CC BY
21
84
TpyAbi EfTY, 2018, cepna 4, № 1, c. 84-89
YflK 82-1903.3
T. M. ^egap^Ba
BenapycKi g3ap^ayHbi TaxHanarinHbi ymBepciTaT
CnE^I^IHHblfl ACAE^IBAC^ EE^APyCKArA TPblfl^ETA
Y XX ct. Ha Benapyci craapanica He TonbKi caHeTbi, ane i rpbianeTbi, paHgo, paHgani, HaBaT TaKia Ha3BbiKnbia, «Hy^brn» ^opMbi Bepma, aK TaHKa i py6ai, aKia 6bini ynepmbrnro yBeg3eHbi y 6enapycKyro Bepci^iKa^iro M. BargaHoBwaM. I хоцb ag3HanaHbia Bepma^opMbi He npbi3HaBanica TaranacHan a$i-^iHHan KpbiTbiKaH, aKaa niHbina, mTO 3MecT paBanro^iHHara nacy naBiHeH a$apмnaццa na-HOBaMy, a He 3 ganaMoran cacrapanbix $opMay, tmm He MeHm aHbi nacTynoBa agBaeyBani aBaHrapgHbia na3mbii. Y pa3BiTMx Ha^iaHanbHbix niTaparypax (a ga TaKix agнoсiццa ceHHa i 6enapycKaa) MO^Ha npacanbmb, aK ^epgbia ^opMbi Bepma 3ane®a^ ag ricrapbraHa a6yMoyneHbix, CTa6inbHbix, rpagbmbiHHbix ®aH-pay - ogbi, anerii, 6anKi i craaparo^ CBae paзнaвigнaсцi (naBogne paзнaвigнaсцi na^acy): anerinHbi rpbianeT, ag^iHHM rpbianeT, MapanicTbraHbi TpbianeT, ma^an - aTanarinHbi, HopaBaanicanbHM. Qht33 acHoyHbix ag3HaK ®aHpy i ^epgan BepmaBaHan $opMbi ag6bIвaeццa na toh npbiwHe, mro TaKia ®aHpM, aK oga, aneria, 6anKa, nepaxogзaцb 3 agHaro ricrapbraHara nacy y gpyri, He ry6naroHbi CBaen acHoyHan 3MacToyHacm. MeHaBiTa npa3 raTbia ^aHpbi i amna 6anagy «npanmoy Ha3MeHHbi 3MecT» Ko^Han ricTap^iHHan anoxi, TaMy aHbi gaMiHaBani paHen i gaMiHyro^ 3apa3 i Ha3MBa^^ rpagbmbin-HMMi m CTan^iMi. A nepaxogHbia nipbhHbia ^aHpbi i ^epgbia ^opMbi Bepma aK 6m nyna^a 3 iMi.
KynbTbiBa^ia BagoMbix y свeцe $opMay Bepma ag6biBanaca y Haman Ha^iaHanbHan niTaparypbi TaMy, mTo, CKapbiCTaymbi KnaciHHbia y3opbi cycBeraan niTaparypbi, Hambi TBop^i cnoyHara Macranr-Ba iMKHynica gaкaзaцb, mTo 6enapycKaa Bepci^iKa^ia He ropmaa, paзвiвaeццa na arynbHbix KaHoHax i npaBinax, icHye He napanenbHa 3 cycBeTHMM niraparypHbiM npaцзсaм, a знaxogзiццa y aro ^mpbi i aKTMyHa pa3BiBae CBae ynacHbia Ha6biTKi.
K^ronaBHH ctobbi: naa3ia, t3kct, nipbiKa, TpbianeT, aneriHHac^, agbraHac^, 3MacToyHbia aca6-niвaсцi, Bepci^iKa^ia, кaнцзnт, napagbirna, Megbira^ia, MeTa^apa, ciMBani3M, Konep.
T. M. Fedartsova
Belarusian State Technological University
THE SPECIFIC FEATURES OF THE BELARUSIAN TRIOLET
In the twentieth century in Belarus was created not only sonnets but also Trialeti, Rando, Randal. "othef' forms of verse the tank, the Rubaiy was first introduced in the Belarusian language by M. Bagdanovich. These poetic forms weren't approved by official criticism of the time. It was believed that the contents of the revolutionary time have to made out in new ways, rather than using old forms. But they gradually won a vanguard position. Developed national literatures (e. g. Belarussian literature), you can see how the solid forms of the verse are dependent on historical and traditional genres - odes, elegies, fables, and create their own varieties (varieties of Paphos): elegiac trialet, odic trialet, moralistic trialed. Genres such as the ode, the Elegy, the fable, moving from one historical time to another, without losing its main content. Therefore, the synthesis of genres and rigid poetic form happens. "Unmodified content" passed through these genres and also through the ballad of each historical era, so they had previously dominated and are dominating now. They are referred as traditional or permanent. Transitional lyrical genres and solid forms of verse seem to exist next to them.
Cultivation of world-known forms of verse took place in our national literature because our creators verbal art sought to prove that the Belarusian literature is not worse than others. It develops according to the General rules and regulations, there is not parallel with the world literary process. It is in the center of it and it's actively developing its own acquisition.
Key words: poetry, text, lyrics, triolet, elegiac, ode, informative features, versification, the concept, paradigm, meditative, metaphor, symbolism, color.
yBOfl3mbi. TpbianeT Hapag3iyca y OpaH^ii amna y CapagHaBennbi, ane aKTbiyHa He yBanmoy y KonbKac^ 3HaKaBbix BepmaBaHbix $opMay, a y XIX ct. i Haoryn BbiKapbiCToyBayca aK rynbHeBaa BepmaBaHaa $opMa, pacnaycrog^aHaa y MogHbix napbmcKix canoHax [1, c. 208]. Ane Tpaniymbi Ha 6enapycKyro niTapaTypHyro rae6y, agpa3y Ha6biy
MegbiTaTbiyHae rynaHHe i nacTynoBa Ha «6enapyc-KiM ^aHpaBbiM napHace» 3aHay gpyroe Me^a nacna caHeTa, TaMy mTo MegbiTaTbiyHaa nipbiKa xapaKTapHa gna 6enapycKan niTaparypbi: aHa agnrocTpoyBae ranoyHbia MeHTanbHbia pbicbi xa-paKTapy 6enapyca - caManarabi6neHac^, cy3ipa-nbHac^, ToHKi ncixanari3M.
^as пaсрэдствa лiрыкi рaзвaжaнняy прa вечныя фiлaсофскiя кaтэгорыi пaэзiя прaнiкaе y пaзнaнне глыбшных зaконaУ жыцця, тaмy y цвёрдых вершaвaных формaх aктыyнa «nрaцyе» не толью слоУнa-выяyленчaя вобрaзнaсць, a больш дyмкa. Вырaзнa бaчнa, што пaэт высту-пaе не як сyзiрaльнiк бягучых пaдзей, якiя ён aпiсвaе, a як aнaлiтык, здольны aфaрыстычнa мыслiць, i тaмy Гегелеyскaя трыядa «тэзiс — a^ тытэзiс — сштэз» [2, с. 391] спрaУджвaеццa y тa-кiх творaх щ прaмa, цi Ускоснa (у трыялетaх янa «зaшыфрaвaнa y змесце», мaе свой сцэнaрый рaзвiцця). Тaмy у цвёрдых вершaвaных формaх думку нельга aбaрвaць i дaць чытaчy «дaдy-мaць», бо пaтрaбyеццa яе рaзвiццё, прaцяг i зa-вяршэнне шугой высновaй. Mедытaтыyнaя л> рыкa больш сyб'ектыyнaя, чым этaлaгiчнaя (пaвyчaльнaя) пaэзiя, бо высновa яе — пaкyтлiвы сiнтэз роздyмaУ ayтaрa нaд вечнымi тэмaмi Жыцця i Небыцця, Чaсy i Прaсторы, Кaхaння i Ростaнi, Рaдaсцi i Горa, ПрaУды, Веры, Дaбрa. Трыялеты yвaбрaлi y aбсяг свaiх тэмay ^arn^ нёны роздум нaд yсiмi гэтымi i iншымi ф^га-софскiмi iсцiнaмi.
Асноуная частка. Трыялет (фрaнц. triolet, aд iтaл. trio — трое) — вщ вaсьмiрaдковaгa вер-шa, у яюм першы рaдок пayтaрaеццa тройчы, a друп — двойчы, aргaнiзaвaнaгa m дзвюх рыф-мaх na схеме АБаА абАБ. У aдпaведнaсцi з та-нaнiчнaй пaэтыкaй, дaдзены верш меу aбaвязко-выя сэнсaвыя тузы тасля дрyгогa i чaцвёртaгa рaдкоУ, што зaвяршaлi скaзы [3, с. 527]. Усход-неслaвянскaй пaэзiяй трыялет зaсвойвaУся не нaдтa aктыyнa. Haпрыклaд, рyскaя вераф^-цыя зaзнaлa яго m пaчaткy XIX ст. дзякуючы М. Кaрaмзiнy [4, с. 311], aле дaдзенaя вершaвa-тя формa хyткa зaбылaся i не yжывaлaся дa na-чaткy XX ст., кaлi aдрaдзiлaся y пaэзii В. Брyсa-вa, К. Бaльмонтa, I. Рyкaвiшнiкaвa — пaэтay-эксперыментaтaрay. Ha той чaс трыялет у Patii выкaрыстоУвaУся больш як гyльнёвaя, пaцяшa-льнaя формa iнтымнaй лiрыкi. Вa yкрaiнскyю пaэзiю трыялет увёу пaэт-рaмaнтык В. Бaдзян-скi y 1831 г. [5, с. 112]. У белaрyскaй лiтaрaтy-ры трыялет з'явiyся дзякуючы М. Бaгдaновiчy i aдрaзy зaсведчыy свой медытaтыyны пaчaтaк.
Нязвыклы ход мыслення нaзiрaеццa y яго трыялеце «ДзерaУлянaе яечкa», дзе y рaзвaзе aб мaцярынстве, тaемнaсць якогa хaвaеццa, як нa Вялвдзень, у дрayляным яечку, ужьгга вобрaзнaя медытaцыя. Скaзaнa i проста i склaдaнa, i звы-чaйнa, i нечaкaнa. Вялiкaя тaямнiцa жыцця! na4a-рyнaк мaцi-прыроды! А рaзaм усё пaкaзвaе нa aсaцыятыyнaсць мыслення пaэтa. Iнтaнaцыйнa-рытмiчнaя бyдовa вершa тaксaмa своеaсaблiвaя, «aбaпiрaеццa» не столькi m нaцiскныя склaды, колькi нa ключaвыя словы. У большaсцi тры-ялетay рытм ствaрaеццa не з дaпaмогaй строй-
нaгa чaргaвaння нaцiскных i нетщскных скта-доу, a вылучэннем iнтaнaцыйнa aпорных сло-вay. Тaмy мы сцвярджaем, што дaдзены Бaгдa-новiчaУ трыялет блiжэйшы дa aкцэнтнaгa вер-шa. Што тычыццa сюжэтa, то ён у творы вельмi умоуны, бо нa першым птане aкaзвaеццa твы-шaнaя yвaгa дa yнyтрaнaгa свету чaлaвекa, ф^га-софскaя рaзвaгa aб iм.
Згоднa з вучэннем Арыстоцеля [6, с. 46—45], пaд сюжэтaм мы рaзyмеем зaвершaнyю naдзею, якaя мaе naчaтaк, сярэдзiнy i кaнец. Сюжэття ль тя nрaсочвaеццa i y дадзеным трыялеце. Але умоутй «рaзвязкaй» можнa лiчыць пяты i шосты ради: «Гэтaк сaмa чaлaвечкa / Зaтaiyшы y нет-рaх»... [7, с. 158], у яюх рaскрывaеццa галоуны сэнс дaдзенaй тэмы i яюя скaндэнсaвaлi сэнсaвы змест усяго творa. Апошшя рaдкi — nayтaрэнне двух першых — могуць рaзглядaццa як своеaсaблi-вы кaментaр дa aсноyнaй пaдзеi i кaнчaтковы этaп яе рaзвiцця. А з дрyгогa боку, aсaцыятыyнaе мыс-ленне naэтa ствaрaе грунт для вобрaзнaй медьгга-u^ii, a рaзвaгa aб тaямнiцы зaрaджэння жыцця здымaе aлaгiзм з naрayнaння цяжaрнaй жaнчыны з дзерayляным яйкaм, якое не здaеццa чытaчy нi грубым, m смешным. Дa тaго ж пют nрaпaнyе рэ-ц^шiентy aсэнсaвaць не хaлодн^Iя aбстрaктн^Iя кaтэгорыi, a жывы вобрaз-aсaц^Iяц^IЮ, блiзкi i зрaзyмелы, як вынiк ж^Iццёвaй nрaктыкi: чaсaм у дрayлянaе вялiкоднaе яйкa зaмест дрyгогa, мен-шaгa na пaмерaх, клayся кaштоyны naдaрyнaк для жaнчыны — зaвyшнiцы, кaрaлi, naцеркi, лaнцy-жок, iстyжкa, naясок, a тут, нaaдвaрот, янa, Ma-доннa, пaдрыхтaвaлa свой неaрдынaрн^I naтaем-ны пaдaрyнaк чaлaвецтвy.
Сanрayднaя эмaцыянaльнaя yзрyшaнaсць ствaрaеццa naэтaм з дanaмогaй рaдкоy-nayторay у друпм трыялеце «Мне доУгaе рaсстaнне з Вa-мi / Чaрней aд Вaшых чорных кос» [7, с. 255]. Вогнiшчa душэуных ткут, выкл^ных «чор-нaй» ростaнню з кaхaнaй, yзмaцняеццa яшчэ i naрayнaннем-naрaлелiзмaм: «чaрней aд Вaшых чорных кос».
Звернем yвaгy нa кaрыстaнне naэтa коле-рaм. Дaрэчы, nерaходныя колеры (шэры, цьмя-ны, бледны, блaкiтны, зялёны i шш.), naводле кaнцэnцыi I. А. Чaроты, — aднa з aдзнaк белa-рyскaй ментaльнaсцi [8, с. 183], як i тмежныя сiтyaцыi. Гэтa кaнцэnцыя, у nрывaтнaсцi, aбaрa-няеццa дaследчыкaм у яго шмaтлiкiх нaвyковых aртыкyлaх i доктaрскaй дысертaцыi. Ha блiзкaй naзiцыi стaяць докгар фiлaлaгiчных нaвyк А. I. Бельсю i дaктaрaнт НАН Белaрyсi дaцэнт, кaндыдaт фiлaлaгiчных нaвyк М. В. Трус.
Тэмa хaрaствa y мaстaцгве зaймaлa не тольк1 Бaгдaновiчa. Яш a^raym дыскyтaвaлaся y 30-я гады XX ст., кaлi тaк звaнaя «iндyстрыяльнaя» лiрыкa выцяснялa жывую вобрaзнaсць, выяулен-чaсць з мaстaцтвa словa, зводзiлa нa нiшто aea-
86
Спеиь^чныя acaàëiâacui àeëapycêara тpыялeтa
цыятыутасць, yспрымaлa медытaцыю як вынiк уплыву m ayтaрay мяшчaнскaй iдэaлогii. У той чaс скрогaт тaрмaзоУ трaмвaя, дым зaводскiх трyбay, грyкaт будоуляу устаулялюя нa усе лa-ды, ствaрaлiся новыя «nрaлетaрскiя» формы [9, с. 133], a сгалыя вершaвaныя формы ганшся як «бyржyaзныя». Тaмy бут^рсю воклiч Аркaдзя Моргаум «Крaсa, крaсa! тaбе мой спеу!», выгук-нуты у 1923 г. у трыялеце, yсnрымayся як ^a-тэст сyпрaць нaдyмaнaй «эксnрanрыяцыi» выт-ворчaй пaэзiяй фaрмaльнaй вытaнчaнaсцi i экс-перыменту у мaстaцтве. Гэтa быу выгук у aбaро-ну сaпрayднaгa мaстaцтвa, сaпрayднaй крaсы:
Крaсa, крaсa! тaбе мой спеу!
Тaбе грымiць мой пмн пявучы,
Тaбе душы arom блiскyчы!
Крaсa, крaсa! тaбе мой спеу! [10, с. SS]
Тэму пaэзii Увaсобiy у свaiм трыялеце i nay-люк Трус: «Як струны звонюя цымбaлay, / У сэрцы песня зaзвiнелa» [11, с. 43], шп^ным у 1926 г., рaдкi якогa nерaгyквaюццa з трыяле-тaм Бaгдaновiчa: «Як nгyшкa у гiбкiх трaснi-кaх, / Стрaлою дyмкa мiльгaнyлa» [7, с. 139].
Як бaчым, трыялет выклiкay нaвaт naлемiкy у пэуныя перыяды рaзвiцця лiтaрaтyрнaгa ^a^-су. З яго дaпaмогaй белaрyскiя naэты iмкнyлiся aдстaяць свaё nрaвa нa сanрaУднyю, a не пaлiты-зaвaнyю творчaсць. Гэтaгa прынцыпу прытрым-лiвayся i Улaдзiмiр Жылкa, якi эксnерыментaвay з рознымi формaмi вершa, na-мaйстэрскy та-рысгауся сaнетaм, гекзaметрaм, nентaметрaм, трыялетaм, iмкнyУся nрaз кaрыстaнне стaрaдay-нiмi формaмi дaсягнyць мaстaцкiх aдкрыццяy.
Mетaфaрызaвaнaе уяуленне нaвaкольнaй рэ-чaiснaсцi быццaм зaкaдзiрaвaнa у яго рaдкaх, неnaУторных, «звыштчуццёвых». Mедытaцыi Ул. Жылкi нaвеяны кaсмiчнaй nрaсторaй, якaя naстaяннa выстynaе у яго творчaсцi у ролi сaт-ворцы. Эстэтызм naэзii Жылю быу не прыняты сaвецкaй aфiцыйнaй крыты^^ якaя не мaглa зрaзyмець ш сцiшaнaй гaворкi naэтa з Богам (Космaсaм), нi яго naэтычных прыёмay, нi яго зaхanлення стaрaдayнiмi формaмi. А ён няспын-нa прытрымлiвayся aднойчы nрынятaгa у свaiм жыцщ крэдa:
Я Узрyшaным сэрцaм няупынта
Шyкaць хaрaствa не nрыцiх [12, с. 103].
Сaмотны стaн душы, выкл^ны, як i у Бaг-дaновiчa, невылечнaй хвaробaй, ствaрaе элепч-ны нaстрой многiх Жылкaвых творay. Сyмaм u6 незвaротнaсцi жыцця тапоунены трыялет «Як усё у жыцщ»:
Як усё у жыцщ, яшчэ вяста
Miнyлa у вечнaсць нaзayсёды.
Пaмножылa тугу й нягоды,
Як усё у жыцщ, яшчэ вяста...
Душы ж як бы чaгосьцi шкодa,
А дyмкa зa aдной aднa:
У твaiм жыццi яшчэ вяста
Miнyлa у вечнaсць нaзayсёды [12, с. 37].
KU6 вырaзнa naдкрэслiць хyткanлыннaсць чaсy, a гэтa nрaблемa тычыццa кожнaгa, Улa-дзiмiр Жылкa рaзнявольвaе nерaдanошнi рaдок трыялетa, якi гучыць ужо не як aгyльны «та-сыл», вызнaчaны у naчaткy вершa, a aхiнaе свaiм сэнсaм yсiх, хто дaтыкaеццa дa творa, вымyшaе iх зaдyмaццa гад вечнaй тэмaй зямногa зыходу у небыццё, у вечнaсць. Пaэт шбы зaклiкaе берaгчы хвiлiны жыцця, высога цaнiць iх, дзiвiццa (як з вясны) з iх nрыгaжосцi i непayторнaсцi.
Элегiчнaсць, сaмотнaсць Жылкaвaгa вершa, яго вытaнчaнaсць naкaзвaюць нa выкaрыстaнне naэтaм трaдыцый, зaмaцaвaных трыялетaмi Бaг-дaновiчa.
Дa тонкiх медытaцый Бaгдaновiчa сёння таб-лiжaны i nрaнiкнёныя ради многiх стaлых вершa-вaных формaУ Яню Сinaковa. У трыялеце «Дзе нaм бaлiць, тaм i дyшa» ayтaр рaзвaжaе u6 гyмa-нiзме, чaлaвечнaсцi, высокaй щ шзкгй духоушсщ aсобы, не nрымaе дэгyмaнiзaцыi, сaлiдaрызyеццa з тымi, хто гатовы aдчyць боль iншых:
Дзе там бaлiць, тaм i дyшa:
З душы увесь чaлaвек сaбрaны.
Мы aдкрывaем нечaкaнa:
Дзе нaм бaлiць, тaм i дyшa.
Тaмy, чым большaя дyшa, —
Дayжэй шчымяць i ныюць рaны...
Дзе там бaлiць, тaм i дyшa:
З душы увесь чaлaвек сaбрaны [13, с. 33].
Твор пaбyдaвaны та прыёме naрaдоксy, нi-бы yтворaны з aдных aфaрызмay, a гaлоyнaя тэ-мa у iм дробн^^ нa некaлькi лaгiчных aдрэз-тау: першы — гэтa aдкрыццё сaмой «душы», не-чaгa мiстычнaгa, нябaчнaгa, aле aбaвязковaгa для чaлaвекa; друп — сyб'ектыyнaя aцэнкa душы; трэщ — aцэнкa вaртaсцi скaрбay гэтaй душы у aгyльнaчaлaвечым сэнсе, яе naмкненняy дa iх naмнaжэння. Асiметрычныя, нa першы погляд, aдрэзкi склaдaюць aдзiнaе цэлaе — ф^-софскую рaзвaгy u6 чaлaвечaй годнaсцi.
Вытaнчaныя рaдкi Сinaковa нaтyрaльнa склa-дaюць медытaцыю i aргaнiчнa naяднaны рaзвa-жaннем у трыялетaх «Я выnлывaю з aдзiноты», «Трыялет гадоу», «Не ведaю, што робщвд сa мной» i iнш. I усе яны — nрa yдyмлiвыя i зaся-роджaныя aдносiны дa ж^1цця, нanоyнены глы-бокiм лiрызмaм i aсaблiвaй чyйнaсцю дa ^a^-сay, што aдбывaюццa у прыродзе i чaлaвечых дyшaх. Гэтa трыялеты-элеги. Але элегiя сaмa na сaбе можa мець некaлькi рaзнaвiднaсцяy, i a^ ноуныя з iх yдaлa скaрыстоyвaе у свaёй творчaс-щ Янкa Сinaкоy. Трыялет «Бы схaвaнyю у кветкi
мeлoдыю» мoжнa aднecцi дa выяyлeнчa-aпicaльнaй элeгii, «Tpbi пpыгapшчы вaды y кpынi-цы» — дa этaлaгiчнaй, acтaтнiя — дa мeдытaтыy-нaй. I кaлi Бaгдaнoвiч здзiyляe нac i cëння aдцeн-нямi пaфacy i шыpынëй тэмaтычныx aбcягay тpыялeтa, тo CrnaRoy — aнaлiтычнacцю i ciнтэзaм жaнpay i жaнpaвыx фopмay. Тaмy Удyмлiвaй пpaцaй нaд caнeтaм i тpыялeтaм, пoшyкaм мaгчы-мacцяy paзнacтaiць гэтыя цвëpдыя вepшaвaныя фopмы шляxaм шнтэзу ix з элeгiяй твopчacць Яню Ciпaкoвa cëння мoжa пpэтэндaвaць m тaкoe ж гaнapoвae мecцa y бeлapycкiм ош^ным мac-тaцгвe, як i твopчacць Maкciмa Бaгдaнoвiчa.
У 80—90-я Ta4bi cтaлi чacцeй з'яуляцвд цыклы i нiзкi тpыялeтay. Юpкa Гoлyб cтвapae нiзкy aдычныx тpыялeтay, якiя aдпaвeднa нocяць нaзвы «Тpыялeт кaмeня», «Тpыялeт Bялiкaдня», «Тpыя-лeт apкecтpa», «Тpыялeт cшыткa», «Тpыялeт apкyшa» «Тpыялeт лicтaпaдa», «Тpыялeт пoУнaчы». Як i Pbirop Бapaдyлiн, пaэт зaxaпля-eццa мeтaфapычнacцю: кaмeнь, якi зaнecлi нaд дyшoй пaэтa, плaчa, дae пapaды, paзмayляe з ayтapaм; xaтa нa Bялiкaдзeнь вынociць нa cмeтнiк звaдкi; пa xoднiкy, выткaнaмy aceнняй лicтoтaй, збягae чac жыцця. «Тpыялeт кaмeня» гучыць пpытчaпaдoбнa [14, c. 146].
У тpыялeтax Юpкi Гoлyбa мeтaфapычнacць тpымae y нaпpyжaннi пacтaянны pyx дyмкi, cтвapae cвoeacaблiвы, нeпayтopны cвeт, дзe ycë жывe cвaiм aдмыcлoвым жыццëм: пяpo пaлoxa-eццa чыcтaгa лicтa пaпepы («Бoязнa чыcтaй na-пepы, / нiбы y люcтэpкa глядзeць / n^po пaвa-pyшыццa лeдзь» [14, c. 148]). Пaэт aглядae a6-пaлeны cшытaк i aдчyвae, як «пaлiць arom y гapтaнi», axoплiвae cкpoнi aд ycпaмiнay пpa тoe, штo чacткa нaбыткay нeкaлi былa бяздyмнa знiшчaнa. А вepш «Тpыялeт пoУнaчы» твopцa нaпayняe мicтыкaй. Ён cцвяpджae, што «Hixтo мнe гpaxi нe aдпycцiць: / He cтaлa нa cвeцe мя-нe» [14, c. 148]. Гэтыя paдкi пacтayлeны y зaмoк тpыялeтa, a знaчыць, з'яyляюццa выcнoвaй ycя-гo твopa. У «Тpыялeцe лicтaпaдa» пaэт быццaм зaймaeццa xipaмaнтыяй: вapoжыць нa гyкax mc-тоты, штo aпaдae «нa вeцep» i xoчa дaвeдaццa, «Дзeeццa штo тaм нa cвeцe, / Ц будуць mcray-лeны кpoпкi» [14, c. 148]. А мo бyдзe дoУжыццa жыццë? Ayrap нe дae дaклaднaгa aдкaзy нa гэты кoнт, пaдмяняe ягo мicтыфiкaцыяй: «Ha xoднi-ку чyюццa кpoкi: / Лicт aпaдae нa вeцep». Aлe нeвядoмa, чыш гэтa кpoкi: жыцця цi cмepцi.
Aдмыcлoвyю нiзкy пaд aгyльнaй нaзвaй «Bязьмo тpыялeтay» выдay y 1998 г. Mixa^ ПaзнякoУ, вядoмы дa гэтaгa чacy як дзiцячы та-эт. Бы цyдaдзeйнaя вiльгaць жывщь ягo вepшы эмaцыянaльнaя энepгiя шчуццяу i нaдae ramy-тopнacць caмым звычaйным cюжэтaм: пpыxoд вoceнi, лeтa, вяcны, зiмы, кaxaння, pocтaнi. Для пaэтa ycë гэтa cвяшчэннaдзeйcтвa, тaмy i
Увддзщь ëн нeпaУтopныя xaды y, здaвaлacя б, дaУнo arararn cюжэты. Xвaлacпey жыццю чacaм пepaпыняeццa paзвaгaй a6 ягo xiмepнacцi: «Ду-шoю пaкyтнiк i caмaдapaдцa / Iмкнycя дa зop ag xiмep i мaны» [15, c. 160]. Пapayнaeм y Юpкi Гoлyбa («А годт aдвaгi нe мeць? / Tpa^y тд-люкaм-xiмepaм»). Aбoдвa ayтapы вepaць, штo y ix ëcu£ гaлoУнae — cтвapaльны дyx, TOe, штo дa-eццa тoлькi з нябëcay, a6 чым дacцiпнa cкaжa M. ПaзнякoУ y cвaiм мeдытaтыyным тpыялeцe: «Зaвeя. Пoлe. Hi душы. / Aдзiн пepaд вeчным Бoгaм... / О, кoлькi ж гэтa мнoгa!» [15, c. 157].
«Bязьмo тpыялeтay» yключae 17 твopaУ, cя-poд ix лipычнa-iнтымныя вepшы: «Тaк нa душы нiякaвaтa...», «M^i paзвiтaлicя з тaбoю», «A xo-чaццa знoУкy i знoУкy вяcны», aлe нaйлeпшы з ix «Haвoштa пapaнiлa кpылы».
Baciль Дэбiш y пepшым збopнiкy «Лicт дa Mapыi» тaкcaмa змяcцiy цыкл лipычныx тpыя-лeтay. Aкpaмя лipычныx i этaлaгiчныx тpыялe-тay, ëн cтвapae тpыялeт-жapт, пaбyдaвaны з дa-пaмoгaй aлiтэpaцыi: 17 paзoy пaэт пayтapыy m-тapy «м» i 20 — «p», дacягнyУшы pэaлiзaцыi пpыëмay кaкaфoнii i дыcгapмoнii: 6o caнopны «м» гучыць мякта, пaвoльнa, cцiшaнa, a цвëpды «p» — cypoвa i жopcткa. Aктыyнa мaнiпyлюe ay-тap i нaцicкaм: «Mapыя — як мapa? Mapa'! / Ma-pыя — i мapнacць i мpoя» [16, c. 105]. Aдвeчнaя тэмa кaxaння i твopчacцi xвaлюe пaэтa aгнi пaтyxлi y вoкнax, / Пaд дoждж пiшy я тpыя-лeт» [16, c. 104]). Ён yпapтa iмкнeццa выcвeт-лiць, што ж былo пepшacным: пaчyццë, якoe rn-paдзiлa пaэзiю, цi з'яyлeннe y ягo жыцщ пaэ-тычтай Myзы, yвacoблeнaй y вoбpaзe raxarnä Рэaлicтычнacць paзвaг пaзбayляe бoльшacць тpыялeтay Baciля Дэбiшa мeдытaтыyнacцi, тaмy яны нocяць aпicaльны xapaктap.
Kнiжкa пaэткi Bepы Бyлaнды «Mнe нe жыць бeз цябe» aдмыcлoвa нaпoyнeнa цвëpдымi вep-шaвaнымi фopмaмi: caнeтaмi, тpыялeтaмi, py6ai, гiмнaмi, paндo, тaнкaмi, вipaлe. Яe пaэзiя, caгpэ-тaя cвeтaм paдacцi, вepы i нaдзei, бeздaкopнa клaдзeццa y cтpoгiя paдкi ^ш^чныи фopмay. Удyмлiвaя пaэткa дacягae apыгiнaльнacцi гyчaння iнтымнa-лipычнaй тэмы нeчaкaнымi пaвapoтaмi cюжэтa, yмee знaйcцi дaклaдны вoбpaз-дэтaль. I нaвaт «acyчacнeнaя» pэч што-дзëннaгa пoбытy — тэлeфoн — y яe вepшax мae зшчную cэнcaвyю пaдтэкcтaвacць: «na тэлeфo-ж вaм звaнiлa... / Цi вы былi y дaлëкiм cвeцe?» [17, c. 29]. Бeзyмoyнa, мaнaлaгiчнa-cпaвядaль-ныя paдкi пpacякнyты шчыpacцю выcoкaгa m-чуцця i pocпaчы. Aлe жaнчынa нe пaпpaкae cвaйгo aпaнeнтa, a здзiyляeццa ягo мayчaнню.
Дa тpыялeтa як цвëpдaй вepшaвaнaй фopмы чacтa звяpтaюццa i пaэты-пaчaткoУцы. Ka6 y гэ-тым пepaкaнaццa, вapтa пepaглeдзeць бeлapyc-кaмoУныя чacoпicы.
88
Спець^чныя aca6AiBacui беларускага трыялета
Заключэнне. Тагам чынам, у беларускай паэзи вялшая увага надаецца трыялетам. 1х можна разме-жаваць на адычныя, элепчныя, сатырычныя, аква-рэльныя. Адметнай рысай гэтай сталай вершава-най формы з'яуляецца медытатыунасць, што пац-вярджае думку аб прыналежнасщ трыялетау да ль рычнага роду паэзи. Трыялет актыуна сштэзуецца з жанрам элеги. Элепчныя трыялеты у адпавед-насщ са зместам маюць наступныя разнавщнасщ:
а) медытатыуную;
б) выяуленча-атсальную;
в) эталапчную.
У ХХ ст. у развщщ трыялетыстыга намещ-люя два шляхк клас1чны (распрацаваны Макс> мам Багданов1чам) i «разняволены» (у творчас-щ Мiхaся Кавыля i Янкi Купалы). Гэта дае нам падставу сцвярджаць, што трыялет - твор рухо-мы у змястоуных aдносiнaх i больш застылы у фармальных. Як i iншыя цвёрдыя вершаваныя формы, ён набыу новае дыханне у беларускай лiтaрaтуры другой паловы ХХ - пачатку ХХ1 ст. i засведчыу высокi узровень эстэтычнай культуры, змястоуную i жанрава-стылявую раз-настайнасць [18, с. 21].
Л^аратура
1. Лосев А. Ф. Форма. Стиль. Выражение. М.: Мысль, 1995. 208 с.
2. Гегель Г. Эстетика: в 4 т. М.: Искусство, 1973. Т. 4. 395 с.
3. Рагойша В. П. Паэтычны слоушк. Мшск: Беларус. навука, 2004. 527 с.
4. Поспелов Г. Н. Проблемы литературного стиля. М.: Изд-во Моск. гос. ун-та, 1970. 311 с.
5. Гаспаров М. Л. Очерки истории европейского стиха. М.: Наука, 1989. 302 с.
6. Аристотель. Об искусстве поэзии. М.: Гослитиздат, 1957. 406 с.
7. Бaгдaновiч М. Поуны збор творау: у 3 т. Мшск: Навука i тэхшка, 1995. Т. 1. 751 с.
8. Бельсга А. Краса i смутак: дапам. для настаушкау. Мшск: Маст. лгг., 2000. 183 с.
9. Дубоука У. Выбраныя творы: у 2 т. Мшск: Беларусь, 1965. Т. 2. 133 с.
10. Моркаука А. Трыялет // Полымя. 1923. № 5-6. С. 88.
11. Трус П. Выбраныя творы. Мшск: Беллггфонд, 2000. 371 с.
12. Жылка Ул. Выбраныя творы. Мшск: Беларус. кшгазбор, 1998. 358 с.
13. Сшакоу Я. У поудзень да вады. Кшга вершау. Мшск: Маст. лгг., 1976. 233 с.
14. Голуб Ю. Трыялеты. Бераг // Полымя. 1996. № 4. С. 146-148.
15. Пазнякоу М. Вязьмо трыялетау // Маладосць. 1998. № 1. С. 157-161.
16. Дэбш В. Люты да Марьи: вершы. Мшск: Маст. лт, 1996. 113 с.
17. Буланда В. Мне не жыць без цябе: вершы. Барысау: Барысауская друкарня, 1997. 129 с.
18. Федарцова Т. М. Трыялет у сучаснай беларускай лгаратуры // Роднае слова. 2001. № 4. С. 16-21.
References
1. Losev A. F. Forma. Stil'. Vyrazhenie [Form. Style. Expression]. Moscow, Mysl' Publ., 1995. 208 p.
2. Gehel'G Estetyca: v 4 t. [Aesthetics: in 4 vol.]. Moscow, Iskusstvo Publ., 1973. Vol. 4. 395 p.
3. Ragoysha V. P. Paetychny slounik [Poetic dictionare]. Minsk, Belaruskaya navuka Publ., 2004. 527 p.
4. Pospelov G. N. Problemy literaturnogo stilya [Problems of literary style]. Moscow, Moskovskiy gosudarstvennyy universitet Publ., 1970. 311 p.
5. Gasparov M. L. Ocherki istorii evropeyskogo stikha [Essays on the History of European verse]. Moscow, Nauka Publ., 1989. 302 p.
6. Aristotel'. Ob iskusstvepoezii [Art of poetry]. Мoskow, Goslitizdat Publ., 1957. 406 p.
7. Bagdanovich M. Pouny zbor tworau: u 3 t. [Complete work: in 3 vol.]. Minsk, Navuka i tekhnika Publ., 1995. Vol. 1. 751 p.
8. Bel'ski A. Krasa i smutak [Bauty and Sadness]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 2000. 183 p.
9. Dubouka U. Vybranyya tvory: u 2 t. [Selected works: in 2 vol.]. Minsk, Belarus' Publ., 1965. Vol. 2. 133 p.
10. Morkauca A. Triolet. Polymya [Fire], 1923, no. 5-6, pp. 88 (In Belarussian).
11. Trus P. Vybranyya tvory. Minsk: Bellitfond Publ., 2000. 371 p.
12. Zhylka U. Vybranyya tvory [Selected works]. Minsk, Belaruski knigazbor Publ., 1998. 358 p.
13. Sipakou Ya. Upoudzen' da vady. Kniga vershau [At noon to water. Book of poetry]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1976. 233 p.
14. Golub Ju. Triolets. Shore. Polymya [Fire], 1996, no. 4, pp. 146-148 (In Belarussian).
15. Paznyakou M. Ligature of triolets.Maladosts' [Youth], 1998, no. 1, pp. 157-161 (In Belarussian).
16. Debish V. Listy da Maryi: vershy [Letters To Mary: versis]. Minsk: Mastatskaya litaratura Publ., 1996.113 p.
Т. М. Федарцова
89
17. Bulanda V. Mne ne zhyts' bez tsyabe: vershy [I can not live without you: versis]. Borisov, Barysauskaya drukarnya Publ., 1997. 129 p.
18. Fedartsova T. Triolet in modern Belarusian literature. Rodnaye slova [Native word], 2001, no. 4, pp. 16-21 (In Belarussian).
1нфармацыя пра аутара
Федарцова Тамара Мжалаеуна - кандыдат фшалапчных навук, дацэнт кафедры беларускай фшалогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверспэт (220006, г. Мшск, ул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: Fedortsova@belstu.by
Information about the author
Fedartsova Tаmara Mikalaeuna - PhD (Philology), Assistant Professor, the Department of Belarusian Philology. Belarusian State Technological University (13а, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: Fedortsova@belstu.by
Паступгу 12.01.2018
