Научная статья на тему 'ЁШ АВЛОДНИ СОҒЛОМ ҚИЛИБ ТАРБИЯЛАШДА ЖИСМОНИЙ СОҒЛОМЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ЁШ АВЛОДНИ СОҒЛОМ ҚИЛИБ ТАРБИЯЛАШДА ЖИСМОНИЙ СОҒЛОМЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

337
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
соғлом турмуш тарзи / ѐшлар ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш / соҳломлаштиришнинг аҳамияти ҳамда ѐшлар ва аҳолининг саломатлигини мустаҳкамлаш масаласи ва ечимлари / healthy lifestyle / strengthening the health of young people and the population / the importance of health / issues and solutions to improve the health of young people and the population.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — М. Х. Сарикулов

Ушбу мақола ѐш авлодни соғлом қилиб тарбиялашда жисмоний соғломлаштиришнинг хозирги даврдаги аҳамияти, шунингдек пандемия шароитида ѐшлар ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш масаласи илмий жиҳатдан асослаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANCE OF PHYSICAL FITNESS IN EDUCATING THE YOUNGER GENERATION TO BE HEALTHY

This article provides a scientific basis for the current role of physical fitness in the healthy upbringing of the younger generation, as well as the issue of strengthening the health of young people and the population in a pandemic

Текст научной работы на тему «ЁШ АВЛОДНИ СОҒЛОМ ҚИЛИБ ТАРБИЯЛАШДА ЖИСМОНИЙ СОҒЛОМЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

ЁШ АВЛОДНИ СОГЛОМ КДЛИБ ТАРБИЯЛАШДА ЖИСМОНИЙ СОГЛОМЛАШТИРИШНИНГ АХДМИЯТИ

М. Х. Сарикулов

Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети Олмалик филиалининг катта укитувчиси sarikulov.madraim4 @gmail .com

IMPORTANCE OF PHYSICAL FITNESS IN EDUCATING THE YOUNGER

GENERATION TO BE HEALTHY

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола ёш авлодни соглом килиб тарбиялашда жисмоний согломлаштиришнинг хозирги даврдаги ахамияти, шунингдек пандемия шароитида ёшлар ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш масаласи илмий жихатдан асослаб берилган.

Калит сузлар: соглом турмуш тарзи, ёшлар ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш, согломлаштиришнинг ахамияти хамда ёшлар ва ахолининг саломатлигини мустахкамлаш масаласи ва ечимлари.

ABSTRACT

This article provides a scientific basis for the current role of physical fitness in the healthy upbringing of the younger generation, as well as the issue of strengthening the health of young people and the population in a pandemic.

Keywords: healthy lifestyle, strengthening the health of young people and the population, the importance of health, issues and solutions to improve the health of young people and the population.

Бадан тарбия билан машгул булинса, хеч кандай дори-дармонга зарурат колмайди.

Ибн Сино

КИРИШ

Ёш авлодни соглом килиб тарбиялаб вояга етказиш ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш масалалари кадим замонлардан бошлаб хамма жамиятларда хам мухим урин эгаллаб келган. Шунинг учун хам барча тарихий даврларда хам ёш авлодни соглом килиб тарбиялашда жисмоний жихатдан

согломлаштириш ва ахоли саломатлигин мустахкамлаш масалалари мазкур жамият учун мухим деб хисобланган.

Инсониятнинг хает фаолиятига таалукли булган барча олижаноб ва эзгу ниятлар таълим-тарбия жараенида шаклланиб, улар демократик жамиятнинг барпо этилишига улкан хисса кушали. Айнан шу вазифаларни хаетга тадбик этишда, шунингдек жамиятда хакикий инсонни камол топтиришга оид булган муаммоларни хал этишда, яъни мулк эгалигини шакллантириш, ахолининг иш билан бандлигини таъминлаш, адолатли конунларга таянган холда кенг халк оммасининг фаровон ва хавфсиз хает кечиришини руебга чикариш -демократик жамиятда соглом мухит ва соглом авлодни камол топтиришнинг асосий омили хисобланади.

Хрзирги даврда ешларимизни маънан етук, жисмоний жихатдан соглом ва бакувват килиб тарбияланиши хамда ахоли саломатлигини мустахкамлаш жараени долзарб вазифалардан бири деб урганилмокда. Бу борада республикамиз микесида олиб борилаетган ишлар кулами диккатга сазовордир. Сунгги катор йиллар мобайнида хар бир йилни республикамиз Президенти Ш.М.Мирзиеев ташаббуси билан мамлакатимизда муайян соха, кадрият еки йуналишга устуворлик ахамиятини бериш анъанаси карор топди. Республикамиз Президенти Ш.М.Мирзиеевнинг Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномасида [1] 2021 йилни "Ёшларни куллаб-кувватлаш ва ахоли саломатлигини мустахкамлаш йили", деб эълон килинди. Агар бунга кенгрок маънода карайдиган булсак, хар бир йил учун бериладиган устуворликнинг асосий максади - хар томонлама ривожланган инсонни камол топтириш, еш авлодни инсонийликка етакловчи маънавий-ахлокий ва рухий жихатдан согломлаштириш ва ахоли саломатлигини мустахкамлашга каратилганлигини курамиз. Булар шунчаки тадбирлар мажмуи деб каралмаслиги, балки муаммоларни изчил хал этиш стратегияси деб урганилиши зарур деб хисоблаймиз.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маълумки, инсонлар орасида юритилаетган носоглом турмуш тарзи, табиий, техноген ва экологик хусусиятли халокатлар куламининг ортиб бораетганлиги, жарохатланишлар, турли хил юкумли ва юкумли булмаган касалликлар, айникса дуне микесида "Ковид-19" пандемиясининг кенг таркалиши туфайли сезиларли даражада моддий ва маънавий йукотишларга дуч келинмокда. Ушбу камчиликларнинг келиб чикиш сабаблари ва натижаларини

урганиш тахлили шундан далолат берадики, бундай кунгилсиз вазиятларнинг асосий сабаби - ёшлар ва ахолининг уз хаёти хамда саломатлигига бефарк муносабатда булишидир.

Инсон саломатлиги барча замонларда хам олий неъмат деб эътироф этиб келинган. Агар инсон соглиги заифлашган булса, у холда унинг назарида бутун дунё коронгуликга ботган булиб куринади. Бу ута аянчли вазиятлардан бири хисобланади. Хрзирги кунда дунё мамлакатларининг барчаси аянчли синовли даврни бошидан кечиришмокда. "Ковид-19" пандемияси туфайли жахон халкларининг турмуш тарзи ва дунё мамлакатларининг иктисодиётига катта зиён етказилмокда. Жахон согликни саклаш ташкилоти бош директори Тедрос Гебрейесуснинг берган маълумотига биноан: хозирги пайтда глобал муаммо хисобланган короновируснинг дунё буйича таркалиш тезлиги пандемия бошлангандан буён энг юкори чуккисига якинлашмокда,-деб таъкидлаган. Шунингдек, баёнатда курсатилишича, "Дунё буйлаб короновирусга чалиниш ва вафот этиш холатлари хавотирли тезлик билан купаётганлигини ва илгари короновирус инфекциясининг тез таркалишини жиловлай олган катор мамлакатларда хам вазият мураккаблашиб бораётганлигига" эътиборни каратди.

Баъзи юртдошларимиз ушбу тахликали вазиятга эътибор хам бермасдан, гуёки хеч нарса булмагандек, уларни бартараф этишда чекилган захматлар ва инсоният саломатлигига етказилган моддий ва маънавий талафотларга карамасдан хотиржам юришлари ута ачинарли хисобланади. Бундан ташкари баъзи фукароларимиз хатто ахоли гавжум худудлар ва жамоат транспортларида хам тиббиёт никобларини такмасдан юрганликлари жудаям хавфли манзарани юзага келтирмокда.

Сир эмас, ёшларимизнинг бахт-саодатга эришишини таъминлаш учун уларнинг хаёт фаолияти давомида соглом турмуш тарзига интилишини шакллантирилиши мухим ахамият касб этади. Айнан мустахкам соглик сохибига эга булган ёш авлоднинг таълим-тарбия олиши мобайнида маълум касб сохаси буйича эгаллаган малака ва куникмаларига таяниб, узининг мехнат фаолияти хисобига ички имкониятларини юзага чикара олади. Шу максадда мамлакатимизда ёш авлодни хар томонлама етук, соглом ва жисмонан бакувват килиб тарбиялаш хамда ахоли саломатлигини мустахкамлаш жараёнига алохида эътибор бериб келинмокда. Шу маънода Республикамиз Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга йуллаган Мурожаатномасида [1] "Буюк аждодимиз Имом Мотуридий хазратларининг "Тириклик хикматини

соFликда, деб билгин", деган чукур маъноли сузлари накадар тугри эканини хаётнинг узи бугун кайта-кайта исботламокда. Шу боис мавжуд имконият ва салохиятимиз, пандемия даврида орттирган тажрибамиз хамда хориждаги илгор ютуклардан фойдаланиб, ахоли саломатлигини асраш ва мустахкамлаш борасидаги туб ислохотларимизни янги боскичга кутаришимиз зарур. Бунда ахоли, айникса, ёшларимиз уртасида соглом турмуш тарзини кенг таргиб этиш - энг устувор йуналишлардан бири булиши лозим",-деб таъкидлаган.

Юртимизда ёш авлодни хар томонлама етук, соглом ва жисмонан бакувват килиб тарбиялашга алохида эътибор бериб келинган. Бу масаланинг ечимини хал килиш борасида Республикамизнинг биринчи Президенти И.А.Каримов [2] ташаббус курсатган ва куйидаги фикрларида уз аксини топган: "Биз наслимизнинг келажаги - соглом авлод учун кураш бошладик. Шу ном билан орден таъсис этдик ва махсус халкаро жамгарма туздик. Бу бежиз эмас, соглом авлод деганда биз факатгина жисмоний бакувват фарзандларимизни эмас, балки маънавий бой авлодни хам кузда тутганмиз. Чунки, хар томонлама соглом авлодга эга булган халкни хеч качон енгиб булмайди. Буни яхши англаб етмогимиз шарт".

Агар таълим-тарбия бериш жараёнида ёшларимизга буюк аждодларимиздан бири - Абу Али ибн Сино [3] угитларига риоя килинса, ёш авлодни шахс сифатида камол топтирилишига муайян хисса кушилган булади. Буюк олим томонидан колдирилган илмий асарларда жисмоний жихатдан чиниккан инсонларда мустакил фикрлаш кобилиятининг яхши ривожланиши, турли тахликали вазиятлар шароитида хам вахимага берилмасдан, вазиятга тугри бахо бера олиши хамда окилона харакат килиши тугрисидаги маълумотларни мерос килиб колдирганлигини курамиз. Бу билан олим ёш авлоднинг нафакат жисмоний жихатдан соглом авлодни тарбияланишига, балки унинг маънавий - ахлокий жихатдан теран ва мустакил фикрлаш кобилият сохиби булишига замин яратилади деб таъкидлаганлиги гоят мухим ахамият касб этади. Мутафаккирнинг бу маълумотларидан маълум буладики, инсоният XXI асрга келиб хам 1000 йил илгари сурилган таълимот узининг долзарблигини йукотмаганлигидан дарак беради.

Ушбу маколада Республикамиз микёсида ёш авлодни хар томонлама етук, соглом ва жисмонан бакувват килиб тарбиялаш хамда ахоли саломатлигини мустахкамлаш жараёнига алохида эътибор берилган. Шу маънода Жахон Согликни Саклаш Ташкилоти (ЖССТ) маълумотлари ва академик Ю.П. Лисициннинг [4] илмий тадкикотларига эътиборни каратиш зарур деб

хисоблаймиз. Жумладан, уларнинг таъкидлашларича инсон соглиги куйидаги омилларга: "турмуш тарзига-55 %, ирсият(насл) омилларига-18 %, атроф-мухит(экология) омилларига-17 % ва согликни саклаш ишларининг ахволига-10 % боглик эканлиги аникланган". Демак, укувчи-талаба ёшлар саломатлигини мустахкамлашда уларни соглом турмуш тарзига интилишни шакллантириш, яъни зарарли одатлардан холи булиш ва спорт билан доимий шугулланиш холатлари ёшлар саломатлигини асрашда асосий омиллардан бири булиб хисобланаркан.

Таъкидлаш жоизки, дунё микёсидаги согломлаштириш ишлари кенг йулга куйилган булиб, унга биноан куп мамлакатларда спорт билан шугулланиш жараёни кундалик эхтиёж даражасига кутарилган. М.Мелиеванинг [5] келтирган маълумотларига биноан Финляндиянинг 15% ахолиси, АКШнинг 40 млн. ахолиси согломлаштирувчи югуриш билан шугулланишаркан. Бу борада республикамиз ахолисининг ярмидан купчилигини ташкил этувчи ёшларимиз ва ахолининг бошка катламлари хам урнак олишса, фойдадан холи булмайди деб хисоблаймиз.

Маълумки, инсон соглиги - унинг жисмоний, аклий, рухий ва маънавий-ахлокий хусусиятларининг умумлашгани булиб, шунинг заминида мехнат фаолиятини давом эттириши, узок умр куриши ва барча режаларни амалга ошириши мумкин булади. Соглик - инсон ва жамият учун берилган буюк неъматдир. Инсон соглом булган такдирдагина хаётдаги барча хавф-хатарларни енгиб ута олади ва улкан ютукларга эришиши мумкин. Соглом турмуш тарзи -инсоннинг кандай хаёт кечириши билан ифодаланади. Жумладан, унинг кун тартиби, овкатланиш режимига риоя килишлиги ва одамлар билан олиб борадиган мулокатига асосланади. Шу маънода умумтаълим муассасаларининг тахсил олувчилари учун кун тартибини ёшига мос равишда окилона тузиш (укиш, ёзиш, фикрлаш, масала ечиш, дарс тинглаш ва тайёрлаш, спорт билан шугулланиш), яъни аклий ва жисмоний мехнат фаолиятларини тугри таксимлаш мухим ахамият касб этади. Тугри тузилган кун тартиби хисобига укувчилар толикишининг олди олинади, усиши ва ривожланишига ижобий таъсир килади, шунингдек иммунитетининг мустахкамланиши ва барча фанлардан укув дастурларида режалаштирилган барча мавзуларни тулик узлаштиришларига имкон яратилади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Инсоннинг бахт-саодатга эришишини таъминлашда, унинг хаёт фаолияти давомида соглом турмуш тарзига интилишнинг шакллантирилиши мухим

ахамият касб этади. Инсон, айнан узининг мехнат фаолияти хисобига ички имкониятларини юзага чикара олади. Албатта, бунинг заминида унинг саломатлиги асосий манба булади, демак, у факат мустахкам соглик сохиби булган такдирдагина барча эзгу-максадларини руебга чикара олишига ишонч хосил килади.

Инсон хаети давомида доимо билим олишга интилади. Ёш авлод Ватанни севиш, уни ардоклаш, катталарга хурмат бажо келтириш ва соглом турмуш тарзини шакллантиришга булган интилишларни ота - она ва таълим масканларидаги таълим-тарбия жараенида узлаштиради. Укувчи-талаба ешларни маънан етук, жисмонан бакувват килиб тарбиялашнинг усуллари ва воситалари турлича булиб, уларнинг таркибида билим ва куникмаларни шакллантириш катори жисмонан соглом булиб вояга етишларини таъминлашда жисмоний согломлаштириш жараени мухим ахамият касб этиб келган. Бу сохада ота - онанинг шахсий намунаси, яъни уз саломатлигини мустахкамлаш максадида соглом турмуш тарзини шакллантиришга каратилган интилишлари ва мунтазам равишда бадан тарбия машгулотлари билан шугулланиб боришлиги - жамиятдаги тарбия жараенининг ута мухим боскичи деб урганилади.

Сир эмас, жисмоний жихатдан бакувват килиб вояга етказилган инсонларда зукколик, барча ишларда ташаббускорлик, мустакил фикрлаш, хаетни англаш каби кобилиятлари яхши ривожланган булади. Бундан ташкари ешларда турли сохаларга булган кдзикдшни юксалтиради, шу жумладан, инсониятнинг моддий ва маънавий турмуш тарзини, урф-одатларини хамда халкимиз томонидан яратилган бой тарихий анъаналарига таалукли булган маълумотларни узлаштиришига катта ердам беради. Ёш авлод онгида акл-заковат, фикрлаш, тафаккур ва хис-туйгуларнинг узгариб боришлигини инобатга олган холда, уларни соглом турмуш тарзига интилишни шакллантириш асосида турли спорт тугаракларига жалб этиш фойдадан холи булмайди.

Мутахассис олимларнинг таъкидлашича, соглом турмуш тарзига риоя килган холда мунтазам равишда жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланиб келган укувчи-талаба ешларнинг мехнат килиш кобилияти спорт билан шугулланмаганларга нисбатан анча юкори булишлиги аникланган. Шунингдек, фикр-мулохаза юритиш, ижод килиш ва шу каби кобилиятлари хам яхши ривожланган буларкан. Бундан ташкари спорт билан шугулланувчи укувчилар кайфиятининг аълолиги билан кузга ташланиб туради ва энг асосийси бу

тоифадаги укувчиларда турли касалликларга дуч келиш холатлари, тушкунликка тушиш, депресссияга берилиш каби салбий вазиятларнинг деярли учрамаслиги кузатилган.

ХУЛОСА

Узлуксиз таълим жараёнини амалга ошириш давомида ёшларимизни соглом турмуш тарзига интилиш куникмаларини шакллантириш хисобига нафакат саломатлигини мустахкамлаш, балки барча эзгу-ниятларини руёбга чикаришга йуналтирган буламиз. Чунки, ёш авлоднинг тани соглом булгани сайин унинг акли ва тафаккурлаш кобилияти тиниклашади, яъни маънавий пок ва жисмонан бакувват авлод тарбияланган булади.

Демак, ёшларимизни соглом турмуш тарзига интилиш куникмаларини шакллантириш хисобига нафакат саломатлигини мустахкамлаш, балки барча эзгу-ниятларини руёбга чикаришга йуналтирган буламиз. Чунки, ёш авлоднинг тани соглом булгани сайин унинг акли ва тафаккурлаш кобилияти тиниклашади, яъни маънавий пок ва жисмонан бакувват авлод тарбияланган булади. Соглом турмуш тарзини таргиб килиш ва ёшлар онгига сингдириш хисобига усиб келаётган ёш авлодни турли куринишдаги зарарли иллатлардан мухофазалаш ишлари нафакат таълим сохасидаги мутахассисларнинг, балки бутун жамоатчилик ва бутун бир жамиятнинг олдида турган энг асосий вазифаларидан бири эканлигини унутмаслигимиз зарур. Албатта, бу соха ечимининг ижобий хал этилишида биз профессор-укитувчилар ва мураббийларнинг роли бенихоя катта ахамиятга эга эканлигини унутмаслигимиз ва изчил ишлар олиб боришимизни такозо этади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Тошкент.,- 29.12.2020 йил.

2. И.А.Каримов. Буюк келажак сари. «Узбекистон» нашриёти. Тошкент., - 1998 йил.

3. Х,.Х,амидий, Б.Дусчонов. "Авесто ва тиббиёт". Абу Али ибн Сино., Тошкент -2001 йил.

4. Узбекистон ахолиси уртасида соглом турмуш тарзини шакллантиришнинг долзарб муаммолари. Узбекистон тиббиёт журнали. 2004 й., №1-2.

5. М.Мелиева. Согломлаштирувчи югуриш. Соглом авлод учун журнали. 2005 йил., №9.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.