Научная статья на тему 'СОСТОЯНИЕ ВНЕШНЕЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ'

СОСТОЯНИЕ ВНЕШНЕЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
38
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
внешние экономические отношения / внешнеторговый оборот / импорт / экспорт / экспортная стратегия / стратегические партнеры

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Джайлоев Зафар Миралиевич, Давлатов Зулфикор Бухрониддинович

В статье рассматривается и анализируется состояние внешнеэкономических отношений Республики Таджикистан. С проведением анализа выявлены тенденции развития основных внешнеторговых показателей и даны конкретные предложения по активизации этих отношений

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СОСТОЯНИЕ ВНЕШНЕЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ»

УДК 339.91, 339.92

СОСТОЯНИЕ ВНЕШНЕЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

ДЖАЙЛОЕВ ЗАФАР МИРАЛИЕВИЧ

к.э.н., заведующий кафедрой банковской деятельности Бохтарского государственного

университета имени Носири Хусрава.

ДАВЛАТОВ ЗУЛФИКОР БУХРОНИДДИНОВИЧ

преподаватель кафедры таможенной деятельности Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава.

Аннотация: В статье рассматривается и анализируется состояние внешнеэкономических отношений Республики Таджикистан. С проведением анализа выявлены тенденции развития основных внешнеторговых показателей и даны конкретные предложения по активизации этих отношений.

Ключевые слова: внешние экономические отношения, внешнеторговый оборот, импорт, экспорт, экспортная стратегия, стратегические партнеры.

ВАЗЪИ МУНОСИБАТХ.ОИ ИЦТИСОДИИ БЕРУНАИ Ч,УМХ,УРИИ ТОЧИКИСТОН

ДАР ШАРОИТИ МУОСИР

Дар шароити нозираи рушди ичтимоию иктисодии Чумнурии Точикистон накш ва анамияти тичорати байналмилалй бисёр нам назаррас мегардад. Дар айни замон афзоиши гардиши савдои хоричй омили асосии муайянкунандаи афзоиши боигарии миллй ва зиёд гардидани начми истенсолоти саноатй, таъмини рушди иктисодии мамлакат ва баландбардории сатни зиндагии анолй ба нисоб меравад. Дар баробари ин субъектнои муносибатнои иктисодии хоричй нангоми фаъолият ва тараккиёташон мушкилот ва душворинои зиёдеро энсос менамоянд. Механизми ташкилй-иктисодии танзими давлатии фаъолияти иктисодии хоричй, такмилдинии поянои конунгузорй ва меъёрй-нукукии он дар айни замон хело муним мебошанд. Баланд бардоштани сатни муносибатнои иктисодии беруна дар Чумнурии Точикистон, кушод будан ва интегратсияи онро ба низоми хочагии чанонй пешбинй менамояд. намагуна корхонано, ширкатно, кооперативно ва иттинодиянои онно новобаста аз шакли молкият, ки дар ташаккулёбии муносибатнои бозорй иштирок мекунанд, бояд дорои имконияти баромадан ба бозори беруна бошанд. Факат дар намин маврид воридшавии накикии онноро ба раванднои байналхалкии иктисодй таъмин намудан мумкин аст.

Бо ба даст овардани истиклолият ва дар робита бо амалгардондании барномаи ислоноти иктисодии Чумнурии Точикистон муносибатнои иктисодии байналхалкии он ба таври чиддй тагйир ёфтанд. Ин тагйирот на факат ба начм ва сохтори содироту воридоти мол ва хизматно алокаманд мебошад, балки онноро ба омилнои муайяанкунандаи сатни тараккиёти иктисодии ичтимои мамлакат табдил доданд.

Тичорати байналхалкй кисмати муними фаъолияти иктисодии берунаи нар як мамлакати алонида мебошад. Чумнурии Точикистон дорои имкониятнои васеъ дар самти тичорати берунй мебошад ва манз намин омил метавонад заминаи асосии васеъкунии накши он дар тичорати байналхалкй ва раванднои интегратсионй гардад. Амалигардонии барноманои ислоноти иктисодиёт ва гузаштани пай дар пай ба муносибатнои бозорй ба либерализатсияи муносибатнои иктисодй, аз он чумла, дар сонаи тичорати байналхалкй мусоидат намуд.

Дар Чумнурии Точикистон тули солнои охир динамикаи нишондинанданои ифодакунандаи фаъолияти иктисодии хоричй тамоюли афзоишро ба худ касб намуда

истодааст. Чихати арзёбй намудани нишондихандахои фаъолияти иктисодии хоричии Чумхурии Точикистон ва муайянкунии конуниятх,о ва хусисиятхои рушди он дар шароити муосири рушди иктисодию ичтимоии мамлакат ба маълумотхои омории расмии солхои охир руй меорем.

Ч,адвали 1

Динамикаи савдои хоричии Чумхурии Точикистон

_млн. доллар

2017 2018 2019 2020 2021 Суръати афзоиш дар соли 2021 нисбат ба соли 2017

Гардиши савдои хоричй, х,амагй 3972,9 4224,3 4523,7 4557,8 6359,1 160,06

Мамлакатхои ИДМ 2086,9 2348,3 2521,1 2357,9 3120,1 149,51

дигар мамлакатхои чахон 1886,0 1876,0 2002,6 2199,9 3239,0 171,74

Содирот - х,амагй 1198,0 1073,3 1174,4 1406,8 2149,6 179,43

Мамлакатхои ИДМ 430,7 530,3 449,9 289,4 574,7 133,43

дигар мамлакатхои чахон 767,3 543,0 724,5 117,4 1574,9 205,25

Воридот - х,амагй 2774,9 3151,0 3349,3 3150,9 4209,5 151,70

мамлакатхои ИДМ 1656,2 1818,0 2071,2 2068,4 2545,4 153,69

дигар мамлакатхои 1118,7 1333,0 1278,1 1082,5 1664,1 148,75

Хисобхои муаллиф аз руи Омори солонаи Чумхурии Точикистон соли 2022

Аз маълумоти чадвали 1 чунин бармеояд, ки гардиши савдои хоричии Чумхурии Точикистон сол ба сол тамоюли зиёдшавиро ба худ касб намудааст. Дар соли 2021 нисбат ба соли 2017 гардиши савдои хоричии Чумхурии Точикистон ба микдори 60,06% зиёд гардидааст, ки ин нишондиханда аз фаъол гардидани муносибатхои иктисодии беруна шаходат медихад. Махсусан, ин нишондихандаро дар соли 2021 кайд кардан зарур аст, ки он нисбат ба соли 2020 ба микдори 1801,3 млн. доллар зиёд гардидааст. Дар соли 2022 гардиши савдои хоричии Чумхурии Точикистон боз хам зиёд гардида, ба 7504 млн. доллар баробар гардид. Яъне солхои охир гардиши савдои хоричии Чумхурии Точикистон ба таври назаррас афзоиш ёфта истодааст.

Махз ба туфайли рушди савдои хоричй Чумхурии Точикистон тули дахсолахои охир ба муваффакиятхои назаррас ноил шуда истодааст. Имруз кишвари мо ба бозори чахонй хар чи бештар махсулоти коркарди фулузоти ранга, алалхусус алюминий, нахи пахта, ки махсулоти стратегии кишвар махсуб меёбанд, сангхои киматбахо, махсулоти полезй, сабзавот, мева ва дигар маводхои гизоиро ба мамолики пешрафта, ру ба инкишоф ва иктисодхои дар давраи гузариш карордошта содир намуда, ба кишвар он маводу масолехеро ворид менамояд, ки истехсолот ва табиати мо онхоро кудрати истехсол ва парвариш надорад. Дар катори ин гуна молхои воридотй, пеш аз хама техникаю технологияи пешкадам, мошинахою тахчизот, хатхои технологии саноатии муосир, молхои маданиву равшаннамоии рузгор, масолехи сохтмонй, чубу тахта, рангубори сохтмонй, мошинхои боркашонй, сабукрав ва кисмхои эхтиётии онхо, махсулоти нафтй ва махсули коркарди он ва гайра ба шумор мераванд.

Хукумати кишвар дар самти баланд бардоштани сифат, дигаргун намудани сохтори савдои хоричй кушишхои зиёде ба харч дода истодааст. Гарчанде асоси савдои хоричиро воридот ташкил намуда бошад хам, динамикаи афзоиши содирот сол аз сол ба назар мерасад. Ин аз зиёд гардидани талабот ба махсулот ва молхои истехсоли ватанй гувохй медихад. Ду соли охир тадбирхои судманди андешидаи Хукумати Чумхурии Точикистон,

гузаронидани намоишгони байналмилалии фуруши мансулотнои кишоварзй ва мансули саноатии коркарди он дар шанрнои Бохтар ва Хучанд боиси шунратёб гардидани меваву сабзавот ва полезинои хуштаъму болаззати точикй гардиданд. Дар кори намарузаи тавлидгарони мансулоти кишоварзии мамлакат, ба андешаи мо танно як чиз намерасад -ин нам бошад фаъолияти маркетинги муосир.

Масъалаи дигаре, ки имруз дар ин раванд моро ба муваффакият мерасонад, ин сифати баланди мансулоту молнои истенсоли ватанй, намуди зонирии онно, банду басткунй, когазпечкунй ва усулнои пешкадами хизматрасонй буда метавонанд.

Солнои охир дар натичаи ташаккулёбии сиёсати босуботи иктисодии хоричии Точикистон муносибатнои иктисодии хоричй бо бештаар аз 92 кишвари олам, аз он чумла бо давлатнои ИДМ ва хоричи дур ба рон монда шудааст. Дар намкорй бо Точикистон чунин мамлакатно аз кабили Русия, ^азокистон, Узбекистон, Чин, Туркия, Эрон, Покистон, Нидерландия, ва гайра чои намоёнро ишгол мекунанд.

Сохтори таркибии савдои хоричй, сифатан тагйир ёфтани он пеш аз нама аз воридшавии Точикистон ба чараёни бебозгашти чанонгарой гувонй мединад. Дар робита бо гуфтанои боло аён аст, ки бояд барноманои инкишофи иктисодию содиротй ва истенсолоти воридотивазкунанда вобаста аз шароитнои накикии инкишофи ислонотнои иктисодй бо мунлати аник ва муайянкунии натмии манабаънои маблаггузории онхо кор карда бароварда шаванд.

Самти дигари афзалиятноки фаъолияти иктисодии берунаи Чумнурии Точикистон ин сонаи хизматрасонй мебошад. Таъмини рушди ин шакли фаъолияти иктисодии беруна барои Чумнурии Точикистон анамияти муним дорад. Мубодилаи хизматрасонинои муосир метавонад ба сатни сифатии тараккиёти мамлакат накши босазоро бозад. Хадомотнои байналхалкй низ метавонанд кисмати муними фаъолияти иктисоди берунии мамлакат гарданд.

Агар бевосита тичорати берунии Чумнурии Точикистонро дида бароем, дар он тагйиротнои муайян ба амал омаданд. Аввалан, кушиш ба харч мединем, ки сохтори чугрофии тичоратро дида бароем. Дар ин чо гуфтан мумкин аст, ки сохтори чугрофии тичорати берунии мамлакат бо кулли тагйир ёфтааст. Шарикони асосй, яъне мамлакатнои ИДМ сол аз сол мавкеи худро дар тичорат аз даст дода истодаанд. Мисол, дар соли 2017 ба ниссаи мамалакатнои ИДМ 52,52%-и гардиши тичоратии хоричии чумнурй рост меомад ва чанони бокимонда намагй 47,48%-ро ташкил медод. Дар соли 2022 бошад ниссаи малакатнои ИДМ дар гардиши тичорат то 49,07% кам шуда, ниссаи дигар мамлакатно то 50,93% зиёд гардидааст. Ин ракамно нишон мединанд, ки то кадом дарача самти тичорат тагйир ёфта истодааст.

Дигар тарафи масъала ин аст, ки зиёдшавии гардишии тичорати беруна дар бештари мавридно аз нисоби зиёдшавии начми воридот амалй карда мешавад. Мисол, дар соли 2017 мувофики маълумотно касри балансии тичоратии Чумнурии Точикистон 1576,9 млн. доллар ИМА-ро ташкил дода, ин нишондинанда дар соли 2021 ба 2059,9 млн. доллар баробар гардидааст.

Х,амаи ин нишондинандано аз он шанодат мединанд, ки иктисодиёти мамлакат нануз имкониятнои худро пурра истифода накардааст, асосан васеъкунии истенсоли воридотивазкунанда бо суръати паст амалй карда шуда истодааст. Ба мисли пештара аз мамлакат молнои ашёгй содир карда шуда, молхои тайёр аз берун ворид карда мешаванд, ки ин метавонад ба окибатнои манфии ичтимоию иктисодй оварад. Аз намин сабаб, бояд афзалиятно дар тичорати берунй муайян карда шаванд ва аз нама пеш диккати махсус бояд ба васеъкунии иктидори содиротии мамлакат дода шавад. Бояд аз чумнурй на факат ашёи хом, балки мансулоти тайёр содир карда шавад, яъне молное, ки дорои талабот дар бозорнои беруна, аз чумла дар мамлакатнои ИДМ бошанд. Васеъкунии содирот бояд аз нисоби коркарди молное, ки имруз мо намчун ашё содир мекунем, пахта, пуст, арзиз, тамоку, амалй карда шаванд. Дар ин чо масъалаи сифати молхо хело чиддй мебошад, ки онро аз нисоби

ташкил намудани корхонахои муштарак хал намудан мумкин аст. Солхо охир якчанд намуди махсулоти саноатй ба монанди семент, обхои ташнагишикан, намудхои гуногуни шарбату мураббо аз чумхурй ба хоричй кишвар содир мегарданд, ки ин падидаи хуб махсуб меёбад.

Инкишофи минбаъдаи савдои хоричй яке аз роххои асосии сиёсати берунаи Чумхурии Точикистон ва воридшавй ба чараёни чахонишавй махсуб меёбад.

Тахлили савдои хоричии мамлакат тули солхои сипаригашта собит менамояд, ки равандхои хамгирой дар иктисодиёти Точикистон бояд дар асоси коркард ва ичрои сиёсати босуботи робитахои иктисодии хоричй сурат гирад. Хадафхои ин сиёсат хеле гуногун буда, мухимтаринашон инхо мебошанд:

• самаранок истифода бурдани равандхои хамкорй барои тезонидани суръати афзоиши иктисодй, пурра бартараф сохтани камбизоатй ва ба зудй баланд бардоштани сатхи зиндагонии ахолй бо назардошти меъёрхои пешкадами хаёт;

• муваффак гаштан ба ракобатпазирии молхои ватанй хам дар бозори дохилй ва хам дар бозори берунй;

• азнавсозии техникии пурраи иктисодиёт, зуд тараккй бахшидани сохахои технологияи баланд, инноватсия ва «ноу-хау»;

• хамачониба таквият бахшидан ба сармояи инсонй, мутобики равандхои дар чахон идомаёбандаи чараёнхои иктисодй, инноватсионй ва ичтимоию маданй;

• таъмини амнияти комили иктисодиёти мамлакат;

• муваффак гаштан ба сатхи устувори захирахои тиллову асъор, ки барои таъмини истиклолияти иктисодй ва сиёсии мамлакат пояи боэътимоди монетариро ташкил медиханд;

• муваффак шудан ба тавозуни мусбати муомилоти савдои хоричии кишвар;

• дар охири давраи пешбинишаванда ба давлати мунтазам тараккикунанда, табдил додани Чумхурии Точикистон ва дар катори дах кишвари аввали ба хисоби миёна тараккиёфта дохил шудани он.

Таи солхои охир сохаи ягонае, ки дар иктисодиёти чумхурй то андозае ба таври назаррас тараккй кардааст, ин хам бошад фаъолияти иктисодии берунй ба шумор меравад. Дар сиёсати иктисодии берунии мамлакат бештар ба тахкими робитахо бо кишвархои ИДМ таваччух зохир мегардад, ки онхоро хамкорихои судманди дарозмуддат ба хам мепайвандад.

Масъалаи мухим дар сиёсати иктисодии хоричй таъмини рушди содирот ва тахкими пояхои хукукии он ба шумор меравад. Зарурати рушди содирот, ки амалан манбаи ягонаи воридшавии арзи устувори хоричй ба хисоб меравад, пардохти ухдадорихоро оид ба карзи хоричй ва зарурати ба таври умумй тачдид намудани техника ва технология, воридоти молхои дар мамлакат истехсолнашавандаро такозо менамояд.

Аз руи накшаи стратегии сиёсати содиротй, дар ояндаи дарозмуддат барои дар бозорхои дохилй фурухтани молхое, ки аз руи онхо кишвар дар арсаи байналмилалй бартарй дорад ва барои ба сатхи ракобатнок баровардани корхонахои ватанй, кушишхо ба харч дода мешавад.

Бахри боло бурдани самаранокии фаъолияти иктисодии хоричй ва афзоиши иктидорхои содиротй ба рушди сохахои анъанавии истехсолот, афзоиши молхои ракобатпазир, ташкили силсилаи ба хамдигар пайвасти чараёни истехсолот диккати махсус дода мешавад. Халли ин вазифа татбики ислохоти сохторй ва тачдиди бунёдии иктисодиёти миллиро такозо менамояд. Бинобар ин, яке аз вазифахои афзалиятнок дар оянда хавасмандсозй ва дастгирии сохахое мебошад, ки молхои ракобатпазир истехсол менамоянд, инчунин анчоми корхои максаднок барои вусъати пояи содиротй ба хисоб меравад.

Микдори зиёди махсулоти сохаи кишоварзй вучуд доранд, ки метавонад дар зиёд гардонидани хачм ва такмили бахши содиротй хиссаи сазовор гузоранд. Ба онхо метавон истехсоли пилла, ашёи хоми чарм, асал, маснуот ва пашми бузхои ангорй ва гайраро дохил намуд.

Тадбирхои андешидашуда дар самти баланд бардоштани иктидори содиротии мамлакат, мачмуи муносибатхои анъанавй ва муосири зеринро дар бар мегирад:

• дар асоси танлили дакики натичано ва мушкилоти рушди фаъолияти иктисодии хоричй, намасола Барномаи рушди савдои хоричй ба шумули фенристи тадбирно оид ба навасмандгардонии содирот тания гардида, якчоя бо лониаи бучети чумнурй ба Хукумати Чумнурии Точикистон пешнинод гардад;

• ташкил ва ичрои корнои тадкикотй оид ба вусъати иктидорнои содиротй, тамоюли рушди вазъи сиёсиву савдо ва талаботи бозори чанонй чинати муайян кардани афзалиятнои инкишофи иктидорнои содиротй;

• мувофикати тадбирно оид ба дастгирй ва навасмандсозии содироте, ки дар барноманои сонавй ва минтакавй якчоя бо тадбирнои Барномаи сонавй ва минтакавй якчоя бо тадбирнои Барномаи Хукумати Чумнурии Точикистон мавчуданд;

• ташаккули механизмнои самарабахши дастгирии давлатии рушди иктидорнои содиротй, ки ташкили фишангнои иктисодии карзй ва сугуртакунонии содирот, пешниноди хадамоти иттилоотиву машваратиро ба содиркунандагон дар бар мегиранд;

• аз чониби Хукумати Чумнурии Точикистон пешниноди ундадоринои кафолатнок оид ба чалби захиранои карзии бонкнои ваколатдор чинати бо воситанои гардон таъмин намудани субъектнои фаъолияти иктисодии хоричй;

• пешниноди ундадоринои кафолатнок ва сугуртаи карзнои содиротй аз хавфнои тичоратй (бонкй) ва сиёсй чинати таъмини нимояи содиркунандагон;

• хариди тачнизот барои инкишофи истенсолоти ба содирот нигаронидашуда ва чойгузинии воридот, вогузор намудани карз ба истенсолоти мансулоти содиротии дорои силсилаи дарозмуддати истенсолй, ба шумули хариди ашёи хом, мавод ва кисмнои энтиётие, ки дар каламрави Чумнурии Точикистон истенсол намешаванд.

Дастгирии молиявии корхонано ва ташкилотнои чумнурй дар доираи барномаи дар боло зикргардида, ба инкишофи иктидорнои содиротй ва воридотивазкунанда мусоидат хонад кард. Одатан, ин дастгирй аз нисоби маблагнои бучети давлатй, фонднои гайрибучетй, маблагнои чалбшаванда дар асоси бозгардонй ба воситаи бонкное, ки Хукумати Чумнурии Точикистон ваколатдор намудааст, амалй мегарданд.

Умуман, вазъи муносибатнои иктисодии берунаи Чумнурии Точикистон дар баробари бентар шудани нишондинандани истенсолии сонанои асосии он, ба монанди сонанои кишоварзй, саноат ва хизматрасонино дар нолати рушди мунтазам карор дорад. Андешидани тадбирнои дар боло овардашуда метавонанд дар масъалаи таквият бахшидани самаранокии фаъолияти иктисодии хоричии мамлакат таъсири мусбй расонанд.

АДАБИЁТХОИ ИСТИФОДАШУДА

1. П.Ф.Нидоев., Мафнумно ва коиданои асосй дар фаъолияти гумрукй (Васоити таълимй).-Душанбе: «Ирфон», 2011, 196 с.

2. П.Ф. Нидоев., А.С.Орипов., Х.Г.Шонназари. Ташкили назорати гумрукии мол ва воситанои наклиёт (Васоити таълимй-методй) - Душанбе: «Ирфон», 2012, 200 с.,

3. Бахрах Д.Н., Кивалов СВ. Таможенное право России. Екатеринбург, 2008.

4. Бекяшев К.А. Таможенное право. - М., 2008.

5. Комментарий к Таможенному кодексу РФ под редакцией. Козырина А.Н., Москва, 2008 г.

6. Моравек Я.И. Новый Таможенный кодекс Российской Федерации и совершенствование таможенного законодательства // "Право и экономика", N 6, июнь 2003 г. С 9-19.

7. Российское таможенное право, ГабричидзеБ.Н., Москва, Норма,2008 г.

8. Таможенное право: Учебно-методическое пособие / Халипов С.В.. - М.; Зерцало-М, 2007. С 53

9. Чинько В.А. Таможенное право. - М., 2007.

10. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. М.: Юристь, 1999.-368.с.

11. Омори солонаи Чумнурии Точикистон. Душанбе-2022.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.