профессиональной деятельности. //Болалар спортини ривожлантиришнинг долзарб масалалари: Республика илмий -амалий конференцияси макрлалари туплами. 1 кисм. Т.: 120-122.

5. Ахмедова Н.И., Азаматов А.И., Азаматова Н.И. "УЗБЕКИСТОН ВА ЖАХРН РАКЕТКА УСТАЛАРИНИНГ ТОКИО-2020 XXXII ЁЗГИ ОЛИМПИЯ УЙИНЛАРИДА ИШТИРОКИ НАТИЖАЛАРИ ВА ПЕДАГОГИК ТАХЛИЛИ" Fan-Sportga №6 2021. 27-30.

Психол.ф.н., доцент Д.Н. АРЗИКУЛОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчи; ша^ри, Узбекистон

Талаба

М.Д. АРЗИКУЛОВА2

2Узбекистон Миллий университети Тошкент ша^ри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

arzikulov.70.02@mail.ru

СПОРТ-ПЕДАГОГИК ФАОАИЯТ ЦОБИАИЯТААРИ РИВОЖЛАНИШИНИ ТАЪМИНАОВЧИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОАОГИК ОМИАЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАХДИАИ

Аннотация

Annotation

В данной статье представлены результаты проведенного исследования обобщенной классификации профессионально значимых способностей путем эмпирического анализа социально-психологических факторов, обеспечивающих развитие способностей к спортивно-педагогической деятельности, а также систематизация факторов, способствующих развитию способностей к спортивно-педагогической деятельности, в результате проведенного на начальном этапе исследования метода экспертной оценки и анализ социально-психологических характеристик факторов, способствующих развитию способностей к спортивно-педагогической деятельности.

Ключевые слова: современный тренер, спортивно-педагогическая деятельность, способность, профессиональное развитие, саморазвитие, способность совершенствоваться, профессионально-важные качества.

Кириш. Маълумки, спорт-педагогик фаолиятни амалга оширувчи тренер-педагог касбининг мавкеи, аввало, жахон олимпия харакатининг фаоллашиши, касбий спортнинг тез шаклланиши, спорт турмуш тар-зининг тобора оммалашиши билан асосланади. Мазкур фаолиятнинг асосий ташки тузилмавий функциялари билан боFлик (спорт машгулотларини ташкил этиш ва утказиш, спортчиларни укитиш, мусобакаларда спорт-чиларни бевосита куллаб-кувватлаш). Бундай кабул ки-лиш асосан, юзаки булиб, тренер-педагогнинг жисмоний ва педагогик фаолияти мохиятини, унинг барча мухим хусусиятлари хамда мураккабликларини акс эттирмай-ди. Ушбу тенденция умумий урта таълим мактаблари, олий таълим муассаса (ОТМ)ларида жисмоний тарбия машFулотларига боришда юзага келган стереотиплар, оммавий-ижтимоий тажрибалар билан боFлик.

Мазкур маколада спорт-педагогик фаолият кобилиятлари ривожланишини таъмин-ловчи ижтимоий-психологик омилларни эмпирик тахлил килиш оркали касбий мухим кобилиятларнинг умумлаштирилган таснифи юзасидан утказилган тадкикот натижалари хамда спорт-педагогик фаолият кобилиятларининг ривожланишига сабаб булувчи омиллар тадкикотнинг дастлабки боскичида фаолият олиб борган эксперт бахолаш усули натижаси-да тизимлаштирилганлиги ва спорт-педагогик фаолият кобилиятларининг ривожланишига хизмат килувчи омилларнинг ижтимоий-психологик шарт-шароитларини аниклаш буйича олиб борилган изланишда экспертлар муносабати хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: замонавий тренер, спорт педагогик фаолият, кобилият, касбий фолият, уз-узини ривожлантириш, такомиллаштириш кобилияти, касбий мууим сифатлар.

This article presents the results of the study of the generalized classification of professionally significant abilities by empirical analysis of socio-psychological factors that ensure the development of abilities for sports and pedagogical activity, as well as the systematization of factors that contribute to the development of abilities for sports and pedagogical activity, as a result of the expert assessment method conducted at the initial stage of the study and the analysis of socio-psychological characteristics of factors, contributing to the development of abilities for sports and pedagogical activity.

Key words: modern coach, sports pedagogical activity, ability, professional activity, self-development, ability to improve, professionally-important qualities.

Тадкикотнинг долзарблиги. Сунгги йилларда юртимизда жисмоний тарбия ва спортни омма-лаштириш, ахоли уртасида соFлом турмуш тарзини жорий килиш, имкониятлари чекланган шахсларнинг жисмоний реабилитациясига зарур шарт-шароитлар яратиш хамда унинг халкаро спорт майдонларида муносиб иштирокини таъминлаш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Шунингдек, жисмоний тарбия ва спорт сохасида ахоли соFлиFини мустахкамлашга кумаклашадиган аник дастурларни амалиётга жорий этиш, ёшларни спортга кенг жалб килиш ва улар орасидан иктидорли спортчиларни сара-лаб олиш, спорт турлари буйича юкори натижаларни таъминлайдиган махоратли спортчилар билан миллий терма жамоаларни шакллантириш ва тренерлар учун кушимча шарт-шароитлар яратишга алохида эътибор

см см о см

00

та t

0

Ci (П

1

с

№3-2022

www.fansports.uz

31

см см о см

со

го га

0

ю

1

каратилган. "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни 2025 йилгача ривожлантириш кон-цепцияси"да давлат спорт таълими муассасаларида тренер ва мутахассисларнинг сифат таркиби, хусусан, олий маълумотлилар сонини боскичма-боскич 80 %га етказиш; спорт турлари буйича терма жамоалар спорт-чилари учун илмий-мажмуа лабораториялар ташкил этиш, тайёргарлик жараёнига илгор инновацион технологияларни жорий этиш дамда спорт содасида самарали тиббий ва фармакологик таъминотни йулга куйиш тизимини жорий этиш устувор вазифалар си-фатида белгиланди.

Тадкикотнинг максади. Спорт-педагогик фаоли-ят кобилиятлари ривожланишини таъминловчи ижти-моий-психологик омилларнинг эмпирик тадлили ки-лиш оркали спорт-педагогик фаолият кобилиятларини самарали ривожлантиришнинг ижтимоий-психологик шарт-шароитларини аниклашдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари:

- спорт-педагогик фаолият кобилиятларининг омилли тузилишини аниклаш,

- спорт-педагогик фаолият кобилиятлари ривож-ланиш жараёнини ижтимоий психологик муаммо сифатида тадкик килиш;

- спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожланганлик долатини ва ривожлантиришига таъсир курсатувчи омилларининг эмпирик тадлили этишдан иборат килиб белгиланди;

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини мазму-ни ва тузилмавий хусусиятларини бадолаш юзасидан амалга оширилган эксперт бадолаш, омилли тадлил, спорт-педагогик фаолият кобилиятларининг ривожлан-ганлигини бадолаш учун шакллантирилган муаллифлик ва кушимча методикаларининг тахдилига мос равишда олиб борилган навбатдаги тадкикот ижтимоий-психологик омилларнинг ахамиятини бадолашга йуналтирилган.

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож-ланишига хизмат килувчи дар бир омилнинг узига хос урни мавжуд. Кандай омиллар мавжудки, айнан спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожла-нишига сабаб булувчи? Ушбу саволга жавоб топиш ва тадкикот вазифаларини амалга ошириш учун спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожла-нишига сабаб булувчи омилларнинг тизимлаштириш имкониятига эга булинди. Бу омиллар айнан тадкикот-нинг дастлабки боскичида фаолият олиб борган эксперт бадолаш натижасида тизимлаштирилди.

Эксперт бадолаш якунларига кура, спорт-педа-гогик фаолиятнинг ривожланишига сабаб булувчи куйидаги ижтимоий-психологик омиллар сараланди. Натижада, 10 та омил ажратиб олинди. Сунгра ушбу омилларнинг тадкикотда иштирок этган тадкикот объектлари нуктаи назаридан бадоланди.

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож-лантиришга хизмат килувчи омилларнинг тартиб ракамига кура ранглаштиришлари суралди. Ижтимо-ий-психологик омилларнинг адамиятлилик даражаси бадоланиши дисобида тартиблаштирилди ва омиллар урни аникланди.

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож-

ланишига хизмат килувчи омилларнинг ижтимоий-психологик шарт-шароитларни аниклаш буйича олиб борилган изланишда экспертлар муносабатла-рининг тартиб-лаштириш усулидан фойдаланилди. Мазкур долат спорт-педагог фаолият кобилиятларини ривожлантириш учун ажратиб олинган унта ижтимоий-психологик омиллар (шарт-шароитлари) адами-ятлилик курсаткичи ранглаш-тирил (тартиблаш)ди.

Куп долларда тартиблаш шкаласида 5 балли ти-зимга кура, бадолашга амал килинади. Биз тадкикот ишимизда тартиблаштиришда мавжуд ижтимоий-психологик шарт-шароитлар адамияти уларнинг мавжудлик микдорига кура, бадолашни лозим топдик. Тартиблаштириш 1-урин буйича кучли адамиятга эгаликни билдирса, 10-урин кучсиз адамиятга эгалиги нуктаи назардан бадолашни ифодалайди.

Спорт-педагог фаолияти кобилиятлари ривож-ланишиининг тартиб-лаштириш буйича эмпирик курсаткичлари куйида тадлил килинади. Тартиб-лаштириш буйича тадкикот синалувчилари тубандаги натижаларни олишга эришдилар.

Тренер-педагогларнинг спорт-педагоглар сифа-тида фаолият олиб бораётган кобилиятлари ривож-ланишига таъсир курсатувчи омиллар куйидагича тартиблаштирилди. Уларни тартиблаштириш буйича омиллар адамиятлилик куринишни олди. Спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир мадорат дарсларини ташкил этиш 1-,19-уринга ва бу омил 1-рангга эга булди. Тренер-педагогларнинг фикрича, спорт-педагог фаолияти кобилиятларини ривожлантиришда мадорат дарсларнинг адамияти юкори. Агар мазкур омилнинг адамиятидан келиб чикадиган булсак, куйи-даги устуворликларни ажратиш мумкин.

Биринчидан, мадорат дарсини ташкил этувчи соданинг етакчи мутахассиси ва уз содасини чукур узлаштирган педагог дисобланади. Уларда спорт-пе-дагогик фаолиятга алокадор кобилиятлар мукаммал шаклланган, дам педагогик, дам ижтимоий-педагогик компетентликнинг мудим жидатлари таркиб топган. Иккинчи ранг курсаткичини "спорт-педагогни педагогик куллаб-кувватлаш мудитини шакллантириш" омил эгаллади. Шу уринда айтиб утиш лозим, таш-килот ва муассасаларнинг меднат самарадорлиги жамоадаги ижтимоий-психологик мудит масаласига алодида эътибор каратилади.

1-жадвал

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожланишига таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омилларнинг адамиятлилик курсаткичлари (тренер-педагоглар).

Т/р Омиллар Урнига кура бахолаш Ранг

1. Спорт-педагогик фаолиятга багашланган илмий-амалий анжуманларнинг ташкил этилиши 4,29 5

2. Спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир мадорат дарсларини ташкил этиш; 1,19 1

3. Спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажрибага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш 2,92 4

4. Спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир танловлар ташкил этиш 7,11 10

5. Спорт-педагогик фаолиятнинг мустакил ривожлантириш буйича методик курсатмалар тайёрлаш 2,35 3

6. Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлантириш буйича ОТМ ларида анъаналарни шакллантириш 5,61 7

7. Спорт-педагогда фукаролик ва шахслик етуклигини таъминлаш 6,08 8

8. Спорт-педагогни педагогик куллаб-кувватлаш мухитини шакллантириш 1,36 2

9. Спорт-педагогда хиссий етукликни шаклланттириш 6,63 9

10. Спорт-педагогларнинг ижтимоий етуклигини устириш 4,56 6

Мазкур ранг спорт-педагогик фаолият кобили-ятларини ривожлантиришда у ишлайдиган жамоада соглом ижтимоий-психологик мухим, педагогни кул-лаб-кувватловчи шарт-шароит лозим деган хулосани бермокдалар. Бундан куринадики, спорт-педагогини куллаб-кувватлаши учун мухит катта роль уйнаши таъкидланмокда. Бу холат педагогик кобилиятлар шаклланиши учун мухит зур. Низодан холи, бир-би-рини шахс сифатида ва касбий имкониятларига кура, куллаб-кувватлаши мухим экан.

Учинчи рангни "спорт-педагогик фаолиятни мус-такил ривожлантириш буйича методик курсатмалар тайёрлаш" омили эгаллади. Тренер-педагоглар уз фаолиятларидан келиб чиккан холда, мулохаза бил-дирганлар дейиш мумкин. Спорт-педагогик фаолият кобилиятлари ривожланишини таъминловчи методик курсатмаларга зарурат юокри экан. Чунки методик курсатмаларнинг тайёрлаши хам уз-узидан булмайди.

Агар методик курсатма тайёрлайдиган мутахассис хакида суз борса юкори тажрибага эга, хам педагогик, хам касбий махоратга ва илмий-изланувчанлик хусу-сиятига эга булган мутахассис томонидан тайёрлана-ди. Бир жихатдан методик курсатмалар тайёрловчи мутахассиснинг педагогик-шахсий тажрибасида синовдан утган, зарурат сезадиган ходимга аник кур-сатмаларга эга булган материаллар мужассамлашган булади. Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини мустакил ривожлантириш учун методик курсатмалар педагогнинг узидан мустакил ва излагувчанлик билан ёндашишини такозо этади.

"Спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажри-бага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш" омили туртинчи ранг билан чегараланди. Спорт-пе-дагогларнинг шу сохада юкори тажрибага эга булган инсонлар билан учрашувларини ташкил этишнинг куйидаги устувор томонлари бор:

Биринчидан, спорт-педагоги юкори тажрибага эга булган хамкасбининг ютукларга эришиш буйича маслахат ва курсатмаларидан бахраманд булади.

Иккинчидан, ушбу учрашув спорт-педагог мотивация уйготади ва хиссий кутаринкилик бахшида этади. Учинчидан, фаолият самарадорлигини устиришга каратилган чора-тадбирларни белгилашга йуналиш олади.

Тренер-педагоглар нимагадир спорт-педагогининг ижтимоий-етуклиги-ни, хиссий етуклигини, фукаро-лик ва шахслик етуклигини таъминлашини юкори бахоламадилар. Балки улар педагогларнинг касбий тайёргарлик масаласида юкори камолот уз-узида шахсий усишга хизмат килади гояси билан чекланган булишлари мумкин.

Кейинги жадвалдаги курсаткичлар укитувчилар-нинг эксперт бахолари тегишли. Ушбу гурух эксперт-лари томонидан берилган бахода эса спорт-педагоги фаолияти учун зарур кобилиятлар шаклланишига хизмат килувчи омиллар узига хос тартибланган.

2-жадвал

Спорт-педагогик фаолият цобилиятлари ривожланишига таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омилларнинг а^амиятлилик курсаткичлари (укитувчилар).

Т/р Омиллар Урнига кура уртача ь;иймат Ранг

1. Спорт-педагогик фаолиятга багишланган илмий-амалий анжуманларнинг ташкил этилиши 1,16

2. Спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир махорат дарсларини ташкил этиш 5

3. Спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажрибага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш 8,4 10

4. Спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир танловлар ташкил этиш 3,5 6

5. Спорт-педагогик фаолиятни мустакил ривожлантириш буйича методик курсатмалар тайёрлаш 5,25 8

6. Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлантириш буйича ОТМ ларида анъаналарни шакллантириш 1,23 2

7. Спорт-педагогда фукаролик ва шахслик етуклигини таъминлаш 2,5 4

8. Спорт-педагогни педагогик куллаб-кувватлаш мухитини шакллантириш 4,2 7

9. Спорт-педагогда хиссий етукликни шаклланттириш 9

10. Спорт-педагогларнинг ижтимоий етуклигини устириш 1,75 3

Укитувчилар томонидан биринчи ранг курсаткичи сифатида "спорт-педагогик фаолиятга багишланган илмий-амалий анжуманларнинг ташкил этилиши" [1] омили ажратиб курсатилган. Илмий анжуманлар фан сохасидаги долзарб муаммоларга багишланади. Унда мутахассислар томонидан муаммонинг назарий ва амалий масалаларига доир мулохазалар ва улар-нинг ечимлари юзасидан тавсиялар такдим этилади. Укитувчилар томонидан спорт-педагоги фаолияти кобилиятларини ривожлантиришда бежизга илмий-а-малий анжуманлар танланмаганлигини шу тарзда изохлаш мумкин.

Иккинчи ранг курсаткичси "спорт-педагогик фао-лият кобилиятларни ривожлантириш буйича таълим муассасаларда анъаналарни шакллантириш" омили [1] ажратиб курсатилган. Таълим муассасаларида педагогик махоратларни устириб боришга каратилган анъаналар мавжуд. Бу холат баъзан таълим муасса-саси, факультет, кафедралар доирасида "устоз-шо-гирд" тизимидаги анъаналар тарзида, баъзан эса тажрибали педагогларнинг ёшлар учун намунавий дарс ёки аксинча ёш педагогларнинг олиб бораётган машгулотларини кузатиш оркали зарур курсатмалар беришга харакат килишлари шулар жумласидандир. Бу эса спорт-педагоги фаолияти учун зарур булган сифатларни шакллантиришда бу тоифа анъалар мухим ахамиятга эга.

Укитувчилар томонидан ранг буйича 3 ва 4-тарти-бланиш хомликка эга. Ушбу уринда спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлантириш учун мухим шарт-шароитлар сифатида "спорт-педагогида фукаро-лик ва шахслик етуклигини таъминлаш" ва "спорт-пе-дагогларининг ижтимоий етуклигини устириш" омил-лари ажратиб курсатилган. Спорт педагог фаолияти учун мухим кобилиятларнинг шакллантиришда унинг ижтимоий-психологик ахамиятга эга булган шахсли-лик сифатларини шакллантириш мумкин деган караш илгари сурилмокда. Х,иссий ва ижтимоий етукликка эга шахс узининг хам шахсий, хам касбий жихатдан тартибга солиш имкониятга эга булади. Натижада уларнинг узи учун зарур кобилиятларни шаклланти-

см см о см

со

го га

0 а ю

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1

с го

№3-2022

www.fansports.uz

33

ришда мустакил ёндашув устуворлик килади.

Укитувчилар томонидан спорт-педагоги фаоли-яти учун зарур кобилиятларни ривожлантиришда "спорт-педагогида фукаролик ва шахслик етуклигини таъминлаш", "спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажрибага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш" масаласи 9- ва 10-ранг тартиби билан чекла-нилган. Албатта, ушбу омиллар дам эътироф этилган, бирок паст бадоланган.

Тадкикот ишимизда жалб этилган учинчи гуруд экспертлари таълим -менежерлари эди. Таълим-ме-нежерларининг урганилаётган муаммо доирасидаги бадолари навбатдаги 3-жадвалда урин олган.

3-жадвал

Спорт-педагогик фаолият кобилиятлари ривожланишига таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омилларнинг ахамиятлилик курсаткичлари (таълим-менежерлари).

Т/р Омиллар Урнигакура уртача киймат Ранг

1. Спорт-педагогик фаолиятга багишланган илмий-амалий анжуманларнинг ташкил этилиши 4,59 6

2. Спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажрибага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш 3,26 4

3. Спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир мадорат дарсларини ташкил этиш; 3,20 3

4. Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини устиришга доир танловлар ташкил этиш 1,57 2

5. Спорт-педагогик фаолиятнинг мустакил ривожлантириш буйича методик курсатмалар тайёрлаш 1,16

6. Таълим муассасасининг спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлантириш анъаналарига эга булиши 8,13 10

7. Спорт-педагогда фукаролик ва шахслик етуклигини таъминлаш 7,25 9

8. Спорт-педагогни педагогик куллаб-кувватлаш мудитини шакллантириш 7,07 8

9. Спорт-педагогда диссий етукликни шакллантириш 3,46 5

10. Спорт-педагогларнинг ижтимоий етуклигини устириш 6,16 7

СМ

см о см

со

го га

0 ^

Ю

1

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож-лантириш буйича таълим-менежлари томонидан берилган бадо курсаткичлари куйидагича:

1-ранг "спорт-педагогик фаолиятнинг мустакил ривожлантириш буйича методик курсатмалар тайёрлаш"; 2-ранг "спорт-педагогик фаолият кобилиятларини устиришга доир танловлар ташкил этиш"; 3-ранг; "спорт-педагогик фаолиятни устиришга доир мадорат дарслари ташкил этиш", 4-ранг "спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажрибага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш" инобатга олинган. Ушбу омилларнинг айримлари олдинги тоифа экспертлари томонидан эътиборга олинган.

Таълим-менежерларининг муаммо борасидаги мулодазалари узларининг таълим жараёнини ташкил этиш хусусиятига мос келган дейишимиз мумкин. Бу долат, спорт кобилиятларини ривожлантиришда методик курсатмалар, педагогик мадорат дарси, мадо-ратли педагоглар билан учрашувларни ташкил этиш омилларига богланган. Таълим-менежерларининг курсаткичларида 8-рангни "Спорт-педагогни педа-гогик куллаб-кувватлаш мудитини шакллантириш", 9-рангни "спорт-педагогида фукаролик ва шахслик етуклигини таъминлаш", 10-рангни "таълим муасса-сасининг спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлантириш анъаналарига эга булиши" ифода-лади. Таълим-менежерлари спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлан-тиришда ташкилий-мето-

дик тавсифга эга булган омилларнинг адамияти юкори урин эгаллади.

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожлантириш буйича экспертларнинг муносабат-ларини алодида тадлилдан келиб чикиб, уларнинг курсаткичларини умумий тадлилига эътибор кара-тилди. Барча тоифа экспертларнинг курсаткичларини умумлаштириш оркали спорт-педагоги фаолияти кобилиятларини ривожлантириш омилларини умумий тавсифига эришилди.

Умумлаштирилган натижа спорт-педагогик фаоли-яти кобилиятларини ривожлантиришга таъсир курсатувчи омиллар тадлилининг навбатдаги куринишини такдим этамиз. Умумлашган натижаларни уч даражага ажратган долда, ёритишга даракат киламиз.

4-жадвал

Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривожланишига таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омилларнинг ахами-ятлилик курсаткичлари (умумлашган натижа).

Т/р Омиллар Тре-нер-пе-дагог Укитув-чи Таъ-лим-ме-нежер Урнига кура уртача киймат Ранг

1. Спорт-педагогик фаолиятга багишланган илмий-амалий анжу-манларнинг ташкил этилиши 4,29 1,16 3,46 3,34 3

2. Спорт-педагогик фаолиятни усти-ришга доир мадорат дарсларини ташкил этиш 2,92 3,26 2,48 1

3. Спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажрибага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш 1,19 8,4 3,2 4,84 7

4. Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини устиришга доир танловлар ташкил этиш 7,11 3,5 7,25 4,06 4

5. Спорт-педагогик фаолиятнинг мустакил ривожлантириш буйича услубий курсатмалар тайёрлаш 2,35 11,5 1,16 2,92 2

6. Спорт-педагогик фаолият кобилиятларни ривожлантириш буйича таълим муассасаларда анъаналарни шакллантириш 5,61 1,23 8,13 4,99 8

7. Спорт-педагогда фукаролик в а шахслик етуклигини таъминлаш 6,08 5,25 4,59 5,27 9

8. Спорт-педагогни педагогик куллаб-кувватлаш мудитини шакллантириш 1,36 4,2 7,07 4,20 6

9. Спорт-педагогда диссий етуклик-ни шаклланттириш 6,63 1,57 5,69 10

10. Спорт-педагогларнинг ижтимоий етуклигини устириш 4,56 1,75 6,16 4,15 5

Биринчи даражали рангга дастлабки учта, яъни 1-3-уринларни; иккинчи даражали ранг курсат-кичларига 4-7-уриндаги; учинчи даражали рангга 8-10-уриндаги омиллар бирлаштирилди. Спорт-педагоги кобилиятлари ривожланишига хизмат килувчи омилларнинг мудим даражаси куйидаги мазмунга эга.

Экспертларнинг бадоларига кура, "спорт-педа-гогик фаолиятни устиришга доир мадорат дарслари ташкил этиш", "спорт-педагогик фаолиятнинг мустакил ривожлантириш буйича методик курсатмалар тайёрлаш", "спорт-педагогик фаолиятга багишланган илмий-амалий анжуманларнинг ташкил этилиши" юкори даражали ранг курсаткичлари дисобланади.

Тадкикотнинг эмпирик курсаткичларига таяниб, илмий асосли мулодазалар сифатида бадолайдиган булсак, спорт-педагогик фаолияти кобилиятларини ривожлантиришга мулжалланган мадорат машгулот-ларини ташкил этиш мудим экан. Х,атто айрим экс-пертларнинг ранг тартибида дам мазкур омил етакчи урин олганди. Мадорат дарсларини олиб борадиган

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари

Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта педагоглар соханинг усталари ва етакчилари саналади. муассасасидаги ижтимоий-психологик мухитига бог-Улар узлари эришган ютукларнинг амалий жихатлари- лик. Бу спорт-педагогик жамоа аъзоларининг бирлиги, ни курсата оладилар. Бу эса спорт-педагоглари учун хамжихатлиги, бир-бирини куллаб кувватлаши ва дастур вазифасини утайди. узаро хурмат мухити шаклланган холатдагина кучга Умумлаштирилган курсаткичлардаги "спорт-пе- киради. Экспертлар омилнинг таъсир даражасини урта дагогик фаолиятнинг мустакил ривожлантириш погонага куйишига сабаб унинг таъминлаш жараёни буйича методик курсатмалар тайёрлаш"нинг 2-рангга узок вакт талаб килиши хамда барча педагогик жамоа эгалиги хам ахамиятлидир. Методик курсатмалар учун бир хил мухитни шакллантириш кийинлигида. спорт-педагоги учун восита ва курол хисобланади. "Спорт-педагогик фаолият буйича юкори тажри-Зарур холларда ушбу курсатмалар асосида узининг бага эга педагоглар билан учрашувлар ташкил этиш" фаолиятини ташкил этиши мумкин. омилининг ахамияти хам ташкилий-методик тадбир-Учинчи ранг даражасини эса "спорт-педагогик лар билан боглик. Бу омил мотиваторлик тавсифига фаолиятга багишланган илмий-амалий анжуман- эга. Юкори ютукларга эришган педагог уз ютукларига ларнинг ташкил этилиши" омили эгаллади. Мазкур эришиш йуллари хакидаги методик маслахатлари омилнинг хам уз урни мавжуд. Экспертлар муаммога билан спорт-педагогларини рухий озиклантиради. доир илмий-амалий анжуманлар ахамиятининг юко- Уларга яхши кайфият ва касбий кобилиятларни ривож-ри курсатишлари мухимлиги куйидагилар эканлиги лантириш юзасидан мулжал олишига туртки беради. таъкидладилар: Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож-муаммонинг назарий ва амалий ечимларига доир лантиришга хизмат килувчи омилларнинг учинчи турли хил таклифлар такдим этилади; соха мутахас- даражали бандлари хам мутахассисларнинг касбий сисларининг хамжихатлиги акс этади; маълумотлар- фаолияти учун туртки бериши шубхасиз. нинг доимий равишда бойитиб бориш мумкин; гоялар Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож-генерализациялашуви юз беради. ланишига хизмат килувчи ижтимоий-психологик Иккинчи ахамиятлик даражасига кура "спорт-пе- омилларнинг ахамиятлилик даражаси эмпирик дагогик фаолияти кобилиятларини устиришга доир курсаткичларда уз исботини топди. Бирок ушбу танловлар ташкил этиш" (4-ранг), "спорт-педаго- омилларни таъминлаш жараёнида спорт-педагогик гларнинг ижтимоий етуклигини устириш" (5-ранг), фаолият кобилиятларини ривожлантиришга тусиклар "спорт-педагогни педагогик куллаб-кувватлаш хам учрайди. Айрим спорт-педагогик фаолият ко-мухитини шакллантириш" (6-ранг), "спорт-педагогик билиятларини ривожлантиришдаги кийинчиликлар фаолияти буйича юкори тажрибага эга педагоглар ижтимоий-психологик тусикларнинг мавжудлигида билан учрашувлар ташкил этиш" (7-ранг) омиллари деган мулохозага олиб келганди. белгилаб беради. Хулоса сифатида шуни таъкидлаш жоизки, Спорт-педагогик фаолият кобилиятларини ривож- спорт-педагогик фаолият кобилиятлари ривожлани-ланишига туртки булувчи омилларнинг хар бирига шини таъминловчи ижтимоий-психологик омиллар-алохида изох бериш уринли. Спорт-педагогик фаолият нинг эмпирик тахлил этиш замонавий спорт-педа-кобилиятларини ривожлантиришга мулжалланган гогик фаолият функцияларини доимий кенгайтириб танловларни ташкил этиш педагоглар орасида ин- бориш булажак тренер-педагогларни тайёрлашда дол-тилувчан, уз касбини севадиган ва доимо уз устида зарблик касб этади. Бу жараёнда, одатда, факат касбий ишлайдиганларни шакллантиришга хизмат килади. фаолият, таълим жараёнида олиниши мумкин булган Аммо ушбу тоифа тадбирларини ташкил этиш вакт ва махсус билимлар берилиши, муайян компетенциялар, катта маблаг хисобига амалга оширилишини такозо педагогик махорат шаклланиши эмас, балки биринчи этади. Мазкур омил анъанавий равишда таълим ти- навбатда спорт-педагогик фаолият кобилиятларини зимида "Йил укитувчиси" номи билан ташкил эти- фаоллаштириш мухим саналади. Мазкур ёндашув лади. Бундай тоифа танловларни таълим муассасаси амалга оширилмаган захиралардан фойдаланиш, мус-томонидан хар йили ташкил этилиши самара бериши такил ривожланиш учун мустахкам спорт-педагогик мумкин. асос яратиш имконини беради. "Спорт-педагогларининг ижтимоий етуклигини камол топтириш" омили педагог шахсида ижти- М^иетл^: моий-психологик ахамиятга эга булган сифатлар- 1. Узбекистан Республикаси Президентининг "Узбекистан Респу-ни шакллантириш билан боглик Бундай холатда бликасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва ^ „ „ ' J оммалаштириш чора-тадбирлари туррисища"™ ПФ-5924-сон фармони спорт-педагоги узининг касбий кобилиятларини Узбекистан Республикаси крнун хужжатлари туплами. 2017 йил, 6-сон. устиришини хамкасблари билан хамкорликда, узаро Б53. тажрибаалмашган ва инсонпарварлик принципларига 2. Араикуло в ДН ^п^р™ фаолият Фб™^™ри в°- г f f f f жлантиришнинг ижтимоий-психологик шартлари.// Монографии. - Т.: мос, "Мен ва биз" муносабат меъёрларига амал килган "Ilm-ziyo-zakovat11 нашриёти. -Тошкент, 2020. -14,5 б/т. холда иш юритишига асосланади. Омилнинг ахамияти 3. Арзикулов Д.н. Спорт-педагогик фаолиит кобилиитлари ривожла- ниши жараёнидаги ижтимоий-психологик тусикларнинг роли ва ахамияти// юк°ри аммо унинг таъминлащда эса спорт-педагОгла- узму хабарлари илмий журнал. -2021. 1/1 сон. -Б. 46-51. (19.00.00; № 10). рининг шахсий камолоти, максад ва вазифалари шунга 4. Арзикулов Д.Н. Social psychological factors of modern trainer мос шаклланиши керак. Аксинча, бу натижа бермайди. pedagogues' р^^1 ^fy ability// А^Т™^ l^too^ ^ „ , ^ Multidisciplinary Research Journal. //Impact Factor: SJIF 2021 = 7.492. ISSN: Спорт-педагогини педагогик куллаб-кувватлаш 2249-7137 Vol. 11, Issue 3, March 2021. // DOI number: 10.5958/2249-мухитини шакллантириш" омили эса масала таълим 7137.2021.00976.9. с. 2052-2065. Fan - sportga • №3/2022

№3-2022 www.fansports.uz 3 5

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.