Научная статья на тему 'СПОРТ КЛАСТЕРЛАРИ ЭСТЕТИК ТАРБИЯНИНГ ИННОВАЦИОН ШАКЛИ СИФАТИДА'

СПОРТ КЛАСТЕРЛАРИ ЭСТЕТИК ТАРБИЯНИНГ ИННОВАЦИОН ШАКЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
38
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эстетика / спорт / мураббийлик / тараққиёт / кластер / aesthetics / sport / coaching / development / cluster

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳусанов, Б. Э.

Спорт ҳам эстетик тарбия воситаси сифатида замонавий инсонни камол топтиришда алоҳида эътиборга эга. Ҳозирда спортни ривожлантириш мамлакатимизда давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Бундан кўзланган асосий мақсад авлодни жисмонан бақувват, соғлом, ватаннинг жасур ҳимоячиси қилиб тарбиялашдир. Мақолада айнан шу масалаларга тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPORTS CLUSTER AS AN INNOVATIVE FORM OF AESTHETIC EDUCATION

Sport as a means of aesthetic education has a special importance in the development of a modern person. Currently, the development of sports has risen to the level of state policy in our country. The main goal is to raise the generation to be physically strong, healthy, brave defenders of the motherland. The article focuses on these issues.

Текст научной работы на тему «СПОРТ КЛАСТЕРЛАРИ ЭСТЕТИК ТАРБИЯНИНГ ИННОВАЦИОН ШАКЛИ СИФАТИДА»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(9), September, 2023

СПОРТ КЛАСТЕРЛАРИ ЭСТЕТИК ТАРБИЯНИНГ ИННОВАЦИОН

ШАКЛИ СИФАТИДА

Б. Э. Хусанов

ЧДПУ Ёшлар масалалари ва маънавий-маърифий ишлар буйича биринчи проректор

АННОТАЦИЯ

Спорт уам эстетик тарбия воситаси сифатида замонавий инсонни камол топтиришда алоуида эътиборга эга. Хозирда спортни ривожлантириш мамлакатимизда давлат сиёсати даражасига кутарилди. Бундан кузланган асосий мацсад авлодни жисмонан бацувват, соглом, ватаннинг жасур уимоячиси цилиб тарбиялашдир. Мацолада айнан шу масалаларга тухталиб утилган.

Калит сузлар: эстетика, спорт, мураббийлик, тарацциёт, кластер

ABSTRACT

Sport as a means of aesthetic education has a special importance in the development of a modern person. Currently, the development of sports has risen to the level of state policy in our country. The main goal is to raise the generation to be physically strong, healthy, brave defenders of the motherland. The article focuses on these issues.

Key words: aesthetics, sport, coaching, development, cluster

КИРИШ

Спортнинг барча турлари узининг бетакрор эстетик сифатларига эга. Бугунги кунда жамият тараккиёти суръатининг юкорилиги спорт мураббийларидан нафакат машгулот жараёнларини самарали ташкил этиш, балки унда ёш спортчилар эстетик карашларини шакллантиришга хам алохида эътибор каратиш лозимлигини такозо этмокда. Мураббийлик фаолиятининг бу жихатлари айникса, ёш спортчилар билан ишлайдиган мураббийларда асосий уринни эгаллайди. Спортга эндигина кадам куяётган Ёш спортчиларда эстетик карашларни шакллантириш айникса, бу жараёнда буюк мутафаккирларимизнинг бой маънавий-илмий меросидан окилона фойдаланиш ёш авлодни нафакат жисмоний балки, маънавий жихатдан хам баркамол шахслар этиб тарбиялашда мухим ахамият касб этади.

Спорт эстетик тарбия воситаситалари орасида энг таъсирчани ва аудиторияси кенглиги билан ажралиб туради. Чунки, инсон узининг эстетик тарбиясини такомиллаштирмай туриб, хаётини тулаконли йулга куйиши

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

мумкин эмас. Эстетик тарбия мохиятан инсоний идеал билан боглик булганлиги сабабли узининг тулаконли мазмунини спортда намоён килади. Чунки, спортчи самарали натижага нафакат куч ва харакат оркали балки майдон, масофа, ракибни эстетик жихатдан идрок этиш ва хис килиши билан эришади. Шундай экан, спортчи аввало, нафис дидга, покиза туйгуларга эга булиши зарурий холдир.

МЕТОДОЛОГИЯ

Спорт кластерлари йуналишида илмий изланиш олиб борган В.В.Ананишнев1 , В.А.Литовченко, Д.А.Зубков, Т.В.Фендел каби россиялик тадкикотчилар "Спорт - галаба сари хдракат" (Спорт - движение к победе) лойихаси доирасида урганади.2 Мазкур тадкикотларнинг максади кластерни бошкариш моделига асосланган спорт лойихасининг самарадорлигини мухокама килишдан иборат булган. Тадкикот ва муаммони урганиш методологияси Перм улкаси (Россия Федерацияси)нинг чангидан сакраш ва Нордис комбинезонлари буйича яратилган спорт кластерларида амалга оширилган. Лойиханинг натижаси спорт кластерида иштирок этувчи ташкилотлар томонидан муаммога биргаликда ечим топиш, тартибга солиш, молиявий, таълим ва ахборот характеридаги муаммоларни аниклаш ва шакллантириш имконини берган.

Маълумки, жамият ижтимоий-маънавий хаётида спорт ва жисмоний тарбия доимо биргаликда харакат килади. Хусусан, жисмоний тарбия асосан инсон саломатлигини таъминлашга каратилган, жамиятнинг турли ёшдаги барча табакалари ихтиёрий тарзда "узи учун" шугулланадиган, оммавийлик табиатига эга машклар ёки машк мажмуаларидан иборат. Спорт эса, унинг кайси сохасида булмасин, мутахассис устозлар назорати остида махсус тайёргарлик курган одамларнинг, асосан ёшларнинг яккама-якка ёки жамоавий тарзда беллашувини уз ичига олади. Жисмоний тарбия кай куринишда булмасин беллашувни рад этади ва инсонга турли машк шаклларидан хохлаганини танлаш имконини беради. Бундан ташкари, спортда мусобака биринчи уринда туради ва унда муайян машклар мажбурий тарзда бажарилади

Спорт кластерлари эстетик тарбия воситаси сифатида куйидаги хусусиятларга эга:

1 Ананишнев В.В. Проблемы формирования спортивных кластеров в России / В.В. Ананишнев, В.В. Корепова // Кластеры. Исследования и разработки. - 2016. - № 2. - С. 35-38.

2 Литовченко В.А., Зубков Д.А., Фендель Т.В. Спортивный кластер как инновационная форма в развитии системы подготовки спортивного резерва / Материалы Всероссийской научно-практической конференции «Экспериментальная и инновационная деятельность - потенциал развития отрасли физической культуры и спорта» 18-19 сентября 2020 г. Чайковский, Пермский край. -С. 37-42.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

а) томошабинга эстетик завк багишлайди;

б) инсонда тана ва рух уйгунлигини таъминлайди;

в) уйин жараёнидаги вазият, натижа инсон калбида катарсис - форигланиш ходисасини содир этади;

г) вокеликни бадиий-эстетик узлаштириш оркали жисмоний харакатини тартибга солиш имконини беради;

д) яратувчанлик, ижодкорлик, кизикарлилик каби эстетик мезонлар устуворлигини таъминлайди.

Эстетиканинг йуналиши хисобланган "спорт эстетикаси" спорт сохасидаги эстетик конуниятларни урганади, спортнинг эстетик мазмунини, унинг жамият маданиятидаги урнини, спорт билан санъатнинг узаро алокадорлигини тадкик этади. Спорт кластерлари эса инсон жисмоний камолотининг маънавий-эстетик жихатлари такомиллаштиришга хизмат килади.

Одатда, спорт ва жисмоний тарбия деярли доимо ёнма-ён тилга олинса-да, улар бир-биридан жиддий фарк килади. Жисмоний тарбия асосан инсон саломатлигини таъминлашга каратилган жамиятнинг турли ёшдаги барча табакалари ихтиёрий тарзда "узи учун" шугулланадиган, оммавийлик табиатига эга машклар ёки машк мажмуларидан иборат. Спорт эса, унинг кайси сохасида булмасин, мутахассис устозлар назорати остида махсус тайёргарлик курган одамларнинг, асосан ёшларнинг яккама-якка ёки жамоавий тарзда беллашувини уз ичига олади. Жисмоний тарбия кай куринишда булмасин, (индивидуалми, жамоавийми), беллашувни рад этади ва инсонга турли машк шаклларидан хохлаганини ташлаш имконини беради. Спортда эса мусобака биринчи уринда туради ва унда муайян машклар мажбурий тарзда бажарилади. Лекин бу мажбурийлик спортнинг маълум бир тури доирасида спортчига эркин харакат килиш имконини беради, яъни спортда ижодий ёндашув такикланмайди, балки куллаб-кувватланади. Масалан, бадиий гимнастика мусобакаларида хар бир спортчи узи танлаган машкни, узи танлаган куй журлигида бажаради, лекин спортнинг ушбу турига доир конун-коидалардан четга чиколмайди. Шундай килиб, жисмоний тарбияни спортга кушиб юбориш ёки уларни айнанлаштириш мумкин эмас. Спортнинг бошка купчилик турларида эса барча спортчилар бир хил машкни бажарадилар, лекин уларни бир-биридан фарклантириб турадиган, мусобака рухини саклаб, уни сундирмайдиган нарса, бу - хар бир спортчининг бир хилдаги машк ижросига ижодий, узига хос ёндашувдир. Бунда спортчининг уз аъзои бадани устидан хукмронлик килиши шу хукмронликни эгилувчан гузаллик, эпчиллик, улугвор хатти-харакатлар шаклида томошабинга такдим этишини такозо килади, хуллас, спорт инсон танаси гузаллигининг намойиши

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

сифатида диккатга сазовор. Спортга кадимги юнонлар, бундан бир неча минг йиллар аввал ана шундай нуктаи назардан ёндашганлар. Лекин, кейинчалик мусобака омили гузалликни четга суриб, уни голиблик ва маглублик билан бахоланадиган эхтиросни уйинга, киморнинг узига хос турига айлантириб куйди (кадимги Румодаги гладиаторлар бахси, кейинчалик от пойгасига пул тикишлар в.х.).

Хрзирги пайтда спорт жахон буйлаб жуда кенг ёйилган маданий соха сифатида тан олинади. Айникса, буни Узбекистон мисолида яккол куриш мумкин. Бизда мустакиллик шарофати билан спортга миллий маданиятнинг узвий кисми сифатида караш шаклланди, унинг хамма тури буйича мусобакалар утказиш одат тусига кирди, узбек кураши эса умумбашарий спорт тури макомини олди, махсус Маданият ва спорт вазирлиги ташкил этилди. Шу сабаб бугун Узбекистон спорт диёрига, инсон жисмоний гузаллигини жахонга намойиш этаётган мамлакатлардан бирига айланди.

Спорт эстетикасидаги энг мухим муаммо, бу унинг санъат билан ухшашлигида. Шундан келиб чикиб, замонавий спортни (жуда булмаганда, унинг баъзи турларини) узига хос санъат сифатида талкин килиш кенг ёйилган. Рэне Мэхю, Морин Кович, Бэнжамин Лоу сингари гарб олимлари ва куплаб машхур спортчилар спортни санъат сифатида кабул килиш мумкин деган фикрни уртага ташлайдилар. Лекин хакикатан хам спорт санъатми, уларни айнанлаштириш мумкинми? Бу саволга тугридан-тугри жавоб бериш кийин. Шу боис спортнинг келиб чикиши ва мохиятига эътибор килиб курайлик.

Маълумки, уйинни Кадимги юнон файласуфлари эстетик табиатга эга эканини таъкидлаб, уни санъат билан тенглаштирганлар. Олмон классик фалсафаси вакили Фридрих Шиллер бадиий фаолиятни "уйиннинг энг юксак шакли", деб хисоблаган эди. Спорт эса, энг аввало уйин. Ундан инсон икки томонлама эстетик завк олади: уйинчи-спортчи ва томошабин-тарафкаш сифатида. бунда томошабин санъатни идрок этаётгандек спортчи билан уйгунлашиб, унинг хатти-харакатларига кушилиб кетади, айни пайтда узи спортчи эмаслигини, яъни эстетик масофани хис килиб туради. Бу борада Б.Лоу узининг "Спорт гузаллиги" деган китобида Ф.Киноннинг куйидаги фикрларини келтиради: "Театр, - деб ёзади Ф.Кинон, - томошабинга суяниб ривожланадиган санъат тури. ... Спорт мусобакаларида томошабинлар узларини худди спектакл томошосидагидек тутадилар: улар юксак махорат эгаларига карсак чаладилар ва ёмон уйин курсатганга нисбатан салбий муносабатларини яширмайдилар. Спортда хам, театрда хам биз "уйин" хакида гапирамиз"3.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

Бошка бир уринда Б.Лоу Х,.Слюшернинг "Спорт ва экзистенция" китобидаги куйидаги сатрларга эътибрни каратади: "Спорт - токи хакикий спорт экан, у эстетик фазилат ва нафисликка эриша олади. У спортчи учун чукур маънога бой холат, ... спорт ботиний яхлитликни ва юксак даражадаги хиссий кутаринкиликни талаб килади, - деб ёзади Х,.Слюшер спортчи хис этадиган эстетик завк хакида4.

Санъат билан спортнинг яна бир ухшаш томони шундаки, хар иккаласи хам бирор бир моддий эхтиёжни кондирмайди, бевосита максад эмас, максадга мувофиклик тарзида воке булади, уларнинг асосий хусусияти, мавжудлигини окдайдиган нарса, бу - одамларга эстетик завк бериш хусусияти. Айни пайтда санъатда хам спортда хам уйин ижтимоийлик касб этмаслиги мумкин эмас, спортчи санъаткор каби гоявий-мафкуравий майлпарастлик табиатига эга. Санъаткор ватанпарварлик, миллатпарварлик гояларини билвосита - бадиий асари оркали илгари сурса, спортчи уз жисмоний хатти-харакатлари билан мусобакаларда ватан байрогини кутаришга, "миллатни уялтириб куймасликка" интилади, яъни бевосита ва табиий равишда мафкуравийликни амалга оширади. Демак, санъат хам, сполрт хам шунчаки завк бериш ва уз истеъдодидан завкланиш билангина чегараланиб колмайдиган ижтимоий-маънавий ходисалардир. Бирок ана шу мафкуравийлик мафкурабозликка айланса, яъни ижодкор мафкура учун ахлокийликдан чекинса, санъатда хакикий бадиий асар яратишнинг иложи булмаганидек, спорт мусобакасида хам гирромлик йули билан, "бир амаллаб" ютиб чикиб, хакикий галабага эришиши мумкин эмас, зеро хакикий галаба томошабиннинг бахоси билан белгиланади. Масалан, футбол майдонида ракиби йикилиб, урнидан тура олмаётганини курган футболчи узи кулай вазиятда булса хам, тупни майдон ташкарисига чикариб юборади, ракиб урнидан туриб, хакам тупни уйинга киритишга рухсат берганида йикилган ракибнинг узи ёки командадоши уни яна майдон ташкарисига чикариб, туп эгаллаш навбатини ихтиёрий тарзда ракиб командага беради. Бу - хар иккала команда уйинчиларининг жумардлигини "хакикий йигитлар" эканини, уларнинг факат жисмоний эмас, балки ахлокий жихатдан хам етуклигини курсатади, томошабин хеч качон уларнинг бирортасини тупни ракибига бериб куйди деб айбламайди, афсус чекмайди, аксинча хурсанд булади, намойиш килинган мардликдан завкланади.

Кддимги юнонлар санъатни "гузал ёлгон" деб атаганлар, дархакикат, санъаткор бизга "булмаганни булган килиб" курсатади, бизни чиройли алдайди. Спортнинг купгина турларида хам шунаканги чиройли алдовни томоша килиб

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

завкланамиз. Масалан, бояги футболга кайтайлик: хужумчи рупарасидаги ракибини, футбол тили билан айтганда, "чиройли финтлар" билан алдаб утганида биз хакикий санъатни курамиз. Хдтто репортаж олиб бораётган журналист койил колганидан "Гузал! Багоят гузал!" демай иложи йук. Спортнинг фигурали учиш, бадиий гимнастика, синхрон сузиш, сувга сакраш каби турлари ракс санъатидан колишмайди, фигурали учиш эса узига хос муз устидаги балет, унда ва бадиий гимнастикада мусика санъати хам иштирок этади. спорт жисмоний гузалликни хулкий гузаллик ва гузал хатти-харакатлар воситасида маънавий гузалликка айлантиришдир. Шу маънода спортчи хам артист. Мохир спортчи узини бир муддатга жонли хайкалга айлантира олади.

Шулар билан бир каторда спорт санъат учун материал булиб хизмат килади. бунга узимиз гувохмиз: биз спорт мавзуидаги рангтасвир, графика, хайкалтарошлик намуналарини куп курганмиз, хикоя ва киссаларни укиганмиз. Бирок, буларнинг хаммаси спортни санъат деб кабул килишимиз учун етарли асос булолмайди. Буни спорт эстетикаси борасида жиддий тадкикотлар олиб борган, юкорида номи зикр этилган Б.Лоу шундай таърифлайди: "Инсон баданининг - табиий шаклдаги гузаллик эканини, спортчи киёфаси идеал бадан тузилишини узида мужассам этишини эътироф килар эканмиз, спортдаги гузалликни санъатдан кура табиатга тааллукли дейишимиз мумкин, зеро спортдаги гузаллик куп холларда тасодифийлик хусусиятига эга"5. Б.Лоу айнан мана шу уринда хакикатга якин келади, деб уйлаймиз: спортда санъат унсурлари мавжуд, лекин у бутунисича олганда, санъат эмас. Яъни спорт эстетик куринишларга эга, эстетик завк уйгота оладиган носанъат соха. Спорт эстетикаси унинг ана шу хусусиятларини тадкик этади.

Спорт кластерининг яна бир узига хос жихати шундан иборатки, у спорт жамоаси (ёки муассаса)нинг биргаликдаги фаолиятининг самарали ва истикболли шакли булиб, уни барча жамоавий спорт турларида амалга ошириш мумкин ва бу узининг ижобий натижасини беради.

Утказилган ушбу амалиёт гарчанд, кластер иштирокчиларининг биргаликдаги фаолиятини ташкил этишга асосланган булсада, унинг камровлилик даражаси тор йуналиш билан чекланганлигини кузатиш мумкин. Сабаби, "Спорт - галаба сари харакат" лойихасининг асосий гояси "ёзги лагер" туридаги укув-машгулот йигинларини спортнинг муайян тури (масалан, тог чангиси) воситасида, факат битта спорт турига мансуб булган, шу спорт билан мунтазам шугулланувчлар уртасида амал оширилган. Колаверса, хорижлик мутахассисларни жалб килган холда асосий эътибор таълим ва укув

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

тадбирларини ташкил этишга каратилган, холос: спортнинг эстетик хусусиятлари ва жозибадорлиги бу методологияга асосланган амалиётда намоён булиши кийин кечади.

Бирок, хозирги пайтда ёшларни спортга кенг жалб этиш, спорт воситасида тарбиявий фаолиятни тизимли йулга куйиш, айникса, таълим муассасаларида буш вактни самарали ташкил этиш мухим ижтимоий -эстетик эхтиёжга айланган. Шу нуктаи-назардан олганда, "Спорт - галаба сари харакат" лойихаси спортни оммалаштириш, спортнинг эстетик жозибадорлигини ошириш, спортнинг эстетик хусусиятларини индивидуал ва жамоавий спорт турлари оркали ривожлантириш йуналишидаги бушликни кисман тулдиради, холос.

Эстетик дунёкарашни шакллантиришда спортнинг функционал эстетик талабларини назарда тутиш лозим. Бу борда, Мишел Бое хам харакатдаги, хам мувозанатдаги гузаллик тушунчасини "Спортчи уз эътиборини купрок узининг харакати, пластикасига каратади. Буларнинг барчаси эстетик объект сифатида томошабинда эстетик туйгуни уйготади.6-дея изохлаган эди.

Дархакикат, масалан, спорт гимнастикасида спортчи харакатларининг накадар гузаллигини кура билиш, тушуниб этиб ва бахолашни айтиш мумкин.

Одатда, гимнастика - ифода шаклидаги спорт. Унда олдиндан маълум машклар танланади ва ифодалашга асосланган эстетик компонентларга эга булган композитсияга бирлаштирилади. Шунинг учун хам гимнастикадаги бадиийлик санъатга дахлдор булади. Гимнастикада санъатни тушуниш учун кулланиладиган мезонлар равонлик, ижрочилик, харакат амплитудасидан фойдаланилади, унинг тула хажми эстетик мукаммалликка олиб келади. Гимнастика машкларидаги эстетик харакатлар ижро этиш жараёнида томошабинларда хам эхтиросли хис туйгу уйготади.

Шунинг учун хам гимнастикада спортчининг соф спорт махоратидан ташкари унинг хатти-харакатларидаги гузаллик - спорт эстетикасининг узига хос ифодаси хам бахоланади. Халкаро гимнастика федератсияси коидаларига биноан гимнастика машклари эстетик мазмунини бахолашда куйидаги курсаткичларга асосланади:

1. Машклар мураккаблиги;

2. Композицияни ташкил этилиши;

3. Ижрочилик-гимнаст чикишининг техникавий махорати ва услуби.

Ёрдамчи жихатларда куйидагилар хисобга олинади:

1. Танланган композициянинг канчалик даражада мураккаблиги;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(9), September, 2023

2. Композитсияни оригиналлиги, унинг янги элементлар, комбинатсиялар билан бойитилганлиги.

3. Мохирлик - ижро гузаллиги, харакат хилма-хиллиги, эркинлик ва амплитуданинг учиш юксаклиги билан уйгунлиги, табиийлиги, бирор нуксон килинганда йигинчоклик таъсири.

^аракат позитсиясидаги мураккабликларни юкори савияда, нуксонсиз ижро этиш, тана холатини узгаришида, уни кейинги харакатга тайёрлашда машклар нозиклигини таъминлаш спортчига хам, томошабинга хам кучли эстетик хузур багишлайди.

Мураккаблик - спорт гимнастикаси эстетик мазмунини аниклашнинг асосий омилидир. Бунда мураккаб элементлар канчалик куп булса, гимнастнинг ижодий имконияти шунчалик юкори булади.

Ундан кейинги уринда композитсия: машклар мазмуни учун белгиланган коидалар талаби нуктаи назаридан айрим элементлари ортикча харакатларсиз гузал ва бемалол узаро богланган булиши лозим. Бадиий ифодаланишнинг мураккаблиги (ижрочига хам, томошабинга хам) эстетик рохат беради. Энг мухими - ритм, суръат, узгарувчанлик - булар спортчи фаолиятининг асосий эстетик элементларидир. Албатта ижрони ажойиб, бадиий намойиш этиш - бу гузалликдир. Санъатда бу образлилик дейилади.

Композицияда уз-узини ифодалаш хам бадиий мезон саналади. Ижодий фикрловчи гимнаст узининг чикишларига санъаткор сифатида муносабатда булади. Спортчи - шахс, у спортга узининг билиш ва ижодий имкониятини ривожлантириш жараёни яъни "санъат - буни томошабин куриши ва хис этиши керак" деган тарзда карайди.

Гимнастларнинг эстетик завк берувчи харакатлари хусусида Тадлер куйидагича фикр билдирган: "Гимнаст ижро нозиклигини, хилма хиллигини, харакат эркинлигини, сакраш амплитудасини, харакат мураккаблиги ва элементлар хавфлилигини энгиш билан бирга, буларнинг барчасини таассуротли жушкинликда бирлаштира олганда, у уз махоратини белгилайдиган ички мазмун ва гормония бойлигини ифодалайди"7.

Жисмоний маданиятнинг юкорида санаб утилган эстетик жихатлари ва унинг гузаллик мезонлари бир карашда педагогикага алокаси йукдек туюлиши мумкин. Зеро, унда спорт назарияси, унинг фалсафий талкини ва таърифига эътибор каратилган. Аслида унинг хар бир мезони факат педагогик харакат касб этади ва педагогик жараённинг махсулидир. Чунки хар кандай хислат, сифат, малака, куникма, тарихий ва назарий билимларни эгаллаш жараёни

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

таълимий хамда тарбиявий ходисанинг натижасидир. Шу тарика улар бир-бири билан узвий бирликда содир булади. Юкорида таърифланган эстетик жихат ва унинг гузаллик мезонларининг ижтимоий-педагогик ходиса эканлигини яна бир бор таъкидлаш учун жисмоний маданиятнинг таркибий компонентларидан айримларини педагогик ёндашув асосида куриб чикамиз:

Биринчи жихат - спортчи профессионал сифатида тан олиниши учун, у шубхасиз махоратли булиши лозим. Махорат эса тинимсиз машгулотлар жараёнида таркиб топтирилади. Бу педагогик жараён махсулидир.

Иккинчи жихат - спортдаги ижод. Спортчи шахсини тарбиялаш педагогик жараён махсули эканлиги исбот талаб килмайди. Тарбия жараёнида спортчининг жисмоний сифатлари билан бирга ижодий сифатлари хам шакллантириб борилади. Спортчининг машклар ижросидан бахраманд булиш эстетик завк бахш этади. Демак, бу эстетик тарбия жараёнидир.

Учинчи жихат - мусобака. Мусобаканинг барча турларида педагогик жараён, ходисалар иштирок этади. Унинг спортга оид жихатларидан ташкари бир катор ахлокий-Эстетик томонлари хам мавжуд. Х,ар кандай спорт мусобакасидан аввало эстетик завк олиш лозим. Ахлокий жихат шундан иборатки, унинг талаблари асосида маданиятли ишкибозлик килишга урганиш мухим педагогик ахамият касб этади. Бу педагогик ахамият куп холларда ижтимоий-сиёсий вокеага хам айланиб кетади. Спорт тарихида айнан мана шу маданиятнинг заифлиги туфайли айрим спорт мусобакалари фожеали якунланган. Айникса, футбол мусобакаларида "италян тиффозилари", инглиз ёки рус "фанатлари" деб аталадиган "ижтимоий нуксонлар" пировард натижада, педагогиканинг чала бажарган иши окибатидир. Х,ар кандай фожеа -дахшатлидир: фожеа - эстетиканинг тескарисидир.

Шу боис, спорт кластерларини эстетик тарбияга йуналтириш, шунингдек, спорт таълимини эстетик тарбия билан узвийлигини таъминлашда "Гимнастрада" мусобакалари мухим урин тутади.

Умуман олганда, "Гимнастрада мусобакасининг Концепцияси" талабалар уртасида спортни оммалаштириш ва жисмоний маданиятни ривожлантиришга каратилган фаолият тартибини белгилайди.

ХУЛОСА

Таъкидлаш зарурки, спортчиларнинг эстетик карашларини шакллантиришда спорт машгулотлари алохида урин тутади. Агар спорт эстетикаси уз характерига кура бир канча категорияларга булинишини назарда тутсак, бу категорияларни тугри талкин этиш хам спортчилар эстетик

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

тарбиясида мухим ахамият касб этади. Бу борада Бенджамин Лоу харакатни гузаллик сифатида шахсан хис этишни субъектив эстетика, спорт гузаллиги томонидан идрок этишни эса - объектив эстетика деб атайди8.

Объектив эстетика биз учун айникса, кизикиш тугдиради. Бу гузалликни спортга булган муносабатда хис этишдир. У албатта, бадиий кимматга эга булиши, айни пайтда интеллектуал билиш ва хиссий (ахлокий) таъсирга эстетик даъват этиши лозим. Санъат асари тугрисидаги объектив эстетик фикрларни (хатто спорт мавзусида булмаса хам) спортдаги гузалликни аниклашга кучирилади, унда спортчининг муайян харакати бадиий харакат сифатида идрок этилади. Хдтто тасвирий санъат асарини идрок этиш мантигидан спорт эстетикаси, яъни композитсия, расмлар, чизиклар, шакл, оханг, динамика, экспрессия, колоритни идрок этишда хам фойдаланилади. Бирок, спорт мавзусидаги асарларни идрок этиш икки хил ёндашувни - хам санъат нуктаи назаридан, хам спорт нуктаи назаридан карашни талаб этади.

REFERENCES

1. Ананишнев В.В. Проблемы формирования спортивных кластеров в России / В.В. Ананишнев, В.В. Корепова // Кластеры. Исследования и разработки. -2016. - № 2. - С. 35-38.

2. Литовченко В.А., Зубков Д.А., Фендель Т.В. Спортивный кластер как инновационная форма в развитии системы подготовки спортивного резерва / Материалы Всероссийской научно-практической конференции

3. «Экспериментальная и инновационная деятельность - потенциал развития отрасли физической культуры и спорта» 18-19 сентября 2020 г. Чайковский, Пермский край. -С. 37-42.

4. Лоу Б. Красота спорта. М., Радуга, 1984. С.101.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.