CC BY
12СОЦИОЛИНГВИСТИЧКИ АСПЕКТИ НА МАКЕДОНСКИОТ
САТНДАРДИЗАЦША ДО АКТУЕЛНИТЕ ТЕНДЕНЦИИ
Александра Гуркова
Универзитет „ Св. Кирил и Методи) ", Македонка
The paper deals with various aspects relating to Macedonian: from a diachronic aspect the prestige of languages spoken in Macedonia through history shows a variety of languages which had prestige in the region - Greek, Latin, Serbo-Croatian, which had a significant impact on language development as well as the bilingualism and diglossia which were present in the course of several centuries. 2. The standardisation of Macedonian language is an important event regarding the Macedonian nation and state. Krste Misirkov with his work on recognition of Macedonian at the beginning of XXth century, and Blaze Koneski who made a great contribution with his work in the Commission for Literary Macedonian Language during 1944, are the two main figures in Macedonian linguistics concerning the standardisation process. 3. Regarding the status of Macedonian language today it should be pointed out that the change of Article 7 of the Constitution in 2002 has brought a new process in direction of granting an official language status for another language spoken by at least 20% of the population; this could be characterized as a situation which is one step away from bilingualism on the one hand, and on the other - there is a development of abandoning the concept of an official language as a cohesion factor in the country. The integrative role of official languages in European countries is a very common policy concept apart from respecting regional and minority languages, and it should be taken in regard when resolving the language/s status in Macedonia. 4. In reviewing the current linguistic tendencies it is unavoidable to consider the anglicisms in Macedonian used on different levels of language application. It is being viewed as a part of a global process relating to the presence of English as a lingua franca in almost every field of human interaction. 5. The processes regarding the languages in Europe include two developments: the official language status of one particular language vis-à-vis the respect for multilingualism in the European countries and promotion of minority language use. These two processes are not always compatible and they might lead to a situation where "the micronationalisms might diminish the importance of official languages", as Calvet (2002: 185) is pointing out. In this context the language situation in Macedonia should be observed closely in regard to gaining balance between the official language/s and the rights as well as obligations of minority groups.
Во рамките на проучувааето на македонскиот ]азик од социолингвистички аспект треба да се имаат предвид дщахронщата и синхронщата. Истражува&ето на актуелните состэдби упатува кон разгледуваае и на историските процеси и општествените промени коишто придонеле за промена на статусот и престижот на неколку ]азици на Балканот. На територщата на Балканскиот Полуостров уште од антиката се случува контактот на ]азиците, со оглед на тоа што во текот на повеке милениуми се одвивало доселуваае на различни народи, со што се создавале услови за ]азични контакти и интерференцща. Се разбира, старогрчкиот е ]азикот щшто првенствено се одликува со престижна функцща, и тоа во рамките на тогаш познатиот свет. Тоа се должи, се разбира, на]многу на културната и книжевната традицща на Античка Грцща, но и на економската експанзща во колониите. Подоцна, латинскиот претставувал административен ]азик на политичката и воената мок во текот на шест века на Балканот, така што неизбежно
станал еден од важните фактори за конвергентниот развиток на ]азиците, исто како и грчкиот, што претстaвyвa важен елемент за по]авата на балканизмите и за оформувааето на Балканскиот ]азичен одуз. Всушност, близината на ]азиците што се случувала на ниво на разговорен ]азик, значи на ниво на диглосща, ги создава условите за ]азична интерференцща. На то] начин, словенскиот идиом што се употребувал, покра] тоа што претрпувал влщание од класичните ]азици, можел да стане и книжевен, стандардизиран ]азик, и тоа со помош на еден екстралингвистички фактор - христщанството, значи религщата, и црквата на щашто □ било потребно приближуваае до народот. Старословенскиот е првенствено ]азик на богослужбата, и то] со преведувааето на на]важните книги, Стариот и Новиот завет, добива една престижна позицща, рамна на онаа на дотогашните етаблирани литургиски ]азици: хебре]скиот, латинскиот и грчкиот. Создава^ето на првата словенска азбука и преведувааето на Св. Писмо на словенски ]азик, со што то] се поставува во една нормативна рамка и станува книжевен ]азик во чща основа лежи македонскиот народен говор од околината на Солун, претставуваат на]важните моменти за исторщата на словенската култура и цивилизацща. Други ]азици коишто во определен период имале престижен статус се: турскиот односно отоманскиот турски во текот на владееаето на Отоманската имперща, и српскохрватскиот ]азик, како прв службен ]азик во некогашната СФРJ; во Македонща српскиот бил во позицща на престиж и тоа во политичко-административната и во образовната сфера во периодот мегу двете светски во]ни по поделбата на Македонща во 1913, сэ до 1941 год., период во ко]што македонскиот ]азик бил забранет во ]авната комуникацща. Од ово] кус преглед може да се види на каков начин се случувало унапредувааето на статусот на ]азиците преку општествените, административное и економските фактори.
Стандардизацвдата на македонскиот 1азик-
(социо)лингвистички факт
Jaзичнaтa политика претставува еден збир од свесен избор и свесни де^твувааа во врска со односите мегу ]азикот/]азиците и општествениот живот. Таа ги опфака и институционализираните постапки на едно општество со кои може да се влщае на ]азичните форми на ]авната комуникацща и на формирааето на свеста ка] граганите или припадниците на една нацща во врска со овие прашааа. Jaзичното планираае како процес го вклучува планирааето на статусот на ]азикот и планирааето на ]азичниот корпус. Во рамките на вака детерминираните општи поими на еден дел во социолингвистиката, треба да се направи осврт кон стандардизацщата. Таа претставува дел од ]азичното планираае и како процес подразбира дека во ]азикот се содржи нормата што е заснована на конвенцщата изградена преку ]азичната употреба. Стандардизацщата всушност, претставува процес на создаваае експлицитна ]азична норма во некое општество во моментот кога тоа ке почувствува потреба за тоа, а сето тоа е определено и од економски,
2
политички или културноисториски причини (Шкилан 1988: 46). Стандардниот ]азик добива еден посебен општествен статус според сво]ата утилитарност во повеке области и сво]от престиж, и претставува и општествена институцща. Поради сите овие карактеристики, стандардот има особено значеае, пред сэ за говорителите на ]азикот и за државата/ државите во кои се употребува. Во процесот на стандардизацща на македонскиот ]азик еден од на]важните услови претставуваше државотворноста на македонскиот народ, со што беше создадена можност, но и потреба да се воспостави ]азична норма што функционално ке ги обедини македонските говорители. Тоа што во текот на кодификацщата 1944 год. (заклучно со 1945) беа широко прифатени и спроведени идеите што беа поставени од страна на Крсте П. Мисирков 1903 год. во книгата „За македонцките работи" го покажува континуитетот во научниот пристап кон воспоставувааето на стандардно]азичната норма односно на македонскиот стандард. Во текот на самиот процес на стандардизацща важни се два аспекти: - jaзичниот, со щшто се опфакаат карактеристиките на ]азикот и утврдуваае на ]азичната норма; и - општествениот, щшто е надворешно]азичен аспект, поврзан со нацщата и со државотворноста, елементи преку коишто се постигнува и институционализацща на ]азичниот стандард. Овие два аспекти всушност претставуваат основните фактори што придонесоа за воспоставуваае, зацврстуваае и спроведуваае на нормата и тие се подеднакво важни за стандардизацщата. Со оглед на ова, стандардизацщата и македонскиот стандарден ]азик може да се гледаат како еден (социо)лингвистички факт.
За самата стандардизацща што ja опфака стратегщата на сепарацща и оддалечуваае, треба да се има предвид еден друг важен елемент што се однесува и на самото човеково искуство: аспект на щшто се осврна Радо Ленчек (1983: 46,47) во една студща за стандардизацщата на словенските ]азици: „Постои еден друг аспект на стратегщата на сепарацща. Jaзичните планери насекаде целат кон дистанцираае на просторна оска од веке воспоставените соседни ]азици... Од исторщата на словенските литературни ]азици познато е дека планерите на литературниот словачки го базираа нивниот стандард врз централнословачкиот регион, словенечките граматичари и поети- на дщалектите што се наогаат далеку од хрватските граници - во Алпите, современиот бугарски се базира врз североисточните дщалекти. Познато е дека хрватските ]азични планери пред 150 години не ja следеа оваа стратегща: со тоа што се определща за неоштокавскиот екавски ди]алект што го делат со српскиот, тие однапред ja детерминираа сегашната криза на идентитетот. Да се решеа тогаш за икавскиот штокавски оваа криза би била можеби помалку болна. И македонската стратеги]а е речиси класично изразена во формулата на Мисирков: дека македонскиот треба да се базира „на Прилепцко-Битолското наречие... како jеднaкво далеко и от србскиот и от бугарцкиот jaзик, и централно во Македонща." Така и се случи. Тука се наогаме на трагата на едно старо правило на однесуваае во регулирааето на привлекувааето и одбивноста мегу општествата, формулирано во четвртиот век п.н.е. од индискиот поет и државник
Каутилиа.... Го споменувам ова затоа што мегу американските yчени ово] синдром беше наречен 'македонски синдром' сосем неосновано, и мислам дека треба да им дадеме право и признание на македонските ]азични планери. Ово] синдром е стар колку и човечкото семе_|ство. Правилото 'parnisgraha' на Каутилиа го дефинира тоа со старото социополитичко искуство дека две соседни општества имаат тенденцща да не бидат мегусебно прщателски расположени и дека општествата со заеднички непрщател тежнеат да бидат одузници. „Прщателите се согласуваат на_|добро на дистанцща"- според една шкотска поговорка, и како што вели една арапска поговорка „соседот на мо]от сосед ми е прщател". Кога станува збор за ]азичната близина и влщание, се разбира не треба да се зборува за однос 'ъубов-омраза', туку за посакуваност или непожелност на блиски лингвистички контакти мегу стандардните ]азици."
Ово] осврт на Р. Ленчек кон процесот на стандардизацща може да послужи како еден пример на подистанцирано и непристрасно разгледуваае на некои општествени феномени коишто покажуваат различна динамика на развиток ка] општествата и народите во светот.
Она што е важно да се одбележи во однос на нормата е фактот дека стандардниот македонски (или во тоа време поприсутниот термин-литературниот македонски) ги опфати сите домени во македонското општество. Во рамките на СФРJ македонскиот доби статус на официален ]азик, покра] српскохрватскиот и словенечкиот. Македонскиот стана ]азик на ]авното општеае, на образованието и науката, на ]авните административни институции. Познато е сепак, дека српскохрватскиот го имаше престижот во сите сфери на комуникацщата и претставуваше ]азик на престиж за определен процент македонски говорители (сп. Македонски ]азик, 1998: 61). Тоа претставуваше одраз на политичката и општествената реалност во некогашната СФРJ и имаше свое определено влщание врз употребата и на македонскиот ]азик во тоа време до промената на статусот на македонската држава во 1991 год.
Статусот на македонскиот 1азик денес
По осамостсуувааето на РМакедонща во 1991 год. македонскиот ]азик со неговото кирилско писмо го доби статусот на официален ]азик на не]зината територща. Со Членот 7 од Уставот на РМ беше регулиран неговиот статус, додека во врска со малцинствата беше регулирано следново: - во единиците на локалната управа каде што се во мнозинство или во значителен бро] претставниците на националностите, покра] македонскиот, во офицщална употреба е и нивниот ма]чин ]азик со соодветното писмо. Што се однесува на образованието на другите ]азици што се зборуваат во Македонща, со Членот 48 беше регулирано дека: -претставниците на националностите имаат право да предаваат на сво]от ]азик во основното и во средното образование во согласност со процедура утврдена со закон.
По осамостсуувааето на Македонща и споменатите промени може да се каже дека процесите беа позитивни во врска со македонскиот ]азик, неговата употреба и неговиот статус. Во значителна мера се
зголемща домените на негова употреба: во медиумите, печатот и музиката и на то] начин беше поприсутен во целокупната ]авност, а неговите говорители станаа посвесни за квалитетот на ]азикот. Во 1998 год. од страна на Собранието на РМакедонща беше изгласан Законот за употреба на македонскиот ]азик, со щшто се регулираа одредбите во врска со сферите на употреба и заштита на ]азикот, и на то] начин се институционализира грижата на државата за македонскиот ]азик.
Статусот на македонскиот ]азик во голема мера се измени по усво]увааето на амандманите на Уставот на РМакедонща во 2002 год. што произлегоа од потпишувааето на Рамковниот договор во август 2001 год. Во членот 7 од Уставот со щшто е регулиран статусот на македонскиот и на другите ]азици што се зборуваат во Македонща е определено дека и „друг ]азик што го зборуваат на]малку 20% од граганите исто така е службен ]азик и неговото писмо", така што de facto е воведена институцщата - втор службен ]азик во Македонща. Оваа состо]ба може да се рече дека е на еден чекор од официален билингвизам во државата. Тоа полека го намалува значеаето и улогата на македонскиот како кохезивен, односно ]азик што служи во сите сфери на општеството: политичка, надворешнополитичка, културна, економска сфера итн., а исто така во извесна смисла ja намалува и територщата на неговата употреба.
Треба да се има предвид дека во типот на држави, демократии како што се на пример Германща, Францща, Холандща, Италща и др., офицщалниот ]азик мегу другите функции има и интегративна функцща во општеството щашто е многу важна за сите што живеат во државата, покра] тоа што малцинските, регионалните и другите ]азици се негуваат и се употребуваат на ниво на основно и/или средно образование, но и високо образование, во медиумите и сл.
Треба да се потсети и на една друга одредба во Членот 7 од Уставот што се однесува на единиците на локална самоуправа дека: „за употребата на ]азиците и писмата на кои зборуваат помалку од 20% од граганите во единиците на локалната самоуправа, одлучуваат органите на единиците на локалната самоуправа." Ова може да биде повод за дискриминирачки однос кон претставниците на населението што го има во помал процент во некои општини, па може да се случи тие да не можат да го остваруваат своето основно човеково право загарантирано со Уставот, да комуницираат на сво_|от ма]чин ]азик и да го користат во единиците на локалната самоуправа.
Употребата на малцинските и на регионалните ]азици во Македонща е регулирано со Уставот, а се спроведува на локално ниво и во поширокиот општествен живот. Треба да се каже дека РМакедонща е потписник на Повелбата за регионални и малцински ]азици на Европската унща и таа е ратификувана од страна на Претседателот на РМ. Тоа ja покажува вол]ата на институциите на РМакедонща да ги почитуваат и да ги спроведуваат европските норми во регулирааето на прашааето за употреба на различните ]азици. Инаку, од досега преземените обврски според Рамковниот договор од 2001 год. треба да произлезе уште еден
нов Закон за употреба на ]азиците со щшто треба да се регулираат уште неколку точки во оваа сфера.
Jазични влвданвда врз македонскиот 1азик денес
Разгледувааето на ]азикот како соцщален факт е една од основните точки што ]а определуваат лингвистиката како „соцщална наука"- тоа е по]довната точка што ]а зазема Лабов во своите трудови за социолингвистиката, а пред него Антоан Ме]е щшто зазеде позицща, малку различна од онаа на Фердинанд де Сосир, дека ништо во ]азикот не може да биде разбрано и разгледувано без да се направи референцща на соцщалниот/ општествениот аспект и исто така, без дщахронщата и исторщата; неопходно е да се земат предвид општествените промени за да се анализира ]азичната промена. Тоа е по]довната точка на истражувааето на соцщалната функцща на ]азикот. Сврзани со ова се поимите на]азична заедница и]азична варщацща: за ]азичната заедница Халиде] (1978: 154) потенцира дека е тоа „идеализирана конструкцща...што комбинира три посебни концепти- оно] на општествена група, на комуникациска мрежа и на ]азично хомогено население." Jазичната варщацща се разгледува како израз на општествената структура, но таа трпи влщание и од факторот на престиж. Лу]-Жан Калве (2002: 89) во врска со дискусщата за соцщалниот аспект на ]азикот потенцира дека не се работи само за тоа дека „об]ект на проучуваае на лингвистиката е ]азикот, туку и проучувааето на општествената заедница од лингвистички аспект." Во таа смисла проучувааето на влщанщата на коишто е подложен еден ]азик треба да се разгледува и од аспект на општествената заедница щашто се служи со ]азикот и щашто е исто така, под влщание на различни фактори: политички, економски, културни и др. Тоа се основните причини поради кои денес се случува експанзщата во користеаето на англискиот како ]азик на образованието, на рекламата и пошироко на медиумите - по]ава што станува сэ повообичаена и во Македонща. Сферите во коишто однесувааето на говорителите е на]динамично и на]креативно се забавата, пошироко сфатена: музика, спорт, филмови и сл., комщутерската технологща и Интернетот. Контактот со англискиот во сите овие сфери е непосреден и навлегувааето на англицизмите во македонскиот се случува директно и непосредно. Се чувствува и интерференцща во писмото: со оглед на тоа дека македонскиот се пишува со кирилица, употребата на латиницата се случува и паралелно, особено во полупреведени термини од англискиот, во називите на фирми и сл., како на пример во некои реклами: - Монитор со на]брз Response time во светот; - На лаунцаае во Blue Lounge.
Од граматичка гледна точка забележливо е дека заемките се ]авуваат во членувана форми, во множински форми, што покажува тенденцща за што поголема адаптацща и нивно инкорпорираае во ]азичниот систем. Да погледнеме некои примери:
а) музика: трак-листинг/ track listing, саундтрак/ soundtrack, сте)ц/ stage, стеицинг/ staging, бит миксинг/ beat mixing, денс музика/ dance music, саунд/ sound, сет/ set,
чарт, каунтдаун/ countdown, ла]нап/ line-up, хитме]кер/ hitmaker, видео-клип/ video clip, CKpm(-ovipl.)/ screan, итн.;
б) спорт: дрим тим-drim tim/ dream team, ранкинг/ ranking, дил/ deal, mej оф/ play off, пресинг/ pressing, и др.; филм: секуел-sekuel/ sequel, блокбастер/ blockbuster, бокс офис/ box office;
в) мода: тренд/ trend, трендсетер, -ka f / trend-setter, аксесорис/ accessories, дрескод/ dress-code, бренд/ brand, дизайнер/ designer, стилист/ stylist, кутуриер/ coutourier, модел/-ка/./ model, кежуал/ casual, стрит веар/ streat wear, фенси/ fancy, аутфит/ outfit, топ (-ovipl.)/ top, пачворк/ patchwork, фешн/fashion, боди-арт/ body art, пирс (-ovi pl.)/ pearce, и др.;
г) комщутери и друга технологща: инбокс/ inbox, интерфе]с/ interface, кертриц/ cartridge, курзор/ cursor, линк/ link, лог/log, маус/ mouse, месенцер/ messenger, мод/ mode, ник/од nickname, партицща/ partition, пиксел/ pixel, плагин(^ pl.)/ plug-in, порт-port, (веб) портал/ web portal, принтер-printer, ресет/reset, рутер/ rooter, спе]с бар/ space bar, спам/ spam, веб са]т/ web site, визард/ wizard, пасворд/ password; гацет(^pl.)/ gadget, роаминг-roaming, рингтон(-ovipl.)/ ringtone, при-пе]д/ pre-paid, пост-пеjд-post-pejd/ post-paid etc.;
д) политика: администрацща/ administration; агенда/ agenda; апликацща/ application; директорат/ directorate; импичмент/ impeachment; имплементацща/ implementation; презумпцща/ presumption;
г) друга лексика: матрикулацща/ matriculation, менацмент/ managment, мерченда]зер/ merchandiser, монитор (EU monitor)/ мониторинг-monitoring, воркохолик/ workoholic, прес офис/ press office, ревивализам/ revivalism, сенс-нонсенс/ sense, nonsense, сторща/ story, та]кун/ tycoon, текстура/ texture;
Од неколкуте иновациски процеси во македонскиот во врска со англицизмите, како на_|проширен треба да се спомене употребата на глаголскиот суфикс -(из)ира, щшто е многу фреквентен во оформувааето на нови глаголски форми според англиските глаголи:
администрира/ to administrate, акцептира/ to accept, апде^ира/ to update, аплицира/ to apply, блогира/ to blog, (ре)брендира/ to (re)brand, брифира/ to breaf, даунлодира/ to download, финишира/ to finish, форматира/ to form, хидратира/хидрира/ to hydrate, имплементира/ to implement, индицира/ to indicate, инволвира/ to involve, коалицира/ to make a coalition, конектира/ to connect, конфигурира/ to configure, лимитира/ to limit, лобира/ to lobby, (се) логира/ to log in, менацира/ to manage, мерцира/ to merge, мониторира/ to monitor, нотира/ to note, овердозира/ to overdose, перформира/ to perform, персонализира/ to personalize, постира/ to post, (пре)дефинира-)/ to (pre)define, процесира/ to process, се]вира/ to save, сортира/ to sort, спонзорира/ to sponsor, стартира/ to start, таргетира/ to target, рендерира/ to render, цогира/ to
jogg, etc._
Според овие глаголи потоа се ]авуваат и глаголските именки: процесираше, таргетираше итн. За ово] глаголски суфикс е познато дека се користи за оформуваае глаголи на]често од интернационализми. Овие глаголски форми се на]често двовидски- свршени и несвршени, и поради тоа се ]авува тенденцщата за формираае дво_|ки со глаголскиот суфикс -ува, од типот: верифицира pf. : верификува ipf., квалифицира pf. : квалификува ipf. и сл. Сепак, во поголемиот бро] случаи нема корелативни форми и поради тоа ово] тип глаголи се користи како двовидски во
македонскиот. Ова е и причината за ]авуваае на корелации од ово] тип: дегенерира : дегенериса, деформира : деформиса, со суфиксот -иса, по потекло грчки, како перфективен. Но, ово] тип деривацща не е сосем прифатен и заживеан во ]азикот. Во врска со ова е искажано и мислеаето дека „...со замената на -(из)ира со -ува не се решава проблемот во поглед на видот на овие глаголи и затоа ке треба да се пристапува кон нивно префиксираае." (Минова-Гуркова, 2002: 65). Останува понатаму лингвистите што се занимаваат со ]азичното планираае да се обидат да на]дат соодветно решение. Во следниве примери на глаголи може да се
види натамошен процес на адаптацща:_
сурфа ipf. - според -to surf; четува ipf. - според -to chat; стримува ipf. - според -to stream; драфтува ipf. - според -to draft; (се) диспутира refl. според -to dispute;
искулира pf. "to be/ stay cool"- според -cool adj./ to cool down;
искешира pf. "to pay" - според -cash n.;
исконтактира pf. "to make contact" - според - to contact;
испринта pf. "to print out" според -to print ;_
Значи, може да се констатира од една страна дека присуството на суфиксот -ува ]а покажува потребата од видско разликуваае на глаголите, а од друга дека од глаголите на -ира е потребно префиксираае за да се постигне видското разликуваае.
Од синтаксичките особености треба да се споменат: употребата на именските групи директно преведени од англиски во коишто центарот
стои на второто место, од типот:_
арт диза]нер/ art designer, ме]к-ап артист/ make up artist, бизнис администрацща/ business administration, таргет група/ target group, револвинг картичка/ revolving card, стенд-ба] аранжман/ stand by arrangement, кетеринг услуги/ catering services, кредит трансфер систем/
credit transfer system, мониторинг мисща/ monitoring mission,etc_
Ово] модел на создаваае именски групи според англискиот модел е широко присутен во македонскиот.
Понатаму, често се срекава употреба на конструкции од англиски тип односно нивно буквално преведуваае, при што се чувствува нивната несоодветност во македонскиот, на пример:_
1. to make money : прави пари, наместо: заработува пари;
2. to make a deal : прави дил, наместо: се договара;
3. to contact (somebody)/ me : се, ме контактира наместо: контактира со;
4. see you : се гледаме, наместо: ке се видиме
Она што може да се изведе како заклучок е тоа дека англицизмите се користат на ист начин, во ист контекст со оглед на значеаето што изворно го имаат, што значи дека македонскиот ]азичен систем се адаптира според она што го прима како влщание од англискиот. Може да се забележи и тоа дека англицизмите се употребуваат во членувани и множински форми, и дека кога еден збор е примен во ]азикот, тогаш
постои тенденцща за морфолошка деривацща, од типот: имплементацща - имплементира; блог - блогер - блогира- блогера], итн. Сето ова е еден континуиран процес во македонскиот, ко]што бара следеае на лингвистичките процеси и наогаае решенща што ке бидат во духот на ]азикот. Во таа насока, како системска препорака може да се каже дека е потребно да се бараат преводни паралели на англицизмите и на интернационализмите и тие соодветно да се користат колку што е можно повеке.
Кога ке ги земеме предвид сферите каде што англицизмите се на]присутни, тогаш е ]асно дека се работи за област во ко]а важен фактор претставуваат медиумите, коишто имаат големо влщание и врз го ворот на конзументите. Употребата на англицизмите и на англискиот е главно мотивирана од потребата да се биде популарен и привлечен за публиката. Во врска со рекламите веро]атно се работи и за стратегща во привлекуваае на конзументите. Ова го изразува Су Ра]т (2004: 114) на следниот начин: „Денес, допадливоста на аудиовизуелната продукцща на САД придонесува за мотивацщата за учеае на англискиот." Значи, се работи и за екстралингвистички фактори кога станува збор за ширеаето на англискиот. То] сэ повеке е присутен и како ]азик на образованието, особено во високото образование сэ почесто се нуди настава на англиски на европските универзитети. Познато е исто така, дека познава^ето на англискиот обезбедува достапност до мегународната научна заедница во повеке области. Ова наведува на потребата да се редефинира позицщата на англискиот: то] повеке не е само странски ]азик што се изучува, то] е неофицщално 'додатен' или 'втор' ]азик, или како што го нарекува Прчик, осврнува]ки се на ситуацщата во Србща, (сп. Бугарски, 2005: 129) 'одомакинет странски ]азик' (nativised foreign language). Зема]ки ги предвид сите овие фактори може да се констатира дека денес англискиот е ]азикот со многу висок степен на престиж (а, можеби и наколем престиж) во светот, и тоа во повеке сфери, како што е интернационалната политика, економщата, образованието итн. Во врска со статусот на англискиот како lingua franca, Су Ра]т (2004: 155,156) го искажува мислеаето дека: „Поскуат знаци дека брорт на говорители достигна еден вид критична маса, што сугерира дека англискиот може да опстои во сво]ата улога на lingua franca, дури и во сценарио во коешто САД не би бил главен промотор на глобализацщата. Може да опстои затоа што англискиот стана снабдувач на дискурсот на доминантните идеологии на западната демократща и на капитализмот на неолибералниот слободен пазар, то] е заедничкиот ]азик на мегународната научна заедница и главниот медиум на новите аудиовизуелни и технички мрежи, без разлика дали се доминирани од САД или не." Значи, треба да се има секогаш предвид дека развитокот на нови региони и зем]и на економски, политички, или технолошки план може да донесе промени и во однос на мокта на ]азиците.
Европската интеграции-! и македонскиот 1азик
Во европските зем]и во голема мера има еден 'главен' ]азик щшто се препознава како национален и щшто главно се користи во ]авната управа и во образованието, освен во федералните држави. (Сигуан, 2004: 81,82). Мегутоа, ситуацщата од една зем]а до друга се разликува во зависност од тоа каква е употребата на малцинските ]азици на регионално ниво и во образованието, каков е статусот на ]азиците на регионално и на државно ниво и сл. Тенденциите за даваае повисок институционален стаус на регионалните или малцински ]азици коишто се присутни и реализирани во неколку европски држави: Шпанща, Ирска, Белгща, Финска и др. претставуваат резултат и се зависни од некои поранешни тензии или политички судири и од престижот на ]азиците. Притоа, треба да се додаде, важна улога има и политичката мок на една група/ малцинство/ заедница во постигнувааето на своите барака. Во то] процес сэ поголемо значеае добиваат регионалните ]азици. Сепак, степенот на познава^е на офицщалниот или офицщалните ]азици сэ уште важи за еден од приоритетните критериуми за држацанство и со тоа се потврдува интеграциската и коxезивнaтa улога на ]азикот.
Во решаватаето на прашааата на ]азичната политика важен е факторот - дали нещ регионален/малцински ]азик се зборува или е официален ]азик на неща друга, често соседна држава. Тоа има значеае од аспект на тоа колку еден ]азик на то] начин се смета за заштитен, ако ]азикот воопшто може да се смета дека е заштитен на то] начин. Тоа има влщание и врз однесувааето на малцинствата во врска со употребата на нивните ]азици, со статусот на ]азикот. Тогаш, се поставува прашааето-како влщаат процесите на оформуваае на билингвалност на пример, врз другите општествени и политички процеси, особено ако тоа води повеке кон оформуваае на региони со одделни ]азици, одделни идентитети, коишто ке егзистираат едни покра] други. Во врска со тоа е и укажувааето на Калве (2002: 185) дека: „..микронационализмите можат да ja намалат важноста на офицщалните ]азици, уништени мегу интернационалниот ]азик и малцинските ]азици." Што значат овие прашааа применети на случает на македонскиот ]азик, е еден проблем што ке бара разгледуваае на конкретното функционираае на системот, во новосоздадените услови. Тоа што може да се констатира во врска со европските ]азични политики е дека сепак зем_|ите членки во голема мера овие прашааа ги решаваат од сво] аспект и зема^и ги предвид економските, политичките, културните процеси во своите држави. Потребно е да се направи рамнотежа мегу она што значи институцщата официален ]азик во држава со унитарен карактер и однесувааето и барааата на малцинствата што живеат во зем]ата. Станува збор за процес за щшто релевантните институции во државата треба да се грижат и да го решаваат главно со политички мерки што ке ja овозможат таа рамнотежа, и се разбира, лингвистите треба да го заземат своето заслужено место во решаваае на прашааата на ]азичното планираае.
Литература
Гочкова, Тарана. 2005. Кон промените во статусот на македонскиот ]азик: ]азична политика или политизираае на ]азикот. во: Jазичната политика и статусот на македонскиот ]азик, Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков": Скопле. Гуркова, Александра. 2005. Македонскиот ]азик и светските ]азични тенденции. во Литературен збор: Скопле. год. LII/1-3. стр.
Гуркова, Александра. 2006. Билингвизмот и ]азичната политика. во Литературен збор: Скоп|е. год. LIII/1-3, стр.42-50.
Македонски ]азик. 1998. Najnowsze dzieje jçzykôw slowanskich, red. Liljana Minova-G'urkova, Uniwersytet Opolski- Instytut Filologii Polskiej: Opole. Минова-Гуркова, Ливана. 2002. Лексиката, нормата и ]азичното планираае, во Норма и речник, зборник на трудови од научен собир, Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков": Скоп|е.
Boyer, Henri. 2001. Introduction à la sociolinguistique. Dunod: Paris..
Bugarski, Ranko. 2005. Jezik i kultura. XX vek: Beograd.
Calvet, Louis-Jean. 1999. Pour une écologie des langues du monde. Plon: Paris.
Calvet, Louis-Jean. 2002. La sociolinguistique. 4 edn. Presses Universitaires de France:
Coll. "Que sais-je?": Paris.
Calvet, Louis-Jean. 2002. Le marché aux langues. Les effets linguistiques de la mondialisation. Plon: Paris.
Crystal, David. 1998. English as a global language. Canto edn. Cambridge University Press: Cambridge.
Crystal, David. 2001. Language and the Internet. Cambridge University Press: Cambridge.
Halliday, M.A.K. 1978. Language as social semiotic. Edward Arnold: London. Lencek, Rado L. 1983. On Sociolinguistic Determinants in the Evolution of Slavic Literary Languages. In: Stone G. and Worth D. (eds.) The Formation of the Slavonic Literary Languages, Proceedings of a Conference Held in Memory of Robert Auty and Anne Pennington at Oxford July 1981., UCLA Slavic Studies vol.11.,36-49. Prcic, Tvrtko. 2003. Is English still a foreign language? In: The European English Messenger XII/2, 35-37.
Siguan, Miquel. 2004. Jezici u Europi. Skolska knjiga: Zagreb. Skiljan, Dubravko. 1988. Jezicna politika. Naprijed: Zagreb.
Wright, Sue. 2004. Language Policy and Language Planning. From Nationalism to Globalisation. Palgrave Macmillan: New York.
