Научная статья на тему 'ОИЛА ВА МАКТАБ ҲАМКОРЛИГИ АСОСИДА ЎСМИР ЁШИДАГИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ'

ОИЛА ВА МАКТАБ ҲАМКОРЛИГИ АСОСИДА ЎСМИР ЁШИДАГИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
59
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
оила / мактаб / таълим / ҳамкорлик / ўсмир / ўқувчи / коммуникативлик / компетентлик / методика / модель. / family / school / education / cooperation / teenager / student / communication / competence / methodology / model.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Эватов Саминжон Собирович

Мақолада оила ва мактаб ҳамкорлиги асосида ўсмир ёшидаги ўқувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришга таъсир кўрсатувчи ижтимоий-сиёсий, миллий-маънавий, психологик-педагогик омилларнинг ўзаро алоқадорлигини аниқлаш, оила ва мактаб ҳамкорлиги асосида ўсмир ёшидаги ўқувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришнинг назарий асослари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL CONDITIONS FOR THE DEVELOPMENT OF COMMUNICATIVE COMPETENCE OF ADOLESCENT STUDENTS ON THE BASIS OF FAMILY AND SCHOOL COOPERATION

This article analyzes the theoretical basis of the development of communicative competence of adolescent-age students on the basis of family and school cooperation, determining the interrelationships of socio-political, national-spiritual, psychologicalpedagogical factors affecting the development of communicative competence of adolescent-age students on the basis of family and school cooperation.

Текст научной работы на тему «ОИЛА ВА МАКТАБ ҲАМКОРЛИГИ АСОСИДА ЎСМИР ЁШИДАГИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ»

ОИЛА ВА МАКТАБ ^АМКОРЛИГИ АСОСИДА УСМИР ЕШИДАГИ УЦУВЧИЛАРНИНГ КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ

Эватов Саминжон Собирович

ФарДУ Педагогика кафедраси укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.6674021 Аннотация. Мацолада оила ва мактаб %амкорлиги асосида усмир ёшидаги уцувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришга таъсир курсатувчи ижтимоий-сиёсий, миллий-маънавий, психологик-педагогик омилларнинг узаро алоцадорлигини аницлаш, оила ва мактаб %амкорлиги асосида усмир ёшидаги уцувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришнинг назарий асослари очиб берилган.

Калит сузлар: оила, мактаб, таълим, %амкорлик, усмир, уцувчи, коммуникативлик, компетентлик, методика, модель.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ РАЗВИТИЯ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ-ПОДРОСТКОВ НА ОСНОВЕ СОТРУДНИЧЕСТВА СЕМЬИ И ШКОЛЫ Аннотация. В даннойв данной статье анализируются теоретические основы развития коммуникативной компетентности учащихся подросткового возраста на основе сотрудничества семьи и школы, определяются взаимосвязи социально-политических, национально-духовных, психолого-педагогических факторов, влияющих на развитие коммуникативной компетентности учащихся подросткового возраста на основе семейного сотрудничества. и школьное сотрудничество.

Ключевые слова: семья, школа, образование, сотрудничество, подросток, студент, коммуникация, компетентность, методология, модель.

PEDAGOGICAL CONDITIONS FOR THE DEVELOPMENT OF COMMUNICATIVE COMPETENCE OF ADOLESCENT STUDENTS ON THE BASIS OF FAMILY AND SCHOOL COOPERATION Abstract. This article analyzes the theoretical basis of the development of communicative competence of adolescent-age students on the basis of family and school cooperation, determining the interrelationships of socio-political, national-spiritual, psychological-pedagogical factors affecting the development of communicative competence of adolescent-age students on the basis of family and school cooperation.

Keywords: family, school, education, cooperation, teenager, student, communication, competence, methodology, model.

КИРИШ

Усмир ёшдаги укувчиларда коммуникатив компетентлиги - укув жараёни, ижтимоий харакатлар, жамоат бирлашмалари ва бошка институтларга фаол иштирок этиши билан хам ахамиятлидир. Бу холатда кизикиш - билиш максадни белгилаш ва атрофдаги вокеликни узгартиришнинг харакат омилига айланади. Бунда муносабат, хулк-атвор, одатлар, хдракатлар, фаолият мотивлари булган эхтиёжлар, кизикишлар, нуктаи назарлар, идеаллар тизими диккат марказида булиши лозим. Шу боис, коммуникатив

кумпетентликнинг асосий шакли бурч ва вазифаларни масъулият билан ижро этишдан иборат булиб, у кулай шароитларда тайинланиши мумкин. Ижтимоий фаол шахс сифатларининг таркиб топишида фаолият, жумладан, мех,нат, таълим, уйин фаолияти етакчи рол уйнайди[1]. Усмир ёшдаги укувчиларнинг коммуникатив компетентлиги инсон омилини амалга оширишнинг негизи сифатида кулланилади ва уларга оилавий, мактаб, мактабдан ташкари, жамоатчилик каби ижтимоий-фаолиятли муносабатлар тизимида хдракат килиш учун шароитлар яратилади. Усмир ёшлар жамоатчилик хдётининг фаол иштирокчилари булиб борадилар, янги билимлар, мех,нат куникмалари, хдкикий ижтимоий тажриба эгаси буладилар. Зеро, таълим-тарбия тизимининг сифати бугунги ва эртанги хдётимиз даражасини белгилаши керак[2]. Мавжуд таълим шакллари ва анъанавий таълим технологиялари, асосан, укитувчи мулокотчанлигига таянади. Шу боис, таълим жараёнида укувчиларнинг мулокотчанлигини ошириш, пассив мулокотчанлик шаклидан олиб чикиш уларда ижтимоий ташаббускорликни х,ам шакллантиради.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Оила ва мактаб хдмкорлиги асосида усмир ёшидаги укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришга доир мазкур тадкикот ишининг урганилганилик даражасини уч кисмга - Гарб мамлакатларида, МДХ, мамлакатларида ва Узбекистонда урганилиши каби уч кисмга булиш максадга мувофик булдаи.

Гарб мамлакатларида укувчи-ёшларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришга доир тадкикотлар М.Бубер, Л.Ботчева, Ф.Деламаре, А.Дистервег, Дж.Дюуи, А.Маслоу, Ж.Пиарже, Ж.Бивин, Ж.А.Грэхем, Ж.Равен, Д.Шонларнинг илмий изла-нишларида укувчиларда коммуникатив ком-петентлиликни шакллантиришнинг ижтимоий-маданий, педагогик-психологик ва лингвистик жихдтлари очиб берилган. Шунингдек, мазкур олимларнинг тадкикот ишларида ёшларда мулокот маданиятини шакллантириш ва уларнинг ижтимоий муносабатларга фаол киришишига таъсир курсатувчи омиллар тах,лил килинади.

МДХ, мамлакатларида усмир ёшдаги укувчиларнинг турли малака ва куникмаларини шакллантиришнинг педагогик йуллари ва механизмларини Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, В.В.Давидов, Н.В.Кузьмина, Е.Н.Линов, И.Я.Лернер, А.К.Маркова, Н.Д.Никандров, С.Л.Рубинштейн, Ю.Н.Емельянов, В.А.Кан-Калик, С.Л.Братченко, А.Н.Ивашов, В.Гришина, У.Томас, А.А.Бодалёв, А.И.Донцов, Ю.М.Жуковлар томонидан урганилган.

Узбекистонда усмир ёшлаги укувчиларда коммуникатив ривожлантириш масалалари Б.С.Абдуллаева, А.А.Абдукодиров, Ш.Абдураимов, Б.Р.Адизов, Н.Н.Азизходжаева, С.Базарова, РД.Джураев, Р.Г.Исянов, ШД.Мардонов, А.Махмудов, Д.Маматов,

компетентликни Г.Абдураимова, У.Ш.Бегимкулов, Н.А.Муслимов,

О.Мусурмонова, У.Н.Нишоналиев, С.Нишонова, Н.Ортиков, М.Очилов, Б.Х.Рах,имов, УД.Толипов, О.Туракулов, У.Туракулов, Д.Шарипова, Ш.С.Шарипов, А.А.Халиков, Н.Е.Эгамбердиева каби олимларнинг илмий изланишларида укувчиларнинг компетентлилик фаолиятларини мактаб давридан бошлаб шакллантириш, уларни асосий компетенциялар асосида укитиш хдкида фикрлар айтиб утилган. Мазкур тадкикотлар оркали укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини устириш ва улардаги

камчиликларни бартараф этиш максадида турли педагогик-психологик тавсиялар ишлаб чикилган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Усмир ёшдаги укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожланмаслигига таъсир курсатувчи омиллар куйидагилар хисобланади:

1. Оилавий мух,итнинг носоFломлиги. Укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожланишида оилавий мухитнинг согломлиги биринчи омил хисобланади. Бизга маълумки, оиладаги мухит: ота-она ва уларнинг усмир билан муносабати, оилавий хотиржамлик, катталарнинг узаро бир-бирларига булган ишончи ва хурмати коммуникатив компетентликни ривожланишида мухим ахамиятга эга. Аксинча, оиладаги келишмовчилик, низолар, ота-она ва катталарнинг номакбул хатти-харакати усмирлар хулкига салбий таъсир этмай колмайди. Доимий жанжал ва можароли оилаларда тарбияланаётган усмир ёшдаги болаларда киглокилик кузатилади. Бу эса усмирларда локайдлик, нописандлик, мустакил фикрнинг йуклигини шакллантирса, баъзиларида тортинчоклик, мослаша олмаслик, мулокотчанликнинг пасайиши зурайиб боради. Негаки, носоглом оилада асосий эътибор ота-оналарнинг узаро зиддиятларига каратилган булади. Усмирлар тарбияси эса, уларнинг эътиборидан четда колиб кетаверади. Шундай оилалар борки, баъзан ота-оналар бор аламларини фарзандларидан оладилар. Яъни болага жахл килиш, тахдид ва жисмоний жазолаш булиши мумкин. Бир суз билан айтганда бола ота-онанинг жанжали курбонига айланади. Уз навбатида, бу каби хатти-харакатлар усмирликда агрессив хулкнинг шаклланишига замин хозирлайди.

2. Ота-оналарда усмирлар психологияси, физиологияси ва педагогикасига доир билимларнинг етишмаслиги. Афсуски, кузатишларимизга кура айрим ота-оналар усмирлар физиологияси, психологияси ва тарбиясига оид билимлар етишмайди. Шу боис улар фарзандлари хулкида булаётган салбий узгаришлар сабабини англай олишмайди. Масалан, усмирлардаги инжиклик ёки кайсарлик унинг баъзи бир касалликга чалинганлиги ёки жисмоний ривожланишидаги муаммо туфайли булаётган булиши мумкин. Шу билан бирга ота-оналарнинг усмир ёшдаги фарзандлари билан кам мулокот килиши, уларнинг муаммоларини сураши ва якин муносабат урнатмаслиги хам уларда коммуникативлик компетентлигини, мулокотчанлик кобилиятларини, фаол муносабатларга киришувчанлик лаёкатини ривожланишига тускинлик килади.

3. Усмирларнинг кун тартибини туFри ташкил этилмаганлиги. Усмирларнинг кун тартибини тугри ташкил этилмаганлиги уларнинг хулкида ва коммуникатвилик лаёкатида салбий узгаришларни келиб чикишига сабаб булади. Чунки, усмирнинг кун тартибида албатта дам олиш, овкатланиш, уз-узига хизмат килиш, машгулотларга катнашиш, спорт билан шугулланиш, таълим олиш каби юмушлар булади. Бу фаолият туралрини тугри ташкил этилмаслиги ёки умуман амалга оширилмаслиги усмирларда ёпик характерни юзага келтиради. Усмирлар соатлаб, кунлаб телевизор ёки телефон уйнаб утириши уларнинг хаётида коммуникативликни ривожланишига тусик булади. Шунинг учун биз педагоглар усмирларни канчалик кун тартибига риоя килишга ургатишни эрта бошласак шунчалик олдимизга куйган максадимизга тез ва осон эришамиз.

4. Усмирларда х,ар кандай жамоага нисбатан адаптив жараённинг кийин кечиши. Усмирлар бир неча маротаба адаптив жараённи бошдан кечиради. Мана шу

куникиш жараёнида уларда турли муаммолар содир булади. Яъни болада локайдлик, бефакрлик, киришимли була олмаслик, одамовилик каби холатлар кузатилади. Афсуски, бу салбий иллатлар кейинчалик усмирнинг характерига сингиб бориши ва унинг хар кандай жамоага нисбатан мослашувчанлигини кийинлаштириши мумкин. Бундай усмирларнинг дустлари жуда кам, хатто булмаслиги хам мумкин. Улар характерида доимий нимадандир норозилик, уз-узидан коникмаслик, буйсунмаслик, иккиланиш каби салбий иллатлар намоён булади. Айникса, бундай усмирларда адаптация жараёни узок муддатга чузилишини куриш мумкин. Зеро, «бугунги кунда дунёнинг жуда куп минтакаларида инсоний кадриятлар емирилмокда. Айникса, пандемия шароитида айрим улкаларда бетокатлик, тажовузкорлик кайфиятлари кучайиб бормокда. Мана шундай кескин вазиятда, улуг мутафаккирлар айтганидек, дунёни эзгулик, мехр-шафкат, инсонийлик куткаради»[3]. Мана шунда муносабатни ёшларда шакллантириш ижтимоий бапркарорлик асоси булиб хизмат килади.

5. Усмирлар тарбиясига нот^ри ёндошиш. Кузатишларга кура купчилик оилаларда усмирлар тарбиясига нотугри ёндошадилар. Яъни бунда ота-оналар томонидан куп холларда усмирлар тарбиясига мутлак мос келмайдиган каттиккулликдан фойдаланилади. Натижада усмир рухиятида жиддий муаммолар кузатилади. Яъни кучли куркув ёки агрессия натижасида эмоционал холатнинг бузилиши: хаяжонланиш, дипрессия, хотиранинг пасайиши, нуткий муаммолар ва шунга ухшаш катор салбий холатларга олиб келади. Албатта, рухий холатнинг бузилиши уз навбатида усмирнинг жисмоний ривожланишига хам таъсир курсатади. Усмирлардаги куркув уларнинг узига булган ишончнинг пасайиши, мустакил фикрлашдан чекланиш, хар кандай жамоага нисбатан мослашувчанликнинг кийин кечишига олиб келса, агрессия эса уларда тажаввузкорлик, жанжалкашлик, уришкоклик каби иллатларни намоён булишига олиб келади.

Бугунги кунда таълим ва тарбия жараёнларида туртта узаро алоцадорлик жараёнлари ажратиб курсатилади:

-тарбияни таълимдан ажратиб булмайди, у укув жараёнига киради хамда тарбияловчи таълим сифатида талкин килинади. Тарбияловчи таълим - бу шундай таълим тури булиб, унда огохлантирувчи таълим жараёни ва таълим олувчиларнинг шахс сифатлари мажмуини шакллантириш орасида узаро узвий богликликка эришилади;

-таълим жараёнида тарбия таълимдан ташкари муайян тизим ёки муассаса доирасида, унга параллел равишда (тугараклар, жамоат иши, мехнат тарбияси) амалга оширилади;

-тарбия таълим жараёнидан ташкари (бирок унинг умумий максад ва кадрияларига мос равишда) оилада, мехнат жамоасида, гурухда, жамоатчилик томонидан амалга оширилади;

-тарбия бошка муассасалар (таълимий эмас) жамоалар (клублар, дискотекалар, давралар ва хоказолар) томонидан амалга оширилади.

Таълим ва тарбия бирлигининг психологик мазмуни шундаки, унинг асосида шахс, сифат, дунёкараш, укувчиларнинг ахлокий сифатлари, улардаги аклий кобилиятлар, эстетик эхтиёжлар ва дид, жисмоний сифатларнинг ривожланиши мухим ахамиятга эга хисобланади. Зеро, «биз мактаб муаммосига биринчи даражали масала, деб карашни

давом эттиришимиз лозим. Мактаб - факатгина таълим берадиган маскан эмас, барчамиз учун юксак маънавият бешигига, фарзандларимизни болаликдан бошлаб касбга ургатувчи даргохга айланиши зарур»[3]. Бу эса, таълимга алохида эътибор каратишни талаб этади.

Оилада фарзанднинг иктидори ва лаёкатини аниклаш учун катор психологик -педагогик талабларни бажариш лозим. Улар: «фарзанднинг узини тутиши ва фаолиятини комплекс бахолаш, фарзанд кобилияти ва табиий лаёкатларини ташхислаш, иктидорни белгилаш усулларини куллаш, идентификациялаш, уз иктидорига фарзанднинг муносабати узгариши мумкинлиги, турлича булишини англаш, фарзандни давомий ва максадли кузатиш, боланинг кизикиш ва лаёкатларига мос келадиган фаолиятини ташкил килиш, уни тахлил килиш ва турли уйин-машгулотларга жалб эта олиш, фарзанд иктидори учун ривожлантирувчи педагогик мухит яратиб бериш, фарзандни рагбатлантира олиш, иктидорни белгилашда экспертлар ёрдамидан фойдаланиш»[4], фарзанднинг индивидуаллигини хисобга олиш, диагностика усулларини куллаган холда ташхис килишнинг куп боскичли ва такрорий усулларидан фойдаланиш, иктидор ташхисини реал фаолият доирасида амалга ошириш кабилардан иборат.

Усмир ёшдаги укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантириш оила ва мактаб тизими узига хос масъулият ва фукционал вазифаларга эга. Шуни алохида кайд этиш жоизки, усмир ёшдаги укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришда оилавий мухитнинг урни юкори хисобланади. Оилада шахснинг таснифий асослари шаклланади, унинг мехнатга, ахлокка, гоявий ва маданий кадриятларга булган муносабатлари шаклланади. Бу эса ижтимоий хаётда коммуникативлик куникмалари шаклланмаган шахс булиб етишишга сабаб булади, жамиятга умуман фойдаси тегмайдиган кишига айланади. Шу боис, усмир ёшдаги укувчиларнинг коммуникатив компетентлигини ривожлантиришда уларнинг психологик мотивациялаштириш мухим ахамиятга эга. Бунинг учун оила мухитида хам узликсиз таълим давом эттириш билан бирга уларда психологик мотивацияни ошириш мулокотчанлик куникмаларини ривожлантиришдаги мухим омил хисобланади. Шу боис, «сунги йилларда мактаб таълимида истеъдодли ва салохиятли ёшларни танлаб олиш, уларни укитиш ва келгусида мамлакатимиз ривожига уз хиссасини кушадиган етук мутахассислар килиб тайёрлаш учун ижод мактаблари»[5] ташкил этилмокда. МУ^ОКАМА

Усмир ёшдаги укувчиларда коммуникатив компетентликни ривожлантириш учун оила билан хамкорликда олиб бориладиган ишларни куйидагилардан иборат:

_ оилада фарзандни коммуникатив компетентлигини ривожлантиришда ота-оналарнинг билим даражасини оширишга эришиш;

_ ота-онанинг уз фарзандларининг барча хатти-харакатлари учун таълим муассасалари ва махалла олдидаги жавобгарлигини ошириш;

_ оилада фарзанд шахсига эътибор ва хурмат билан ёндашиш, соглом ижтимоий мухитни яратиш, миллий рух ва турмуш тарзини хисобга олган холда фарзандларда ота-онага мухаббат туйгусини муттасил равишда шакллантириш;

_ фарзандларга чукур дунёвий билим бериш, уларнинг маърифатли ва мулокотчан, эркин фикрловчи шахс булиб етишишларини таъминлаш;

_ 6o.a.apHHHr KH3HKHmu, HKTugopu Ba эхтнe:®:.пapннн xucoöra o.raH xo.ga Kacöra HyHa.THpHm;

_ y.apHH MycraKu. ^HKp.amra ypraTum, эpкнн Ta^aKKyp KH.um pyxuga Tap6ua.am; _ 6o.a.apHHHr 6ym BaKT.apuHH Tyrpu TamKH. этнm Ba y.apHHHr KymuMna Tat.HM o.Hm.apura, y3 ycruga Hm.am.apu ynyH mapT-mapoHT apaTum;

_ öo.aga Te:®:aMKop.nHK Ba MexHaTceBap.HK cu^aT.apuHH maK..aHTHpum; _ ou.aga mh..hh Ba yMyMHHcoHHH TapöuaHHHr öapna HyHa.Hm.napHHH yMryH xo.ga öocKHHMa-öocKHH aMa.ra omupumHu TatMHH.nam;

_ ^ap3aHgHH ou.aBHH xaeTra Tap6ua.am «apaeHuga y.ap oHrura 6oh MatHaBHH Mepoc, ax.o;-ogoö ;ouga.apu, yp^-ogaT.apu Ba aHtaHa.apuMH3HH öyryHru KyH Ta.a6 Ba эxтнeÄ.apн 6u.aH yMryH.amTHpraH xo.ga CHHrgupuö öopum;

_ «hcmohhh eKH pyxuH puBo^^aHumuga Hy;coHH öy.raH 6o.a.apra xaeT Ta.aö.apura moc paBumga 6h.hm Ba Kacö-xyHap эгa..am.apн ynyH mapT-mapouT apaTum;

_ ou.aga öup-öup.apHHH gouMHH paBumga y3apo «hcmohhh, MogguH, MatHaBHH Ba ncHxo.orHK, thööhh Ky..aö-KyBBaT.am KyHHKMa Ba ogaT.apuHH maK..aHTHpum, ou.aBHH gaM o.umHH Tyrpu TamKH. этнm;

_ ou.aga Typ.u MyaMMo.u Ba3uaT.apHH o;u.oHa xa. этнmga em.apHH My.o;oT MagaHuaTura ypraTum;

_ ou.aga oTa-oHa Ba $ap3aHg ypTacugaru y3apo MyHocaöaT.apHH MycraxKaM.amga Typ.u MaB3yga cyxöaT.ap yTKa3um;

_ öo.aHHHr MaKTaögaH Tam;apu Typ.u xh. Tat.HM Myaccaca.apugaru (Mycu;a Ba caHtaT, cnopT MaKTaö.apu, Typ.u TyrapaK.ap) TyrapaK Mamry.oT.apura «a.6 этнm öopacuga oTa-oHa.apra KyMaK.amum.

1-расм. Усмир ёшдаги укувчиларда коммуникатив компетентликни ривожлантиришга масъулиятли шахслар ва муассасалар таснифи

Таълим жамиятни юксалтириш йулларини куп жихатдан белгилаб берувчи ижтимоий институтни узида ифода этади, чунки айнан у демократик жамият устуворликларига мувофик янги ижтимоий онг шаклланишига кумаклашади. Таълим ва хозирги замон жамиятининг бундай узаро якин муносабати табиийдир, чунки таълим тизими ижтимоий билимлар ва профессионал куникмаларни белгилабгина колмай, балки асосий мезонлар ва хаётий кадриятларни, шахс ва жамиятнинг позициясини шакллантириб, эртанги хаётга кадам куювчиларни хаётга тайёрлаб, вокеа-ходисалардан олдинда боради.

Таълим тизимида усмир ёшдаги укувчиларнинг факат билим доирасини кенгайтириш асосий максадга айланмаслиги лозим, уларда коммуникатив компетентликка оид куникма ва малакаларни шакллантириш биринчи уриндаги вазифа булмоги керак. Бу борада хозирда мухим кадамлар куйилмокда ва кенг ислохотлар, янгича ёндашувлар амалга оширилмокда. ХУЛОСА

Ёшларда мулокотга киришиш, мулокотчанлик ва алока боглаш куникмалари, муомала ва мулокот маданияти ривожланмаган ва уларда ишлаш ва укишда куплаб англашилмовчиликларни келтириб чикармокда. Бугунги кунда ёшлар миграцияси, уларнинг чет элларда иш кидириб, турли жиноий тудалар таъсирига берилиб колаётганлиги намоён булмокда. Шу боис, «биз утган даврда йул куйган хато-камчиликларнимиздан хулоса килиб, ота-оналар, жамоатчиликнинг истак ва талабларини инобатга олиб, мамлакатимизда 11 йиллик мактаб таълими тизимини»[5] тиклаш оркали ёшларнинг таълим олишидаги изчилликни таъминлаш ва коммуникатив компетентликни ривожлантиришга алохида эътибор каратиш зарурати ортиб бормокда.

Шундай килиб, усмир ёшдаги укувчиларда коммуникатив компетентликни ривожлантириш куйидаги масалаларни хал килиш оркали амалга ошади:

- мотивация - укувчиларнинг ижтимоий педагогик фаолиятнинг максади, мазмунини англашлари.

- кизикиш - укувчининг хаётнинг ижтимоий сохасидаги зарур фаолият ва муносабат жараёнига ва унинг самарасига кизикишнинг ортиши.

- эгаллаш - укувчиларда коммуникатив компетентликни ривожлантириш масалалари буйича назарий ва амалий билимини ошириш.

- уз-узини назорат килиш - олинган натижалар тахлили ва уларни кутилганлари билан киёслашга ургатиш.

Хулоса килганда, коммуникатив компетентлиги оркали усмир ёшдаги укувчилар ижтимоий хаётида ва муносабатларда фаол иштирок килиш ва жамоада тугри хулк-атворда булиш куникмаларига эга буладилар. Уларнинг ахлокий етуклиги, уз жамоасида яшаш ва мехнат килиш, шахсий манфаатларини умумий манфаатларга буйсундириш кобилияти кузатилади. Бундай фаолиятда усмирлар бошкаларга нисбатан мехрибонларча ва гамхурлик муносабатида буладилар, интизомлилик ва уюшкокликни, одоблилик ва камтарликни, батартибликни, топширилган топширик, иш борасида интизомлилик ва уюшкокликни намоён этадилар. Уларда ахлокий онг ва ахлокий тажрибанинг бирлиги

асосида ижтимоий куникмалар шаклланади, ривожланади ва мустахкамланади. Бу эса

уларда коммуникатив куникмаларни ижтимоий муносабатлардаги самарадорлиги

сифатида амоён булади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Гозиев Э. Педагогик технологияларнинг психологик масалалари // Халк таълими, 1999. - № 6. - Б. 60.

2. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари.4-том. - Тошкент: Узбекистон, 2020. - Б.148.

3. Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистон стратегияси. -Тошкент.: Узбекистон. 2021. -Б. 278

4. Бегматова Д. М. Оилада ёшларнинг касбий ижтимоийлашувини таъминлашнинг педагогик шарт-шароитлари. Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. -Самарканд. СДЧТИ. -Б. 11-13

5. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари.4-том. - Тошкент: Узбекистон, 2020. - Б.156.

6. Bakhromovich SI. The impact of managerial professional development on the effectiveness of Higher Education institution management. Academicia: an international multidisciplinary research journal. 2020;10(12):1014-20.

7. Siddikov, I. B. (2019). Философско-педагогические аспекты развития интеллектуальной культуры студентов. Вестник Ошского государственного университета, (3), 38-42.

8. Bakhromovich, S. I. Development trends and transformation processes in academic mobility in higher education in Uzbekistan and the world.

9. Bakhromovich, S. I. (2021). A comparative induction of the epistemological and theological views of medieval Islamic oriental scholars. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 1(1.7 Philosophical sciences).

10. Bakhromovich, S. I. (2021). Views on the role of science in human and society life in islamic teaching. International Journal of Philosophical Studies and Social Sciences, 1(3), 79-86.

11. Bakhromovich, S. I. (2020). Effects of Objective and Subjective Factors to Develop Intellectual Culture of Youth. Canadian Social Science, 16 (2), 55-59 p.

12. Bakhromovich, S. I. (2018). Social and philisophical performance of making youth's intellectual culture. European science review, (7-8).

13. Bakhromovich, S. I. (2020). Analysis Of Modern Approaches To Ensuring The Effectiveness Of Management In Higher Education Institutions. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(12), 364-369.

14. Bakhromovich, S. I. (2021). Philosophical comparative studies of the epistemological and theological views of medieval eastern scholars. Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation. Turkey, 2021. №32 (3), (Scopus) - P. 30338-30355

15. Bakhromovich, S. I. (2022).Dialectical and synergetic features of the development of theological and epistemological views in medieval eastern islam. European Journal of Humanities and Educational Advancements (EJHEA), - Las Palmas, Spain, Volume 3, Issue 2 February, 2022. - P. 79-83

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.