CC BY
95
Труды БГТУ, 2017, Серия 4, № 1, с. 71-76
71
УДК 82-193.3
Т. М. Федарцова
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
АСАБЛ1ВАСЦ1 ПАЭТЫЧНАГА СВЕТААДЧУВАННЯ М1КОЛЫ МЯТЛ1ЦКАГА
У мшулым годзе споуншася 30 гадоу з моманту жудаснай аварьп на Чарнобыльскай АЭС. Адным з першых паэтау, хто у далёким 1986 г. актыуна адгукнууся на гэту падзею, быу Мшола Мятлщкг У шматлЫх зборшках паэзп на чарнобыльскую тэму значна паглыбшася медытатыу-насць i ф1ласаф1чнасць яго паэтычнага радка. Развап творцы становяцца грунтоуньЕШ i па-хрыс-ц1янску мудрымi, хаця тэкставы матэрыял можа быць аднесены да розных часавых планау - рэт-распектыунага, штраспектыунага i цяперашняга. Ён выявiy сябе i як майстар партрэта (паэтыч-ная зыркасць дапамагае паэту ствараць тыповыя вобразы беларусау), i як майстар дэталi (шзш вершау «Згадш у хаце»). Паэт - цудоуны «пейзажыст» i умелы спалучальшк мясцовых падзей з падзеямi планетарнага маштабу: разглядаючы тэму адзiноты, актуальную для сучаснага лггара-турнага працэсу, ён вырашае яе «па-беларуску» - з надзеяй на лепшае жыццё [14, c, 48].
Асаблiвай увал заслугоувае паэтычны сiнтаксiс М. Мятлщкага. Напрыклад, пауторы i пара-лелiзм аутар ужывае для больш значнага узмацнення уздзеяння на чытача праз прыхаваны дыя-лог з iм. Асацыятыунае ж мысленне паэта стварае грунт для вобразнай медытацыi. Своеасабль вая iнтанацыйна-рытмiчная будова некаторых вершау выяуляецца у зборнiку «Бабчын: Кшга жыцця», бо «абашраецца» не столько на нащскныя склады, колькi на ключавыя словы (як у ак-цэнтным вершы) [1, с. 15].
I пры yсiм гэтым, творы Мятлiцкага набываюць грамадзянскую значнасць, бо праз сваё аса-бiстае перажыванне творца панарамна паказвае горыч пакут усяго беларускага народа i яго iмк-ненне адрадзiць сваю зямлю.
Ключавыя словы: тэкст, паэзiя, элепчнасць, гемшацыя, канцэпт, парадыгма, метафара, сш-валiзм, паэтычны сiнтаксiс.
T. M. Fedartsova
Belarusian State Technological University
FEATURES OF POETIC PERCEPTION OF THE WORLD BY MIKOLA MYATLITSKI
30 years have past since the terrible accident at the Chernobyl nuclear power plant. One of the first poets, who actively responded to this event, was Micola Myatlitski. Meditative and philosophicalpoetic sense significantly became deeper in many collections of poetry on the theme of Chernobyl. The reasoning of the creator are thorough and Christian wise, although the text material can be assigned to different time plans - retrospective, intraspective and current. He proved himself as a master of portrait (poetic vision helps to create the typical images of Belarusians), and as a master of detail ( verses "Memory house"). The poet is a beautiful "landscape master" as well as a skilled author of local events with the events on a planetary scale: considering the theme of loneliness, relevant for the contemporary literary process, he solves it as a Belarusian does i. e. with the hope for a better life [14, p. 48].
The poetic syntax of M. Myatlitski deserves special attention. For example, the author applies the repetitions and parallelism for a more significant impact on the reader through a hidden dialogue with him. Associative thinking of the poet creates the basis of figurative meditation. The peculiar intonational-rhythmic structure of some poems is expressed in the collection "Babchin: Book of Life", as it "relies" not so much on stressed syllables, but on keywords (as in accentual verses).
And with all this, Myatlitski's works acquire civil significance. Since through the personal experiences the Creator prospectivelyshows the suffering of the Belarusian people and theirdesire to revive their land.
Key words: text, poetry, elegiac, gemination, concept, paradigm, metaphor, symbolism, poetic syntax.
Уводзшы. 30 гадоу назад Чарнобыльская трагедыя аднолькава моцна адбшася на свядо-масщ i сэрцах як тых, хто быу родам з раёнау радыеактыунага забруджвання i адсялення, так i тых, хто проста адчуу: здарылася непапрауная бяда, вялшае гора для уах беларусау i кожнага паасобку. А iмя ёй - экалапчная катастрофа. Гэта не непрадбачаны дзш разгул стыхи, не стыхшнае бедства накшталт патопу щ пажару,
а вышк бяздумнай дзейнасщ чалавека... I хутка частку нашай Бацькаушчыны стат называць страшным словам - «зона». Зона адчужэння. Зона адсялення. А хтосьщ у ёй нара^уся, жыу i не мог прадбачыць, што у нейю момант шчод-рая зямля стане мёртвай i чужой.
Не мог гэта прадбачыць i Мшола Мятлщю, кат яго родны Бабчын таксама трату у стс адсялення. Неймаверная туга па родных мясцшах,
глыбштае пaчyццё aдзiноты без дapaгix cэpцy cцежaк i тaямнiц дзяцiнcтвa, пеpшыx пaчyццяy юнaцтвa, без бaцькоycкaй xara, зaпaветнaгa лесу, гaючыx кpынiчaк нapaдзiлa элегiчныя мaты-вы яготай пaэзii.
Сёння Чapнобыль - пякyчaя боль ycёй Белa-pyci, i тaмy зpaзyмелa, што чapнобыльcкaя тpa-гедыя y aпошнiя тpы дзеcяцiгоддзi cтaлa вяду-чaй тэмaй cyчacнaй белapycкaй пaэзii i yвогyле лiтapaтypы. I многiя з мacтaкоУ пpыгожaгa сло-Ba aдpaзy ж aдгyкнyлicя paней нязнaнымi твоpa-мi, y яюя cтыxiйнa, aле iмпyльciyнa yвaйшоУ вобpaз aдзiноты, беcxaцiнcтвa, cтpaты мaлой paдзiмы [15, с. 3].
Ды вось менaвiтa для Мiколы Мятащ^го янa cтaлa вызнaчaльнaй y пaэтычнaй твоpчacцi, бо гэтa тэмa, та думку ayтapa тaкix збоpнiкay, як «Чaкaнне сон^», «Шлях чaлaвечы», «Хой-нiцкi ^ы^ю», «Бaбчын: Кнiгa жыцця» i «na-леcкi cмyтaк», зpaбiлa яго пaэтaм.
Аcноyнaя мэтa дacледaвaння зaключaеццa y paзглядзе acaблiвacцей пaэтычнaй твоpчacцi Мiколы Мятлiцкaгa.
Асноуная частка. Адным з пеpшыx cy4ac-ных белapycкix пaэтay, хто з непaдpобным бо-лем i cкpyxaй зaгaвapыy npa бяду pоднaгa кpaю, cray Мiколa Мятлiцкi - нapaджэнец пaлеcкaй вёcкi Бaбчын Хойнiцкaгa paёнa. У кшзе выбpa-нaй пaэзii «Чaкaнне cонцa» ён пaдзяляе cвaю твоpчacць нa двa пеpыяды: дaчapнобыльcкi i пacлячapнобыльcкi. Гэтa мяжa пpaйшлa npas яго cэpцa, бо гpознaе лixa aдaбpaлa мaлyю paдзiмy. Усе мы, хто пеpaжыy нaтypaльнyю cтpaтy бaць-коу, ведaем, як цяжкa вяpтaццa нa спусцелы пaд-воpaк, дaкpaнaццa дa тых p34ay, якiя, здaеццa, яшчэ зaxоyвaюць цеплыню pодныx py^.. Згу-бiyшы гaлоУнaе aпipышчa, мы cтaновiмcя caмот-нымi, бо выpaзнa paзyмеем, што тaкое aдзiнотa.
Вобpaз aдзiноты дaволi не новы для усяго cycветнaгa лiтapaтypнaгa пpaцзcy. Дa Вiктоpыi i Юxaнеca (paмaн К. ^мсута «Вiктоpыя») aдзi-нотa yпapтa пpыxодзiць з-зa сутыкненняу xa-pa^rapay, a не з-зa неcпpыяльныx aбcтaвiнay, дa шмaтлiкix пpaдcтaУнiкоУ pодy Бyэндзia (paмaн Г. Г. Мapкеca «Сто год aдзiноты») з нaгоды aбыякaвacцi aдзiн дa aднaго ycix члетау сям'i, aдcyтнacцi aгyльныx нaмaгaнняy нештa здейс-нiць paзaм, paзyмець cвaix блiзкix i клaпaцiццa пpa ix [б, с. 23]. Геpой paмaнa «Млоcнacць» фpaнцyзcкaгa фiлоcaфa Жaн-Поля Сapтpa Ан-тyaн Рaкaнтзн cвядомa iзaлявay сябе aд людзей i ткутуе aд aдзiноты, aле ён i не жaдaе rnpy-шыць ycтaлявaны cтaн млоcнacцi пошyкaмi цi aднaдyмцay, цi cyбяcеднiкay, бо iнaкш, m яго думку, ён cтpaцiць бязмежную cвaбодy [2, с. 65]. Але усе нaзвaныя вышэй пpычыны мaглi б быць лёгкa cкacaвaнымi caмiмi людзьмi пpы ix жaдaннi. А як быць нaшaмy ayrapy i яго aднa-
вяскоувдм, i ушм тым, хто пa волi злога лёсу i чaлaвечaй неaбaчлiвacцi parnaw cтaлi вы^шн^-мi з pодныx мяcцiн, кaлi ix мaлaя paдзiмa CTpa-цiлa cвaе пяшчотныя, дapaгiя з дзяцiнcтвa тай-меннi i яны пеpaтвapылicя y aдно змpочнaе цэ-лaе - «зону aдчyжэння». Haпpыклaд, у aдным ca cвaix пpыcвячзнняy Аpкaдзю Куляшову белapycкi пaэт Юpacь Свipкa тpaпнa зayвaжыy, што чapнобыльcкaя нaвaлa, якaя зaкpaнyлa вёску Сaмaтэвiчы - мaлyю paдзiмy cтapэйшaгa caб-paтa пa пяpy - гэтa i ёсць aнтыcвет жыццяpa-дacнaгa, cцвяpджaльнaгa свету пaзтa:
I не тачуецвд нiдзе
Hi песш нaшaе, нi cловa,
na Сaмaтэвiчax бpыдзе
Свет не Аpкaдзя Кyляшовa [14, с. 5].
Кaлi yвaжлiвa paзглядaць гpaмaдзянcкa-пaт-pыятычнyю лipыкy Уpaжэнцa Гомельшчыны Мixacя Бaшлaковa, то aдpaзy зayвaжнa вялiкaя колькacць веpшay opa чapнобыльcкyю бяду, у якix узштае pытapычнaе пытaнне, як выжыць? Яшчэ больш вытaнчaнa Мixacь БaшлaкоУ npa-цягвaе тэму фiзiчнaгa i мapaльнaгa Чapнобыля пpaз пpыём гемiнaцыi y пaзтычным збоpнiкy «Пяpо зязюлi пaднiмy». Haпpыклaд, у дpyгой чacтцы пaэмы «Лiлея нa цёмнaй вaдзе» пaэт pacкaзвaе пpa iмкненне жыxapоy адселеных вё-caк тpaпiць нa Рaдayнiцy нa могiлкi, a ix не пус-кaюць у зону aдчyжэнння
Зacyмyю
na pодныx мяcцiнax, Белым лебедзем Зaкpычy... Ha Рaдзiмy cвaю, Ha Рaдзiмy cвaю, Ha Рaдзiмy cвaю Шлячу... [3, с. 86].
Тaк i pодныя мяcцiны Мiколы Мятлiцкaгa пеpaтвapылicя y зону cмеpцi. Ha aтpyчaнaй зямлi зacтaлicя мaгiлы pодныx без догляду кта-пaтлiвыx pyк нaшчaдкay, цьмянымi вокнaмi yглядaюццa y сусвет ткшутыя xaты, не pыпне жypaвель cтyднi, не бомкне вядpо кaля яе i не пaльеццa y яго гaючaя вaдa, бо aднaвяcкоУцы i землякi пaзтa зведaлi ropbra выгнaння, cтayшы зa aднy ноч беcxaцiнцaмi, пpa што з болем пiшa твоpцa y cвaiм веpшы «Кут мой зaбыты, безaбa-pоннa...». У пpымycовa пaкiнyтым Бaбчыне та cтaлaе ^raapcraa зacтaлacя толькi aднa дзею-чaя acобa - aдзiнотa.
Гэты вобpaз cтaне cкpaзным у пaэтычныx збоpонiкax «Чaкaнне cонцa», «^pra выpaй», «Бaбчын: Кнiгa жыцця», «Хойнщю cшытaк». Кaлi узяць пaд yвaгy тую aкaлiчнacць, што тэмa aдзiноты cтaлa вызнaчaльнaй для cycветнaй л> тapaтypы ХХ ст., то дзiyнaгa y яе з'яyленнi y
T. M. ФeAapuoвa
73
твоpчacцi белapycкix ayтapay мaлa, бо цaлкaм iзaлявaць сябе i cвaю твоpчacць aд aгyльныx сусветных тэндэнцый немaгчымa. Miколa Мят-лiцкi тaкcaмa пaкaзвaе пpaцэc aдчyжэння aд гpaмaдcтвa i звычaёвaгa yклaдy жыцця белapy-cay у веpшы «Пaн Юзaф».
Чaлaвек, якi y мaлaдоcцi выбpay не зyciм пpaвiльны шлях, збег некaлi ca cвaёй кpaiны, пaкiнyУшы бaцькоУ, жонку, дзяцей, m чужыне зaвёy новую сям'ю, aле лядaшчым cтapым вяp-тaеццa нa мaлyю paдзiмy. Ды толью тут чaкaе яго aдзiнотa: бaцькi пaмеpлi, вёcкa aдcеленa. I нaпayняй cэpцa шчымлiвaя caмотa:
Ужо пpaменьчык зоpкi y небнaй вышы Пpaлiycя. I aпошняе святло У цеш сосен Вiлiяй плыло. Ён здpыгaнyУcя. У пеpшaбытнaй цiшы Адзiн - шкога побaч не было [10, с. 31].
Толью геpой дaдзенaгa веpшa вiнaвaты caм у тым, што тaк cтaлacя. Адтвяскоуды ж пaэтa дa днa выпiлi чaшy гоpa i слёз i ткутш пaнеcлi свой чapнобыльcкi кpыж m Гaлгофy жыцця пa чужой вол^ Дык xiбa мaглa мayчaць дyшa пaзтa, кaлi яго кpaй знiшчылa тзxнaгеннaя кaтacтpофa?
З гэтaгa чacy нaбaтaм гучыць yзpyшaнaе cловa М. Mятлiцкaгa, нapоджaнaе acaбicтaй i aгyльнaй бядой, - бядой, што нaпоУнiлa яго чapнобыльcкiя веpшы бaлючaй пpaУдaй пpa тpaгедыю Белapyci. Пaзтычнaе cловa твоpцы cтaновiццa гоpкiм i няуцешным.
Пеpaд пaзтaм тaкcaмa yзнiкaе pытapычнaе пытaнне: як жыць, згyбiyшы aпipышчa, якiм зaycёды былa мaлaя paдзiмa. Mенaвiтa тут, у pоccыпax caмыx буйных нa Пaлеcci зоp, cяpод пошуму cпелaгa жытa i веpacовaгa пaxy pоднaгa лесу шyкay ён татхиенне. У пaдбоpцы веpшay «Мой веpacень гpыбны», змешчaнaй у чacопicе «Полымя» зa 2012 г., пaэт шчыpa пpызнaеццa:
Колькi веpшay мною знойдзета У меднaй зaцiшы лясной I сцяжын нaдpэчныx пpойдзенa Тут чaciнaю гpыбной! [11, с. S].
Вiдaвочнa, што пaзт пaзтызyе cвaю мaлyю paдзiмy, цяглaвiтыx, выноcлiвыx i няспешных у paзвaгax aднaвяcкоУцaУ, pоднyю пpыpодy. ^ы-чым пpыpодa у яго жывaя i aдyxоУленaя. Як зaядлы гpыбнiк пaзт любiць лес acобaй лю-боую, бо гэтa было яшчэ i меcцa шчыфых спо-ведзяу з caбpaтaмi та пяpy:
О, колькi знойдзенa i cтpaчaнa Ha cцежкax лёсу зa гaды. Хaдзiy пaд cоcнaмi тут Сaчaнкa -Азapтны, дужы, мaлaды [11, с. S].
Сa шчыфым зaмiлaвaннем твоpцa пiшa пpa тое, як Maкciм Лyжaнiн збipay pыжыкi:
Лyжaнiн ix збipay i голacнa Пpывецiy pоccып зaлaты, I ycпaмiнay Якyбa Колaca:
- От быу бы paды, дзядзькa, ты! [11, с. S].
А яшчэ гэтa былa любiмaя aгyльнaя тэмa для cябpоУcкix зноciн:
Звaнiy Шaмякiн кожгай восенню:
- Hy як? - пытау. - Цi многa ёсць? Адведaць ix не paз пpыйшлоcя нaм -Быу у яго жaдaны госць! [11, с. S].
Сa шчыpaй ycмешкaй ycпaмiнaе пaэт, як во-пытныя гpыбнiкi тpымaюць у тaямнiцы cвaе cпpaдвечныя pэцэпты пpыгaтaвaння гpыбоУ, кaб потым пaчacтaвaць cябpоУ i yмiляццa aд ix пaxвaлы. Haпpыклaд, лепш зa Вялюпта нixто не умеу caлiць pыжыкi:
Вялюгiн ix caлiy з axвотaю, Hiбы зaняты вapaжбой. Пpыпpaвy нейкую клay потaйнa, Зaчapaвaны caм caбой [11, с. S].
Здaеццa, тэт у cвaix ycпaмiнax пpыводзiць caмыя звычaйныя штодзённыя cпpaвы, кpыxy тцвяляецвд цi ipaнiчнa жapтyе з 1рыбткоу, ус-пaмiнaючы смешныя выпaдкi, i быцвдм зaбыy-ся, што лес кaля Бaбчынa paздзелены чоpнaй paллёй нa дзве чacткi. I метав^ у той - aдчy-жaнaй, cтpaшэннaй, cпycтошaнaй, зaнядбaнaй aдзiнотaй - яго pодны Бaбчын. Але гэтa толькi iмгненнaе вяpтaнне шчacлiвыx ycпaмiнay. А дa-лей зноу ус^ы^ю^ мaлюнкi pэчaicнacцi i гучыць pытapычнaе пытaнне:
ВятpоУ caмотныя усхлшы Ды небa cветлiнa-пaлоcкa. I толью поcтaць гожaй лiпы Haпомнiць, што былa тут вёcкa.
Жыцця былога aдгaлоcкi Ды шызы мох та тpayным гpyдзе. Hяyжо вось тaк сыходзяць вёcкi, Пaдобнa, як сыходзяць людзi?! [9, с. 29].
Але у тамящ пaзтa не cцipaюццa нaвaт бы-тaвыя дpобязi. I у збоpнiкy веpшay «Бaбчын: Кита жыцця» яму мpоiццa, што ён зноу у pод-нaй xa^, дзе нiчогa не змянiлacя. Ha cвaix мес-цax стол, услон, печ, татата - «гaлоУныя геpоi» нiзкi веpшay «Згaдкi у xa^». Ды толькi для Miколы Мятащ^га гэтa не пpоcтa aб'екты xa^ нягa ужытку, a зaxaвaльнiкi cвоеacaблiвaй a^ мacфеpы дyxоyнaгa кaмфоpтy, aбapоненacцi aд жыццёвых няузгод. I вяpтaюццa ycпaмiны: зa гacцiнным cтaлом у чac яго пpыездay збipaлacя paдня, cycедзi, cябpы, блiзкiя... Стapaя ramma, нa якой ён не aднойчы вечapaмi сядзеу поpyч з мaцi, былa cвоеacaблiвaй cпaвядaльняй. Hy, a яе
Вялтаодь Пeч нaoгyл мeлa y xa^ нaйгaлoyнeй-шae знaчэннe. Здaeццa, мeлaдычнa бpaзнe зac-лoнкa i ты aдчyeш пax кpaмяныx дpaнiкay щ дyxмянaй гpыбнoй пoлiyкi...
Aлe cëння знaëмыя з дзяцiнcтвa pэчы - мя-жa пaмiж мiнyУшчынaй i cyчacнacцю, яны зac-тaлicя y poднaй xaцe зaxaвaльнiкaмi пaмяцi cвeтлыx, paдacныx дзëн жыцця. Яны здзiyлeнa aдгyкaюццa нa пpыcyтнacць чaлaвeкa:
... Змëyшы cлoй пылу, cядaю. Kamm кpэкнyлa дoшкaмi, як бы вoйкнyлa aд здзiyлeння: пepшы пacядзeлeц зa cтoлькi гaдoy! He пaдaзpae нaвaт, штo ycлaнaя пoкpывaм paдыяцыi [8, c. 44].
У цэлым дaдзeнaя кнiгa ycпpымaeццa як лipыкa-тpaгeдыйны aпoвeд пpa пякeльнyю, cпycтaшaльнyю aдзiнoтy caмoтнaгa cэpцa пaэтa, пaзбayлeнaгa мaлoй paдзiмы. Бaгaццe вoбpaзay i мaлюнкay нaбывae пpыкмeтнyю эпiчнyю aд-люcтpaвaнacць. Змecт жыцця вëcкi, ягo пaдзei i з'явы paзгopтвaюццa y чace, яны тpывaлa звязa-ны з гicтopыяй i лëcaм ycягo нaшaгa нapoдa. Шмaтлiкiя pэчы, дэтaлi i нaвaт дpoбязi CTa^-вяццa пayнaпpayнымi cвeдкaмi жyдacныx пaдзeй Чapнoбыльcкaй нaвaлы [5, c. 104].
Пiльнaя yвaгa пaэтa дa мaтэpыяльныx a6'e^ тay poднaй xaты пpaцiнae вocтpым бoлeм aдзi-нoты i кpыyды зa TOe, штo здapылacя. А aд-бь^я pacпaд aдвeчнaгa лaдy жыцця, i яго rny-тapэннe y дaчapнoбыльcкiм вapыянцe cтaлa Ужo нeмaгчымым. I та пaэтa нaxлынae caмoтa. Ён pэзкa aдчyвae aдзiнoтy y poдным дoмe, тым cвя-тым мecцы, ycпaмiн пpa якoe зaycëды caгpaвae душу. Aдзiнoкi ëн i y poднaй вëcцы, 6o пa яe ву-лiцax зaмecт бaбчынцay «xoдзяць» вятpы y a6-дымку з aдзiнoтaй.
У paмaнe Mapкeca «Сто год aдзiнoты» y чac лixaмaнкi зaбыцця, кaлi жыxapы Maкoндa нaвaт нe пaзнaвaлi aдзiн aднoгa i cнoУдaлi мiмa як мayк-лiвыя цeнi, гaшyны гepoй Хacэ Apкaдзia Бyэндзia пaчay пaдпicвaць xaтнiя pэчы: «cтoл», «кpэcлa», «гaдзiннiк», «дзвepы» i г. д. i paбiy ëн гэтa тaмy, штo зpaзyмey жax нacтyпcтвa aдзiнoты: кaлi людзi ш ycтyпaюць y мayлeнчы пpaцэc aдзiн з aдным, нaзвы pэчay мoгyць зaбыццa, a яшчэ гopш, што «мoжeт нacтyпить дeнь, ro^a зшш-мяcь c вeщaми пo нaзвaниям, нe бyдeшь знaть, для чeгo oни пpeднaзнaчeны. Тoгдa oн cran дaвaть кpaткиe, нo дoxoдчивыe oбъяcнeния» [7, c. 39].
А Miкoлa Mятлiцкi «yвeкaвeчвae» xaтнiя pэ-чы y cвaix вepшax нe з мэтaй ypaтaвaння aд зa-быцця, a ca шчыpaй пaцзякaй iм зa тoe, штo пшь-rn зaxoУвaюць ycпaмiны дaчapнoбыльcкaгa шчacлiвaгa жыцця, кaлi ëн 6ыу caмым бaгaтым чaлaвeкaм нa Зямлi, 6O мey мaлyю paдзiмy.
Дapэчы, твopцa - caпpayдны мaйcтap дэтaлi. Пaэтaвa нaзipaльнacць i пaэтычнaя зыpкacць дa-юць яму мaгчымacць пpaз aпicaннe caмaй звы-чaйнaй пoбытaвaй pэчы пaкaзaць чac нeaднaз-нaчныx пaдзeй. Ta^ у вepшы «Kpocны» вядзeц-вд pacпoвeд пpa тoe, як мaйcтpыxa ткaлa i дapы-лa людзям pyчнiкi, дapылa пpыгaжocць i pa-дacць, aлe з-зa aбвiнaвaчaння y cпeкyляцыi pyч-нiкaмi яe acyдзiлi, a cтapaдayнюю пpылaдy «дзeдaycкix эгох» пaceклi cякepaй:
З'eдны пoзipк тооты, Як пpыcyд пячэ. I cякepa кpocны Шчыpыццa-cячэ [10, c. 36].
Душу пaэтa пpaцiнae бoль зa тoe, штo paзaм з кpocнaмi мaглo б зaгiнyць i caмaбытнae мac-тaцтвa бeлapycay, 6o pyчнiк cyпpaвaджay ix aд нapaджэння дa cкoнy. Aлe цi мaглi зpaзyмeць тoнкyю бeлapycкyю душу «пpышлыя дзядзью», acyдзiyшыя пpыгaжocць? Ды тoлькi y кoжнaй xaцe бaбчынцay зaycëды кpacaвaлicя pyчнiкi, выткaныя дбaйнымi pyкaмi мaйcтpыxi.
А дyмкa твopцы cмeлa cягae дaлeй дa выгс-нoвы, што вocь aд злыбeд тaкix нядбaйныx «пpышлыx дзядзькoУ», нe гacпaдapoУ m зямлi i пaчaycя дyxoУны Чapнoбыль, якi пpывëy дa тэх-нaгeннaй кaтacтpoфы.
Пaэт пa-caпpaУднaмy cyмye m cвaix любых aднaвяcкoУцax, 6o гэтa мeнaвiтa знociны з iмi дaвaлi мaгyтны iмпyльc дa твopчacцi. Taмy ca-мыя гaлoУныя гepoi збopнiкa «Бaбчын: Kнiгa жыцця» - гэтa бaбчынцы. I твopцa выяyляe cябe мaйcтpaм пapтpэтнaй зaмaлëyкi. Koжны вoбpaз, yмeлa yвeдзeны ayтapaм y танву любoгa вepшa кнiгi, caмaдacтaткoвы, жывы, pyxoмы, ca cвaiмi вызнaчaльнымi щ aдмeтнымi pыcaмi, aлe чacaм aгyльнымi для пэyнaгa бeлapycкaгa тыпaжy. Тут вapтa ycпoмнiць пapтpэт лeпшaй m вëcцы шyкaльнiцы гpыбoУ бaбкi Mamra:
Kapoбкa, вeлiчынëй -штo ты ycкoч у яe, pэмeнeм у плячo yцiнaлacя, гapбaцiлa cтapэчyю roCTa^.
I дзe cтoлeзнa бapaвiкoy
rn6ipana Maнькa?!
Зa ëй цiкaвaлa
щ нe ycя вëcкa.
У бapaвiнax, штo лica xiтpaя,
пятлялa yкpaдлiвa,
зaбыyшыcя нa xвapaтy нoг,
бы здaнь-пaтapoчкa,
пaтpэcквaлa-бpылa - нe УГШЦВД.
Taк aнixтo i нe змoг
ycaчыць Maньчыныx гpыбoвiшчaУ,
caмыx тaeмныx cxoвaнaк лecy [8, c. 66-67].
Т. М. Федарцова
75
Пасля першага знаёмства з вершам Мшолы Мятлщкага «Чарнагаловт» хацелася шчыра выгукнуць: «Дык гэта ж Сенькава Галечка з Кустарнага!», - вёскi маёй бабулi каля Гомеля. Тая ж вялiзная каробка (па мясцоваму «козуб») таксама заусёды да верху была напоуненая «каласавiкамi», «чарнагаловiкамi» або «белымi грыбамЬ» (найменне баравгю не ужывалася), таксама уся вёска цiкавала, ды не магла угле-дзець яе «грыбовшчау». Таму i жартавалi: «Пэуна у лесе начуе, а мо ранщай па-пластунс-ку паузе да лесу па межах!».
I прасветлена становiцца на душы ад успамь нау, а калi ёсць зваротная сувязь памiж рэцышен-там i аутарам, то вщавочна, што твор шсау майс-тар, яю умее абудзiць жывыя струны душы, да та-го ж ( гэта цiкава паказау Алесь Бельскi, вядомы аутар крытычных артыкулау пра творчасць М. Мятшцкага) шчыры у сва1х расповедах, бо ён не утойвае ад чытача i свае заганныя, хай сабе i дзiцячыя, учыню, калi пагрэбавау «грыбнымi» сакрэтамi бабю Манькi, яюя старая даверыла хлапчуку, адчуушы сябе кепска. Бабка Манька трапша у бальнщу, а хлопчык разам з грыбамi па-выдзiрау грыбнiцы на яе запаветных баравiнах. Здаецца i зараз аутар чуе яе дакорлiвы голас:
1ду, I сэрца калоцщца, як не калацшася ашразу у маленстве, ад страху. I ужо не хво1 гудуць, а голас Манью даводзщь-скардзщца: - Што ж ета ты, хлопча, аш набрау? Усё мне паюнуу! [8, с. 69].
Адзш за адным паустаюць i вобразы iншых аднавяскоуцау. I чытач нiбы «гасцюе» у Бабчы-не i кожны дом гасцiнна расчыняе яму дзверы. А ён з задавальненем i асалодай уважлiва слу-хае розныя гiсторыi, былiцы i дасцiпныя мясцо-выя байкi.. .[4, с. 19].
Аднак аутар заужды аддавау перавагу гра-мадзянскай л1рыцы. Ужо у першых спробах пяра ён выказвау пратэст супраць магчымай ядзернай вайны, перасцерагау ад непазбежнас-щ экалапчнай катастрофы, бо не давярау «мiрнаму» атаму, таму i турбавауся за наш зямны дом { жыццё чалавека у планетарным маштабе.
На планеце, бы у газавай камеры,
Задыхаемся болей i болей.
Свет атруцш Божы усё ж самi мы,
Па сваёй жа расхрыстанай волi [11, с. 69].
Паэт вiнавацiць толькi легкадумства, чала-вечую неахайнасць i неабачлiвасць. Таму у сва-iх вершах звяртаецца да вучоных планеты Зям-ля са шчырай просьбай:
Адшукаць тыя вiды энергii,
Што прыродзе бяды не наносяць [11, с. 69].
Заключэнне. Таюм чынам у беларускай паэзи i сёння вялшая увага надаецца тэме Чар-нобыльскай трагедыi. Але кожны аутар гэту задачу вырашае з дапамогай шдывщуальных мастацкiх прыёмау. У апошнiх творах Мшолы Мятлiцкага пануе аптымiстычны настрой. Бе-ларусы справiлiся з немагчымым: выжылi! Яны не адступiлi перад навалай, не здалюя i зноу чуецца дзiцячы смех там, дзе здавалася б, яго не магло i быць. Творца вершаванымi рад-камi падкрэслiвае шчырую пранiклiвасць уз-вышанага паэтычнага слова, жыццярадаснасць паэзи, стваральнасць якой цалкам сюравана на новае успрыманне рэчаiснасцi. I нават калi не адступае самота i сум па малой радзiме, па роднаму Бабчыну, паэт у тэматычным абсягу уздымаецца да зорных высяу, але упэнена сцвярджае:
Зямля - адзшы чалавечы дом.
Нам ж^1ць i дыхаць толькi на зямлi [12 с. 48].
Л^аратура
1. Арочка М. М. На парозе 90-х: лггаратурны агляд. Мшск: Навука i тэхнiка, 1993. С. 1-359.
2. Андреев Л. Г. Жан-Поль Сартр: свободное сознание и ХХ век. М.: Гелеос, 2004. 415 с.
3. Башлакоу М. Пяро зязюлi падшму: Паэма i вершы. Мшск: Мастацкая лггаратура, 2001. 271 с.
4. Бельсю А. Паэтычны летатс: 15 гадоу творчасцi М. Мятлщкага пасля Чарнобыля // Роднае слова. 2001. № 11. С. 7-28.
5. Законшкау С. Беларускае сэрца: Публщыстычны роздум, эсэ. Мшск: Мастацкая лггаратура, 1993. С. 6-196.
6. Мунье Э. Надежда отчаявшихся. М.: Искусство, 1995. 239 с.
7. Маркес Г. Г. Сто лет одиночества. Ростов-на-Дону: Феникс, 1999. 352 с.
8. Мятлщю М. Бабчын: Кшга жыцця. Мшск: Мастацкая лггаратура, 1996. С. 29-280.
9. Мятлщю М. Горю вырай: вершы. Мшск: Мастацкая лгаратура, 1989. С. 29.
10. Мятлщю М. Кросны // Полымя. 1998. № 8. С. 31-36.
11. Мятлщю М. Мой верасень грыбны // Полымя. 2012. № 9. С. 5.
12. Мятлщю М. Чаканне сонца: вершы. Мшск: Мастацкая лгаратура, 1994. С. 69.
13. Мятлщю М. Хойнщю сшытак: вершы. Мшск: Мастацкая лггаратура, 1999. С. 44-157.
14. Свiрка Юрась. У Зоне // Полымя. 1996. № 12. С. 5.
76
AcaÖAißacui паэтычнага светаадчування Мколы! Мятлщкага
15. Шушкев1ч С. Зорка Палын: творы беларусюх тсьменшкау пра чарнобыльскую тргедыю. Мшск: Мастацкая лiтаратура, 1993. С. 67.
References
1. Arochka M. M. Na paroze 90-kh: litaraturny aglyad [On a threshold of the 90th: literary review]. Minsk, Navuka i tekhnika Publ., 1993. 359 p.
2. Andreev L. G. Zhan-Pol' Sartr: svobodnoye soznaniye i XX vek [Jean-Paul Sartre: Free consciousness]. Moscow, Geleos Publ., 2004. 415 p.
3. Bashlakou M. Pyaro zyazyuli padnimu: Paema i vershy [The feather of cuckoo I will heave up]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 2001. 271 p.
4. Bel'ski A. Poetic chronicle; 15 years of creativity M. Metlitsky after Chernobyl. Rodnaye slova [Native word], 2001, no. 11. рp 7-28 (In Belarusian).
5. Zakonnikau S. Belaruskaye sertsa: Publitsystychny rozdum, ese [The Belarusian Heart]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1993. 196 p.
6. Mun'ye E. Nadezhda otchayavshikhsya [Hope desperate]. Moscow, Iskusstvo Publ., 1995. 239 p.
7. Markes G. G. Sto let odinochestva [One hundred Years of Solitude]. Rostov-na-Donu, Feniks Publ.,1999, 352 p.
8. Myatlitsky M. Babchyn: Kniga zhytstsya [Babchin: The book of life]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1996, pp. 29-280.
9. Myatlitsky M. Gorki vyray: vershy [Bitter departure: verse]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1989, pp. 29.
10. Myatlitsky M. Krosno. Polymya [Fire], 1998, no. 8, pp. 31-36 (In Belarusian).
11. Myatlitsky M. My September mushroom. Polymya [Fire], 2012, no. 9, pp. 3-11. (In Belarusian).
12. Myatlitsky M. Chakanne sontsa: vershy [Waiting for the sun: poems]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 994. 69 p.
13. Myatlitsky M. Khoynitski sshytak: vershy [Chojnicka notebook: poems]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1999, pp. 44-157.
14. Svirka Yuras'. In a sone. Polymya [Fire], 1996, no. 12. P. 5 (In Belarusian).
15. Shushkevich S. Zorka Palyn: tvory belaruskikh pis'mennikau pra charnobyl'skuyu trgedyyu [Wormwood star: tye works of Belarusian writers of the Chernobyl tragedy]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 1993. 67 p.
1нфармацыя пра аутара
Федарцова Тамара Мжалаеуна - кандыдат фшалапченых навук, дацэнт кафедры беларускай фшалоги. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]
Information about the author
Fedаrtsova Татага Mik^laeuna - PhD (Philology), Assistant Professor, Ше Departament of Belarusian Philology. Belarusian State Technological University (13а, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail:[email protected]
Пастуту 10.02.2017
