Научная статья на тему 'АҲОЛИНИ СОҒЛОМЛАШТИРИШДА МИЛЛИЙ ЎЙИНЛАРНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

АҲОЛИНИ СОҒЛОМЛАШТИРИШДА МИЛЛИЙ ЎЙИНЛАРНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

104
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Аҳоли / инсон / жамият / спорт / соғломлаштириш / ёш авлод / миллий ўйинлар

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Н. Н. Назаров

Кейинги йилларда мамлакатимиз ахолиси ўртасида соғлом турмуш тарзини қарор топтириш мақсадида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш – устувор масалалардан бирига айланиб бормоқда. Президентимиз Шавкат Мирзиёев Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош ассамблеясининг 75-сессиясида “пандемия сабабли жаҳоннинг турли нуқталарида нотинчлик сақланиб қолаётгани, зиддият ва зўравонликлар ортиб бораётгани, экологик офатлар ва бошқа замонавий хатарлар қашшоқлик ва камбағалликнинг глобал муаммоларини кучайтирмоқда” деб аълоҳида таъкидлади. Мамлакатимизда пандемия шароитида ҳам барча соҳаларда жумладан, спорт соҳасига катта эътибор берилиб тубдан ўзгаришлар амалга оширилмоқда. Ҳаётимизнинг барча соҳаларида амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларимизнинг самарадорлиги, аввало, халқ маънавиятининг тикланиши, бой тарихий меросимизнинг чуқур ўрганилиши, анъана ва урфодатларимизнинг сақланиши, маданият ва санъат, фан ва таълим ривожи, энг муҳими, жамият тафаккурининг ўзгариши ва юксалиши билан узвий боғлиқдир. ХХ аср бошларида ижод қилган маърифатпарварларимиздан бири Абдулла Авлоний “Инсон ўз гўзаллиги ва мураккаблиги билан коинотдаги барча махлуқотдан афзалдир. Баданнинг саломат ва қувватли бўлмоғи эса инсонга энг керакли нарсадур. Чунки ўқумоқ, ўқутмоқ, ўрганмоқ, ва ўргатмоқ учун инсонга кучли, касалсиз жасад лозимдир”, – деб таъкидлайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АҲОЛИНИ СОҒЛОМЛАШТИРИШДА МИЛЛИЙ ЎЙИНЛАРНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

А^ОЛИНИ СОГЛОМЛАШТИРИШДА МИЛЛИЙ УЙИНЛАРНИНГ

УРНИ ВА АХДМИЯТИ

Н. Н. Назаров

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети доценти

Кейинги йилларда мамлакатимиз ахолиси уртасида соглом турмуш тарзини карор топтириш максадида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш - устувор масалалардан бирига айланиб бормокда. Президентимиз Шавкат Мирзиёев Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош ассамблеясининг 75-сессиясида "пандемия сабабли жахоннинг турли нукталарида нотинчлик сакланиб колаётгани, зиддият ва зуравонликлар ортиб бораётгани, экологик офатлар ва бошка замонавий хатарлар кашшоклик ва камбагалликнинг глобал муаммоларини кучайтирмокда" деб аълохида таъкидлади. Мамлакатимизда пандемия шароитида хам барча сохаларда жумладан, спорт сохасига катта эътибор берилиб тубдан узгаришлар амалга оширилмокда. Хдётимизнинг барча сохаларида амалга оширилаётган кенг куламли ислохотларимизнинг самарадорлиги, аввало, халк маънавиятининг тикланиши, бой тарихий меросимизнинг чукур урганилиши, анъана ва урф-одатларимизнинг сакланиши, маданият ва санъат, фан ва таълим ривожи, энг мухими, жамият тафаккурининг узгариши ва юксалиши билан узвий богликдир. ХХ аср бошларида ижод килган маърифатпарварларимиздан бири Абдулла Авлоний "Инсон уз гузаллиги ва мураккаблиги билан коинотдаги барча махлукотдан афзалдир. Баданнинг саломат ва кувватли булмоги эса инсонга энг керакли нарсадур. Чунки укумок, укутмок, урганмок, ва ургатмок учун инсонга кучли, касалсиз жасад лозимдир", - деб таъкидлайди.

Калит сузлар: Ахоли, инсон, жамият, спорт, согломлаштириш,ёш авлод, миллий уйинлар

Ахолининг саломатлигини яхшилаш ва таълим тарбияни ривожлантириш, шунингдек жамиятимизда соглом авлодни вояга етказиш бугуннинг долзарб вазифаларидан биридир.

Инсоният тафаккури тарихидан маълумки, фан, таълим тарбия ва спортнинг ютуклари асосан эзгу гояларга, яхши

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

амалларга хизмат килиб келган.

April, 2022

Хакикатдан хам спортнинг инсон ва оила хаётидаги роли, унинг жисмоний согломлигининг асоси эканлиги, ёшларга уз кобилият ва истеъдодини руёбга чикаришда ахамияти каттадир.

Миллий уйинлар ёш авлодни жасорат ва адолат, Ватанни севиш, халкига хизмат килиш, мехнатсеварлик, мехр-саховат халоллик ва поклик рухида тарбиялайди. Халк шунинг учун хам курашда халол, мард полвонни, улокда чапдас ва мохир чавандозни кутлайди. Халк миллий уйинларининг голибларини нафакат чиройли харакатлари балки, иштирокчининг тантилиги, мардлиги, чапдастлиги эвазига эъзозлайди.

Миллий уйинлар, пойгалар, беллашувлар турли мусобакалар ёрдамида энг яхши удумлар, анъаналар ва маросимлар авлоддан-авлодга утиб тарихий меросга айланиб сакланиб келмокда. Халк сайиллари, байрамлари миллий уйинларсиз утмаган, унда ёши улгайиб колганлар уз шогирдларига хаёт эстафетасини топширганлар. Ёшлар мусобакаларнинг сир-асрорларини яхширок, узлаштириш, кундалик фаолиятларга ёрдам берадиган омилларига айлантириш учун интилганлар. Сайилларда, байрамларда мусобакаларни тарафма-тараф булиб утказиш катнашчиларнинг жамоа булиб харакат килишлари иштирокчиларнинг бакувват, эпчил ва чакккон, кийинчиликка чидамли, тиришкок ва тадбиркор булишларини таказо этган. Миллий уйинлар, кураш, купкари ва спортнинг оммавий турлари халк орасида кадимдан саховат белгиси сифатида намоён булган. Машхур улокчилар, полвонлар, халк уйинлари иштирокчилари тез-тез мусобакалар утказиб, беллашувлардан тупланган маблагни етим-есирлар, куп болали оилалар хамда карияларга хадя этганлар, куприклар, мачитлар, мадрасалар, каналлар, йуллар ва бошка халк хашарларига иштирок этганлар ва хашарчиларга илхом багишлаганлар. Миллий уйинлар аждодлар анъанасини давом эттиришни, миллий кадриятларни йук булиб кетишини олдини олади. Минг йиллик тарихга эга Алпомиш достонидан мард ва жасур Алпомишни севимли ёри Ойбарчинга етишиш учун 90 кармок полвони билан кураш тушгани маълум. Халк сайиллари ва байрамларида кураш мусобакалари утказиб турмаганда йиллар уткан сайин курашимиз йук булиб кетган булар эди. Пойгалар, киз кувди ёки ким узоккка отади машклари, улок-купкари хам нихоятда кадимий булиб, миллий анъаналаримиз эвазига сакланиб колган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

April, 20221 ©

От билан турли машкларни бажариш кадим-кадимдан йигитларга хосдир. "Интизор" достонида Авазхон Гиротни якка гишт устида уйнатар эди, деб тасвирланган. Миллий уйинлар тури факатгина кураш ёки купкаридан иборат эмас. Киз кувди, Кулок чузма, ок теракми кук терак, чиллак, аргумчок, варрак, отиб кочар, дуппи, анакай, подачи, дурра, ланка, котди, лапар, алифбе каби 100 дан ортик миллий уйинлар тури мавжуд булиб уларнинг хар бирининг узига хос жихатлари мавжуд.

Аслида ана шу уйинлар замирида каттага хурмат, ёшларга нисбатан мехр-шавкат, болалар камоли ва тарбиясида ота-оналарни азиз фарзандлари олдидаги бурчлари, уз навбатида фарзандларнинг мехр-садокатлари мужассамлашади. Шу боисдан ота-боболаримиз болаларига жуда ёшликларидан халк кахрамонлари, уларни ёвуз кучларга карши курашларда курсатган жасоратлари, матонат, дустлик, ахиллик, хамжихатлик фазилатларини узида мужассам этган достон ва эртаклар, ривоят ва тукималарни сузлаб берганлар, миллий уйинлар асосида халол, ростгуй булиш, тугри гапириш, хаксизликка карши бефарк булмаслик, ракибга нисбатан хурмат фазилатларини сингдирганлар. Миллий уйинларда маглуб булган ракиб устидан хеч качон масхара килинмаган. Аксинча хато ва камчиликлар куриб чикилиб биргаликда хал этилган.

Халкимиз кадимдан насл-насаби етти пуштининг тозалигига айникса авлодининг соглигига катта эътибор билан караган. Амир Темур уз кул остидаги бошликлари юзбоши, мингбоши ва сардорларни хам жисмоний жихатдан, хам онгли тафаккури, тактик фикрлаш ва шу каби фазилатларига катта ахамият берган. Жангчиларни эса чапдастлигини, жасурлигини, куркмас, ботирлигини яхши курган ва уларга вакти келганда уз хазинасидан хар турдаги инъомлар беришга жазм килган.

Маълумки, хар бир жисмоний куч-кудрат жуда куп жисмоний машгулотлар натижасида руёбга чикади.

Амир Темур ва унинг авлодлари даврида жисмоний тарбияга багишланган мусобакалар жуда куплаб булган. Салохиддин Тошкандий кайд этганидек, булар хакида куплаб «китобга ёзгонлар», манбаларда кайд этилган. Афсуски, бу мавзу халигача кам урганилган. Мирзо Улугбек хам, ^усайн Бойкаро хам уз даврларида кул остидаги аскарларнинг шундай сифатларга эга булишига интилганлар.

Навоий узининг Фарход ва Ширин асарида Фарходни жуда хам жисмоний бакувват этиб таърифлагани бежиз эмас. Чунки, уз даврида кахрамонларнинг жисмоний

April, 2022

648

бакувватлигини, акдий донолигини ёшлар онгига сингдириш уларда кахрамонга нисбатан мехр уйготиши табиийдир. Юкорида кайд этилган фикрлардан келиб чикиб айтмокчимизки, кадим замонлардан бизнинг бобокалонларимиз уз рахбарлигидаги аскарлари жисмонан чиниккан, бакувват, куркмас, жасур ва ботир булишига эътибор бериб келганлар.

Амир Темур даврида хар бир авлоддан узлари яшаб турган минтакасини ракиб тажовузидан химоя килиш учун аскарлар тайёрлаш талаб килинган. Аскарларни химоя учун керакли махсус жисмоний машклар билан шугуллантириш керак булган. Масалан: найза билан жанг килиш учун кулларига узун-узун ёгочлар олиб санчиш машклари: найзани кайтаришда калкон кийиб найзаларни кайтарган. Ёгоч ва осмондан тукилган одам шаклини ясаб найза кадаш, пичок уриш машкларидан фойдаланилган. Хдмма жисмоний машкларни аскарлар тулик уст-бошларини кийиб машк килишган. Улар узок масофаларга юриш, югуриш, тошларни улоктириш, сувдан кечиб утиш, от устида кураш каби машклар билан шугулланганлар.

Бу хакида уз муносабатини билдириб келган бир канча алломаларимиз ва мутафаккирларимиз мавжуддир. Шулардан бири булган Шох ва шоир булмиш Захириддин Мухаммад Бобур (1483-1530) "Бобурнома" комусий асарида хам XVI-аср бошларидаги жисмоний маданиятга оид кимматли маълумотларни топиш мумкин. Унда миллий курашимизнинг узига хос минг йиллик илдизи баркарор эканлиги гузал урф-одатларимиз уз ифодасини топган. Тарихий асарлар билан танишар эканмиз, мусобокада голибга хам, маглубга хам бирдек катта хурмат курсатилганлигини билиб оламиз. Болалар миллий уйинлар жараёнида факатгина чаккон, чапдаст куркмас жасур булиб тарбияланмасдан, санаш, сузларни тугри талаффуз этиш, узини тута билиш хотираларини чархлаш каби жихатлари билан хам ажралиб турганлар. Миллий уйинлар билан машгул булган беш ёшли бола миллонгача санашни узлаштиради. Бу болани кобилияти жуда зурлигидан эмас, балки уйинларда кизикиш натижасидир. Ёшларни миллий уйинлар хасад, номардлик, бахиллик каби иллатлардан халос этади. Умуман олганда миллий мафкурамиз рухида соглом, бакувват, хур фикрли, озод ва обод ватанни севишга, керак булса жонини беришга тайёр комил инсонни тарбиялашда миллий уйинлар кадриятимизнинг ажралмас кисми сифатида хизмат килади. Миллий уйинларда каттани хурмат кичикни иззат килиш наклига амал килинади. Уйин коидаларига болаликдан катъий амал килиш, хакамни сузини хак деб билиш, уйинда голиб ёки маглуб булишга карамасдан

April, 2022

649

натижани тан олишни урганиш ёшларни ахлок нормалари асосида тарбиялашнинг асосидир. Миллий уйинларнинг самарасини ошириш учун куйидагиларга алохида эътибор каратиш максадга мувофик булади.

а) Богча, мактаб, урта ва олий укув юртлари укув дастурларида миллий уйинларни кенг ёритиш.

б) Ахолини барча катламлари фойдалана оладиган илмий методик кулланмаларни мукаммал яратиш ва халкимизга тула конли етказиш. в) Махалла, туман, вилоят, республика боскичлардан иборат миллий уйинлар турлари буйича утказиладиган мусобакаларни ташкил этиш билан чекланиб колмасдан режалаштирилган мусобакаларни рекламасини кенгайтириш.

г) Миллий уйинларга барча миллат вакилларини жалб этиш ва ёшлар онги шуурига сингдириш уларни комил этиб тарбиялаш учун кенг йул очади.

Юртбошимиз ташаббуси билан мустакиллигимизнинг илк кунлариданок хам жисмоний, хам маънавий етук, миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида тарбия топган авлодни вояга етказиш юксак максад этиб белгиланди. Ана шу эзгу максад йулида, ёшларимизнинг уз акл-заковати, истеъдодини тула намоён этиш, махоратини мутассил ошириб бориш, юксак маънавиятли, баркамол инсонлар сифатида камолга етишиш учун улкан куч ва имкониятлар сафарбар этилмокда. натижада юртимизнинг барча худудларида ахолининг, айникса, ёшларнинг спорт билан шугулланиши учун зарур шароит яратилмокда.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Инсон саломатлиги унга инъом этилган энг олий ижтимоий бойлик хисобланади. Аммо, инсон саломатлиги уз-узидан кечадиган ва юзага келадиган табий жараён эмас, аксинча, бу одат инсоннинг уз-узига эътибори ва саъйи-харакати оркали давом этадиган вокеликдир. Бу куйидаги тартибларда яккол намоён булади:

Биринчидан, инсон саломатлиги тамойиллари сингдирилишида; Иккинчидан, шахснинг жисмоний шаклланиши, оила ва талим тизимида; Учинчидан, махаллада хар бир шахснинг саломатлигини асраш хам мухим ахамиятга эга.

Ахоли саломатлигини саклашда, соглом турмуш тарзида спортнинг урни бекиёс. Х,еч шубха йукки, соглом авлод орзуси аждодларимиздан бизга утиб келаётган, кон-конимизга сингиб кетган мукаддас интилишдир. Ахоли соглом наслга эга булиши куп томондан спорт билан жиддий шугуланишга боглик.

April, 2022

650

Халкимиз узок йиллар хорижлик спортчиларга хавас килиб яшади. Бугун эса Она-ватанимиз мустакил, барча спорт кошоналарида ёшлар кадами залворли тус олди. Мактабдан бушаган бола, албатта спорт майдонларига ошикаяпти, мусобокаларга катнашаяпти, мураббийнинг таълим-тарбияси билан саломатлигини мустахкамламокда. Буш вактни бехуда отказмасдан айни пайтда, спортда ютукларга эришаётган бола эртага жамиятнинг соглом вакилига айланиши тайин. Соглом насл - соглом жамият асосини ташкил этиши бор гап. Соглом жамият ва соглом наслни эса соглом турмуш тарзларини илмий тадбик этмай туриб, шакиллантириб булмайди. Соглом турмуш тарзи деганда замирида, жисмоний саломатлик ва камолоти инсоннинг маънавий ва мафкуравий саломатлиги унинг шахс сифатида тула камол топишига мужассамдир. Ахолини согломлаштиришда спорт турларининг урни куп холларда махалла зиммасига тушади. Лекин тан айтиб утиш керакки, бизнинг халкда бир оз тортиниш каби хислатлар бор. Масалан, юраги хаста одам врач тафсиясига кура, факат соглигини йукотгандагина жисмоний машклар билан шугуллана бошлайди. Согломлаштирувчи машкни одат тусига киритган бемор узидаги саломатлик тарзини яхши томонга узгарганлигини сезиб, ичиш ва чекишдан узини куткаради. Соглом авлод тарбиясида жисмоний тарбиянинг урни бебахо чунки инсон саломатлиги унинг рухий холати турмуш кечириш шароити ва энг мухими унинг танасидаги фаол харакатларга богликдир. Ана шу жараёнлар мажмуи бир маромда борса овкат хазм килиш, юрак ва кон айланиш тизимининг равон булишига олиб келади. Барчага маълумки харакат малакалари (жисмоний мехнат, махсус жисмоний машклар) мунтазам булганда ва тобора такомилаштирилганда инсон саломатлиги доим яхши булади. Доно халкимиз "Сог танда соглом акл", деб бежиз айтмаган. Инсон соглом булгандагина хаёт ва турмуш юмушларига лаёкатли булади, кузлаган максад сари интилади унинг охирига етади.

Бизга маълумки, инсон харакат билан тирик. Бу тириклик асосини табиий жисмоний харакат ташкил этади. Жисмоний маданият харакатлар занжири. ^ачонки бу занжир узилса, инсон умри хам узилади. Жисмоний маданият, таълим тарбия кенг маънода, инсоннинг барча табиий ва ижтимоий кобилиятларини руёбга чикарувчи, уни тобора инсонийлаштириб, хам жисмоний, хам маънавий чиниктириб, юксалтириб борувчи жараёндир. Бу хакда профессор Тилаб Махмудов: "Жисмоний маданиятдан тобора узоклашиб борган сари

April, 2022

651

киши уз умрига узи болта уради. Унда локайдлик, сояпарварлик, дангасалик, ишёкмаслик, окбилаклик, текинхурлик сингари хунуклик аломатлари кучаяди", - деб таъкидлайди. Мазкур фикрлардан, инсон маънавий камолотида асосий уринни эгаллайдиган жисмоний маданият ва таълим тарбиядан тобора узоклашиб борса, нафакат юкоридаги холатлар балки, касаллик ва улим сабаблари хам вужудга келади деган хулоса келиб чикади.

Маълумки, 1985-1990 йиларда жамият ва ижтимоий - маданият шароитлар хамда уни бошкариш жараёнларида бирмунча янгиланиш жараёнлари вужудга кела бошланди. Узбекистон шароитида "Навруз" байрамини кайта тиклаш бошланди. Бу уз навбатида миллий кадриятлар маънавият ва маданиятни ривожлантиришга асос солди, "Навруз" байрамига багишлаб, Футбол, кураш, енгил атлетика ва халк миллий уйинлари катта спорт мусобокалари ташкил килина бошланди. Бу эса уз навбатида турли тугараклар, спорт мактабларини ташкил килиш спорт ва уйин майдонларини купайишига сабаб булди. Юртимизда ахолини хар жихатдан соглом ва баркамол булиши учун керакли имкониятлар яратилиб купгина хайрли ишлар амалга оширилмокда, оналик ва болалик ижтимоий мухофазаси соглом оила мухитини шакллантириш, соглом бола тугилиши, хар тарафлама уйгун ривожланган. Етук шахсни тарбиялаш борасидаги саъй-харакатлар эътиборга моликдир. Президентимиз томонидан кабул килинган "Она ва бола саломатлигини мухофаза килиш, соглом авлодни шакллантиришга доир кушимча чора - тадбирлар тугрисида"ги карори хамда жорий йилнинг 1- июлидаги "2009-2013 йиларда ахоли саломатлигини мустахкамлаш соглом бола тугилиши жисмоний ва маънавий баркамол авлодни вояга етказиш борасидаги ишларни янада кучайтириш ва самарадорлигини ошириш чора - тадбирлари дастури" ахолининг кенг катламлари орасида соглом турмуш таргиботини кучайтириш саломатликни мустахкамлаш оналар ва болаларга тиббий ёрдам курсатувчи бирламчи бугинлар фаолиятини янада такомилаштириш максадидаги устивор вазифалар ижросини таъминлашга чукур эътибор каратилганлиги билан ахамиятлидир.

ХУЛОСА

Спорт - бу гузаллик, жисмоний харакат, саломатликка етакловчи катта куч булиб, хар биримизнинг уз соглимизга булган эътиборни янада кучайтиради. Шу боис, келажак

April, 2022

652

авлодимиз соглиги йулидаги ишларимиз ривожини янада камол топтириш учун хаммамиз бирдек маъсул булишимиз зарур. Хулоса киладиган булсак, барчамиз миллий уйинларимизни бирдек ривожлантиришга уз хиссамизни кушиб,ахолимиз соглигини яхшилаш йулида хизмат килайлик.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. М. БМТ Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутки. Халк сузи. 2020 йил 23 сентябрь

2. Авлоний А. Туркий гулистон ёхуд ахлок. Т.: Халк мероси, 1994. - Б. 14.

3. Махмудов Т. Комиллик асрорлари. - Т.: Адолат, 2006. - Б. 82.

4. Якубов Фазлиддин Мухитдинович. Synergetic effect — as an innovative approach to the development of the way of thinking of physical culture and sports specialists. European journal of research and reflection in educational sciences. Vol.8 - No.12. 2020 Part III. ISSN 2056-5852. - United Kingdom. - P. 165-170.

5. Назаров Нурали Нормирзаевич. Спорт фалсафаси. Фан - спортга илмий-назарий журнал. 2014 йил, 4-сон, 39-44 бетлар.

6. Назаров Нурали Нормирзаевич. Мутафаккирлар илмий меросидан фойдаланган холда спортчи ёшларнинг ахлокий ва эстетик карашларини шакллантириш. Фан - спортга илмий-назарий журнал. 2020 йил, 3-сон, 38-41 бетлар.

7. Назаров Нурали Нормирзаевич. Маркетинг и социологии спорта спортивное мышление и развитие спортивной культуры. Теория и методика физическое културы. (РОССИЯ Санкт петербург) 2021 йил 20-бет.

8. Назаров Нурали Нормирзаевич. Активное достуг узбекского молодежы в аспекты социалогического анализа. Теория и методика физическое културы. (РОССИЯ Санкт петербург) 2020 йил 8-12-бет.

9. Назаров Нурали Нормирзаевич. Миллий уйинлар ва маросимларнинг фалсафий тахлили. Шаркшунослик. Тошкент Давлат Шаркшунослик институтининг илмий журнали. 2011 йил, 1-сон, 206-209-бетлар.

10. Якубов Фазлиддин Мухитдинович. СПОРТ ^АДРИЯТЛАРИ -ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ МУТАХАССИСЛАРИ ТАФАККУР ТАРЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИ СИФАТИДА. "Илм сарчашмалари" илмий методик журнали, 2020. - №5 - Б. 133-136.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.