Научная статья на тему 'СОВЕТ ДАВЛАТИНИНГ ФАРҒОНА ВОДИЙСИГА МАЬМУРИЙ СОХАДА КИРИТГАН ЯНГИЛИКЛАРИ'

СОВЕТ ДАВЛАТИНИНГ ФАРҒОНА ВОДИЙСИГА МАЬМУРИЙ СОХАДА КИРИТГАН ЯНГИЛИКЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
27
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Туркистон АССР / съезд / совет / иқтисодий совет / област / уезд / район / округ. / Turkestan ASSR / soviet / economical soviet / oblast / uezd / district / okrug.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Шамшиддинов Бахриддин Шаробиддин Ўғли

Ўрта Осиё Советлар қўлига ўтгандан кейин у ерда ҳар томонлама ўзларига қулайлик яратиш мақсадида ислоҳот ўтказади. Ушбу ҳолат маъмурий соҳада айниқса яққол кўзга ташланадиган янгиликларни кириб келиши билан изоҳланади. Шундай ислоҳотлардан бири Фарғона водийсида ҳам бўлиб ўтади. Мақолада охирини ўйламасдан, шошилинч қабул қилинган қарор ва буйруқлар маҳаллий аҳолига бир қатор ноқулайликлар туғдириш билан бир вақтда анчагина зиён келтиргани кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The Soviet Union is doing its best to reform Central Asia in order to get comfortable. This situation is explained by the introduction of innovations, especially noticeable in the administrative sphere. One of these reforms will also take place in the Ferghana Valley. The article shows that decisions and orders made in a hurry, without hesitation, caused a number of inconveniences to the local population and at the same time caused great damage.

Текст научной работы на тему «СОВЕТ ДАВЛАТИНИНГ ФАРҒОНА ВОДИЙСИГА МАЬМУРИЙ СОХАДА КИРИТГАН ЯНГИЛИКЛАРИ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

СОВЕТ ДАВЛАТИНИНГ ФАРГОНА ВОДИЙСИГА МАЬМУРИЙ СОХАДА

КИРИТГАН ЯНГИЛИКЛАРИ Шамшиддинов Бахриддин Шаробиддин угли

Андижон Машинасозлик институти Гуманитар фанлар кафедраси стажёр укитувчи baxriddinshamshiddinov@gmail.com. +998914932297 https://doi.org/10.5281/zenodo.7319601

Аннотатция. Урта Осиё Советлар цулига утгандан кейин у ерда уар томонлама узларига цулайлик яратиш мацсадида ислоуот утказади. Ушбу уолат маъмурий соуада айницса яццол кузга ташланадиган янгиликларни кириб келиши билан изоуланади. Шундай ислоуотлардан бири Фаргона водийсида уам булиб утади. Мацолада охирини уйламасдан, шошилинч цабул цилинган царор ва буйруцлар мауаллий ауолига бир цатор ноцулайликлар тугдириш билан бир вацтда анчагина зиён келтиргани курсатиб берилган.

Калит сузлар: Туркистон АССР, съезд, совет, ицтисодий совет, област, уезд, район, округ.

Аннотация. Советский союз всячески проводит реформы в Средней Азии, чтобы устроиться поудобнее. Такая ситуация объясняется внедрением нововведений, особенно заметных в административной сфере. Одна из таких реформ пройдет и в Ферганской долине. В статье показано, что решения и распоряжения, принятые в спешке, без раздумий, доставляли ряд неудобств местному населению и в то же время наносили большой ущерб.

Ключевые слова: Туркестанская АССР, congress, совет, хозяйственный совет, область, уезд, район, округ.

Abstract. The Soviet Union is doing its best to reform Central Asia in order to get comfortable. This situation is explained by the introduction of innovations, especially noticeable in the administrative sphere. One of these reforms will also take place in the Ferghana Valley. The article shows that decisions and orders made in a hurry, without hesitation, caused a number of inconveniences to the local population and at the same time caused great damage.

Keywords: Turkestan ASSR, soviet, economical soviet, oblast, uezd, district, okrug.

Узбекистон Республикаси Президентли Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномасида миллий узлигимизни англаш, ватанимизнинг кадимий ва бой тарихини урганиш, бу борада илмий тадкикот ишларини кучайтириш гуманитар сох,а олимлари фаолиятини х,ар томонлама куллаб-кувватлаш лозимлиги курсатилди. "Утмишга берилган бах,о, - дейилади мурожаатномада, - албатта, холисона, энг мух,ими турли мафкуравий карашлардан х,оли булиш зарур". Утмишдаги буюк саркарда ва арбобларимизнинг ёшлар онгига сингдириш, уларда миллий гурур ва ифтихор туйгуларини кучайтиришга алох,ида эътибор каратиш кераклиги айтилди.

Миллий тарихсиз миллий гоя ва миллий мафкурани узи булмайди. Шундай экан, миллий тарихимиз кандай кечган булса, шундайлигича яратмасдан туриб, миллий гояни х,ам, миллий мафкурани х,ам тасаввур этиб булмайди. Айни вактда Ватан тарихини билиш узликни англаш хдмдир. Миллатни миллат, халкни халк килиб танитадиган х,ам миллий тарихдир. [1]

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

1917 йил октябрь тунтаришидан олдинги Туркистоннинг маъмурий тузилиши XIX асрда Россия империяси томонидан жорий этилган булиб, улка вилоятлар, уездлар ва волостларга булинган эди.

Совет хокимиятининг дастлабки йилларида янги хукумат чоризмдан мерос булиб колган маъмурий-худудий тизимни саклаб колди. 20-йилларнинг бошларида эски маъмурий-худудий тизимни ислох килишга киришилди.

1922-1923 йилларда Бутунтуркистон Советларининг X ва XII съездларида улкани кайта районлаштириш масаласи кутарилди. 1924 йил бахоридан Туркистон АССР МИ^ режалаштириш органлари томонидан республикани кайтадан районлаштиш ва уларнинг маъмурий бошкарув масалалари буйича ишлар бошлаб юборилди.

1924 йилда Туркистон АССР Иктисодий совети хузуридаги Давлат районлаштириш режа комиссияси томонидан Туркистон Республикасини маъмурий жихатдан кайта ташкил этиш режаси ишлаб чикилди. Режага кура, Туркистон АССРда Помир райони билан бирга жами 12 та округ ташкил этилиши белгиланди. Буларндан иккитаси - Андижон ва ^укон округлари Фаргона водийси худудида, собик Фаргона области урнида ташкил килинган эди.

ТАССР таркибидаги ^укон округи мухим ахамиятга эга округлардан бири булган. Туркистон районлаштириш комиссиясининг 1923 йилдаги маълумотларига караганда, ^укон округининг чегараларини 20 - йилларда Фаргона областининг Наманган ва ^укон уездларини шимоли-шаркий кисми хамда Самарканд областининг Хужанд уезди худудларида тузиш режалаштирилди. Кейинчалик ^укон округи худуди Хужанд уездидаги, Нов, Унжи, Гулакандоз, ^истахуз, Богча-Исфара, Чанкули ва Урал волостлари худудини эгаллаган. ^укон округи чегаралари Авлиёота уезди чегараларидан бошланиб, жануб ва жануби-гарбга караб йуналган. Бундан ташкари, Сирдарё областининг Тошкент, Мирзачул уездининг Сирдарё районигача, Сирдарё районидан жанубга - Туркистонгача чузилган. Округ худуди кейинчалик Самарканднинг жанубий кисми ва Бухоро Республикаси, шимоли-шаркда Фаргона областининг Фаргона ва Андижон уездлари ва шимолда Еттисув областининг Пишпек уезди билан чегараланган.[2, 4]

Марказнинг районлаштириш буйича тузган давлат режалаштириш комиссияси маълумотларига караганда, Туркистон АССР таркибидаги ^укон округининг худуди 36 минг квадрат верст булиб, бу худудда карийб 1 млн ахоли истикомат килган. ^укон округи ахоли зичлиги буйича Туркистон Республикасида биринчи уринда булиб, бир кв, верстга уртача 28,8 киши тугри келган.

Андижон округи собик Фаргона областининг Фаргона, Андижон, Уш уездлари асосида ташкил килинган ва вилоятнинг шаркий кисмини эгаллаган. Округ шимоли-шаркда Еттисув вилояти билан, жануби-шаркда Хитой билан, жанубда Бухоро Республикасининг Помир райони билан, гарбда ва шимоли- гарбда Фаргона вилоятининг ^укон ва Наманган уездлари билан чегарадош булган. Андижон округи худуди 49,7 минг кв. верст булиб, 1917 йилги маълумотга кура, бу худудда 1 миллионга якин ахоли истикомат килган. Андижон округида хам ахоли зичлиги жуда юкори булиб, 1 кв. верстга уртача 17,1 киши тугри келган.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

1924 йилги районлаштириш буйича ^укон округи таркибига 18 та, Андижон округи таркибига 22 та район кирган. Аммо ТАССРдаги бу маъмурий кайта ташкил этиш узок амал килмади.[3, 131-132]

ТАССР урнида бир нечта алохида республикаларнинг ташкил этилиши муносабати билан ахоли уртасида хавотирлик ва нотинчликлар келиб чикди. Жумладан, чегараларни аниклаш масаласида узбек ва киргиз масъул ходимлари уртасида миллий келишмовчиликлар вужудга келаёттани маьлум булган. Айникса, Уш шахри кайси республика таркибига утади ва шахар бошкаруви кайси миллат вакиллари кулида колади, деган муаммо кундаланг булиб колди. Натижада узларини миллат химоячилар сифатида намоён килишга уринаётган айрим гурухлар уртасида тукнашувлар келиб чикади. Вилоят партия комитети чоралар кураётганлигига карамасдан, бундай холат чегараланиш якунланиши кузда тутилган 1 октябрьгача давом этиши мумкинлиги айтилган.[4, 43]

1926 йилда Узбекистонда яна кайтадан районлаштириш утказилади. 1926 йил 10 июнда УзССР МИ^нинг 4 сессиясида республика маъмурий тармокларини кайта ташкил этиш тугрисида карор кабул килинади.

УзССР МИ^ хузуридаги Марказий районлаштириш комиссияси Узбекистондаги районлаштиришни куйидаги принциплар буйича амалга оширишга киришган:

1) ирригация тармокларининг умумий жихатларига;

2) ахолининг миллий белгилар буйича алохида ажралиб яшашига (асосан кишлок советларини ташкил этишда);

3) ахолининг хужалик машгулотларини эътиборга олган холда, улар учун кулай алока йулларини якинлаштиришга;

4) алохида худуддаги ахолининг хужалик ишлаб чикариш хусусиятларини саклаб колишга.

Янги маъмурий тизимни ташкил этишда асосий бирлик районлар хисобланган. Районларни тузишда унинг уз бюджетини ярата олиш имкониятига, сув тармокларининг кулайлигига, алохида кишлокларнинг узаро алока килиш кулайлигига хамда райижрокумларнинг бу худудни идора килиш имкониятларига эътибор берилган.

Шундай булишига карамасдан, ташкил килинган кишлок советлари ва улар буйсундирилган районлар масаласида нокулайликлар узок давом этди. ^укон шахар совети раиси Х,аким Хаджаевнинг 1930 йил 8 декабрда Узбекистон ССР МИ^га юборган мурожаатида Ганжиравон кишлок советига 361 хужалиги булган 2 та кишлок караши, бу кишлоклар ^укон шахридан бор-йуги 3 верст масофада жойлашганлиги айтилган. Юкоридаги кишлок совети район маркази булган Учкуприкдан 8 верст масофада жойлашганлигига карамасдан, Бувайда районига берилган булиб, уни ^укон районига кайтариш суралган. ^укон районига карашли Найман кишлок советини эса (кишлоклар сони 5 та, хужаликлар сони 304 та) ^укондан 42 верст узокликда жойлашганлигини, иктисодий жихатдан Поп райони билан богланганлигини инобатга олиб, Поп районига бериш суралган. Шу ва шу каби худудий муаммолар ахоли ва хужаликлар уртасида норозилик ва нокулайликларни келтириб чикарган, Найман кишлок советининг Чуст-Поп районига утказилиши билан 1931 йилги хосилни ^укон райони йигиб олиши келишилган эди. Аммо Найман кишлок совети худудида етиштирилган хосил, жумладан, камиш Чуст-Поп райони томонидан йигиштириб олинганлиги учун норозилик келиб чиккан. Бундай

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

келишмовчиликлар факат районлар уртасида келиб чикмади, балки янги тузилган республикалар уртасида х,ам шу каби келишмовчиликлар мавжуд эди.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш лозимки, юкоридаги келишмовчиликлар худудий булиниш ва районлаштиришнинг хато ва камчиликларини тулаконли акс эттирса-да, мутасадди рахбарлар бу ишга енгил ва бармок орасидан карадилар. Муаммолар номигагина х,ал килинди, Окибатда эса орадан деярли бир аср вакт утган булса-да, миллатлараро зиддиятлар, трансчегаравий дарёлардан фойдаланиш каби муаммолар хдмон мамлакатларни ташвишга солиб келмокда.

REFERENCES

1. Халк сузи. 2017 йил 4 август.

2. Материалы по районированию Туркестана. Выпуск 1. Краткая характеристика проектируемых округов и районов. -Самарканд: Изд. ЦКР Уз. 1926. -С. 4

3. Материалы по районированию Туркестана. Выпуск 2. Проект админстративно-хозяйственного деления ТССР. Под редакцией Председателя Комиссии по районированию ДЛ.Красновского. — Т.: Изд. ТЭС, 1924. -С. 131-132.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Администрацияси архиви Фаргона вилоят булими. 1087- фонд, 1-руйхат, 45-йигмажилд, 43-варак.

5. УзРМДА, 86-фонд, 1-руйхат, 7314-йигмажилд, 73-варак.

6. УзРМДА, 86-фонд, 1-руйхат, 7314-йигмажилд, 68-варак.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.