Научная статья на тему 'СПОРТ КУРАШИ ТУРЛАРИГА САРАЛАШ ВА ЭРТА ЙУНАЛТИРИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ'

СПОРТ КУРАШИ ТУРЛАРИГА САРАЛАШ ВА ЭРТА ЙУНАЛТИРИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
9
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Ключевые слова
Спорт кураши / саралаш / эрта йуналтириш / илмий-амалий асослари / тизим / такомиллаштириш / тайёрлов / қобилият / педагогика / тиббий ва биологик / психалогик / социологик / меъзонлар. / спортивная борьба / квалификация / раннее объединение / научно-практические основы / система / совершенствование / подготовка / способности / педагогика / медико-биологические / психологические / социологические / проповеди.

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Хамиджонов Абдулазиз Усубжон Ўғли

Ушбу мақолада кураш турларига саралаш ва эрта йўналтиришнинг илмий-амалий асослари ўрганилган хамда илмий услубий адабиётлар тахлили, мавзуни долзарблиги, илмий-амалий ахамияти, мақсади, хулоса ва амалий тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОТБОРА И РАННЕЙ УНИФИКАЦИИ ДЛЯ СПОРТИВНОЙ БОРЬБЫ

в данной статье исследуются научные и практические основы отбора и ранней ориентации на виды борьбы, а также научно-методическая литература, актуальность темы, научная и практическая значимость, цель, заключение и практические рекомендации.

Текст научной работы на тему «СПОРТ КУРАШИ ТУРЛАРИГА САРАЛАШ ВА ЭРТА ЙУНАЛТИРИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ»

УУК:796.015.82:89

СПОРТ КУРАШИ ТУРЛАРИГА САРАЛАШ ВА ЭРТА ЙУНАЛТИРИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ Хамиджонов Абдулазиз Усубжон ^ли

Наманган давлат университети Спорт фаолияти кафедраси в.в.д., доцент п.ф.б.ф.д.,

(PhD),.

Abdulaziz19931910@mail.ru Tel: +99899-396-50-36 https://doi.org/10.5281/zenodo.8374615

Аннатация: Ушбу маколада кураш турларига саралаш ва эрта йуналтиришнинг илмий-амалий асослари урганилган хамда илмий услубий адабиётлар тахлили, мавзуни долзарблиги, илмий-амалий ахамияти, максади, хулоса ва амалий тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Спорт кураши, саралаш, эрта йуналтириш, илмий-амалий асослари, тизим, такомиллаштириш, тайёрлов, кобилият, педагогика, тиббий ва биологик, психалогик, социологик, меъзонлар.

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОТБОРА И РАННЕЙ УНИФИКАЦИИ ДЛЯ СПОРТИВНОЙ БОРЬБЫ

Аннотация: в данной статье исследуются научные и практические основы отбора и ранней ориентации на виды борьбы, а также научно-методическая литература, актуальность темы, научная и практическая значимость, цель, заключение и практические рекомендации.

Ключевые слова: спортивная борьба, квалификация, раннее объединение, научно-практические основы, система, совершенствование, подготовка, способности, педагогика, медико-биологические, психологические, социологические, проповеди.

SCIENTIFIC AND PRACTICAL BASIS OF SELECTION AND EARLY UNIFICATION FOR SPORTS WRESTLING Xamidjonov Abdulaziz Usubjon ogli

Abstract: this article examines the scientific and practical foundations of selection and early orientation to the types of wrestling, as well as scientific and methodological literature, the relevance of the topic, scientific and practical significance, purpose, conclusion and practical recommendations.

Keywords: wrestling, qualification, early association, scientific and practical foundations, system, improvement, training, abilities, pedagogy, biomedical, psychological, sociological, sermons.

КИРИШ

Жах,он спортида эришилган ютукларнинг тез суръатлар билан усишида спорт захираларини тайёрлашнинг янги ва янада самарали восита, усул ва ташкилий шаклларини тинимсиз излашни талаб этади. Бундан ташкари спорт билан шугулланишни хохловчи болаларни спорт турларига йуналтириш ва саралаб олиш тизими х,ам бугунги кундаги юртимизда сийёсат даражасига кутарилган мавзулардан бири булиб колмокда. Жумладан "Иктидорли спортчиларни танлаб олиш-селекция ишларини такомиллаштириш буйича янги тизим жорий этиш юзасидан хукумат карор ва фармонлари имзоланмокда", бу эса сохд мутахассислари зиммасига катта масъулият юкламокда.

Спорт кураши турларига болаларни сараш тизими ишлаб чикиш, ушбу спорт турларига болаларни кайси ёшдан кабул килиш, кандай мейёрлар асосида болаларни кураш

спорт турларига саралаб олиш каби мухим саволларни хал килишда максадида, республикамизда фаолият олиб борувчи спорт кураши мураббийлари уртасида анкета суровномаси утказилди.

Ф.А.Керимов (2018) томонидан ишлаб чикилган суровнома саволларидан намуна олган холда ишлаб чикилди. Адабиётлар ва мавзуга оид дессертациялар тахлиллари натижаларига таянган холда, хар хил иш стажига эга булган, колаверса турли хил гурухларда машгулотлар олиб борувчи 76 нафар мураббийлар уртасида анкета суровномаси утказилди.

асосий ;исм

^атор муаллифлар жумладан Губа В.П. (2003) шундай дейди биз нозик даврларни куздан кочирмаслигимиз керак, чунки бу вактда восита сифати муваффакиятли ривожланган ва уларнинг барчаси, одатда, 10 ёшга келиб шаклланади ва sпорт саралови 8 дан 13 ёшгача амалга оширилади. Турли локомотор актларни урганиш учун кулай вактдан фойдаланмаслик хакида хулоса чикарилади, бу кейинчалик тананинг потенциал имкониятларини тулик амалга оширишга олиб келади.

Юкоридаги фикрлардан куриниб турибдики биз спорт курашига айнан неча ёшдаги болаларни саралаб олиш кераклигини, кайси ёшда ушбу спорт турига кириб келган болалар юкори натижаланга эришиши энг мухими олинган маълумотлар келажакда узини оклаши кераклигини билиб биз куйидаги саволномаларни респондентларга такдим килдик (1.1-жадвал).

Респондентлар спорт кураши турларини танлашда адашиш 9 ёшда бу холат 27.5% кузатилса, 10 ёшдаги болаларда 23% ни, 11 ёшли болаларда 16.5% ни, 12 ёшли болаларда 14,5% ни ташкил килган булса, 13 ёшдаги болаларда 10 % ни, 14 ёшли болаларда 8.5% ни ташкил килди. Олинган маълумотларга суянган холда амалга оширилади, демак 11-14 ёшгача булган болаларда спорт турини танлашда, бошка ёшдаги болаларга нисбатан адашмас экан бу эса саралашни айнан 11 -14 ёшли болаларда олиб бориш мумкинлигини асослайди.

Спорт кураш турлари кайси ёшдаги болаларни БТГ купрок кабул киласиз мазмунидаги саволга респондентларнинг жавобларининг 12% и 9 ёшдаги болаларни кабул килишларини курсатишган булса, 10 ёшли болаларни 15%, 11 ёшли болаларни эса 26%, 12 ёшли болаларни 29%, 13 ёшли болаларни 10%. 14 ёшли болаларни эса 8%, респондентлар кабул килишларини курсатди. Демак бошлангич тайёрлов гурухларига болаларни саралаш 11-12 ёшли болаларда амалга ошириш кулайрок имконият беради.

Ёш курашчиларни мусобака бахсларидан куркиш холати, респондентларнинг 25% 9 ёшли болаларда кузатилишини кайд этишган булса, 21% 10 ёшли болаларда кузатилишини суровнома натижалари курсатди. 11 ёшли болаларда 13%, 14 ёшли болаларда 11% ни ташкил килди. 13 ёшли болаларда 16%ни, 14 ёшли болаларда 14%ни ташкил килди. Юкоридаги натижаларга кура нисбатан 11-12 ёшли болаларда мусобака жараёнидан куркув хисси камрок кузатилишини суровнома натижалари курсатди.

Ёш курашчилар кайси ёшда уз иктидорини тулик намоён кила олади мазмунидаги саволномага, респодентларнинг 14% 9 ёшдаги болаларни курсатишган булса, 15% эса 10 ёшли болаларни курсатишди, 22% 11 ёшли болалар курсатишган булса, 23% 12 ёшли болаларни белгилашди. респонднтларнинг 14% 13 ёшли болалар иктидорини тулик намоён килади деб курсатишган булса, 12% эса 14 ёшли болалар иктидорини намоён килади деб танлашди. Юкоридаги саволнома натижаларига таяниб тадкикотни 11-12 ёшли болаларда

олиб бордик чунки бошка турли хил ёш даврларига Караганда уз иктидорини купрок намоён кила олиши айнан 11-12 ёшли болаларда тадкикот утказиш лозимлигини асослайди.

^айси ёшдаги болалар спорт кураши техникасини тезрок эгаллайди мазмунидаги саволга респондентларнинг 15%, 9 ёшли болаларни курсатишди, 17% эса 10 ёшли болаларни курсатишган булса, 20%, 11 ёшли болаларда, 24%, 12 ёшли болаларда, 13%, 13 ёшли болалар, 11%, 14 ёшли болалар техникани тезрок узлаштириши мумкинлиги суровнома натижаларида акс этди. Суровнома тахлили шуни курсатадики 11-12 ёшли болалар белбогли кураш техникасини колган ёшдаги болаларга нисбатан яхши ва тез узлаштиришини курсатди. кураш билан шугулланишда ушбу спорт турига мослаша олмаслик х,олати 19.5%, 9 ёшли болаларда кузатилиши, 16.5%, 10 ёшли болаларла кузатилиши, 11%, 11 ёшли болаларда, 13% 12 ёшли болалар мослашишда кийинчиликларга дуч келишини курсатган булса, 17%, 13 ёшли болаларда,

Спорт курашнга болаларни саралашда ёш даврларннннг таоакалаштирилишн (.Анкета суровнояаси ас оси да)

T/p Болаларни спорт курашнга саралашда ёш даврларнкнкг урни 9 ёш 10 ёш 11 ёш 12 ёш 13 ёш 14 ёш

1 Спорт кураши турларнга таллашда адашиш 21.5% 23% 16.5% 14.5% 10% £.5%

Кураш спсрт тлрпарига каяси ёшдаги болаларни БГГ купров; кабул киласнз 12% 15% 26% 29% 10% S%

3 Еш курагпчиларни муссбахэ бахсларидаи куркиш колати 25% 21% 13% 11% 16% 14%

4 Еш курашчилар кайси ёшда уз нкгндорини -тупик наясён кила оладн 14% 15% 22% 23% 14% 12%

j Канси ёшдаги болалар спсрт кураши техникасини тезрок эгжшандн 15% 17% 20% 24% 13% 11%

6 Спорт ктраш турпари билан шугулпашппда ушбу спсрт турига моспаша шшаспнк 19.5% 16.5% 11% 13.5% 17% 22.5%

T Мапнулот юкламаларига бардош бера олмаслик 22.5% 1$% 15% 13% 16.5% 14%

s Жаноа билан узаро мувооабаггларга кнриша олмаслик 20% 1S% 17% 15% 19% 11%

Канси ёшдаги болаларга кураш техникасини ургатшп осонрок булади 14% 16% 21% 23% 15% 11%

10 Барча усулпарни уеташтнра олмаслик 1S% 16.5% 10% 12.5% 21% 22%

11 Канси ёш даврида спорт кураш турларига кабул килинган болалар

тезрок умумии жисмоиии таиергарлнги KipcarnranapB^ усиш 15% 1S% 21% 24% 12% 10%

сезилади

12 Канси ёш даврида спорт курашига кабул килинган бопалар тезрок; ыахсус жасжший тайёргарлиги яхшнланади 11% 13% 24% 26% 14% 12%

13 СУН рахрнядини олгал спортчилар купрок кайси ёшда спсрт тури билан шугулланшшш бошлаган 10% 15% 20% 24% 16% 14%

14 СУ разрядили олган спортчилар купрок кайси ёшда спорт турига кнрюб келгал S% 15% 25% 2B% 12% 10%

15 ХТСУ разриядини олгал спортчилар купрок кайси ёшда спсрт турига кнрио келгал 7% 14% 27% 29% 14% 9%

Жама 100 % да таксимот 15,9 16,8 20,3 20,6 14,6 11,3

22.5%, 14 ёшли болаларда курашга мослаша олмаслик х,олати кузатилиши белгилашди. Натижалар шуни курсатадики 11-12 ёшли болалар ушбу спорт турига мослашиш жараёни осонрок кечишини курсатди, бу мослашиш ёки мослаша олмаслик спортчини келажакда ушбу спорт туридаги келгуси натижаларини белгиловчи асосий омиллардан бири х,исобланади.

Бу борада С.С.Тажибаев 25% болалар спорт турига мослаша олмасдан спорт турини тарк этиши мумкинлигини уз тадкикотларида исботлаган. Биз эса болаларни белбогли курашга саралашда 11-12 ёшли болаларни тадкикот гурух,ига жалб килишим айни муддао булади, сабаби бу ёш гурух,идаги болалар спорт турига мослашиши осонрок кечиши респондентлар жавобларида курсатилди.

Машгулот юкламаларига бардош бера олмаслик, 9 ёшли болаларда 22,5%, 10 ёшли болаларда 19,5%, 11 ёшли болаларда 15%, 12 ёшли болалар 13%, 13 ёшли болаларда эса

16,5%, 14 ёшли болаларда 14% балалар машгулот юкламаларига бардош бера олмаслиги кузатилди. Куриниб турибдики машгулот юкламаларига бардош бера олмаслик жараёни спортчини кейинги натижаларини ва спорт тури билан шугулланиш холатини хам белгилаб беради. В.Б. Антопин, (2006) С.С.Тажибаев(2017) уз тадкикотида болалар машгулот юкламаларига бардош бера олмаса уларнинг 61% спорт турини тарк этади. Энди биз томонимиздан олдинга сурилаётган гоя, яъни болаларни кайси ёшда саралаб олинса улар машгулот юкламаларига бардош бера олади энг яхши ёш даври бунда 11-12 ёшли болалар юкламаларга бардошлирок деб респондентлар томонидан курсатилди. Бу эса биз саралашда 11-12 ёшли болаларни тадкикотга жалб килиниши кераклигини олинган натижажаларда асосланди.

Жамоа билан кириша олмаслик 9 ёшли болаларда 20%, 10 ёшли болалар 18%, 11 ёшли болалар 17%, 12 ёшли болалар 15%, 13 ёшли болалар 19%, 14 ёшли болалар 11% ни курсатди, жамоа билан тил топишиб кетиш бу жуда мухим жараён хисобланади, бир катор олимлар илмий изланишлари шуни курсатадики, куплаб болалар жамоа билан кириша олмаслиги 38,9% болаларни ушбу спорт турини ташлаб кетишларини сабаб булади, респондентлар жавобларини тахлил килинса, нисбатан энг яхши тил топишиб кетадиган ёш даври бу 11-12 ёшни курсатди. Бу биз айнан шу ёшдаги болалар билан ишлашга янада ундайди.

^айси ёшдаги болаларга кураш техникасини ургатиш осонрок булади, 9 ёшли болаларда 14%, 10 ёшли болаларда 16%, 11 ёшли болаларда 21% 12 ёшли болаларда 23%, ташкил килган булса, 13 ёшли болаларда 15%, 14 ёшли болаларда 11% ни ташкил килиниши респондентлар жавоблари натижалари юкоридани натижаларни курсатди. Бир катор муаллифлар уз тадкикотларида хар хил спорт турларида техник харакатларни эгаллаб олиш айнан ёш даврларига боглиг хисобланиши исботланган. Шундай экан биз белбогли кураш спорт турига хам техниксини эгаллаш учун энг кулай ёшни респондентлар жавоблари ёрдамида аниклаб олдик, бу ёш даври 11-12 ёшни курсатди, бу ёшда колган ёш даврларига нисбатан техника эгаллаш анча осонрок кечиши олинган натижаларда асосланди.

Барча усулларни узлаштира олмаслик деган мазмундаги саволга респондентлар куйидагича жавоб берди, 9 ёшли болаларда 18%, 10 ёшли болаларда 16,5%, 11 ёшли болаларда 10%, 12 ёшли болаларда 12,5%, 13 ёшли болаларда 21%, 14 ёшли болаларда эса 22% ни ташкил килди.

Кураш спорт турларига кабул килинган болаларда кайси ёш даврида тезрок жисмоний тайёргарлиги курсаткичларида усиш сезилади мазмундаги саволимизга респондентларнинг жавоблари куйидагича, 15% респондентлар 9 ёшли болаларда 18%, 10 ёшли болаларда 21%, 11 ёшли болаларда 24%, 12 ёшли болаларда 12%, 13 ёшли болаларда 10%, 14 ёшли болаларда усиш холатларини кузатиши суровнома натижаларида акс этди. Спорт кураш турларига кабул килинган болаларда кайси ёш даврида тезрок махсус жисмоний тайёргарлиги курсаткичларида усиш сезилади мазмундаги саволимизга респондентларнинг жавоблари куйидагича, 11% респондентлар 9 ёшли болаларда 13%, 10 ёшли болаларда 24%, 11 ёшли болаларда 26%, 12

XTCY pa3pHagHHH o.raH cnopTHH.ap Kynpo^ KaMcH emga cnopT Typura KHpuG Ke.raH

CY pa3pHflgHHH o.raH cnopTHH.ap Kynpo^ KaMcH emga cnopT Typura KHpuG Ke.raH

l CYH pa3pHagHHH o.raH cnopTHH.ap Kynpo^ KaMcH emga cnopT Typu GunaH myryn.aHHmHH Gom.araH

14 em

13 em

12 em

29% 28%

11 em

10 em

9 em

14% 15%

15%

7% 8%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

1.1.-pacM. CnopT Rypamn Typ^apnra eapa.iamga hcthköo^^h em gaBp^apn

em.H Go.a.apga 14%, 13 em.H Go.a.apga 12%, 14 em.H Go.a.apga ycum x,o.aT.apHHH Ky3aTHmH cypoBHoMa HaTH^a^apuga aKC этgн.

Спорт усталигига номзод (СУН) разрядини олган спортчилар купрок кайси ёшда спорт кураши билан шугулланишни бошлаган мазмунидаги саволимизга, респондентлар 10% 9 ёшли болаларда, 15% 10 ёшли болаларда, 20% 11 ёшли болаларда, 24% 12 ёшли болаларда, 16% 13 ёшли болаларда 14% 14 ёшли болаларда. Респондентлардан олинган натижаларнинг тахлили шуни курсатадики, спорт усталигига номзод разрядини бажарган курашчиларнинг энг куп кисми белбогли кураш 11-12 ёшида шугулланишни бошлаганлигини кузатиш мумкин. Бундан куриниб турибдики, биз курашга саралашни 1112 ёшли болаларда олиб боришимиз булажак спорт усталигига номзодларни саралаб олишни кафолатлайди.

Спорт устаси (СУ) разрядини олган спортчилар купрок кайси ёшда спорт кураши билан шугулланишни бошлаган деган мазмундаги саволга респондентларнинг 8%, 9 ёшли болаларда, 15%, 10 ёшли болаларда, 25%, 11 ёшли болаларда, 28%, 12 ёшли болаларда, 12% 13 ёшли болаларда, 10%, 14 ёшли болаларда кузатилди.

ХУЛОСА

Бундан куриниб турибдики, биз спорт курашига саралашни 11 -12 ёшли болаларда олиб боришимиз булажак спорт усталарини саралаб олишни кафолатлайди. Халкаро тоифадаги спорт устаси (ХТСУ) разрядини олган спортчилар кураш спорт турлари билан неча ёшдан шугулланишни бошлаган саволимизга респондентларнинг 7% курашчилар, 9 ёшдан 14% курашчилар, 10 ёшдан 27% курашчилар, 11 ёшдан 29% курашчилар, 12 ёшдан 14% курашчилар, 13 ёшдан 9% курашчилар 14 ёшдан белбогли кураш билан шугулланишни бошлаган. Юкоридаги суровнома натижалари шуни курсатдики, 11-12 ёшдан белбогли кураш билан шугулланиш ушбу спорт тури техниксини эгаллаш учун энг кулай ёш деб куриб чикилди, бундан ташкари, бу ёшда колган ёш даврларига нисбатан техникани эгаллаш анча осонрок кечиши олинган натижаларда асосланди. Кейинги уринда ушбу спорт турида юкори натижаларга эришган Жахон ва Осиё чемпионлари З.С. Артиков, Р.У.Умаров, Ж.Х.Абдулхаев каби белбогли кураш фахри булган спортчилар хам айнан 1112 ёшлигидан белбогли кураш билан шугулланишни бошлашган. Бу эса уз навбатида спорт кураши техник элементларини бажаришда болалар 11 -12 ёшга тулганда тулаконли бажаришга тайёр булиши тадкикот давомида кузатилди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва услулияти. УзДЖТИ нашриёт-матбаа булими. 2018.-С. 198-190.

2. Керимов Ф.А. Якка кураш элементларига эга булган харакатли уйинлар. Илмий техника ахборроти-пресс, 2020. -79 б.

3. Керимов Ф. А. Спорт сохасидаги илмий тадкикотлар. Тошкент, 2021, 334 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.