Научная статья на тему 'МАВҚЕИ СОЗМОНИ УМУМИҶАҲОНИИ САВДО ДАР САМТИ ИНКИШОФИ САВДОИ ХОРИҶИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

МАВҚЕИ СОЗМОНИ УМУМИҶАҲОНИИ САВДО ДАР САМТИ ИНКИШОФИ САВДОИ ХОРИҶИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
483
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Созмони умумиҷаҳонии савдо (СУС) / рақобатпазирӣ / ҳимояи истеҳсолкунандагони ватанӣ / боҷҳои гумрукӣ / иқтисодиѐти миллӣ / фаъолияти иқтисоди хориҷӣ / World Trade Organization (WTO) / competitiveness / customs duties / protection of domestic producers / national economy / foreign economic activity / Всемирная торговая организация (ВТО) / конкурентоспособность / таможенная пошлина / защита отечественных производителей / национальная экономика / внешнеэкономическая деятельность

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Батуров Хуршед Дадоджанович, Аминов Дадохон Ғайбуллоевич

Нақши Созмони умумиҷаҳонии савдо дар рушди иқтисоди Тоҷикистон мавриди баррасӣ қарор дода шудааст. Муайян карда шудааст, ки узвият дар СУС барои Ҷумҳурии Тоҷикистон иқдоми бузурге дар роҳи ташаккули иқтисодиѐти рақобатпазири сатҳи байналмилалӣ гардид. Дохил гардидан ба ин созмони бонуфузи байналмилалӣ ба беҳтаршавии муҳити тиҷоратӣ, рушди иқтидори содиротии давлат, рақобатпазирии саноати ватанӣ дар муҳити тиҷоратӣ, вусъати ҳамкориҳои давлат бо бахши хусусӣ, мутобиқгардонии қонунгузории мамлакат ба меъѐрҳои байналмилалӣ мусоидат менамояд. Омӯзиш ва тадқиқи ҳамаҷонибаи раванди ворид шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони умумиҷаҳонии савдо, таъсири ин ташкилот ба муносибатҳои тиҷоратию иқтисодии ҷумҳурӣ ва мавқеи он дар танзими тарифию гумрукии фаъолияти иқтисоди хориҷӣ сурат гирифтааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PLACE OF THE WORLD TRADE ORGANIZATION IN THE DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

The article dwells on the role of the World Trade Organization in the development of Tajikistan's economy. It is noted that membership in the WTO has become a major step for the Republic of Tajikistan in building a competitive international economy. Joining to this influential international organization will contribute to improvement of business environment, development of the country's export potential, competitiveness of domestic industry in business environment, expansion of public-private partnerships, harmonization of the country's legislation in pursuance with international standards. A comprehensive study of the process of Tajikistan Republic entry into to the World Trade Organization has been conducted, and the impact of this organization on trade and economic relations of the country and its position in the tariff and customs regulation of foreign economic activity has been identified.

Текст научной работы на тему «МАВҚЕИ СОЗМОНИ УМУМИҶАҲОНИИ САВДО ДАР САМТИ ИНКИШОФИ САВДОИ ХОРИҶИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

5.2.5 (08.00.14) Мировая экономика 5.2.5 Ицтисодиёти чах,онй 5.2.5 World Economy

УДК 339.91

DOI10.24412/2411-1945-2022-2-119-127

МАВЦЕИ СОЗМОНИ Батуров Хуршед Дадоджанович, н.и.и., УМУМИЦАХРНИИ САВДО ДАР дотсенти кафедраи ицтисоди цауонии САМТИ ИНКИШОФИ САВДОИ ДД^БСТ; Аминов Дадохон Гайбуллоевич, ХОРИЦИИ ЦУМХУУРИИ ТОЦИКИСТОН н.и.и., дотсенти кафедраи ицтисоди цауонии

ДДХБСТ, (Тоцикистон, Хуцанд)

МЕСТО ВСЕМИРНОЙ ТОРГОВОЙ Батуров Хуршед Дадоджанович, канд. экон. ОРГАНИЗАЦИИ В РАЗВИТИИ наук, доцент кафедры мировой экономики ВНЕШНЕЙ ТОРГОВЛИ РЕСПУБЛИКИ ТГУПБП; Аминов Дадохон Гайбуллоевич, канд.

ТАДЖИКИСТАН экон. наук, доцент кафедры мировой экономики ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

THE PLACE OF THE WORLD Baturov Khurshed Dadojanovich, candidate of the TRADE ORGANIZATION IN THE sciences of economics, Associate Professor of the DEVELOPMENT OF FOREIGN TRADE department of world economy under the TSULBP; IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN Aminov Dadokhon Gaybulloevich, candidate of the

sciences of economics, Associate Professor of the department of world economy under the TSULBP, (Tajikistan, Khujand)E-MAIL: hurshed-68@mail.ru;

Калидвожахр: Созмони умумицщонии савдо (СУС), рацобатпазири,уимояи истеусолкунандагони ватани, боцуои гумруки, ицтисодиёти милли, фаъолияти ицтисоди хорици

Нацши Созмони умумицауонии савдо дар рушди ицтисоди Тоцикистон мавриди барраси царор дода шудааст. Муайян карда шудааст, ки узвият дар СУС барои Чумуурии Тоцикистон ицдоми бузурге дар роуи ташаккули ицтисодиёти рацобатпазири сатуи байналмилали гардид. Дохил гардидан ба ин созмони бонуфузи байналмилали ба беутаршавии мууити тицорати, рушди ицтидори содиротии давлат, рацобатпазирии саноати ватани дар мууити тицорати, вусъати уамкориуои давлат бо бахши хусуси, мутобицгардонии цонунгузории мамлакат ба меъёруои байналмилали мусоидат менамояд. Омузиш ва тадцици уамацонибаи раванди ворид шудани Чумуурии Тоцикистон ба Созмони умумицауонии савдо, таъсири ин ташкилот ба муносибатуои тицоратию ицтисодии цумуури ва мавцеи он дар танзими тарифию гумрукии фаъолияти ицтисоди хорици сурат гирифтааст.

Ключевые слова: Всемирная торговая организация (ВТО), конкурентоспособность, таможенная пошлина, защита отечественных производителей, национальная экономика, внешнеэкономическая деятельность

Рассматривается роль Всемирной организации в развитии экономики Таджикистана. Отмечается, что членство в ВТО стало важным шагом для Республики Таджикистан в построении конкурентоспособной экономики международного уровня. Вступление в эту влиятельную международную организацию будет способствовать улучшению бизнес-среды, развитию экспортного потенциала страны, повышению конкурентоспособности отечественной промышленности в бизнес-среде, расширению

государственно-частного партнерства, гармонизации законодательства в соответствии с международными стандартами. Проведено всестороннее изучение процесса вступления Республики Таджикистан во Всемирную торговую организацию, выявлено влияние этой организации на торгово-экономические отношения страны и ее место в тарифно-таможенном регулировании внешнеэкономической деятельности.

Keywords: World Trade Organization (WTO), competitiveness, customs duties, protection of

domestic producers, national economy, foreign economic activity

The article dwells on the role of the World Trade Organization in the development of Tajikistan's economy. It is noted that membership in the WTO has become a major step for the Republic of Tajikistan in building a competitive international economy. Joining to this influential international organization will contribute to improvement of business environment, development of the country's export potential, competitiveness of domestic industry in business environment, expansion ofpublic-private partnerships, harmonization of the country's legislation in pursuance with international standards. A comprehensive study of the process of Tajikistan Republic entry into to the World Trade Organization has been conducted, and the impact of this organization on trade and economic relations of the country and its position in the tariff and customs regulation of foreign economic activity has been identified.

Дохил шудани Чумхурии Точикистон ба Созмони умумичахонии савдо зарурати замон аст ва омили мусбати тараккиёти иктисодиёти миллй мебошад. Пеш аз хама, ба сафи СУС ворид шудани мамлакат аломати эътироф гардидани иктисодиёти Чумхурии Точикистон ва суръати баланди инкишофи он аз чониби мутахассисони Созмон мебошад. Акнун Чумхурии мо метавонад ба дарачаи баланди савдои беруна расида, мисли дигар мамлакатхои пешрафтаи аъзои Созмон, савдои молу хидматро бо онхо ташкил намояд. Х^амчунин узвият дар СУС ба боз хам васеътар ва пуркувват намудани равандихамгироии корхонахо ва сохторхои сохибкории ватанй ба иктисодиёти чахонй имконият медихад.

Ворид гардидани Чумхурии Точикистон ба СУС натичаи раванди дурударозу мураккаби мувофикгардонии шароити вокеии иктисодиёт ва коидаю конунх,ои амалкунандаи фаъолияти гумрукй ва сохторхои он ба талаботи СУС мебошад.

Дар шароити суръатафзоии раванди Чдхонишавй ва фаромиллалишавии истехсолот зарурати танзими самараноки фаъолияти савдои хоричй, ки аз тарафи субъектхои иктисодиёти минтакавй амалй карда мешавад, пеш омада, накш ва ахамияти Созишномаи кулл оид ба тарифхо ва савдо, ки баъдан ба СУС мубаддал гардид, беш аз пеш зиёд мешавад.

Асоси фаъолияти Созмонро афзалиятхои мукоисавии мамлакатхо, ки аз чониби классикони назарияи иктисодй тахлил ва пешниход шуда буд, ташкил мекунад.

Фаъолияти Созмон дар асоси коидахо (принсипхо), ки борхо бартарии худро тасдик кардаанд, ташкил карда мешавад. Аз чумла:

1. Баробархукукиихамаи аъзоён, ки маънои он додани реЧ,аи мусоидати пурра барои савдо бахамаи мамлакатхои аъзои Созмон мебошад. Дар амал агар мамлакате, ки ба яке аз аъзои Созмон имтиёзи савдой дихад ва ё содироту воридотро аз бочситонй озод намояд, чунин имтиёз бахамаи мамлакатхои аъзо ба тарзи автоматикй чорй мешавад.

2. Ба эътибор гирифтани манфиатхои тарафайн коидаи асосй буда, мамлакатхо барои паст намудани маблата бочхои гумрукй, ё тамоман аз байн бурдани онхохаракат менамоянд, инчунин муаммохои гайритарифии ба танзим даровардани робитахои содиротию воридотро тамоман истифода намебаранд.

3. Шаффофии муносибатхои тичорати хоричии аъзои Созмон,ки тавассути бо таври кушоду расман чоп кардани натичаи савдо ва пешкаш намудани маълумоти пурра ба онхо таъмин карда мешавад.

Дар Созмон накши мухимро давлатхои мутараккии Аврупою Амрико ва Ч,опон, дар дахсолаи охир бошад, Чумхурии Мардумии Чин, Сингапур, Корея, Ганконг ва дигархо мебозанд, зеро онхо

кисми асосии хароЧрти ин ташкилотро ба душ доранд. Кайд бояд кард, ки азхисоби узвулхаккияти онхо захирахои карзии ташкилотхои байналмилалй ташкил мешаванд, иктидории щтисодй ва афзалияти технологии давлатхои мутараккй бошад, ба онхо имкон медихад, ки дастури худро ба дигар давлатхо тахмил намоянд [4, с. 81].

Азхамаи нуктахои назар давлатхои мутараккие, ки иктисодиёти самаранокиаш баланд ва ракобатпазир доранд, ба озодии робитахои хочгии чахонй манфиатдор мебошанд. Онхо сиёсати савдои озод ва махдудкунии дахолатихукуматхои миллиро ба фаъолияти иктисоди хоричй пеш мебаранд. Ба манфиатхои онхохамчунинхадди аксар кушода будани бозорхои давлатхои дигар, алалхусус давлатхои ру ба тараккй ва кишвархои дорои иктисодиёти давраи гузариш карордошта мутобикат мекунад. Чй кадаре ки дарачаи кушода будани иктисодиёти давлатхо баланд бошад, хамон кадар дастрасии давлатхои мутараккй ба захирахо зиёд мешавад, ширкатхои онхо бошанд, бе мамониат ба бозорхои кишвархои дигар ворид мегарданд.

Ракобатпазирии иктисодиёти кишвархои ру ба тараккй ва давлатхое, ки дар мархилаи гузариш ба сохти иктисоди бозорй ва дигаргунсозй бо тарзи усулхои бозоргонй карор доранд, камтар буда, бахимояи давлат, аз чумла бо ёрии мукарраркунии бочхои гумрукии баландтар ба молхои воридотй эхтиёч дорад.

Бинобар ин, кишвархои мутараккй саъйу кушиш доранд, ки ба манфиати худ бочхои гумрукии содиротй ва воридотии молхои мамлакатхои ру ба тараккиро паст намоянд ва,хатто, чонибдори минбаъд бекоркунии онхохастанд. Вале зимнан, бекоркунии бочхои содиротии гумрукй ба ашёи хом ва хомилони энергетикй аксар вакт ба манфиатхои миллии кишвархои ру ба тараккй ва давлатхо бо иктисодиёти давраи гузариш мухолифат мекунад, зеро онхо тахвилгарони асосии ин молхо ба бозори чахонй мебошанд. Бекоркунии бочхои гумрукй аз тарафихукуматхои миллй мутобики талаботи давлатхои мутараккй метавонад ба паст шудани нарххои чахонй ба ашёи хом ва хомилони энергетикй мусоидат намояд. Вале ин кор ба манфиати бевоситаи давлатхои мутараккй буда, ба болоравии нархи ашёи хом ва хомилони энергетикй дар бозори миллй ва, нихоят, ба суст гардидани дарачаи ракобатпазирии истехсолоти миллии кишвархои ру ба тараккй ва давлатхое, ки дар мархилаи гузариш ба сохти иктисоди бозорй карор доранд, оварда мерасонад [1, с. 73].

Пас аз хамрохшавии ЧТ ба СУС дар сохтори чугрофии савдои хоричии кишвар тайироти назаррас мушохида намешавад. Чи тавре ки дар расми 1 нишон дода шудааст, афзоиши назарраси содирот ба мамлакатхои хоричаи дур мушохида мешавад: аз 1033,5 млн. доллари ИМА дар соли 2010 то 1120,1 млн. доллари ИМА дар соли 2012. Вале ин нишондиханда минбаъд тамоюл ба кохиш дорад: аз 663,9 млн. доллари ИМА дар соли 2015 то 117,4 млн. доллари ИМА дар соли 2020.

давраи 2010-2020 (млн. долл. ИМА)

Сарчашма: [6, c. 511].

Дар мамлакатхои ИДМ низ афзоиши содироти мол аз 162,1 млн. доллари ИМА дар соли 2010 то 239,3 млн. доллари ИМА дар соли 2012 мушохида мешавад. Пас аз хамрохшавии Ч,Т ба СУС кохиши хацми содирот ба назар мерасад (соли 2013 - 177,4 млн. доллари ИМА). Аммо дар солхои минбаъда афзоиши мунтазами ин нишондиханда мушохида мешавад: дар соли 2015 - 226,7 млн. долл., 2018- 530,3 млн. долл. ва афзоиши назаррас дар соли 2019 - 449,9 млн. доллари ИМА. Камшавии хацми содирот дар соли 2020 дар хар ду холат ба сабаби TOVID-19 рух додааст.

Сохтори содироти Чумуурии Тоцикистон бо доираи махдуди молхо муаррифй карда шудааст (расми 2). Мавцеи мухимро дар он ишFOл мекунанд: филизоти арзон (асосан алюмин), газвори бофта ва маснуоти онхо (нахи пахта), махсулоти маъданй, махсулоти рустанй (сабзавот ва мевахо, мевахои хушк), сангу филизоти циматбахо ва нимциматбахо (тилло, нуцра, сангхои циматбахо).

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

Сангу филизоти циматбахо ва нимциматбахо Махсулоти рустанй

Махсулоти маъданй

2010 2011 2012 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Расми 2. Сохтори содироти Цумхурии Тоцикистон барои сощои 2010-2020 (млн. долл. ИМА)

Сарчашма: [6, c. 541].

Умуман, здада аз 80% содироти солонаи Тоцикистон аз aшëи хом ва махсулоти нимтaйëр иборат мебошад. Чунин сохтор на танхо истехсолкунандаи aшëи хом будани мамлакат инчунин рацобатнопазир будани сохахо ва корхонахои онро, ки барои бозорхои хорицй махсулоти нихой истехсол мекунанд, нишон медихад.

Воридоти молу махсулот дар пешравии ицтисодиëти миллй ва конеъ гардонидани талаботи ахолй нацши мухим мебозад. Аз ин ру, соли 2020 Чумхурии Тоцикистон молу махсулоти зеринро аз бозори цахони харидорй (ворид) намуд: махсулоти маъданй - 551,1 млн. доллари ИМА, махсулоти саноати кимда - 331,0, воситахои нацлдат - 226,7, мошинаю дастгоххо - 338,9, махсулоти рустанипарварй - 114,4 ва металлхои арзонбахо -338,7 млн. доллари ИМА.

Тахлили динамикаи воридоти Чумхурии Тоцикистон то ва пас аз хамрохшавй ба СУС мувофици мацсад мебошад. Аз расми 3 маълум мешавад, ки дар мамлакатхои ИДМ афзоиши мунтазам мушохида мешавад: аз 1562,9 млн. доллари ИМА дар соли 2010 то 2071,8 млн. доллари ИМА дар соли 2012. Пас аз хамрохшавии ЧТ ба СУС ва фаро расидани бухрони ицтисодй кохиши хацми воридот ба назар мерасад: дар соли 2015 -1818,7 млн. долл., 2016 - 1637,7 млн. долл., ва дар соли 2020 - 2068,4 млн. доллари ИМА.

2500 2000 1500 1000 500 0

2071,8 2129,82159,7

1562

1706

1915,2 13

1818,7

2071,2 -Л %

1673,6 1656,3 1818 2068,4

1616,9 1369,1 1357 1278,1 — _1333

1094 1118,7 1082,5

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Мамлакатхои ИДМ 2017 2018 2019 2020

Расми 3. Воридоти Цумхурии Тоцикистон то ва пас аз ^амро^шави ба СУС дар давраи 2010-2020 (млн. долл. ИМА) Сарчашма: [6, c. 511].

Дар мамлакатхои хоричаи дур бошад чунин вазъият мушохдца мешавад: аз 1094 млн. доллари ИМА дар соли 2010 то 1706,6 млн доллари ИМА дар соли 2012. Пас аз дохилшавии ЧТ ба СУС афзоиши хачми воридот ба назар мерасад: 2129,8 млн. доллари ИМА дар соли 2013 то 2159,7 млн. доллари ИМА дар соли 2014. Аммо дар солхои минбаъда пастшавии мунтазами ин нишондиханда мушохдца мешавад: соли 2015 - 1616,9 млн. долл., 2016 - 1357,6 млн. долл. ва соли 2020 - 1082,5 млн. доллари ИМА.

Дар расми 4, динамикаи тавозуни савдои (содироти софи) Точикистон пеш ва баъд аз хамрох шудан ба СУС барои солхои 2010-2020 оварда шудааст.

Расми 4. Тавозуни савдои Цумхурии Тоцикистон дар давраи 2010-2020 (млн. долл.

ИМА)Сарчашма: [6, c. 510].

Расми 4 нишон медихад, ки тавозуни савдо дар тамоми давраи тахлил манфй шуда истодааст: аз 1462,2 млн. доллари ИМА (2010) то 3315,6 млн. доллари ИМА (2014). Дар соли 2020 бакияи манфй паст шуда, ба сатхи 1744,1 млн. доллари ИМА расид.

Бояд тазаккур дод, ки аз чониби Вазорати рушди иктисод ва савдои Чумхурии Точикистон "Барномаи мутобикгардонии иктисодиёти Чумхурии Точикистон" бинобар узвият дар СУС тахия шуда, бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон 31 октябри соли 2014, тахти № 691 тасдик гардидааст. Барнома 9 боб ва беш аз 70 чорабиниро дарбар гирифта, дар асоси ухдадорихои Чумхурии Точикистон дар доираи СУС тахия гардидааст [5].

Дар мархилаи муосири рушди хочагии чахонй раванди мувозигардонй, яъне мувозигардонии сатххои рушди иктисодии давлатхои дунё сурат мегирад, ки дар натиЧаи он фарки

ракобатпазирии иктисодиёти миллй тадричан кам мешавад. Минбаъд ин тамоюл хеле тахким меёбад, ки барои ташкили озоди фаъолияти щтисодии хоричй бохамаи давлатхои дунё, кам шудани дараЧаи бочхои воридотии гумрукй ё бекор кардани онхо, дар оянда бошад, барои махдудкунии маъмурии усулхои танзими фаъолияти иктисодии хоричй шароит фарохам меорад.

Тахлили тагйироти хочагии чахонй дар дахсолахои охир нишон медихад, ки раванди рушди иктисодиёти миллй комилан номутаносиб аст. Баъзе давлатхое, ки каблан кафомонда буданд, дар натичаи рушди иктисодй ба сатхи давлатхои аз чихати саноатй тараккикардаи дунё наздик мешаванд. Дигар кишвархое, ки бохар гуна сабабхо дархолати бухронй карор доранд, дар катори давлатхои кафомонда карор мегиранд. Дар байни онхо бисёр давлатхоехастанд, ки дархудуди собик Шуроихамкорихои иктисодии мамлакатхои сотсиалистй ва Иттиходи Чумхурихои Шуравии Сотсиалистй таъсис ёфтаанд. Бинобар ин, дар ин кишвархо, ки дар он чо дар давоми муддати тулонй раванди бемайлони кохиши самаранокии истехсолот ва ракобатнокии иктисодиёт сурат мегирад, зарурати объективии тахким бахшидан бахимояи истехсолоти ватанй аз тарафихукуматхои миллй пайдо шуд. Баръакс, давлатхои мутараккй самтгирии бемайлонро ба озодии минбаъдаи фаъолияти иктисодии хоричй дар шароити бухрони молиявй-иктисодй таъмин мекунанд, ки он метавонад ба иктисодиёти ин кишвархо зарари иловагй расонад.

Крбили тазаккур аст, ки дохил шудани Чумхурии Точикистон ба СУС аз макомотихокимияти давлатй ворид кардани тагйиротхои муайянро ба ташкили идоракунии минтакавии гумрукй ва низоми гумрукй умуман талаб мекунад. Пеш азхама, як ккисми меъёрхои бочхои воридотии гумрукй дархамон сатхе, ки давлатхои мутараккй (то 99%) ва давлатхои иктисодиёти давраи гузариш (то 96-98%) расидаанд, боядхамоханг карда шавад. Чунинхамохангии меъёрхои бочхои гумрукй метавонад ба наккши системаи гумрукй дар танзими савдои хоричй таъсири бузург расонад, имкониятхои тагйир додани тарифи воридотй бошанд, хеле махдуд мегарданд. Мо чунин мехисобем, ки дар раванди дохил шудани Чумхурии Точикистон ба СУС бояд як катор тадбирхо андешида шаванд, ки ба ташкили кори самараноки механизми тарифи гумрукй имкон медиханд.хамзамон, таваЧЧухи махсус бояд ба такмили механизме, ки хусусияти иктисодиёти минтакахо ва мамлакат, инчунин вазъияти имрузаи Чумхурии Точикистонро дар иктисодиёти минтакавй ва чахонй ба эътибор мегирад, зохир карда шавад. Дар мархилаи омодагии мамлакат барои ичрои талаботи СУС бояд аз тахияи пешакии сатххои нихоии меъёрхои боЧситонй сар карда бахисобгирии онхо таъмин ва минбаъд онхо кам карда нашаванд. Сухан дар бораи сохахои иктисодиёти миллй ё истехсолоти алохидаи он меравад, ки амнияти иктисодии Чумхурии Точикистонро таъмин мекунанд, инчунин иктидори истехсолкунандагони махсулоти содиротиро нигох медоранд.

Тачрибаи давлатхои узви СУС нишон медихад, ки дар шароити истифодаи «тарифи пайваста»-и гумрукй равандихимояи истехсолкунандаи ватанй мураккаб мегардад [3, с. 88]. Ин аз низоми гумрукии амалкунанда ва салохияту махорати кормандони он вобаста буда, ташкили аники кор ва аз худ кардани истифодаи олатхои муосирихимояи бозори дохилиро, ки бо коидахои СУС мувофикат мекунанд, талаб менамояд. Ин вазифаи душвор аст, зеро хадамоти гумрук, ки бо воридкунандагон робитаи бевосита дорад, бояд дар бораи онхо маълумоти мутобик дошта бошад. Ин имкон медихад, ки чорахои фаъолихимояи молистехсолкунандагони ватанй андешида, бахукумати Чумхурии Точикистон пешниходхо оиди зарурати гузаронидани тадкикот бо максади Чорй кардани бочхои махсус, зиддидемпингй, Чубронй ё дигар тадбирхоихимояи истехсолкунандаи ватанй манзур карда шаванд.

Барвакт дохил шудани Чумхурии Точикистон ба Созмони умумиЧахонии савдо (такрибан дах сол пеш) мувофики максад набуд, зеро кишвар дар зери таъсири бухрони тулонии молию молиявии чахонй ба сохахоихаёти иЧтимоию иктисодй карор дошт. Вале айни замон, имконият ва зарурати дохил шудани Чумхурии Точикистон ба Созмони умумичахонии савдоро истифода бурда, манфиатхои миллии Точикистонро бо пуррагйхимоя намудан лозим аст хамаи чихатхои

мусбат ва манфии дохилшавии Чумхурии Точикистонро ба Созмони умумиЧахонии савдо бояд ба таври дакик омухта, тавозуни мусбат манфиатхоро барои давлат ва дигар иштирокдорони фаъолияти иктисодии хоричй таъмин намуд. Ба ибораи дигар, манфиати аз дохилшавй бадастоянда бар зарари он афзалият дорад.

Таваччухи асосй, ба андешаи мо, бояд ба ташкили шароит барои ширкатхои минтакавии молистехсолкунанда зохир карда шуда, талаботи амалии онхоро ба эътибор гирифтан лозим аст.

Якум, бо назардошти рушди нокофии объектхои инфрасохтор ва вазъи гуногуни онхо дар раёсатхои минтакавии гумрукй, дар давлати мо муносибати махсусро бояд чорй намуд, ки мохияти он дар пешниходи муддати бештари вакт барои дигаргунсозии тамоми инфрасохтори гумрукии минтакахо мутобики талаботи СУС зохир мешавад.

Ба андешаи мо, барои субъектхои хоЧагие, ки ба фаъолияти иктисодии хоричй машгуланд, бояд низоме мукаррар карда шавад, ки ба дарачаи инкишофи иктисодиёти давраи гузариш мутобикат намояд.хамзамон, тарзи амал ва фикрронии сохибкорони миллй ва мавкеи онхо дар иктисодиёти Чумхурии Точикистон назар ба дигар кишвархо хеле фарк мекунад. Аз ин ру, дар давраи аввали фаъолият мувофики талаботи СУС бояд тадбирхоихимояи бозор аз ракобати хоричй ва дастгирии молистехсолкунандагони минтакавй - содиркунандагони молхо, инчунин дастгирии воридкунандагони молхо, ки чунин амалия дар давлатхои узви СУС мавчуд аст, тахия ва татбик карда шаванд.

Дуюм, мутобики вазъияти мавчуда дар бозорхои минтакавии кишвар бояд ба раёсатхои минтакавии гумрукйхукуки муайян намудани меъёрхои муваккатй ва мавсимии бочхои гумрукй ба молхои алохида ва механизми татбики он дар мувофика бо СУС дода шавад. Инчунин, кабули карорхои мутобикро нисбатихалли баъзе масъалахои истифодаи усулхои маъмурй, ё иктисодии танзими фаъолияти иктисодии субъектхои хочагии махаллй, ки ба иктисодиёти кишвар манфиатбахш мебошанд, амалй намоянд. Умуман, манфиати Чумхурии Точикистон барои мустакилона муайян кардани сатхи бочхои воридотй, инчунин махдудкунии фехристхои молхо дар асоси ба эътибор гирифтани вазъияти мавчуда дар бозори дохилии кишвар бохамохангй бо СУС дида мешавад.

Сеюм, тадбирхои табъизй нисбат ба содироти молхои истехсоли минтакавй, ё воридоти молхои стратегй (аз чумла трубинахо барои НБО «Рогун»), ки аз тарафи давлатхои ИДМ ва хориЧаи дур чорй карда мешаванд, бояд аз Чониби шуъбахои дахлдори СУС бекор карда шаванд.

Чорум, дар мархилаи аввали узви расмии СУС гардидани Чумхурии Точикистон бояд, бахри тавсеаи фаъолияти содиркунандагони молхои ватанй ба манфиатхои минтака ва Чумхурии Точикистон тадбирхои мухим андешида шаванд.

Fайр аз ин, боз масъалахои дигар низ вучуд доранд (омузиши коида ва талаботи Созмони умумиЧахонии савдо ба тайёр ва содиркунии молхо, суръати барасмиятдарорй, нигохдорй ва гайра), ки онхо бояд дар мархилаи нахусти дохилшавии Чумхурии Точикистон ба СУС халлу фасл карда шавад. Асоси назариявию амалиихалли масъалахои дар боло зикршуда бо таълими иктисодиёти минтакавии кушода зич алокаманд аст. Ба акидаи мо, аз консепсияи комилан нодурусти кушода будани иктисодиёти минтакавй даст бояд кашид. Махзхамин таълимот ба иктисодиёти минтакахои кишвар зарар расонид. Ба назар чунин мерасад,ки Хукумати мамлакат дар чорй кардани озодии мутлаки фаъолияти иктисодии хоричии субъектхои хочагидорй ба таъчил рох додааст. Бинобар ин, чорй кардани коидахои сахти квотадихй ва ичозатномадихй бо назардошти хусусияти иктисодиёти минтакахо ба максад мувофик менамояд.

Тадбирхои марбут бахимояи истехсолоти ватанй бояд ба таври чандир ва бо тахассуси баланд бо истифодаи тачрибаи давлатхои хориЧаи наздику дур андешида шаванд.хатто таъминихимояи молистехсолкунандагони минтакавй аз ракобати беадолатонаи ширкатхои хоричй эхтимол дорад. Чунин тадбир дар доираи коидахои СУС мутобикгардонии истехсолоти

минтaк;aвй, aлaлxycyc coxaxoи нaвpo бa тaлaбoти бoзopи Чя^ий ocoh мегapдoнaд.

Бешyбx,a, шapти ягoнaи тaтбики минт^^ии меxaнизми гyмpyкй бoяд иигох, дoштaни мухити paкoбaти бoзop, иичуиии мaxдyдкyиии мyвaккaтии paкoбaти xopичй 6o ëpии ycyлxoи мaъмypии квoтaдиxй ë ичoзaтнoмaдиx,й бoшaд.

Mo чунии мехишбем, ки пеш aзxaмa,бoяд имкoнияIиxимoяи иcгеxcoлoти миллй вa 6oaop, ки дap oиииoмaи СУС iwaffiyp шyдaacт, o^HnoHa иcгифoдa бypдa шaвaд. flap шapoити минтае бoчxoи зиддидемпиигй вa 4y6poHKpo 6a мoлxoи вopидoтй, ки 6o mpxxoи mcnap aa иapxxoи дoxилй 6a мoлxoи шaбеx дap дaвлaIxoи coдиpкyнaндa xapидa мешaвaнд, иcтифoдa бypдaн лoзим acт. Субъект^и xo^m фaьoлияти ик;гиcoдии xop^n бoяд as тapaфи дaвлaт дacтгиpй ë6aH4, бapoи пyшoнидaни зapapи фapкн Hapxxo мaблaF дoдa шaвaд. flap мaвpиди дapxaчми зиëд ra дap acocи шapгxoи тaxдидкyнaндa 6a мaнфиaщoи мoлиcгеxcoлкyнaндaгaи вaтaнй вopид шyдaни мoл тaтбикн бoчxoи мaxcyc aï p^ кoидaxoи СУС бoчxoи мaxcycpo иcгифoдa бypдaн мумкин ad [2, c. 78].

Дap Чyмxypии Тoчикиcтoн чopй кapдaни бoчxoи бaлaнди вopидoтй вa квoтaxo 6a вopидoти мaшpyбoти cпиpтдop, ки 6a caлoмaтии axoлй зapapoвap мебoшaд, метaвoиaд 6o xycycиятxoи миллй,хувият вa диии мapдyми кишвap acoc кapдa шaвaд. Зимиaи 6o квoтaдиxии вopидoт вa бaлaнд кapдaни бoчxoи вopидoтй иизoми caxти ичoзaтиoмaдиxй, квoтaдиxй вa дигap тaдбиpxoи мaъмypй oид 6a мaxдyдкyиии иcтеxcoл вa 6a axoлй фypyxтaии мaшpyбoти cпиpтдop дap ми^и кишвap бoяд пешбиий кapдa шaвaд.

Дap мapxилaи ибтидoии гyзapoиидaии иcлoxoт дap coxaи иктиcoдии xopичй ииcбaт 6a мoлxoи иcтеxcoли вaтaий aкcapaи бoчxoи зиддидемпиигй вa чyбpoииpo шapикoии тиЧopaтии мo иcтифoдa мебypдaид. Яке a8 caбaбxoи oh бyxpoии Faйpи ^били пapдoxт 6y4aH мебoшaд, ки oh дap бекypбшaвии пyлxoи Faйpииaкдй иньикoc гapдид. Бинoбap ин, иcтеxcoлкyиaндaгoи дap чустучуи пул^и «зинда» тaйëpaнд, ки мoли xy4po дap бoзopи беpyнa 6o иapxxoи пacттap ниcбaт 6a иapxи мaxcyлoт 6a xapидopoни вaтaнй 6a фypyш бapopaнд. Гyзaштa a8 ии,xaнгoми 6o пули фypyxтaни мoл 6a xapидopoни xopичй чyбpoии зapapи эх^^лй aз пapдoxти бoтaъxиpи мoл вa тaвaккaли мapбyт 6a бyxpoни Faйpи ^били пapдoxт бyдaни xapидop 6a нapxи мoл дoxил кapдa нaмешaвaд. Бoяд кдад иaмoем, ки дap ин мapxилa дap Тoчикиcгaи вa дap дигap кишвapxoи ИДМ иcтифoдaи вacеи aмaлиëти бapтеpй му^х^^ мешaвaд, ки дap чapaëии oh бaxoдиxии мoлxo aкcap вадт шapтй вa иapxшикacтa 6y4a oh яке aз вocитaи кaм кapдaни aндoзбaндй мебoшaд. Нapxxoе, ки xaнгoми aмaлиëтxoи мyбoдилaвй мyк;appap кapдa мешaвaнд,xaмчyнии метaвoиaнд aз тapaфи шapикoни caвдoи ЧУмxУpии Тoчикиcтoн бapoи тaтбик;и бoчxoи зиддидемпингйxaнгoми coдиpoти мoлxoи вaтaнй иcтифoдa кapдa шaвaнд.

Имкoнияти иcтифoдaи бoчxoи зиддидемпиигй вa ^yöpoHH ниcбaт 6a мoлxoи aï дaвлaIxoи xopичaи ,4yp вopидшaвaндa дap cypaти дoxил шyдaни ЧТ 6a СУС naÜ4o xoxaд шуд. Бo вучуди ин, шapoити вoкей бapoи тaтбик;и ohxo дap кишвapи мo тoxoлo фapoxaм oвapдa иaшyдaacт.xaмии тapик, тapтибoтиxyкyк;ии тaтбик;и чунин 6o^xo гaxoл тaxия иaшyдaacт вa caнaдxoи мутобики KOнyнгyзopй вa меъëpй вучуд нaдopaнд.

Ииaк, дoxил шyдaии ЧТ 6a СУС зapypaти oбъективй дopaд. Сyбъектxoи xoчaгие, ки 6a фaъoлияти и^т^дии xopичй мaшFyлaид, бoяд дaкикaи 6a тaлaбoтy кoидaxoи СУС oмoдa кapдa, тaмoми пaxлУxoиxaлли бocaмapи мacъaлa 6a эътибop гиpфтa шaвaид. Зимииxaллy фacли ин мacъaлaи бapoи кишвap тaкдиpcoз 6a шитoбкopивy бaдoxaти бемaвpид pox нaдoдa, бocyбoт кop кapдaи лoзим ad. Бoяд дap иaзap дoшт, ки дoxил шyдaии ЧТ 6a СУС дapxoлaте caмapaбaxш мегapдaд, ки arap иизoми caвдoи мyиocибaтxoи Чyмxypии Тoчикиcтoи 6o кишвapxoи ИДМ, ки дap лaxзaи гyфтyшyиидxo вa 6a pacмият дapoвapдaии шapтиoмaxoи дyчoиибa aмaл мекyиaд вa мaифиaтxoи умумии дaвлaтxoи узви СУС-po ииъикoc меиaмoяд, нигох, вa тaкoмyл дoдa шaвaд.

Пайнавишт:

1. Байматов А.А. Становление и развитие внешнеэкономических связей Республики Таджикистан в условиях глобализации // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. Серия гуманитарных наук. - Худжанд, 2014. - №1 (57). - С.56-59.

2. Исмоилов М.М., Абдуллоев М.М. Экономические выгоды Республики Таджикистан от вступления во Всемирную торговую организацию (ВТО) // Вестник Таджикского национального университета. - Душанбе, 2011. - №9(73). - С.76-79.

3. Мамадамонов У.М. Становление международно-правовых основ сотрудничества Республики Таджикистан и Всемирной торговой организации // Вестник Таджикского национального университета. Серия гуманитарных наук. - Душанбе: Сино, 2015. -№2/1(158). - С.86-88.

4. Сангинов Д.Ш. К вопросу о роли ВТО в развитии предпринимательства в Республике Таджикистан //Правовая жизнь. - 2013. - №1(01). - С.73-82.

5. Постановление Правительства Республики Таджикистан от 31 октября 2014 года, №691 «О Программе адаптации экономики Республики Таджикистан в связи с членством во Всемирной торговой организации (ВТО)». - Душанбе, 9 с.

6. Таджикистан: 30 лет государственной независимости. - Душанбе: Агентство по статистике при Президенте Республике Таджикистан, 2011. - 702 с.

Reference Literature:

1. Baimatov A.A. Formation and Development of Foreign Economic Relations of the Republic of Tajikistan in the Context of Globalization // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. Series of Social Sciences. - Khujand 2014, №1 (57). -pp. 56-59.

2. Ismoilov M.M. Abdulloev M.M. Economic Benefits of the Republic of Tajikistan from Joining to the World Trade Organization (WTO) // Bulletin of the Tajik National University. - 2011, № 9(73). - pp. 76-79.

3. Mamadamonov U.M. Formation of International Legal Basis for Cooperation between the Republic of Tajikistan and the World Trade Organization // Bulletin of the Tajik National University. Humanities Series. - Dushanbe: "Sino", 2015. №3/1 (158), - pp. 86-88.

4. Sanghinov D.Sh. On the Issue of the Role of WTO in the Development of Entrepreneurship in the Republic of Tajikistan // Legal Life. 2013, No. 1 (01). - pp.73-82.

5. The Decree of the Government of the Republic of Tajikistan dated from October 31, 2014, No 691 "On the Program for Adaptation of the Economy of the Republic of Tajikistan in Connection with the Membership in the World Trade Organization (WTO)". - Dushanbe , October 31, 2014, No. 691. - 9 pp.

6. Tajikistan: 30 Years of State Independence. Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. - Dushanbe. 2011. - 702 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.