CC BY
60KÛLLtYE
ULUSLARARASI SOSYAL BÎLÎMLER DERGÎSÎ
INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES
Sosyal Medyada Sharenting Kavrami ve Ulusal Mevzuatta incelenmesi
Meryem I51IERDEM*
Ozet
Geleneksel medyadan, sosyal medya fagina ge^ilmesi ile birlikte sosyal medya platformlan hayatimizda 8nemli bir yer kaplamaya ba§lami§tir. Sosyal medya mecralannda ortaya ?ikmaya ba§layan populer ktiltur ise toplumu farkh aijilardan etkisi altina almaktadir. Ozellikle, son yillarda sosyal medyanin kullaniminin artmasi ve yayginla§masi toplumda sosyolojik ve psikolojik de|i§imleryaratmi§tir. Bu de|i§imler ebeveyn-focuk ili§kilerine de yansimaktadir. Gilnilmuzde ebeveynler, focuklanni ve onlarin 8zel anlanm sosyal medya platformlarmda paylajmaktadir. Bu durumun hukuk dtinyasina yansimasi ise ka^inilmaz olmujtur. Bu pali^mada, ebeveynleri tarafindan ktlpilk yajlarda dijital ayak izi olu§turulan focuklann haklan ile ilgili inceleme velayet hakki kapsami esas alinarak hazirlanmijtir. Konunun daha iyi anla§ilabilmesi ifin oncelikle sharenting kavrami ve nedenleri agiklanmijtir. Ardindan sharenting eyleminin gocuklar tizerindeki olumsuz etkileri incelenmigtir. Qali§mada anne ve babalarin, focuklannin ozel hayatlarini sosyal medyada yayinlamalannin hukuki boyutu, ulusal mevzuat goz ontinde bulundurularak incelenmigtir.
Anahtar Kelimeler: Velayet Hakki, Sharenting, Sosyal Medya, Hukuki Sorumluluk.
The Concept of Sharenting in the Social Media and its Analysis in National
Legislation
Abstract
With the transition from traditional media to the era of social media, social media platforms have started to occupy a significant place in our lives. Popular culture, which has started to emerge in social media channels, affects society from different perspectives. In particular, the increase and widespread use of social media in recent years has created sociological and psychological changes in society. These changes are also reflected in parent-child relationships. Today, parents share their children and their special moments on social media platforms. The reflection of this situation on the legal world was inevitable. This study was prepared based on the right of custody to examine the rights of children whose digital footprints were created by their parents at an early age. To better understand the subject, firstly, the concept of sharenting and its reasons are explained. Then, the negative effects of the act of sharing on children were examined. In the study, the legal dimension of parents' publishing their children's private lives on social media has been examined by considering national legislation.
Keywords: Custody, Sharenting, Social Media, Legal Liability.
* Yuksek Lisans Ôgrencisi, Ankara Yildirim Beyazit Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitusii, Ôzel Hukuk
Ana Bilim Dali, Ankara / Turkiye, e-mail: mrym.isil.rdm@gmail.com
ORCID <S>: https://orcid.org/0000-0003-0339-8408.
Bu makaleyi §u çekilde kaynak gôsterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Erdem, M. I. (2022). Sosyal Medya Çaginda Sharenting Kavrami ve Ulusal Mevzuatta încelenmesi.
Kulliye, 3(2), 165-183. DOI: 10.48139/aybukulliye.1057938 Makale Bilgisi / Article Information_
Geliç / Received Kabul / Accepted Tiirii / Type Sayfa / Page
14 Ocak 2022 07 Haziran 2022 Inceleme Makalesi 165-183
14 January 2022 07.June 20022 Review Article
Kulliye
CiU/Volume: 3 ■ Say/Issue: 2 ■ 2022
Extended Abstract
Social media has left its mark on the whole world in the 21st century. It has influenced every field from social life to education, from health to economy. It only takes a few seconds for a social media user to interact with other users. The easy accessibility of technological devices and social media causes social and legal problems. The negative effects of social media can be reduced by the cooperation of many professionals, especially lawyers, social scientists, sociologists and psychologists.
Social media has led to the emergence of new types of crimes by enabling many crimes to be easily transferred to the online environment. Users are faced with many types of crimes such as insults, threats, violation of privacy, use of personal data, and fraud on social media. In addition, the unconscious use of social media causes social and family corruption. Because of the most important condition of keeping up with innovations in education. In these platforms, where it is possible to earn income in many different ways, users need to have information about their rights and responsibilities in the IT world. The study has been prepared to emphasize the legal
Today, many parents actively use social media. Parents share their children's private images and videos on their social media accounts, sometimes emotionally and sometimes out of concern for gain. These shares, called "Sharenting", can cover every moment of children. Parents create virtual
identities for their children even before they are born. Lawyers have an important duty to protect children from the harms of the digital world, every moment of which is reflected on social media platforms by their parents, such as their birth moments, toilet training, special days and holiday photos.
Legal norms must be dynamic to be effective and valid in the face of social needs and technological developments. However, a certain time is needed for technological developments to enter the lives of individuals and for protective and preventive measures to be taken. For this reason, 166 sharenting, which is a very new concept for Turkey and increasing rapidly, could not be evaluated separately in the legislation. However, with the relevant provisions of many legal regulations, especially the Constitution, Turkish Civil Code, Turkish Penal Code, Child Protection Law, Personal Data Protection Law, Regulation of Publications Made on the Internet and the Law on Combating Crimes Committed Through These Publications, children are tried to be protected from the harms of the virtual world.
The first thing to consider when evaluating the sharenting action is the quality of the shares. Every sharing of parents about their children is not included in this concept. While evaluating the sharenting action, the purpose, quality and frequency of the sharing should be considered. Sharing that causes the Sharenting may violate the personality rights of the minor. The child's best interests and the limits of the parent's right of custody may come into conflict. While it violates the privacy of the child's private life, it also causes damage to the concept of privacy. In addition, considering the difficulty of eliminating the data in the virtual environment, the minor's right to be forgotten is also violated.
Users who make their parenting status a profession share their children's private moments on their public social media accounts without privacy settings. There are even parents who advertise to reach more followers. Children can be exposed to hurtful and destructive criticism on social media platforms that can be accessed even with fake profiles. This situation leaves children vulnerable to pedophiles in the virtual environment. This situation creates problems in terms of children's development and psychology.
To protect children, it is necessary to inform parents that even sharing in good faith can lead to dangerous consequences in the virtual environment. The awareness level of society should be increased through traditional media and new media. Judicial protection should be applied effectively
KB'"»»
CiU/Volume: 3 ■ Sny/Issoe: 2 ■ 2022
by preparing special legal and penal regulations on the subject. This study, it is aimed to contribute to the legal literature by examining the act of sharing in the Turkish legal system. The study also expands the academic knowledge by emphasizing the legal dimension of the harms of sharenting and giving information about the rights and responsibilities of the users. The findings will help to improve the Turkish legal system within the scope of the development and protection of children.
Giri§
Internet ve teknolojinin geli§mesiyle birlikte radyo, televizyon, gazete gibi geleneksel ileti§im araflan yerini yeni medya araflarina birakmaya ba§lami§tir. Onceleri tiiketici konumunda bulunan bireylerin, yeni medya ile birlikte iiretici hale gelmesi kullamcilarin internet ortaminda aktif rol oynamasina sebep olmu§tur (Medin, 2017). internet heniiz 20. yiizyilda hayatimiza girmi§ olsa da insanlik tarihine etkisi aQisindan sanayi devrimi ile dahi kar§ila§tirilmaktadir (K09 & Kaynak, 2009). Bilim, egitim, ticari, eglence gibi birQok amacahizmet eden internet artik hayatimizin vazge9ilmez bir par9asi haline gelmi§tir (Acun, 2000). Qifit yonlu ileti§im, kolay eri§ilebilirlik gibi donanimlara sahip (Vural & Bat, 2010) web 2.0 tabanli sosyal medya uygulamalannin ortaya 9ikmasi ile birlikte, diinya genelindeki kullanicilar arasinda bulunan fiziki sinin ortadan kaldirmi§tir. Bu sayede internete bagli olan kullanicilar diledikleri anda fikirlerini, du§uncelerini veya ozel anlanm farkli iferik formatlan ile turn diinyanin eri§ebilecegi §ekilde payla§ma olanagi elde edebilmektedir. Bunun ifin bir^ok farkli sosyal medya platformu bulunmaktadir. Anlik mesajla§ma ihtiyacimizi WhatsApp ile, onemli dokumanlarimizi iletme ve i§ ileti§imi gereksinimini e-maillerle kar§ilamak artik modern ?agin bir par9asi olmu§tur. Bunun yaninda §ahsi fotograflarimizi, videolanmizi ve du§iincelerimizi Facebook, Instagram, Snapchat, Twitter, Youtube vb. bir9ok sosyal medya mecralari ile ger^ekle^tirebilmekteyiz. Hatta giiniimuzde sosyal medya platformlan kazan? elde etme amaciyla dahi kullanilmaktadir (Mara§li Din?, 2019). Youtuber, blogger, fenomen, influencer gibi fe§itli kavramlar adi altinda farkli mecralardan yuksek meblaglarda kazan? elde eden kullanicilar bulunmaktadir.
Sosyal medya ile farkli ve yeni meslek dallarinin ve kavramlarin olu§tugu gozlemlenmi§tir. Sosyal medya dani§manligi, sosyal medya uzmanligi, marka temsilcisi, kitle yoneticiligi, influencerlik, youtuber vb. yeni meslek dallari olu§urken halihazirda var olan bir9ok meslek de dijital diinyaya ta§inmaya ba§lami§tir. Ornegin, gurmelik ile ilgilenen i9erik iireticiler instagram ve youtube benzeri platformlarda yeme^^^e-tadim tanitimligi yaparak; a§9ilik meslegini, videolar veya bloglarda yemek tariflerini payla§arak dijital platformlara ta§imi§lardir. Hatta mankenlik/ modellik gibi meslekler bile sosyal medya da farkli versiyonlarda yapilmaktadir. i^erik iireticiler birtakim kombinler yapip takip9ilerine payla§ima sunarak kazan? elde edebilmektedir. Benzer §ekilde giizellik salonlarinin diger bir alternatifi olarak makyaj, giizellik ve bakim tiiyolari vererek kazan9 saglayan 90k fazla kullamci bulunmaktadir. Eglenceden egitime, sagliktan siyasete kadar her alanda ve sektorde farkli mesleklerin alternatifi olarak
dijital dünyada kendine y er bulan kullamcilar bu durumu aile ve özel hayatlarindan
ne kadar uzak tutabilmektedir?
Sosyal medya platformlan ile ebeveynlik anlayiçi da degiçime ugramaya ba§lami§tir. Sosyal medyada, blogger anneler ve dijital çocuklar olarak nitelendirebilecegimiz yeni bir kitle oluçmaktadir. Popüler kültürün etkisi ile oluçan yeni model ebeveynler, çocuklanmn her anini sosyal medya hesaplanndan paylaçmaktadir. Hatta ebeveynler, çocuklarim paylaçtigi gönderilerin daha fazla kiçiye ulaçmasi için emek harcamaktadir.
Sosyal medya yakin geçmiçte hayatimiza girmiçtir. Dogal olarak, sosyal medya ile ortaya çikan ebeveynlik modelinin tarihi de oldukça yakm geçmiçe dayanmaktadir. Geleneksel aile ortaminda, yabancilarla konuçulmamasi tembihlenerek büyütülmü§ insanlan, çocuklarinin tum özel görüntülerini dijital dünyaya taçiyan ve herkese ulaçmasi için emek harcayan ebeveynler haline getiren bu kiütürün hem hukuki hem de sosyolojik boyutu incelenmelidir.
Dijital Ebeveynler ve Sharenting Kültürü
We are social 2021 raporuna göre Türkiye'de nüfiisun %77,7' si internet kullanicisi olup, %70,8'i aktif sosyal medya kullanicisidir. Instagram, Youtube, Facebook sik kullamlan sosyal medya platformlari arasindadir. Yetiçkin nüfusun yaklaçik %69'u Instagram, %65'i Youtube, %57'si Facebook kullanmaktadir (WeAreSocial & Hootsuite, 2021). Sosyal medya kullanim orammn artmasiyla jgg
birlikte, kullamcilar daha geniç kitlelerle etkileçim kurmak istemektedir. Bu amaçla -
bireyler, sosyal medya mecralarinda kendilerine bir sanal kimlik oluçturmaktadir (Uzun, 2020). Bazi anne ve babalar, bu sanal kimliklerini ebeveynlik rolü üzerinden oluçturmaktadir. Ancak sosyal medya ebeveyni olmanin ilk koçulu, görüntülerinin ve birçok özel aninin paylaçilabilecegi dijital çocuklarin varligidir. Ne yazik ki, bazi ebeveynler sosyolojik ve hukuki sonuçlarim dü§ünmeden, begenilme kaygisinin ön planda oldugu bu platformlarda çocuklarim siklikla payla§maktadir.
Çocugun her aninin ve görsellerinin sosyal medyada ebeveynler tarafindan siklikla payla§ilmasi anlamina gelen 'sharenting' kavrami, îngilizce de share (paylaçmak) ve parenting (ebeveyn) kelimelerinin birleçmesiyle oluçmuçtur (Dursun, 2019; Uzun, 2020). 'Sharenting' kavrami ilk kez Collins sözlügünde tammlanmiç olup, çocuk hakkinda çok fazla bilgi ve veri paylaçimi anlamina gelmektedir (Collins, 2022). Tammimn sinirlari ise tarn olarak belli olmamakla birlikte ihlale yol açabilecek payla§imlarin suurlan tarti§ilan noktalardandir (Uzun,
2020). Dijital ebeveynlik cinsiyetten ayn bir kavram olmasina ragmen bu tür payla§imlarin sosyal medyada kadinlar tarafindan daha çok yapilmasindan bahisle çaliçmalarda daha çok dijital annelik üzerinde durulmaktadir (Ayhan & Öztürk,
2021).
Modem Çagda, birçok kadin gebe kaldiklan andan itibaren çocuklari adina Instagram hesabi açmaktadir. Ebeveynler bireysel hesaplannda yahut çocuklan için
açmiç olduklan bu hesaplarda, çocuklarimn ultrason fotograflarindan baçlayip her anlanni payla§maktadir (Brosch, 2016). Sosyal medyadaki gizlilik ayarlan herkese açik olan kullanicilar, paylaçimlarinin daha fazla kitleye ulaçmasi amaciyla hashtag (etiketleme) yapmaktadir. Bu sayede çok hizli bir çekilde paylaçimlari diger kullanicilann sayfalarina dûçmektedir (Çimke et al., 2018). Dogumdan hemen sonra veya dogumdan once çocuklanna dijital kimlik oluçturan ebeveynler maddi ve manevi kazanç saglarken, bu durum çocuklar için sosyolojik, psikolojik ve hukuki açidan tehlikeli olabilmektedir.
Takipçi sayisim arttirmak, fenomen olmak gibi arzulari taçiyan ebeveynler bazen hayallerine ulaçabilmek için annelik-babalik unvanlarini kullanabilmektedir. Bazi kullanicilar Instagram annesi olabilmek için, çok kiiçuk yaçtaki çocuklanna makyaj yaparak, moda ikonu gibi giydirerek diger kullanicilarm begenilerine sunmakta herhangi bir sakinca gormemektedir (Eriçir & Eriçir, 2018).
Birçok sosyal medya kullanicisi gibi dijital anneler de aslinda, sahip olmayi hayal ettikleri hayatlari sosyal medya sayfalarinda payla§maktadir. Kendilerini akademisyen anne, ikiz annesi, ûçiiz annesi, çahçkan anne, koçturan anne olarak tanimlayan (Duygulu, 2019) birçok dijital annenin arzusu en iyi e§, en iyi anne, en iyi kadin olduklanm ispatlamak ve diger anneler ile etkileçim halinde olarak bilgi paylaçimi yapmaktir (Yazici & Ôzel, 2017). Çocuklan ve anne olma becerileri hakkinda olumlu geri dôntiçler ve begeniler alinmasi ise anneleri motive etmekte ve genellikle iyi niyetle bu paylaçim dongüsüne devam etmelerine s ebep olmaktadir 169 (Yavuz, 2020).
Popüler kültür, pazarlama ve reklamcilik faaliyetlerinin de farklilaçmasina sebep olmuçtur. Günümüzde markalar da ürünlerini kullanicilara ulaçtirmak için daha samimi ve güvenilir reklam üretme ihtiyaci duymaya baçlamiçtir. Bu amaçla micro-celebrity (fenomen) ile i§ birlikleri yapmaya ba§lami§lardir (Asían & Ünlü, 2016). Fenomen olma hayalindeki ebeveynlerin ise bu markalarla i§ birligi yapmaya ba§lamasi anneligin meslek haline donii§mesine sebep olmuçtur. Bu sayede yüksek takipçiye sahip anneler, çocuklari için kullandiklan ürünleri reklam ve sponsorlar arayiciligi ile karçilayip kazanç elde etmeye baçlamiçtir. Birçok marka ile içbirligi yapan anneler ebeveynlikleri üzerinden para kazanirken çocuklanna verdikleri zararin farkinda bile degildir (Yavuz, 2020). Ôyle ki, gerçekte çocuklan için ihtiyaç duymadiklan ürünlerin tanitimini yapmak durumunda kalan ebeveynler hem diger ebeveynlerin hem de çocuklann tüketim çilginligina sürüklenmesine neden olduklanmn farkina varamayabiliyorlar.
Dijital ebeveynler, ticari kaygilann diçmda bazen komik oldugu dûçimcesiyle bazen de ilgi çekici oldugu diiçimcesiyle çocuklannin birçok duygu degi§im amm da sosyal medyada payla§abilmektedir. Çocuklannin ofke nobetlerini, aglama krizlerini veya huysuzluk yaptigi anlan kayda alip paylaçmakta sorun gôrmeyen ebeveynler, bu içeriklerle çocuklanna verdikleri zarann sonuçlanyla yillar sonra
KüUiye
Cilt/Vol"me: 3 ■ Say/Issue: 2 ■ 2022
dahi karçilaçabilir (Serçemeli, 2020). Çekirdek ailede kahkahalar atilarak izlenilen çocuklann videolan, sosyal medya da yabancilar tarafindan aym tepki ile karçilanamayabiliyor. Farkli sosyokültürel çevreden kullamcilardan oluçan bu mecralarda, gönderilere acimasiz ve eleçtirel yorumlar yapildigi sik gözlemlenen bir durumdur. Hatta birçok sosyal medya kullanicisi gerçek kimligi ile degil sahte hesaplarla sosyal medyaya katilmaktadir. Kullanicilann gerçek kimliklerinin dahi bilinmedigi bu platformlarda, çocuklann hakkinda yorum yapabilme firsatinin verilmesi çocuklarin geliçimi açisindan oldukça zararlidir.
Sosyal medyamn ebeveynler tarafindan bu çekilde kullammimn yayginlaçmasi yeni suç tiplerinin ortaya çikmasina da zemin hazirlamiçtir. Örnegin; ebeveynleri tarafindan çocuklara yaratilan dijital kimlikler, diger kullamcilar tarafindan kendi çocuguymuç gibi yeniden paylaçilabilmektedir. Kendi görüntüleri üzerinde herhangi bir nza dahi belirtecek yetkinligi olmayan çocuklar, ebeveyn paylaçimlari sebebiyle dijital kaçinlma (digital kidnapping) tehlikesi ile karçilaçmaktadir (Ayhan & Öztürk, 2021).
Sanal ortamda bulunan verilerin hiçbir zaman tam anlamiyla ortadan kaldirilamayacagi dü§ünüldügünde ebeveynlerin, çocuklanmn görüntülerini paylaçma hususunda daha özenli ve dikkatli davranmalan gerekmektedir. Fiziksel olarak ulaçma imkaninin olmadigi bir kitle ile çocuklanmn plajda, banyoda, denizde vb. özel alanlarda görüntülerini paylaçan ebeveynler, çocuklarm mahremiyet alanini ihlal edebilmektedir. Çocuklann görüntüleri pornografik 170 sitelerde pedofili bireyler tarafindan kullanilabilmektedir (Akdi, 2016). Örnegin, ikiz çocuklannin tuvalet egitimini paylaçan bir anne, daha sonra bu görüntülerin degiçtirilerek pedofili bireyler tarafindan sikça kullanilan bir sitede yayinlandigi gerçegi ile yiizleçmek zorunda kalmiçtir (Steinberg, 2016). Buna ek olarak, Avustralya e-güvenlik komiseri, ebeveynler tarafindan masumca paylaçilan çocuk görüntülerinin çok büyük bir kismimn kategorilize edilerek pedofili sitelerinde yayinlandigini belirtmiçtir (Yavuz, 2020).
Sharenting Eyleminin Türk Hukukuna Yansimalari
19. yüzyila kadar çocuklann bir birey oldugu, ailesi dahil olmak üzere herkese karçi birçok hakka sahip oldugu toplumlann ne sosyal yaçantisinda ne de hukuk sisteminde yer bulabilmiçtir. Hatta dönemine göre geliçmiç sayilabilecek bir hukuk sistemine sahip olan Roma Imparatorlugu'nda dahi çocuk ebeveynlere ait bir mülk olarak görülmekteydi (Erkan, 1989).
Çocuklann korunmasi amaciyla ilk kez 1912'de îsviçre'de milletlerarasi bir merkez kurulmasi için çali§malar yapilmiçtir. Ancak 1. Dünya Savaçi nedeniyle çaliçmalar kesintiye ugrami§tir. Bu dönemde çocuklara fuhuç yaptinlmasi, çocuklann kôleleçtirilmesi, kötü çartlarda madenlerde çaliçtinlmalan gibi nedenlerle koruma altina alinma mecburiyetinin ortaya çikmasi ile 1924 yilinda 'Cenevre Çocuk Haklan Bildirgesi' Milletler Cemiyeti tarafindan kabul edilmiçtir
Külliye
Cilt/Volume: 3 ■ Say/Issue: 2 ■ 2022
(Özdemir & Ruhi, 2019). Bu bildirge 1931'de Gazi Mustafa Kemal tarafindan onaylanarak Türkiye tarafindan da kabul görmü§tür.
Çocuk haklarina iliçkin evrensel düzenlemelerin yapildigi ikinci önemli bildirge ise 1959 tarihli 'Birleçmiç Milletler Çocuk Haklari Bildirgesi' dir. Bu bildirge ile Cenevre Bildirgesi, ïnsan Haklan Evrensel Bildirgesi esasina göre yeniden dûzenlenmiç ve egitim, saglik, vatandaçlik gibi birçok temel hak saglanarak çocuklar koruma altma alinmaya çaliçilmiçtir. Ancak bildirgelerin iç hukukta baglayici olmamasi sebebi ile Birleçmiç Milletler Genel Kurulu tarafindan 1989'da 'Çocuk Haklarina Dair Birle§mi§ Milletler Sözle§mesi' oybirligi ile kabul edilmiçtir. Türkiye ise 1994 yilinda sôzleçmeyi onaylamiçtir (Akytiz, 2020; Özdemir & Ruhi, 2019).
Çocuk Haklari Sôzleçmesi incelendiginde özellikle 16., 18. ve 19. maddeler sharenting eylemi ile iliçkilendirilebilir (Kaya & Kaya, 2017). Sôzleçmenin 16. maddesi çocuklarin özel yaçantisini ve aile hayatini koruyacak çekilde dtizenlenmiç olup, çocugun onur ve itibanna zarar getirilemeyecegini belirtmektedir. 18. madde de ise çocugun yetiçtirilmesi hususunda ebeveynlerin sorumlu oldugu belirtilerek çocugun yüksek yaran her çeyin üzerinde tutulmuçtur. Çocuk, bakimi ile sorumlu tutulan kimselerin yaninda iken maruz kaldigi tum istismar, kötü muamele, bedensel, zihinsel zararlardan korunmasi için gerekli önlemlerin alinmasi hususunda ise 19. madde de ebeveynlere sorumluluk verilmiçtir. Aynca Avrupa ïnsan Haklan Sôzleçmesi m.8'de özel ve aile hayatina saygiyi düzenlemektedir. Maddeye göre aile hayatina saygi çocuklan da kapsamaktadir (Erten, 2009).
Psikolojik, fiziksel ve duygusal açidan saglikli bireyler ancak mutlu bir aile ortaminda yetiçir. Türk toplumunun aileye atfettigi deger ise oldukça fazladir. Bu nedenle çocuk yetiçtirme hususunda aileye yüklenen ahlaki ve hukuki degerler çok eski çaglara dayanmaktadir. Ancak çocuk yaranna konulmuç hukuki normlar tek baçina yeterli olmayip, önemli olan bu normlann uygulanabilmesini saglamaktir (Özdemir & Ruhi, 2019). Çocugun güvenligini saglayabilmek amaciyla birçok mevzuatta çocuk haklan dûzenlenmiçtir. Ebeveynlerin çocuklannin görüntülerini sosyal medya mecralanndan sikça paylaçma eylemi çocugun Türk Medeni Kanun^unda diizenlenen kiçilik haklan ve velayet hükümleri baçta olmak iizere birçok hakkini ihlal edici niteliktedir. Mahremiyet hakkini ihlal eden ebeveynlerin sharenting eylemi ayni zamanda Türk Ceza Kanun2'unda tanimlanan birçok suça da örnek oluçturmaktadir. 4721 sayili Türk Medeni Kanun'u, 5237 sayili Türk Ceza Kanun'u ile birlikte 6698 sayili Ki§isel Verilerin Korunmasi Kanun3'u ve 5651 Sayili internet Ortaminda Yapilan Yayinlann Düzenlenmesi4 ve Bu Yayinlar
1 Türk Medeni Kanunu (TMK), Resmî Gazete 24607 (8 Aralik 2001), Kanun No 4721
2 Türk Ceza Kanunu (TCK), Resmî Gazete 25611 (12 Ekim 2004), Kanun No 5237
3 Kiçisel Verilerin Korunmasi Kanunu (KVKK), Resmi Gazete (7 Nisan 2006), Kanun No 6698
4 Internet Ortaminda Yapilan Yayinlann Düzenlenmesi ve Bu Yayinlar Yoluyla îçlenen Suçlarla ^^^^^^ E&toesi ^^^^^ ^^^ ^smi Gazete (23 Mayis 2007), Kanun No 5651
Yoluyla îçlenen Suçlarla Mlicadele Edilmesi Hakkinda Kanun hükümleri baçta olmak üzere birçok düzenleme ile çocuklar ebeveynlerine kar§i korunabilir (Akdi, 2016; Ertugrul, 2021; Kaya & Kaya, 2017; Uzun, 2020).
Sharenting eyleminin çocuklar iizerinde neden olabilecegi olumsuz hususlara yukarida deginilmiçtir. Ebeveynlerin bilinçsizce paylaçim yapmasi, çocuklara psikolojik zararlar baçta olmak üzere birçok açidan ciddi zararlar verebilmektedir. Kendilerine çocuklan koruma görevi yüklenen ebeveynlerin bilinçsiz ve sorumsuz paylaçimlar yaparak çocuklanna verebilecegi zararlann ulusal mevzuattaki görünü§ü incelenecektir.
1-Ulusal Mevzuata Göre Sharenting
1982 Anayasasi ve Sharenting
1982 Anayasasi, hem çocuk haklarina iliçkin özel düzenlemeler hem de temel ilkelerle çocuklan koruma altina almaktadir. Anayasamn 2. maddesi Cumhuriyetin niteliklerini belirtirken Türkiye Cumhuriyet'inin 'sosyal devlet' oldugu hususunu açikça belirtmiçtir. Zayif ve gûçsûz kesimi korumayi amaçlayan sosyal bir devletin ise koruma kapsamina giren en önemli kesimi, çocuklardir (Akyüz, 2020).
Anayasamn 10. maddesi 3. fikrasinda kanun önünde eçitlik ilkesi açiklamrken çocuklar özel olarak belirtilmiçtir. Öte yandan ailenin korunmasi ve çocuk haklan, 1982 Anayasasimn 3. bölümünde sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler bölümünde 41. Maddede düzenlenmi§tir. Maddeye göre Türk toplumunun temelini aile 172 oluçturmakta olup devlet, aile ve çocuklann korunmasi için her türlü tedbiri alabilmektedir. Aynca çocugun ailesi ile dogrudan iliçki sürmesi, çocugun yüksek menfaatinin ihlal edilmemesi koçuluna baglanmiçtir. Aksi taktirde devlet çocuklan korumak için tedbir almak ile yükümlüdür (Akyüz, 2020; Serçemeli, 2020).
Yukandakilere ek olarak, 20. madde özel hayatin gizliligine iliçkin olup herkesin aile hayatina ve kiçisel alamna saygi gösterilmesi, 42.madde de egitim ve ögretim hakki, 50. maddede çaliçma çartlari ve dinlenme hakki düzenlenirken, 61. maddede çocuklann sosyal güvenlik açisindan korunma gerekliligi belirtilmiçtir. 58. madde ise lüzumlu durumlarda çocuklan kötü aliçkanliklardan korumasi için devletin tedbir almasi gerekliligine iliçkindir (Akyüz, 2020; Eriçir & Eriçir, 2018; Özdemir & Ruhi, 2019).
Ebeveynlerin, kûçiik yaçlardan itibaren çocuklanna yarattiklan dijital kimlikler yalnizca, dûçûnûlmeden yapilmi§ hatalardan ibaret degildir. Ebeveynlerin, çocuklan çok sik ve a§in payla§masi anlamina gelen over-sharenting davram§lar, aym zamanda yukarida örneklendirilen haklar ba§ta olmak üzere anayasa tarafindan güvence altina alinan birçok hakkin da ihlal edilmesine sebep olmaktadir (Zorluoglu Yilmaz, 2021).
Türk Medeni Kanunu ve Sharenting
Türk Medeni Kanun kapsaminda sharenting eylemi incelenirken ilk dikkat edilmesi gereken hüküm 24. Maddedir. Ilgili madde hükmü ' 'Hukuka aykiri olarak kiçilik hakkina saldirilan kimse, hâkimden, saldirida bulunanlara karçi korunmasini isteyebilir. Kiçilikhakki zedelenen kimsenin rizasi, daha üstün nitelikte özel veya kamusal yarar y a da kanunun verdigi yetkinin kullanilmasi sebeplerinden biriyle hakh hlinmadikça, kifilik haklarina yapilan her saldiri hukuka aykiridir. " çeklinde olup, kiçilik haklan hukuka aykiri çekilde ihlal edilen kimselere, bu saldindan korunma imkâni tanimi§tir. Çocuklannin saglik sorunlanndan, yemek yeme aliçkanliklanna kadar her detayi binlerce takipçisi ile paylaçan ebeveynlerin bu paylaçimlan hiç çûphesiz çocuklann kiçilik hakkini ihlal edebilecek niteliktedir. Ebeveynlerin paylaçimlanndan ötürü sosyal hayatlannda gûçlûk yaçayan çocuklann kiçisel geliçimi de diger çocuklara nazaran daha gûçtûr (Akdi, 2016). Kûçiik yaçlardan itibaren bu hak ihlaline maruz kalan çocuklann özel alan, gizlilik ve mahremiyet duygulan zarar görmektedir. Örnegin; 2021 Ocak ayinda, gizlilik ayarlan herkese açik ve yaklaçik 3 milyon takipçiye sahip iinlii bir anne, 10 yaçindaki kizinin regl olmaya baçlamasim, kizimn yüzünün göriindiigü bir fotograf ile sosyal medya hesabindan paylaçmiçtir. Bu gönderi sosyal medya kullanicilanm ikiye bölmü§, kullamcilann bir kismi gönderinin normal oldugunu savunurken, diger kismi çocugun mahremiyetinin ihlal edildigini iddia etmiçtir (Onedio, 2021). Tartiçmanin giinlerce sürmesi, kiiçiigiin fotograflarinin farkli platformlarda diger kullanicilar tarafindan da paylaçilarak yorum yapilmasi kiiçûgûn geliçimini olumsuz etkilemenin yani sira kiçilik haklanni da ihlal etmektedir. Ebeveynlerin veli olarak, çocuklannin kiçilik hakkini korumasi ve gözetmesi gerekirken bu hak ihlalini gerçekle§tiren kiçiler olmasi ise hem toplumsal hem hukuki açidan sorun yaratmaktadir.
Ebeveynler velayet hakkimn kendilerine tanidigi hak ve yetkileri kullanirken, çocugun ki§ilik haklanni ihlal etmemeye önem göstermelidir. Keza çocuklar, ebeveynlere koçulsuz §artsiz verilmi§ bir varlik degildir. Bu nedenle ebeveynler her alanda çocuklanmn kiçilik haklanni diiçûnerek gözetim yiikiimlülügiinü yerine getirmelidir (Imamoglu, 2005).
Sosyal medya platformlannda; baçkasina ait video, fotograf, ses gibi verilerin izinsiz payla§ilmasi özel hayatin gizliligini ihlal eden eylemlerdendir (Kaya, 2015). Benzer eylemlerin ihlal niteligi ta§imamasi için ilgilinin nzasi alinmalidir. Kiçilik hakkimn düzenlenmesine haiz hiikiimlerden olu§an TMK m.24/2; kiçilik hakkimn zedelenmesine iliçkin verilen nzanin geçerliligini üstün nitelikteki kamusal veya özel yarar çartina baglamiçtir. Çocuklan üzerinde yürütmü§ olduklan sosyal medya payla§imlannda birçok ebeveyn, mahrem görüntülerin payla§ilmasi hususunda çocuklann iznini almamaktadir. Çocuklann geçerli nzasi olmadan yapilan bu payla§imlar TMK m.24/2 geregince kiçilik hakki ihlalidir (Kaya & Kaya, 2017). Aynca algilama yetenekleri ve savunma olanaklannin kisitliligi göz öniine
Külliye
Cilt/Volume: 3 ■ Say/Issue: 2 ■ 2022
alindiginda çocuklann rizasi daha hassas degerlendirilmelidir. Çunkii çocuklar, ebeveynleri tarafindan sosyal medyada birakilan ayak izlerinin gelecekte hangi tehlikelere neden olabilecegini tam olarak fark edemeyebilirler (Uçak, 2021).
Over-sharenting paylaçimlann ebeveynler tarafindan gerçekleçmesi halinde velayet hakki ve kapsami da incelenmelidir (detayli bilgi için bakiniz (Dural et al., 2014; Grassinger, 2009; Zevkliler et al., 2008)). TMK m.335'e göre çocuk ana ve babanin velayetine tabiidir. TMK m.339 ise ana ve babaya, kûçûgiin yaranni göz önünde bulundurarak, egitimi ve bakimi hususunda karar aima yetkisi tanimiçtir. Ebeveynler, bu hak ve yetkileri kullanirken velayet hakki sinirlari diçina çikmamalidir. Çocugun yüksek yarari ise bu hakkin simrlanm çizer (Dural et al., 2014). Çocuk Koruma Kanunu5, Çocuk Haklanna Dair Birle§mi§ Milletler Sôzleçmesi ve Türk Medeni Kanunu'nda; kûçûgûn menfaati farkli terimlerle adlandinlmiç olsa da ortak amaç velayet hakkinin sinirlanni belirlemektir (Batigün,
2019). Ebeveynler, çocuk hakkinda karar alirken; fiziksel, psikolojik, toplumsal, egitimsel ve hukuksal vb. tiim olgulan göz önünde bulundurarak karar almalidir. Aynca günlük yararlardan ziyade, kûçûgûn ileriki yaçami da dûçûnûlerek uzun vadede yarar saglayacak kararlara yönelmelidir. Çocuklan üzerindeki hak ve sorumluluklanm kullanirken, onlarm yüksek yaranni riske atmamalidir (Uzun,
2020).
Sosyokültürel farkliliklar aym toplum içinde dahi farkli aile yapilanmn ortaya 174 çikmasina sebep olmaktadir. Bu nedenle 'çocugun menfaati' kavrami keskin sinirlarla çizilememektedir. Velayet altindaki kûçûgûn; psikolojik, fiziksel ve duygusal geliçimi ve istisman her olay ve çocuk için farkli sonuçlar dogurabilir. Somut olaylann çocuga etkilerini saptamak için yalnizca hukuki bilgiler yeterli olmamakta; pedagoji, psikoloji ve tip alaninda uzmanlardan da destek alinmasi gerekmektedir (Grassinger, 2009). Bu kapsamda sosyal medyadaki ünlerini arttirmak ve takipçi kazanmak için çocuklarim sikça paylaçan ebeveynlerin eylemlerinin velayet hakkimn simrlanm açip açmadigi ve hangi siklikla yapilan ne tür paylaçimlarm sinir kapsaminda kaldiginin degerlendirilmesi gerekmektedir.
Toplumumuzda, özellikle ünlü anne ve babalann çocuklan oldukça ilgi çekmektedir. Hatta çocuk dogmadan önce, anne ve babaya hayran olan birçok sosyal medya kullanicisi, çocuklar için özel hesaplar açmaktadir. Hai böyle iken hem geleneksel medyada hem de sosyal medyada ünlü çiftlerin çocuklanm kisa reklam filmlerinde oynatmak veya resimlerini kullanmak için yüksek meblaglar teklif edilmektedir (Sabah, 2019). Ünlü ebeveynler kiçisel sosyal medya hesaplanndan, çocuklan ve bir ürünü paylaçarak elde ettikleri kazançla belki de çocuklanmn tum egitim hayatim garanti altina alabilme çansina kavuçmaktadir. Benzer durumlarda çocugun özel yarari ve kiçilik hakkinin somut olaya göre aynca degerlendirilmesi gerekmektedir (Ertugrul, 2021).
5 Çocuk Koruma Kanunu (ÇKK), Resmî Gazete 25876 (15 Temmuz 2005), Kanun No:5395
Külliye
CiU/Volume: 3 « Say/Issue: 2 ■ 2022
TMK m.336' ya göre evlilik devam ederken velayet hakki ana ve babaya aittir. Ancak ebeveynlerden birisinin sosyal medyada sharenting eyleminin sebep olabilecegi zararlanndan korunmak için diger e§ TMK m.195' e göre hakimin müdahalesini talep edebilir (Taçkin, 2020).
Velayet hakkimn yalnizca ana veya babaya verilmesini gerektiren durumlarda ise ebeveynlerin çocuklan ile ilgili sosyal medya paylaçimlan ve bunun etkileri de yargilamada dikkate alinmaktadir. Çocuklannin birçok halini sosyal medya hesabinda paylaçan ve Instagram'da iki yüz otuz bin takipçiye sahip blogger anneye karçi eski e§i tarafindan açilan velayet davasinda annenin çocuklannin mahremiyetini ihlal etmesinin hukuki, sosyolojik ve psikolojik hususlan mahkemece dikkate alinarak velayet babaya verilmiçtir (Haber7, 2017). Velayet hakkimn kullamlmasinda en önemli husus çocugun menfaati oldugundan ötürü bu hak sonsuz ve mutlak degildir. Boçanma/ evliligin iptali sonucunda çocuk ile kiçisel iliçki kurulmasina karar verilen ebeveyn, sharenting eylemi sebebi ile çocugun menfaatini tehlikeye dûçiiren ebeveynin velayet hakkina müdahale edebilir. Mahkeme somut olayin özelliklerine göre koruyucu tedbirlere veya velayet hakki degiçikligine karar verebilir (Çetinkaya, 2009; Grassinger, 2009).
Kiçisel Verileri Koruma Kanunu, Unutulma Hakki ve Sharenting
2016 yilinda Resmî Gazetede yayinlanarak yürürlüge giren 6698 sayili Kirsel Verilerin Korunmasi Kanunu oldukça yeni olmasina karçin geliçen teknoloji, özel hay at ihlalleri ve temel hak ve özgürlüklere karçi yapilan ihlaller karçisinda hukukumuzda önemli bir yere sahiptir. KVKK m.3/d kiçisel veri kavramim tanimlamaktadir. Maddeye göre, belirli yahut belirlenebilir her tiirlli bilgi kiçisel veriyi oluçturmaktadir. Bireylerin; ismi, kilosu, boyu, fiziksel özellikleri, telefon numarasi, kredi karti bilgileri, egitim ve saglik bilgileri, fotografían, videolan vb. birçok unsur kiçisel veri kavramina girmektedir. Turn bu verilerin, kaydedilmesi, aktanlmasi veya depolanmasi gibi içlemler ise m.3/e'ye göre kiçisel verilerin içlenmesi eylemine vücut vermektedir. KVKK'yi göz önünde bulundurdugumuzda ebeveynlerin, çocuklan ile ilgili paylaçtigi görüntüler, egitimi ve sagligi hakkinda takipçileri ile paylaçtigi bilgiler çocuklann kiçisel verilerini oluçturmaktadir. Kanunun 5. maddesi ise kiçisel verilerin ancak ilgili kiçinin, 'açik nzasi' dahilinde içlenebilecegini belirtmi§tir.
Ebeveynlerin, çocuklara ait ki§isel veri niteligindeki görüntüleri ve diger verileri riza almadan paylaçmasi, çocuklar büyüdügünde ebeveyn ve çocuklan mahkemede kar§i kar§iya getirebilmektedir. Roma'da 16 ya§mdaki çocuk nzasi olmadan, annesinin fotograflanni sosyal medyada sikça payla§masindan rahatsiz olup annesinden §ikayetçi olmu§tur ve mahkeme yargilama sonucunda payla§imlann sosyal medyadan kaldinlmasina ve tazminata hükmetmi§tir. Mantova kentinde ise benzer bir dava görülmü? olup mahkeme fotograflann sosyal medyadan kaldinlmasina hiikmetmiçtir (Övgü, 2018). Ebeveynler tarafindan
KüUiy*
Cilt/Volume: 3 ■ Say/Issue: 2 ■ 2022
Flickr'da paylaçilan görüntülerin, yüz tanima sistemlerini geliçtirmek amaciyla hukuka aykin olarak içlendigini iddia edilmi§tir (Hill & Krolik, 2019). Çocuklarrnin nzalarini almadan, kiçisel verilerini içleyerek paylaçan ebeveynlerin ihlallerden sorumlulugu kaçirnlmazdir (Uçak, 2021).
KVKK'da çocuklar hakkinda özel düzenleme bulunmadigi için TMK hükümlerine göre degerlendirmek gerekmektedir. Ancak çocuklann verecegi nzamn geçerliligi, ayirt etme giiçleri ve idrak kabiliyetleri göz önüne alindiginda doktrinde tartiçmalara sebep olmuçtur. Bizimde katildigimiz gôriiçe göre; zaten koruma altinda olan çocuklar, teknolojinin ve sosyal medyamn tehlikelerini tarn olarak algilayamayacagi için sharenting eylemine verecekleri riza geçersiz olup kiçisel verilerin içlenmesi hukuka aykindir (Erdogan, 2019). Diger gôriiçe göre ise kûçûk, verecegi nzanin sonuçlanm idrak edebilip ve makul surette hareket edebilme kabiliyetine haizse ayirt etme gücü vardir. Bu sebeple ayirt etme gücüne sahip simrli ehliyetsiz kûçûgiin verecegi nza geçerlidir (Ertugrul, 2021; Uçak, 2021).
Ebeveynler tarafindan yapilan paylaçimlann sonuçlan agir olsa da telafisi imkânsiz degildir. KVKK m.7'ye göre çocuklar, kendilerine ait kiçisel verilerin
silinmesini ve yok edilmesini talep edebilir (Ertugrul, 2021).
Unutulma hakki, bireylerin internet üzerinden kendileri ile ilgili bilgilere, fotografiara ve verilere yer verilmemesini isteme hakkidir. Unutulma hakkim, kiçisel verileri koruma hakkindan bagimsiz olarak dûçtinemeyiz. Her iki hakkin temelinde, bireylerin geçmiç yaçamlarinda kendilerini rahatsiz eden eylemlerin sürekli gün yüzüne çikarak rahatsizlik yaratmasini engellemek ve özel alana saygi yatmaktadir (Elmalica, 2016; Karan, 2018; Kiipeli, 2016). Yargitay Hukuk Genel Kurulu bir kararda unutulma hakkim §öyle açiklamiçtir: "Unutulma hakki, iistün bir kamu yarari olmadigi siirece, dijital hafizada yer alan geçmiçte yaçanilan olumsuz olaylarin bir sûre sonra unutulmasini, baçkalarinin bilmesini istemedigi kiçisel verilerin silinmesini ve yayilmasinin önlemesini isteme hakki olarak ifade edilebilir. " (YHGK,17/06/2015).
Anayasa Mahkemesi bir karannda ise, bili§im teknolojisinin sagladigi kolaylik ve bilgilerin uzun süre internet ortaminda saklanabilmesi kiçiler hakkinda önyargiya sebep olabilmekle beraber ki§inin manevi bagimsizligina ve haysiyetli yaçam sürebilmesin önünde engeldir (AYM, 03/03/2016).
Teknolojinin ve sosyal medyamn hayatimizda kapladigi yeri dü§ündügümüzde bireylerin sirlan ve özel alanlan kontrolü zor bir §ekilde herkese yayilabilme tehlikesi altindadir. Bununla birlikte, yillar önce bireylerin yaptigi hatalar aniden ortaya çikarak bireyin tum hayatini etkileyebilmektedir.
KüUiye
Cilt/Volume: 3 " Say/Issue: 2 ■ 2022
KVKK, çocuklara iliçkin unutulma hakkini aynca dûzenlememiçtir. Ancak 2016/679 sayili Avrupa Birligi Genel Veri Koruma Tüzügü6, unutulma hakkimn anla§ilmasi açisindan önemli yer tutmaktadir (Yavuz, 2020). ABGVKT m 17/1 silme hakki adi altinda unutulma hakkini düzenlerken; veri sahibine, kendisini ilgilendiren bilgilerin silinmesi amaciyla kontrolöre baçvuru hakki tanimiçtir (Ertugrul, 2021). Ebeveynlerin yapmiç oldugu paylaçimlardan rahatsizlik duyan çocuklar, paylaçimin yapildigi sosyal medya platformuna Tüzük'ün m.l7/l/c bendine dayanarak baçvuru yapabilmektedir. Kiçisel verilerin kaldinlmasim talep eden çocuklann, talepleri "ц1ете faaliyetine yönelik agir basan meçru bir gerekçe bulunmamasi ' ' durumunda kabul edilir. Bu sayede çocuk ve ebeveynler arasindaki çatiçma yargi önüne taçinmadan çôzûltir. Ancak, ülkemizde unutulma hakki ancak mahkeme kanali ile eriçim engelleme karan verilmesi neticesinde çôzûmlenmektedir (Yavuz, 2020). Çocugun, ailesinden çikayetçi olmasi psikolojik olarak kiiçûgû etkilemekte olsa da yukanda verilen örneklerden de görülecegi üzere yargilamaya konu olabilmektedir.
Türk Ceza Kanunu ve Sharenting
Anne veya babasi ebeveynlikleri üzerinden fenomen olma hayaline sahip olan çocuklann, kûçuk yaçlardan itibaren mahremiyet alani ihlal edilme tehlikesi altindadir. Ailecek gidilen tatillerde dahi sürekli videolan çekilen ve mutlu görünmeye zorlanan çocuklar ileriki yaçamlannda begenilme kaygisi ve sürekli onaylanma ihtiyaci hissedebilir. Aynca duygusal yönden henüz geliçme açamasinda olan bu çocuklar, hiç tanimadiklan onlarca insanin olumlu ya da olumsuz eleçtirilerine maruz kalabilmektedir. Çocuklann bulundugu postlara yapilan kinci ve négatif yorumlar onlann geliçimini, duygusal zekasini ve özgüvenini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Aynca ebeveynlerini rol model alan çocuklar, tüm özel anlarinin ve görüntülerinin paylaçimim zamanla normalle§tirmeye baçlayabilirler. Bu nedenle hayatlanmn ilerleyen dönemlerinde piçmanlik duyabilecekleri olaylar ile ilgili dijital dünyaya ayak izi birakma tehlikesi altinda kalabilmektedirler (Sezerer Albayrak, 2020b).
Aile ve çocugun korunmasi amaciyla birçok kanunla TCK'da da düzenlemeler yapilmiçtir. Sharenting eylemi teknolojinin geliçmesiyle hayatimiza çok hizli girmi§tir. TCK'da sharenting bazinda özel düzenleme olmasa da bu eylem birçok suç tipinin içerisinde görülebiliyor. Örnegin; TCK m.232 Kötü Muamele suçu ve m.233 Aile Hukukundan íCaynaklanan Yükümlülügün îhlali suçu dûzenlenmiçtir. Aynca, çocuklann güvenligi ve esenliginden sorumlu ebeveynlerin, çocugun psikolojik, fiziksel ve ruhsal geli§imine zararli olabilecek davram§lan ve ihmalleri çocuk istisman olarak degerlendirilmektedir. Yine, blogger annelerin içbirliklerine uygun konseptlerle çocuklanm hazirlamalan,
6 Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönetmeligi (AB) 2016/679, Avrupa Birligi Resmî Gazetesi (27
Nisan 2016) https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016R0679&from=EN
fotograflarmi çekmeleri ve çocuklarmin sevimliligini reklam ve ekonomi sektöründe kullanmalan çocugun ekonomik istismara maruz kalmasimn örnegidir (Parsa & Akmeçe, 2019). TCK m.226' da müstehcenlik madde baçliginda, çocuklann ticari sömürüsü düzenlenmi§tir.
Yargitay bir karannda özel hayat kavranum "Kiçinin sadece gözlerden uzakta, baçkalanyla paylaçmadigi, kapali kapilar ardinda, dort duvar arasindaki yaçantisi ve mahremiyetinden ibaret degil, herkesin bilmedigi veya bilmemesi gereken, istenildiginde baçka kiçilere açiklanabilen, tamamen kiçiye hayat olaylan ve bilgileri içerir" §eklinde tanimlamiçtir (Yargitay 12. Ceza Dairesi, 01/07/2013). Çocuklann; paylaçmak istemeyecegi ya da sadece belirli bir kesim ile paylaçmak isteyecegi fotograflann, blogger anneler tarafindan herkese açik ve yüksek eriçimli hesapl^da paylaçilmasi özel hayatin gizliligini ihlal etmektedir (Uzun, 2020). Avustralya' da bir çocuk, yatak odasi ve tuvalet gibi özel alanlarda içinde olmak üzere fotograflarmi Facebook'tan arkadaçlan ile paylaçan ebeveyninden çikayetçi olmuçtur (May, 2016). Yukarida bahsi geçen örnekler ve dava, ebeveynlerin çocuklann özel hayatimn gizliligini ihlal niteliginde olup Türk blogger anneler tarafindan da siklikla gerçekleçen eylemlerdir. TCK m.l34'te özel hayatin gizliligini ihlal suçu müeyyidelere baglamiçtir.
îkiz çocuklanmn, tuvalet egitimlerini çevrimiçi aglarda payla§an bir anne, daha sonra bu görüntülere pedofili bireylerin ula§tigim, görüntüleri indirdigini, degiçtirdigini ve zararli sitelerde kullamldigim ögrenmi§tir (Sezerer Albayrak, 178 2020a). Ebeveynleri tarafindan, mahremiyetleri ihlal edilen çocuklar pedofili tehlikesi ile karçi kar§iy£idir (Duygulu, 2019). Bu eylemler, TCK m.135 kiçisel verilerin kaydedilmesi, TCK m.136 ise ki§isel verileri hukuka aykin olarak ele geçirme suçuna da vücut verebilir.
Ülkemizde çocuklann uzun yillar aileye bagimli ya§adigi ve geleneksel Türk aile yapisi göz önüne alindiginda, ebeveynlerin sharenting eylemi yukarida bahsedilen suç tiplerine uysa da çocuklar tarafindan §ikayette bulunma ve korunma talebi oldukça dü§üktür (Kaya & Kaya, 2017).
Sonuç
ïnsan sosyal bir varliktir. Yaçadigimiz topluma ve çaga göre sosyallik algimiz degiçimlere ugrayabilir. Teknolojinin ilerlemesi de bireylerin iletiçim kurma §ekli üzerinde oldukça önemli yer kaplamaktadir. Yillar önce aile albümleri oluçturarak anilar biriktiren bireyler, bu eylemlerini sosyal medya çaginda çeçitli platformlarda fotograf ve videolar payla§arak gidermeye ba§lami§tir.
Sosyal medya kullamcilannin birçogu, yakin çevresi ile yaçamlanmn belli kisimlanni payla§maktan mutluluk duymaktadir. Kullamcilar kendileri için önemli günleri ve kiçileri, kiçisel hesaplanndan paylaçarak dostlan ile etkile§im içinde kalmaktadir. Birçok sosyal medya kullanicisi, çocuklannin mezuniyetini, dügünlerini ve ya§ günlerini hesaplarmda yakin çevreleri ile paylaçmaktadir. Bu
paylaçimlara gelen begeniler, kiçileri mutlu etmekte ve yeni paylaçimlar yapmaya motive etmektedir. Ancak çaliçmamn önceki kisimlannda dijital ebeveyn olarak nitelendirilen kullamcilar bu payla§ma eylemini, diger kullamcilara nazaran daha fazla gerçekleçtirmektedir. Kiçisel ve özel bilgiler de dahil olmak üzere çocuklan hakkinda çok fazla bilgi ve veri paylaçiminda bulunan ebeveynler, farkinda olmadan çocuklanmn özel alanini ihlal edebilmektedir.
Çocuklann korunmasi amaci ile ulusal ve uluslararasi mevzuatta birçok düzenleme bulunmaktadir. Bu düzenlemeler çocugun fiziksel olarak korunmasinin yaninda psikolojik açidan korunmasina da önem verir. Ebeveynlerin, bazen iyi niyetle bazen de farkli sebeplerden ötürü yapmiç oldugu over-sharenting paylaçimlar çocugun geliçimini etkileyebilmektedir. Kanun koyucunun, çocuk haklanmn ihlalini engelleyici diizenlemelere birçok mevzuatta yer vermesi konunun öneminin kavranmasi açisindan önemlidir.
Sharenting eylemi gerek çimdiki yaçaminda gerekse gelecek yaçaminda çocuklar için tehlike arz etmektedir. Muhtemel zararlann önüne geçmek için ebeveynlerin bu konuda bilgilendirilmesi gerekmektedir. Ebeveynler, çocuklann her anini paylaçmaktan kaçinmalidir. Çocuklan konu edinen paylaçimlar üzerinde titizce dü§ünülmelidir. UNICEF/NORVEÇ'in, sharenting eyleminin çocuklar üzerindeki etkisini göstermek için 2021 yilinda 'Stopsharenting' baçligi ile yayinlamiç oldugu video (Unicef, 2021) ve benzer uyarilan içeren haber kaynaklan yayginlaçmali ve toplumsal bilinç arttinlmalidir. Çocuklan, kötü niyetli insanlardan 179 koruyabilmek için ayarlan herkese açik olan sosyal medya hesaplan üzerinden paylaçim yapilmamalidir. Bunun yerine sadece yakin çevre ile etkileçim halinde olunan gizli ve kiçisel hesaplar tercih edilmelidir. Aynca toplumsal kurallann uygulanabilirligini arttirmak için hukuk normlan ile desteklemek gerekmektedir. Kanunlann ilgili hükümleri etkin çekilde uygulanarak çocuk haklanm korumak gerekmektedir. Ancak çocuklan ebeveynlere kar§i koruma gereksinimi ortaya çiktiginda dahi çocuklann etkilenebilecegini unutmamak gerekir.
Kaynakça
Acun, R. (2000). Internet ve Telif Haklan. Bilgi Dünyasi, 1(1), 5-25. https://doi.org/10.15612/bd.2000.388
Akdi, M. (2016). Ana-Babanin Çocugun Fotograf Ve Görüntülerinin Sosyal Medyada Yayinlamasindan Dogan Sorumlulugu. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araçtirmalari Dergisi, 22(3), 123-144.
Akyüz, E. (2020). ÇocukHukuku Çocuklann Haklari ve Korunmasi (7 ed.). Pegem Akademi.
Asian, A., & Ünlü, D. G. (2016). Instagram Fenomenleri ve Reklam îli§kisi: Instagram Fenomenlerinin Gözünden Bir Degerlendirme. Maltepe Üniversitesi lleti§im Fakültesi Dergisi, 3(2), 41-65.
Ayhan, H., & Öztürk, E. (2021). Dijital Dünyada Ebeveyn Olmamn Görünürde Normal Bir Yansimasi Olarak Paylaçan Ebeveynlik (Sharenting): Sharenting as
an Apparently Normal Reflection of Being a Parent in the Digital World: A Literature Review. Turkiye Klinikleri Journal of Forensic Medicine and Forensic Sciences, 18, 165-177. https://doi.org/10.5336/forensic.2021-82082
Batigün, E. S. (2019). Milletlerarasi ÖzelHukukta Çocugun Aile Içinde Korunmasi [Doctoral, Marmara Üniversitesi]. ProQuest. Istanbul.
Brosch, A. (2016). When the Child is Born into the Internet: Sharenting as a Growing Trend among Parents on Facebook. The New Educational Review, 43(1), 225-235. https://doi.org/10.15804/tner.2016.43.U9
Collins. (2022). Definition of 'sharenting'. In Collins English Dictionary. https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/sharenting
Çetinkaya, V. (2009). ïnsan haklari Hukuku açisindan Velayet hakki [Doctoral, Marmara Üniversitesi]. ProQuest. Istanbul.
Çimke, S., Gürkan, D. Y., & Polat, S. (2018). Child rights neglect in social media: sharenting. Güncel Pediatri: Journal of Current Pediatrics, 16(2), 261-267.
Dural, M., Ögüz, T., & Gümü§, M. A. (2014). Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku (9 ed.). Filiz Kitabevi.
Dursun, C. (2019). Ebeveynlerin Çocuklariiu Sosyal Medyada Teçhiri: Çocuk 180 Haklan Baglaminda Bir Degerlendirme. Çocuk ve Medeniyet, 4(8), 195-208.
Duygulu, S. (2019). Sosyal Medyada Çocuk Fotograflari Paylaçmanin Mahremiyet îhlali ve Çocuk Istismari Açisindan Degerlendirilmesi. TRT Akademi, 4(8), 428-487.
Elmalica, H. (2016). Biliçim çaginin ortaya çikardigi temel bir insan hakki olarak unutulma hakki. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakiiltesi Dergisi 55(4), 16031636.
Erdogan, C. (2019). Çocuklann Kiçisel Verilerinin Korunmasi (Sosyal Medya Örnegi Kapsaminda). DokuzEylül Üniversitesi Hukuk Fakiiltesi Dergisi, 21(2), 2445-2467.
Eriçir, R. M., & Eriçir, D. (2018). Yeni Medya ve Çocuk: Instagram Özelinde "Sharenting" "Paylaçanababalik" Örnegi. Yeni Medya, 4, 50-64.
Erkan, S. (1989). Çocuk Haklan Üzerine. EGÏTÏM VE BlLlM, 13(73).
Erten, S. (2009). Avrupa ïnsan Haklari Sözle§mesi'nin 8. Maddesi Baglaminda Özel Hayatin Gizliligi Ve Korunmasi Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. EBSCOhost.
Ertugrul, M. (2021). Çocugun Kiçisel Verilerinin Velisi Tarafindan Sosyal Medyada Kullanilmasinin Kiçilik Hakki Bakimindan Degerlendirilmesi.
KüWye
Cilt/Volume: 3 ■ Say/Issue: 2 ■ 2022
Yildirim Beyazit Hukuk Dergisi(2), 513-564.
http s : //doi .org/10.3 3432/ybuhukuk. 886576
Grassinger, G. E. (2009). Türk Medeni Kanununda Yer Alan Velayet Hükümleri Kapsaminda Kiiçûgûn Kiçi Varligimn Korunmasi Için Alinacak Tedbirler (1 ed.). XII Levha Yayincilik.
Haber7. (2017). 'Blogger' Anneye §ok Suçlamalar. Retrieved 30.05.2022 from https://www.haber7.com/guncel/haber/2366855-blogger-anneye-sok-suclamalar
Hill, K., & Krolik, A. (2019). How Photos of Your Kids Are Powering Surveillance Technology. The New York Times. Retrieved 30.05.2022 from https://www.nytimes.com/interactive/2019/10/11/technology/flickr-facial-recognition.html
Imamoglu, S. H. (2005). Çocugun Kiçiliginin Ana Babaya Karçi Korunmasi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakiiltesi Dergisi, 54(2), 183-218. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000404
Karan, U. (2018). internette Haber Arçivlerinde Unutulma Hakki: Ifade Özgürlügü Ihlali mi, Özel Yaçama Saygi Hakkinin Dogal Sonucu Mu? Legal Hukuk Dergisi, 16(189), 4201-4254.
Kaya, G. t., & Kaya, U. (2017). Bir Ebeveyn Pratigi Olarak Sharenting/ A Parental Practice: " Sharenting". In In Current Debates In Education (Vol. 5, pp. 443455). IJOPEC Publication.
Kaya, M. (2015). Elefaonik Ortamda (Elektronik Hoherlehme - internet - Sosyal Medya) Kiçilik Hakkimn Korunmasi (1 ed.). Seçkin Yayinevi.
Koç, S., & Kaynak, S. (2009,2009). Yeni Medya Olarak Internet ve Hukuki Kiçisel Güvenlik. XIV. Turkiye'de Internet Konferansi Bildirileri, Istanbul.
Küpeli, C. (2016). §iddet Magduru Kadinlarin Unutulma Hakki. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakiiltesi Hukuk Ara§tirmalari Dergisi, 22(1), 229-239.
Maraçli Dinç, Y. (2019). Ölümden Sonra Sosyal Medya Hesaplarinin Hukuki
Akibeti: Dijital Miras. TBB Dergisi, 142, 273-287.
May, A. (2016). 18-year-old sues parents for posting baby pictures on Facebook. Retrieved 30.05.2022 from https://www.usatoday.com/story/news/nation-now/2016/09/16/18-year-old-sues-parents-posting-baby-pictures-facebook/90479402/
Medin, B. (2017). Dijitalleçen Dünyada Fikri Haklar Sorunu. Kirikkale Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 51-68.
Onedio. (2021, 2021). Kizi Melisa'nin Regl Oldugunu Duyuran Ceyda Düvenci, Gelen Eleçtirilere Cevap Verdi! https://onedio.com/haber/ceyda-duvenci-kizi-
melisa-nin-regl-oldugunu-instagram-dan-duyurunca-buyuk-tartisma-yaratti-952358
Övgü, P. (2018). Oglunun fotograflarmi izinsiz sosyal medyada payla§an anne suçlu bulundu. BBC. Retrieved 30.05.2022 from https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-
42604622# : ~:text=Italya%27da%2016%20ya§indaki%20bir,mücadelesine%2 0babasi%20da%20destek%20vermi§ti.
Özdemir, H., & Ruhi, A. C. (2019). Çocuk hukuk (3 ed.). On îki Levha Yayinlari.
Parsa, A. F., & Akmeçe, Z. (2019). Sosyal Medya ve Çocuk Istismari: instagram Anneleri Örnegi. Kadem Kadin Araçtirmalari Dergisi, 5(1), 163-191.
Sabah. (2019). Burak Ôzçivit'in oglu Karan'a 1 milyon TL'likreklam teklifi! Burak Ôzçivit ile Fahriye Evcen'in ogullari Karan'a teklif yagdi. Sabah. Retrieved 30.05.2022 from https://www. sabah.com.tr/magazin/2019/12/19/burak-ozcivitin-oglu-karana-1-milyon-tllik-reklam-teklifi-burak-ozcivit-ile-fahriye-evcenin-ogullari-karana-teklif-yagdi
Serçemeli, С. (2020). Ebeveynlerin Sosyal Medyadaki "Over-Sharenting" Davraniçlarinin Hukuki Açidan Degerlendirilmesi. Turan-Sam, 12(48), 229237.
Sezerer Albayrak, E. (2020a). Sosyal Medya'da Çocuk Mahremiyeti: Ebeveynlerin Instagram'daki Çocuk Mahremiyetine Baki§ Açilan. Istanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 1211-1226. https://doi.org/10.46928/iticusbe.787870
Sezerer Albayrak, E. (2020b). Youtube'un Çocuklan. In #Dijiçocuk (pp. 1-30). Gazi Kitabevi.
Steinberg, S. B. (2016). Sharenting: Children's Privacy in the Age of Social Media. Emory Law Journal, 66(4), 839-884.
Taçkin, Ö. Ö. (2020). Velayet Hakkinin Kullanilmasi, Velayetin Degiçtirilmesi. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(1), 239-262.
Uçak, M. (2021). Kiçisel Verilerin Hukuka Uygun îçlenmesinde Çocugun Rizasi. Kirsel Verileri Koruma Dergisi, 3(1), 41-60.
Unicef. (2021, 2021). UNICEF Norway - Stop Sharenting (2021) Youtube, German PSAs / PIFs. https://www.youtube.com/watch?v=MVDd6ksBj7A
Uzun, S. (2020). Velayet Hakki Baglaminda Çocugun Görüntüsünün Sosyal Medyada Payla§ilmasi Ve Ortaya Çikabilecek Hukuki Meseleler. 16.
Vural, Z. B. A., & Bat, M. (2010). Yeni Bir îletiçim Ortami Olarak Sosyal Medya: Ege Üniversitesi îletiçim Fakültesine Yönelik Bir Araçtirma. Journal of Ya§ar University, 20(5), 3348-3382.
KüUiye
Cilt/V°lume: 3 " Say/Issue: 2 ■ 2022
WeAreSocial, & Hootsuite. (2021). Dijital2021:Turkey.
Yavuz, C. (2020). Sosyal Medya Ebeveynligi ve Qocuklarin Unutulma Hakki. Izmir
Barosu Dergisi, 85(1), 15-52.
Yazici, T., & Özel, M. (2017). Educational and interactive dimension of
motherhood on social media: A research on instagram. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3(5 S), 1715-1730. https://doi.org/10.24289/ijsser.332140
Zevkliler, A., Havutfu, & Gürpmar, D. (2008). Medeni Hukuk (Temel Bilgiler) (6 ed.). Turhan Kitabevi.
Zorluoglu Yilmaz, A. (2021). Sharenting ve Velayet Hakkinin Sinirlari. SelgukLaw
Review, 29(4), 3383-3417. https://doi.org/10.15337/suhfd.972124
Mevzuat:
Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönetmeligi (AB) 2016/679, (27 Nisan 2016), Avrupa Birligi Resmi Gazetesi https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016R0679&from=EN
Qocuk Koruma Kanunu (£KK), (15 Temmuz 2005), Resmi Gazete 25876, Kanun
No:5395
internet Ortaminda Yapilan Yayinlarin Düzenlenmesi ve Bu Yayinlar Yoluyla t§lenen Suglarla Mücadele Edilmesi Hakkinda Kanun Kanun, (23 Mayis 2007). Resmi Gazete, Kanun No:5651
Ki§isel Verilerin Korunmasi Kanunu (KVKK), (7 Nisan 2006). Resmi Gazete,
Kanun No: 6698
Türk Ceza Kanunu (TCK), (12 Ekim 2004). Resmi Gazete 25611, Kanun No 5237
Türk Medeni Kanunu (TMK), (8 Aralik 2001). Resmi Gazete 24607, Kanun No
4721
Mahkeme Kararlari:
AYM, Anayasa Mahkemesi. Ba§vuru Numarasi: 2013/5653 (2013/5653) Yargitay, Yargitay 12.Ceza Dairesi. K.2013/17900 (01/07/2013) Yargitay, Yargitay Hukuk Genel Kurulu. K.2015/1679 (17/6/2015).
Catigma beyani: Makalenin yazari, bu ?ali§ma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir ki§i ya da finansal ili§kileri bulunmadigini dolayisiyla herhangi bir ?ikar 9ati§masinin olmadigim beyan ederler.
