CC BY
105
Vestnik KazNMU №2-2019
УДК 614.2:616-02 МРНТИ 76.01
С.Т. Тажбенова, Л.С. Ермуханова
Марат Оепанов атындагы Батые Цазацстан мeмлeкemmiк медицина yuueepeumemi,
Afçme6e ц, Цазацстан
СОЗЫЛМАЛЫ ИНФЕКЦИЯЛЫК ЕМЕС АУРУЛАРДЫ БАСКАРУ БАГДАРЛАМАСЫ
Созылмалы инфeкциялыF; eмeс аyрyлар ^a3ipsi замангы дeнсаyлыц ca^maydb^ e3eKmi мэсeлeлepiнiц 6ipi больт цала 6epedi. Kвnтeгeн отандыц жэнe шeтeлдiк зeрттeyлeрдi талдаy созылмалы инфeкциялы^ eмeс аyрyлардыц ^пш^^н^ алдын алyrа болатынын растады. Бул шолyда %азацстан Рeсnyбликасында созылмалы инфeкциялы^ eмeс аyрyлардыц алдын алy жэнe çayin тоnтарын басцаpyдыц взeктi мэсeлeлeрiнe назар аyдаpылrан. Аyрyларды басцаpy багдарламасы созылмалы инфeкциялы^ eмeс аyрyлармeн аyыратын тургындардыц вз дeнсаyлыFЫн басцаpyдыц eц тиiмдi adiä pemmde царастырылган. TYÜiHdi свздер: созылмалы инфeкцияльщ eмeс аypyлаp, аypyды басцаpy, аypyлаpды басцаpy багдарламасы
Цаз1рп элемдж к;огам ушш созылмалы аурулар медициналы; гана емес, элеуметтж-экономикалы; мацызы бар жаhандык; мэселе болып табылады [9]. К^аза;станда жэне элемнщ кептеген елдершде созылмалы инфекциялы; емес аурулар аурушацды; мYгедектiк, уа;ытша ецбекке жарамсызды; жэне госпитализациялау, елiм ;урылымында алгаш;ы орындарда тур [13,16]. Созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц негiзгiлерiне ЖYрек-к;антамыр ЖYЙесiнiц аурулары, к;атерлi iсiктер, екпенiц созылмалы аурулары, психикалы; бузылыстар жэне кант диабет жатады [10,13,23].
Жыл сайын созылмалы аурулармен ауыратын нау;астар саны артып келедi, олар ецбекке ;абыеттшгшен айырылып, ауыр ас;ынуларга жэне уза; уа;ыт шыгынмен емдеуге, оныц iшiнде стационарлы; емдеу ;ажеттшпне экеп со;тырады [9].
ДД¥ мэлiметтерi бойынша созылмалы инфекциялы; емес аурулардан жыл сайын 41 миллион адам еледь бул элемдеп барлы; елiм жагдайыныц 71%-н ;урайды. Уа;ытынан бурын болатын елiм жагдайларыныц 85%-дан астамы кiрiс келемi темен жэне орташа децгейдегi елдерде кездеседь Созылмалы инфекциялы; емес аурулардан елiм ;урылымында ЖYрек-к;антамыр ЖYЙесiнiц аурулары кеп Yлесiн алады, одан кейiн iсiк аурулары, тынысалу ЖYЙесiнiц аурулары жэне ;ант диабетi тур, ягни созылмалы инфекциялы; емес аурулардан болатын барлы; елiм жагдайларыныц 81%-ы осы терт аурулар тобына келiп отыр [10].
Созылмалы инфекциялы; емес аурулар ;огамды; денсаулыада, денсаулы; са;тау ЖYЙесiне ;ауш тудырады жэне кептеген елдердiц экономикалы; дамуына кедергi келтiредi. Созылмалы патологиясы бар аурулар децгешнщ жогары болуы жэне ;ауш факторларыныц айтарлы;тай таралуы тургындар денсаулыгыныц терiс тенденциясына, медицинальщ-элеуметтж жогалтуга жэне экономикалы; шыгынга алып келедi [14,20].
Соцгы жылдары К^аза;станда да созылмалы инфекциялы; емес ауруларды диагностикалауга жэне емдеуге кететiн шыгындардыц есуi бай;алады. Бул шыгындар мемлекеттiц денсаулы; са;тау саласына кететiн барлы; шыгындарыныц 95-96%-н ;урайды. Оган ;оса, елiмiзде профилактикалы; шараларга кететiн шыгынныц Yлесi денсаулы; са;тау саласына кететiн шыгынныц 3%-н ;урайды, ал бул керсеткш ЭЫД¥ елдерде 19%-ы ;урап отыр. Сонды;тан, елiмiзде созылмалы инфекциялы; емес аурулар денсаулы; са;тау саласы Yшiн мацызды мэселелердiц бiрi болып табылады [11].
Кептеген эпидемиологиялы; зерттеулердiц мэлiметтерi бойынша созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц дамуына шылым шегу, артериалды; гипертензия, арты; салма; ;андагы глюкоза мен холестерин децгешнщ жогары болуы, iшiмдiк iшу, физикалы; белсендiлiктiц темен болуы сия;ты кептеген факторлар эсер ететш ай;ындалган. Созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц дамуына эсер ететiн ;ауш факторларыныц алдын алу бастап;ы медицинальщ-санитарлы; кемек децгешндеп медициналы; ;ызметкерлердщ жумысыныц мацызды багыты болып табылады [16,24].
Цазiргi кезде ауруды алдын алу бойынша шаралардыц басымдыгы денсаулы; са;тау саласындагы мемлекеттiк саясаттыц непзп принциптерiнiц бiрi болып табылды. Бул созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц таралуын азайтуда жаца шешiмдердi табуга эсер етедi [12,17,19]. Созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц алдын алу мен емдеудеп жэне аурудыц негiзгi керiнiстерiн ба;ылаудагы басым багыттарыныц бiрi наукастарды езiн-езi бас;аруга жэне езiне-езi кемек керсетуге уйрету болып табылады. Aуруды бас;ару - бул жеке адамныц созылмалы ауруларга тэн симптомдарды, емдеудi, емiр салтыныц физикалы; жэне психологиялы; а;ыры мен езгерiстерiн бас;ару ;абшеттшп [6]. Disease Management тужырымдамасы ондаган жылдар бурын медициналы; ;ызмет керсетуде соцгы жылдарда туындаган бiрк;атар мэселелерге жауап ретшде усынылды. Disease Management - нау;астыц функционалды; мYмкiндiктерiн жузеге асыруды барынша ;амтамасыз ететiн, аурулардыц даму ;аушн, мYгедектiгi мен елiм-жiтiмдi темендететш жэне денсаулы; са;таудыц енiмдiлiгi мен рентабельдшпн жаца децгейге кетеретiн жаца ;урылымдалган ЖYЙелiк тэсiл. Aуруды бас;арудыц американды; ;ауымдастыгыныц (DMAA) аны;тамасына сэйкес Disease Management - халы;тыц денсаулыгын са;тау ма;сатында Yйлестiрiлген араласулар мен
коммуникациялар ЖYЙесi, бул жагдайда нау;астыц денсаулыгын ;оргау бойынша KYш-жiгерi елеулi болып табылады. Бул тэсiлдiц ерекшелИ нау;ас;а медициналы; кемек алу кезшде эртYрлi факторлар эсерiнен туындауы мYмкiн ез мiнез-кyлыктары мен сезiмдерiн бас;аруда негурлым кyзыреттi болуга кемектеседi. Тужырымдама эсiресе созылмалы аурулар кезiнде тшмдь Aуруды бас;ару денсаулы; са;тауды жоспарлау мен ;амтамасыз етудiц оцтайлы тэсш ретiнде халы;аралы; ;олдауга ие. [13]. Созылмалы инфекциялы; емес аурулардан болатын мерзiмiнен бурын елiм-жiтiмдi жэне мYгедектiктi темендету Yшiн 30-дан аса елде медициналы; кемек керсетуде профилактикалы; жэне ЖYЙелiк тэсiлге негiзделген «Aуруларды бас;ару багдарламасы» енгiзiлдi [1,5,18]. Цаза;станда созылмалы инфекциялы; емес аурулар мэселесiнiц езектшпн, халы;аралы; тэжiрибенi ескере отырып, алгаш рет созылмалы инфекциялы; емес аурулар патологиясы аньщталган тургындар арасында ауруларды бас;ару жобасын пилотты айма;тарда енпзу 2013 жылдан бастап ЖYзеге асырыла бастады. Aуруларды бас;ару багдарламасын енпзу бастап;ы медициналы;-санитарлы; кемектiц жацгыруы жэне басым дамуы ретiнде Цаза;стан Республикасыныц денсаулы; са;тау саласын дамытудыц 2016-2019 жылдарга арналган «Денсаулы;» мемлекеттiк багдарламасыныц басты багыттарыныц бiрi болып табылады [8,17,19].
Aуруларды бас;ару багдарламасын енгiзу созылмалы инфекциялы; емес аурулардыц алдын алу жэне олармен ^рес мэселелерiнде, нау;астардыц ез денсаулыгы Yшiн орта; жауапкершiлiгiн арттыруда, медициналы; ;ызметкерлердщ езара iс-эрекетiн жа;сартуда жэне мYмкiн ас;ынуларды немесе жай-KYЙiн ауырлатуды болдырмауга багытталган ;олда бар барлы; ресурстарды пайдалануда елеулi езгерiстер кажеттiгiнен туындады. Aуруларды
Вестник Ка^НЖУ №2-2019
баскару багдарламасы - бул денсаулык сактау саласыныц шыгындарын азайту жэне интеграцияланган кемек керсету аркылы аурудыц аскынуын темендету немесе алдын алу жолымен созылмалы аурулары бар наукастардыц емiр сапасын жаксарту концепциясы. Ауруларды баскару багдарламасы - бул созылмалы аурулармен ауыратын наукастардыц белгiлi бiр топтарына арналган, езiндiк баскару пен езiне езi кемек керсетудiц мацызды компонентi болып табылатын Yйлестiрiлген жэне бiрiктiрiлген медициналык эрекеттер мен коммуникациялардыц ЖYЙесi. Багдарлама «Пилоттык жоба аясында созылмалы инфекциялык емес ауруларды баскарудыц кейбiр сурактары» туралы буйрыгы мен 2017-2019 жылдарга Ауруларды баскару багдарламасыныц Жол картасыныц жоспары бойынша ЖYзеге асырыла бастады [21]. Ауруды баскару багдарламасын енпзу бiрнеше кезецдерден турады. Бiрiншi кезец - багдарламага катысатын наукастарды аныктау. БМСК кызметкерлершщ негiзгi мiндеттерiнiц бiрi багдарламага катысатын патологиясы бар наукастарды аныктау болып табылады. Багдарламага созылмалы инфекциялык емес аурулар ретiнде артериалдык гипертензияныц II жэне III сатысындагы наукастар (косарланган, ауыр созылмалы аурулары жок), II типтi кант диабе^мен ауыратын наукастар (компенсация, субкомпенсация сатысындагы, ауыр аскынулары жок) жэне кауш факторлары бар созылмалы ЖYрек жет^пеушшпмен ауыратын наукастар катыса алады.
Ауруларды баскару багдарламасыныц тиiмдiлiгi медициналык кызметкерлердщ тургындармен тыгыз жумыс жасауына байланысты. Цант диабетi, артериалдык гипертензия жэне созылмалы ЖYрек жетiспеушiлiгiмен ауыратын наукастарга кемек керсетудi уйымдастырудагы мацызды мшдеттердщ бiрi бекiтiлген халык арасында осындай наукастарды аныктау процесiн уйымдастыру болып табылады. Цазiргi уакытта созылмалы ауруларды халыктыц нысаналы топтарын профилактикалык медициналык тексеру (скринингтер), сэйкес шагымдары бар наукастардыц ездiгiнен каралуы бойынша аныктайды [12].
Багдарламага катысатын созылмалы аурулары бар наукастарды аныктап алган соц келесi кезецде наукастарга сауалнама ЖYргiзiледi. Сауалнама багдарлама туралы тургындардыц акпараттану децгейiн, тургындарга арналган багдарлама туралы акпараттыц ец Yздiк арнасын, багдарламага катысу-катыспау келiсiмi жэне олардыц себептерiн, наукастыц багдарламага катысуга ынталану децгейiн жэне наукастыц не ^тетшш аныктау Yшiн ЖYргiзiледi. Егер наукас багдарламага катысуга келiсiм берсе, кешн оган тагы да оныц багдарламага катысуыныц артыкшылыктарын, наукастыц багдарлама шецбершде кукыгы бар екендiгiн, сондай-ак оныц мшдеттерш тYсiндiру кажет. Багдарламага катысатын наукас пен медициналык уйым арасында Ауруларды баскару багдарламасына катысуга Келiсiм жасалады. Келiсiмде медициналык уйымныц да, наукастыц да жауапкершшп мен мiндеттерi жазылады [21].
Германияда Ауруларды баскару багдарламасын ЖYргiзу тэжiрибесi келiсiм-шарт жасалган сэттен бастап денсаулык сактау кызметкерлерi клиникалык нускаулыктардыц соцгы усыныстарына сэйкес адамды емдеуi, усынылатын ережелердi катац сактауы жэне барлык кужаттаманы компьютерге мукият енгiзуi тиiс екенiн керсетедь Сондай-ак денсаулык сактау кызметкерлерiнен жеке емдеу максаттарын аныктау талап етыедь бул аурудан зардап шегетiн эрбiр адаммен бiрге iстеу керек, содан кешн жеке емдеу жоспарын эзiрлеу кажет. Эрбiр наукас алгашкы медициналык кемек керсететш дэрiгерге тiркелу, накты мэселелер бойынша бiлiм беру семинарларына бару жэне емханага немесе дэр^ерлж амбулаторияга Yнемi бару керек [4].
Наукастарды езiне-езi кемек керсетуге Yйрету Ауруларды баскару багдарламасыныц ажырамас белИ болып табылады. Медициналык кызметкерлер ауруларды баскару багдарламасы шецберiнде сапалы медициналык кемек керсетуде, сондай-ак наукастарды олардыц ауруы туралы
жэне ез жагдайын жаксы баскаруды Yйрету де мацызды роль аткарады.
8зiн-езi баскару - бул наукастардыц емдеу процесше белсендi катысуы. 8зiн-езi баскарудыц максаты -созылмалы аурудыц денсаулык жагдайына жэне тiршiлiк эрекетiне эсерш темендету. 8з-езiне кемек керсетудi колдау езiне деген сенiмдiлiкке жетуде тшмдь езiне-езi кемек керсетуге жэне емнщ нэтижесiн жаксартуга экелетiн эрекеттердi тацдауда акпаратты дэстYрлi беру жэне наукастарды окытудан бастап оларга кемек керсетшгенге дейiнгi медициналык кызметкерлердiц релш кецейтедi [18]. Дэрiгерлер наукаска ауруы туралы жан-жакты усыныстар бергенiмен, бул наукастыц емiрiнде кездесетiн кез-келген жагдайды толык камти алмайды. Барлык созылмалы ауруларды амбулаториялык жагдайда наукастардыц ездерi белсендi ем ЖYргiзбей сэттi емдеу мYмкiн емес. Мысалы, диабеттi емдеу адамнан кептеген арнайы бiлiм мен дагдыларды талап етедi. Эрине, мундай дагдыларды игеру Yшiн медициналык мамандардыц катысуымен арнайы дайындык кажет. Терапевтж окытудыц негiзгi максаты ауру туралы акпаратты беру гана емес, емдж эсердi керсету болып табылады [12].
Емханалар жанында наукастарды ез-езше кемек керсету кагидаларына, ез денсаулыгына дурыс карым-катынас жасауга Yйрететiн, салауатты емiр салты бойынша акпараттык материалдармен камтамасыз ететiн денсаулык мектептерi жумыс iстейдi. Денсаулык мектептерi кант диабету ЖYректiц ишемиялык ауруы, артериалдык гипертония, инсульттан кейшп жагдайлар, асказан-шек жолдарыныц, онкологиялык аурулар, психикалык аурулар жэне т.б. созылмалы инфекциялык емес аурулары бар наукастар Yшiн уйымдастырылады [16,22]. Денсаулык мектептершде окытудыц эдiснамалык негiзi арнайы эзiрленетiн багдарламалар болып табылады. Багдарламаныц курылымы келемдi накты реттеудi жэне материалды баяндаудыц белгiлi бiр дэйектшгш бiлдiредi. Эрбiр белiм Yшiн оку максаттары калыптасады жэне кернекi материалдардыц кажеттi жиынтыгы, сондай-ак бiлiм мен дагдыларды мецгеруге, кайталауга жэне бекггуге багытталган педагогикалык тэсiлдер айтылады. Наукастарды аудио-визуалды куралдар: буклет, брошюра, жадынама, алгоритмдер тYрiндегi кернекi материалдармен камтамасыз етедь
Окытудыц негiзгi тYрлерi топтык жэне жеке болып табылады. Диабет мектебi кебiне ересектермен жумыс ^теу кезiнде жеке окытудан элдекайда тшмдь ейткенi тэжiрибемен белiсу, баскалардыц же^слктерш бакылау жэне осындай жетiстiктерге кол жетизуге умтылу мYмкiндiгi пайда болады.
Теориялык бiлiмдерден баска, денсаулык мектептершде мшдетт тYPде езiн-езi бакылауга катысты практикалык дагдылар берiледi. Осылайша диабет кезшде кан глюкозасын ез бетшше бакылауга, инсулиндi инъекциялау техникасына, аякты KYту, дурыс тамактануды тацдауга, физикалык ЖYKтемелерге жэне жалпы еркiн емiр салтын ЖYргiзуге YЙрету кажет. Окытудыц кажетт компонентi "наукастыц жеке KYнделiктерiмен" жумыс iстеу болып табылады. Артериалдык кан кысымы немесе кан глюкозасын езiн-езi бакылау нэтижелерiн наукас KYнделiкке енпзедь ол ез бетiнше емдеу жэне оны кейiннен дэрiгермен талкылау Yшiн негiз болып табылады. Наукас базистж препараттардыц дозасын езi езгерте алады немесе болашакта аскынулардыц дамуына жол бермеуге мYмкiндiк беретiн колайлы мэндерге кол жетюзе отырып, езiнiц тамактануын тYзете алады. Бiлiм алушылар ЖYргiзетiн KYнделiктер негiзiнде кателердi талдау жэне сабакта талкылау кезiнде тYсiнiксiз калган мэселелердi тYсiндiру ЖYргiзiледi [12].
Осылайша, наукастарды окыту езiн-езi бакылауды жаксартады, емделушiлердiц емге бейiмдiлiгiн арттырады. "Денсаулык мектептершде" окыту нэтижесшде наукастардыц емiр CYPу сапасы жаксарады, ауруханага жаткызу мен жедел медициналык жэрдем шакырулар саныныц темендеуi байкалады.
Vestnik KazNMU №2-2019
Наукастарды журпзу кезшде непзп бакылау жасайтын мамандардыц 6ipi учаскелiк дэрiгерлер болып табылады. Учаскелж дэрiгерлер багдарламага катысатын наукастардыц непзп кауш факторларын аныктау; С8С дэрiгерiмен бiрге кауiп факторларын темендету бойынша жеке багдарламалар дайындау; ауруларды баскару багдарламасы туралы наукастар арасында тYCШдiру; наукастыц катысу картасын толтыру жэне наукастыц жеке жоспарын жасау; «Денсаулык мектептершде» сабак ЖYргiзу Yшiн топтарды уйымдастыру; наукасты емдеу жэне ЖYргiзу Yшiн мультитэртiптiк топка катысу; наукастыц e3^-e3i бакылау KYнделiгiн ЖYргiзу жэне усыныстарга бейiмдiлiгiне мониторинг жасау; наукаспен Yнемi байланыста болу; жеке жоспарга немесе керсеткiштерге сэйкес мамандарды тексерудi, кецес берудi уйымдастыру; ауруларды баскару багдарламасына катысатын наукастар туралы деректердi жинау жэне талдау жумыстарын аткарады [12]. Келiсiмге сэйкес медициналык уйым багдарламага катысатын наукаспен Yнемi карым-катынас жасай отырып, наукаска динамикалык бакылау жасайтын мультитэртэптiк топ курады. Бул мамандар барлык топ мYшелерiмен жэне БМСК баска да мамандарымен тыгыз жумыс жасауы керек. Мультитэртштж топтыц курамындагы мамандар жетекшiлiк ететш нозологияга байланысты белiнедi. Мультитэртэптiк топ курамына дэрiгер терапевт немесе жалпы тэжiрибе дэрiгерi, дэрiгер-кардиолог, дэр^ер-реабилитолог, дэр^ер-офтальмолог, дэрiгер-эндокринолог, дэрiгер-диетолог немесе тамактану сурактары бойынша окытылган орта медициналык кызметкер, салауатты емiр салтыныц маманы, наукастарга кецес беру жэне окыту бойынша медбике, наукастарга телефон аркылы кецес беретш медициналык кызметкер, элеуметтж кызметкер, психолог жэне баскалары юредь
Топ мYшелерiнiц мiндеттерi шецберiне окыту, медициналык кемек жэне емдеу, шм ережелердi эзiрлеу, iс-шаралар еткiзу жэне мониторинг юредь Медицина кызметкерлерiнiц кепшшп, ал кейде оларга емделушiлер де кемектеседь бiлiм мен кузыреттiлiкке байланысты осы мшдеттердщ барлыгын немесе бiр белiгiн орындайды, бул олардыц бiлiмiмен едэуiр дэрежеде айкындалады. Топ мYшелерiнiц эркайсысыныц ез мамандану саласы мен дагдылары бар. Белгiлi бiр санаттагы мамандар, мысалы, диабетпен ауыратын наукастыц аягын KYту немесе мейiрбике id саласында осы санаттагы кызметкерлер Yшiн белгiленген кукыктык жэне кэсiби талаптарга сэйкес жумыс iстейдi. Мамандардыц эркайсысы шектеулi бiлiмi мен кузыреттiлiгi бар екенш умытпау керек, сондыктан кажет болтан жагдайларда наукаска кецес беруi кажет немесе баска маманга жiберу керек [12,17,18,21]. Ауруларды баскару багдарламасыныц соцгы кезецi наукастар туралы алынган мэлiметтерге мониторинг жасау жэне нэтижелерш багалау болып табылады. Багалау кызмет - багдарламаныц мацызды белiгi. Мониторинг -дэстYрлi емдеумен салыстырганда ауруды баскару женiндегi багдарламалардыц тиiмдiлiгiн багалау, сондай-ак багдарламаларга канагаттанушылык децгейiн аныктау. Наукастыц картасы мен индикаторларды пайдалана отырып, наукастардыц баскару багдарламасына катысуы
барысында алынган барлык нэтижелердi ^ркеу ете мацызды. 8зiн-езi бакылау KYнделiктерi ерекше рел аткарады. Гликемияныц ^нделжэт мониторингiнiц немесе артериалдык кысымды елшеудщ алынган нэтижелерi, сондай-ак колданылатын дэршк заттардыц дозалары, наукастыц пiкiрi бойынша артериалдык кысым немесе глюкозаны бакылауга эсер етуi мYмкiн окигалар, езiн-езi бакылау KYнделiгiне жазылатын талдау жэне кейшп эрекеттер Yшiн Yлкен акпарат бередi. Тиiстi туракты жазбалары бар ^нделж ез бетiнше де, дэр^ермен кецес беру кезiнде де емдеудi тYзету Yшiн негiз болып табылады. взш-езi бакылау KYнделiгiн ЖYргiзбейтiн емделушшерге, аурудыц жаксы бакылауына кол жетюзу жэне оныц ауруын баскару киын.
Казiрri уакытта диагностика мен емдеудiц тиiмдi эд^терш дамытудыц аркасында кант диабетi, артериялык гипертензия сиякты созылмалы аурулардыц кепшшп толыгымен емдеуге болмайтын болса да, аскынулардыц алдын алуды сенiмдi бакылауга жэне камтамасыз етуге болады [12]. влiм-жiтiм жэне емiр CYPу мерзiмiне эсерiн багалайтын зерттеулер нэтижелерi, Ауруларды баскару багдарламасына катыспаган наукастармен салыстырганда, багдарламага катыскан наукастар тобына оц эсер еткенш керсеткен.
Германияда Ауруларды баскару багдарламасы 10 шакты жыл бурын енгiзiлген. ЖYргiзiлген зерттеулер нэтижесi АББ-на катыспайтын наукастарга караганда Ауруларды баскару багдарламасына катысатын наукастар тобына оц эсер керсеткен. Германиядагы 2 типт кант диабетiне арналган бул багдарлама мэлiметтерi наукастарды окытуда жаксарганын, ягни баскарушы принциптердiц катац сакталганын керсетть Бiрак та шылым шегу, семiздiк немесе HbA1c бакылауда айтарлыктай жаксарулар байкалмады [3,15].
Сол сиякты АКШ-та жэне Финляндияда еткiзiлген Аруларды баскару багдарламасы шецберiнде гипертонияны баскару зерттеулерше катысты, олар инсульт жиiлiгiнiц темендеуш, оныц ерлер арасында таралуын аныктады. Зерттеушiлер бул нэтижелердi гипертонияны бакылауда барлык ресурстардыц наукастардыц ездерiн, олардыц туыстарын, медицина кызметкерлерiн, сондай-ак санитарлык азарту, соныц iшiнде букаралык акпарат куралдарыныц белсендi катысумен байланыстырды [2,7].
Осылайша, Ауруларды баскару багдарламасыныц басты тиiмдiлiгi наукастыц ез денсаулыгына деген жауапкершiлiгi артады, ез жагдайын бакылау аркылы аурудыц аскынуына жол бермеудi Yйренедi, мультитэртiптiк топ мамандарымен ЖYЙелi байланыс орнатып, олардыц кецестерше бейiмделiп, жагдайын жаксарта алады. Бул багдарлама бастапкы медициналык кемек ЖYЙесiне, жедел жэрдемге, ауруханаларга тYсетiн ЖYKтеменi азайтуга ыкпал етедi. Ец бастысы наукастыц емiр сапасын арттыруга, емiр-жасын узартуга мYмкiндiк бередi. Ауруды баскару багдарламаларын енгiзу созылмалы инфекциялык емес аурулардыц Yздiк керсеткiштерiне ыкпал етедь бiрак бул наукастыц гана емес, бYкiл денсаулык сактау ЖYЙесiнiц ^ш-жiгерiн талап етедi.
Вестник КазНМУ №2-2019
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М
1 Egginton JS, Ridgeway JL, Shah ND, et al. Care management for Type 2 diabetes in the United States: a systematic review and metaanalysis // BMC Health Serv Res. - 2012. - №12. - Р. 15-21.
2 Luepker RV, Murray DM, Jacobs DR, Mittelmark MB, Bracht N, Carlaw R, Crow R, Elmer P, Finnegan J, Folsom AR, Grimm R, Hannan PJ, Jeffery R, Lando H, McGovern P, Mullis R, Perry CL, Pechacek T, Pirie P, Sprafka JM, Weisbrod R, Blackburn H. Community education for cardiovascular disease prevention: risk factor changes in the Minnesota Heart Health Program // Am J Public Health. - 1994. - №84. - Р. 1383-1393.
3 Michael Mehring, Ewan Donnachie, Florian Cornelius Bonke, Christoph Werner and Antonius Schneider1Disease management programs for patients with type 2 diabetes mellitus in Germany: a longitudinal population-based descriptive study // DiabetolMetabSyndr. - 2017.
- №9. - Р. 91-94.
4 Nagel H, Baehring T, Scherbaum WA. Implementing Disease Management Programs for Type 2 Diabetes in Germany // Managed Care. -2006. - №2. - Р. 50-53.
5 Pimouguet C, Le Goff M, Thiebaut R, Dartiques JF, Helmer C. Effectiveness of disease-management programs for improving diabetes care: a meta-analysis // CMAJ. - 2011. - №183. - Р. 115-127.
6 URL: soz.zdravkrg.kz/
7 Tuomilehto J, Nissinen A, Wolf E, Geboers J, Piha T, Puska P. Effectiveness of treatment with antihypertensive drugs and trends in mortality from stroke in the community // BMJ. - 19857 - №291. - Р. 857- 861.
8 URL: www.mzsr.gov.kz
9 URL: www.rcrz.kz
10 URL: www.who.int
11 URL: www.zakon.kz
12 Актаева Л.М., Гаркалов К.А., Кулкаева Г.У. Внедрение программ управления заболеваниями в практическое здравоохранение: Методические рекомендации. - Астана: 2013. - 39 с.
13 Бойцов С.А., Чучалин А.Г. Профилактика хронических неинфекционных заболеваний. Рекомендации. - М.: 2013. - 138 с.
14 Грузева Т.С. Борьба с хроническими неинфекционными заболеваниями: Европейский и Украинский контекст // Здоровье -основа человеческого потенциала: проблемы и пути их решения. - 2013. - №1. - С. 96-101.
15 Калмаханов С.Б., Кошербаева Л.К., Текебаева С.У., Жумакожаева М.М, Бектасова А., Берикханова Б. Анализ удовлетворенности пациентов в участии программы управления заболеванием по сахарному диабету // Вестник КазНМУ. - 2018. - №1. - С. 386-389.
16 Касапов К.И. Медико-социальные обоснование развития сети школ для обучения самоконтролю пациентов с хроническими неинфекционными заболеваниями // Вестник Всероссийского общества специалистов по медико-социальной экспертизе, реабилитации и реабилитационной индустрии. - 2013. - №1.- С.19-21.
17 Кулкаева Г. Внедрение программы управления хроническими заболеваниями в Республике Казахстане // Онкология и радиология Казахстана. - 2015. - №37(3). - С. 8-9.
18 Кулкаева Г.У. Методы управления собственным здоровьем // Международный научно-исследовательский журнал. - 2015. -№9(40). - С. 52-53.
19 Цазацстан Республикасыныц денсаулык; са;тау саласын дамытудыц 2016-2019 жылдарга арналган «Денсаулык;» мемлекеттж багдарламасы.
20 Лисицын Ю.П. «Модус» здоровья россиян // Экономика здравоохранении. - 2001. - №2(52). - С. 32-37.
21 Пилотты; е^рлерге созылмалы инфекциялы; емес ауруларды бас;ару багдарламасын енпзу туралы Цаза;стан Республикасы Денсаулы; са;тау министршщ 2013 жылгы 5 сэуiрдeп № 211 буйрыгы.
22 Сагеев С.С. Школа здоровья для пациентов — важнейший фактор качества медицинской помощи // Вестник КазНМУ. - 2012. -№1. - С. 400-404.
23 Толеу Е.Т., Каусова Г.К.. Организационные технологии в управлении сердечно-сосудистыми заболеваниями // Вестник КазНМУ.
- 2017. - №4. - С. 303-305.
24 Тюлюбаева Ж.С., Гаркалов К.А. Ответственность пациентов с хроническими заболеваниями в рамках «Программы управления заболеваниями» // Менеджер. - 2014. - №3(12). - С. 35-37.
С.Т. Тажбенова, Л.С. Ермуханова
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, г.Актобе, Казахстан
ПРОГРАММА УПРАВЛЕНИЯ ХРОНИЧЕСКИМИ НЕИНФЕКЦИОННЫМИ ЗАБОЛЕВАНИЯМИ
Резюме: Хронические неинфекционные заболевания остаются одной из актуальнейших проблем современного здравоохранения. Анализ многочисленных отечественных и зарубежных исследований подтвердил, что большинство хронических неинфекционных заболеваний, можно предотвратить. В этом обзоре уделено внимание актуальным вопросам профилактики хронических неинфекционных заболеваний и управлении группами риска в Республике Казахстан. Рассмотрена Программа управления заболеваниями как наиболее эффективный метод управления собственным здоровьем населения больных хронических неинфекционных заболевании.
Ключевые слова: хронические неинфекционные заболевания, управления болезнью, программа управления заболеваниями.
S. Таzhbenova, L. Yermukhanova
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, Aktobe, Kazakhstan
CHRONIC NONCOMMUNICABLE DISEASE MANAGEMENT PROGRAM
Resume: Chronic noncommunicable diseases remain one of the most urgent problems of modern health care. Analysis of numerous domestic and foreign studies has confirmed that most chronic noncommunicable diseases can be prevented. This review is devoted to topical issues of prevention of chronic noncommunicable diseases and management of risk groups in the Republic of Kazakhstan. The program of management of diseases as the most effective method of maintaining own health of the population of patients with chronic noninfectious diseases is considered.
Keywords: chronic noncommunicable disease, disease management, disease Self-Management Program
