Научная статья на тему 'ОИД БА МАСЪАЛАҲОИ РУШДИ МИНБАЪДАИ КОМПЛЕКСИ АГРОСАНОАТЙ ДАР ИқТИСОДИЁТИ ТОҷИКИСТОН'

ОИД БА МАСЪАЛАҲОИ РУШДИ МИНБАЪДАИ КОМПЛЕКСИ АГРОСАНОАТЙ ДАР ИқТИСОДИЁТИ ТОҷИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
338
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОДЕРНИЗАТСИЯ / ИННОВАТСИЯ / ИЛМ ВА ТЕХНИКА / КОМПЛЕКСИ АГРОСАНОАТӢ / ИНФРАСОХТОР / ТАНЗИМ / ПЕШРАФТ / РУШД

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Қӯзибоева Бароат Муротбоевна

Зуҳуроти инноватсионии рушди илм ва техника дар комплекси агросаноатии Тоҷикистон баррасӣ карда шудааст. Қайд карда мешавад, ки хусусияти муҳимми марҳилаи кунунии тараққиёти умуман иқтисодиёти миллӣ ва аз ҷумла маҷмӯи агросаноатӣ зарурати тезонидани рушди илм ва технология мебошад, ки асоси онҳоро равандҳои инноватсионие ташкил мекунанд, ки ба таҷдиди муттасили истеҳсолот дар заминаи рушди илму техника имкон медиҳанд. Омилҳои ба рушди комплекси агросаноатии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсирбахш инъикос карда шудаанд. Қайд шудааст, ки равандҳои инноватсионӣ бояд ҳамеша аз ҷониби давлат тавассути сиёсати дахлдори инноватсионӣ ба танзим дароварда шаванд. Таъкид гардидааст, ки татбиқи ин сиёсат ба бозсозии муттасил ва прогрессивии ташкилӣ, иқтисодӣ, техникӣ ва технологии истеҳсолоти агросаноатӣ ва афзоиши самаранокии он мусоидат хоҳад кард.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON SOME ISSUES OF FURTHER DEVELOPMENT OF AGRO-INDUSTRIAL COMPLEX IN THE ECONOMY OF TAJIKISTAN

The article dwells on the innovative development of science and technology in the agroindustrial complex of Tajikistan. It is noted that an important feature of the current stage of development of the entire national economy and the agro-industrial complex, in particular, is the need to accelerate the development of science and technology, which are based on innovative processes that afford to carry out continuous modernization of production based on the development of science and technology. The factors affecting the development of the agroindustrial complex of Tajikistan are reflected. It is noted that innovation processes should always be regulated by the state through appropriate innovation policies. Making a conclusion the author asserts that implementation of this policy will contribute to the continuous and progressive organizational, economic, technical and technological restructuring of agricultural production and the growth of its effectiveness.

Текст научной работы на тему «ОИД БА МАСЪАЛАҲОИ РУШДИ МИНБАЪДАИ КОМПЛЕКСИ АГРОСАНОАТЙ ДАР ИқТИСОДИЁТИ ТОҷИКИСТОН»

УДК 392 ББК 65.32

ОИДБА МАСЪАЛАХРИРУШДИ Кузибоева Бароат Муротбоевна,

МИНБА ЪДАИ КОМПЛЕКСИ н.и.и., дотсенти кафедраи

АГРОСАНОАТЙДАР бауисобгирии бухгалтерии ДДХБСТ

ИКТИСОДИЁТИ ТО ЧИКИСТОН (Тоцикистон, Хуцанд)

О НЕКОТОРЫХ ВОПРОСАХ Кузибаева Бароат Муротбоевна,

ДАЛЬНЕЙШЕГО РАЗВИТИЯ канд.экон.наук, доцент кафедры

АГРОПРОМЫШЛЕННОГО бухгалтерского учета

КОМПЛЕКСА В ЭКОНОМИКЕ ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд) ТАДЖИКИСТАНА

ON SOME ISSUES OF Kuzibaeva Baroat Murotboevna candidate of the FURTHER DEVELOPMENT sciences of economics, Associate Professor of the

OF AGRO-INDUSTRIAL department of bookkeeping accountancy under

COMPLEX IN THE TSULBP (Tajikistan, Khujand). ECONOMY OF TAJIKISTAN E-MAIL: baroatbony@mail.ru

Вожа^ои калидй: модернизатсия, инноватсия, илм ва техника, комплекси агросаноати, инфрасохтор, танзим, пешрафт, рушд

Зуууроти инноватсионии рушди илм ва техника дар комплекси агросаноатии Тоцикистон барраси карда шудааст. Цайд карда мешавад, ки хусусияти мууимми маруилаи кунунии тарацциёти умуман ицтисодиёти милли ва аз цумла мацмуи агросаноати зарурати тезонидани рушди илм ва технология мебошад, ки асоси онуоро равандуои инноватсионие ташкил мекунанд, ки ба тацдиди муттасили истеусолот дар заминаи рушди илму техника имкон медиуанд. Омилуои ба рушди комплекси агросаноатии Цумуурии Тоцикистон таъсирбахш инъикос карда шудаанд. Цайд шудааст, ки равандуои инноватсиони бояд уамеша аз цониби давлат тавассути сиёсати дахлдори инноватсиони ба танзим дароварда шаванд. Таъкид гардидааст, ки татбици ин сиёсат ба бозсозии муттасил ва прогрессивии ташкили, ицтисоди, техники ва технологии истеусолоти агросаноати ва афзоиши самаранокии он мусоидат хоуад кард.

Ключевые слова: модернизация, инновации, наука и техника, агропромышленный комплекс, инфраструктура, регулирование, прогресс, развитие

Рассмотрены инновационные проявления развития науки и техники в агропромышленном комплексе Таджикистана. Отмечается, что важной особенностью современного развития народного хозяйства в целом и агропромышленного комплекса в частности является необходимость ускорения развития науки и техники, в основе которых лежат инновационные процессы, позволяющие осуществлять непрерывную модернизацию производства на основе развития науки и техники. Отражены факторы, влияющие на развитие агропромышленного комплекса Республики Таджикистан. Отмечено, что инновационные процессы всегда должны регулироваться государством посредством соответствующей инновационной политики. Подчеркивается, что реализация этой политики будет способствовать непрерывной и прогрессивной организационной,

экономической, технической и технологической перестройке агропромышленного производства и росту его эффективности.

Key-words: modernization, innovations, science and technology, agro-industrial complex,

infrastructure, regulation, progress, development

The article dwells on the innovative development of science and technology in the agro-industrial complex of Tajikistan. It is noted that an important feature of the current stage of development of the entire national economy and the agro-industrial complex, in particular, is the need to accelerate the development of science and technology, which are based on innovative processes that afford to carry out continuous modernization of production based on the development of science and technology. The factors affecting the development of the agro-industrial complex of Tajikistan are reflected. It is noted that innovation processes should always be regulated by the state through appropriate innovation policies. Making a conclusion the author asserts that implementation of this policy will contribute to the continuous and progressive organizational, economic, technical and technological restructuring of agricultural production and the growth of its effectiveness.

Низоми иктисодии Точикистонро берун аз фаъолияти сохаи кишоварзй тасаввур кардан имкон нопазир аст, зеро натичахои бобарори иктисодй ба ислохоти сохаи кишоварзй низ пайвастагии кавй дорад. Бо пайгирй аз ин хадаф яке аз икдомоти бузургу таърихии анчмошуда таксимоти 50 хазор гектар замин ба ахолии мамлакат ба мехвари амал гузошта шуда, дар ростои ичрои он шумори зиёди ахолии шахру дехот сохиби заминхои наздихавлигй гаштанд.

Мутобики нишондодхои оморй дар соли 2019 хачми умумии махсулоти кишоварзй дар хамаи шаклхои хочагидорй 27,75 миллиард сомониро ташкил додааст, ки ин нисбат ба соли 2006-ум 2,8 маротиба зиёд буда, ба ривочи истехсолоти кишоварзй ишорат мекунад. (Чддвали 1).

Цадвали 1. Нишондщандауои умумиицтисодии кишоварзи

Сол^о

Нишондщанда^о 2006 2011 2016 2019 2019 нисбат ба 2006

Хдчми умумии истехсоли махсулоти кишоварзй (млн. сомони) 10047,0 14931,6 23008,3 27750,4 2,8мар.

Аз он цумла: 7101,6 10702,1 15813,9 19279,7 2,7 мар.

рустанипарварй

чорвопарварй 2942,4 4229,5 7194,3 8470,7 2,9 мар.

Адади корхона ва ташкилотхои кишоварзй 24901 58313 145107 171975 6,9 мар.

Сарчашма: Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон. —Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2013.- С.278. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. -Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2019.- С.284. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. -Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2020. - С.300.

Танхо дар се соли охир дар кишвар зиёда аз 50 корхонаи нави коркарди махсулоти

KHmoBap3H MaBpugu 6axpa6apgopH ^apop rupu^TaHg, kh ^atonuaTH ohxo 6a a$3ygaHH H^THgopu ucrexconHH coxa Ha^mu Myaccup ry3omT.

Eo Ma^cagu 6anaHg 6apgomTaHH ucTexconoTH KHmoBap3H MyanaH KapgaHH caMTxpu cTpaTerH Ba ycynxou TatMHHH cox.au KHmoBap3HH cepgapoMag Ba TaMoronu cogupoTHgomTa EapHoMau «HcnoxoTH KHmoBap3HH HyMxypuu to^hkhctoh 6apou conxou 2012-2020» ^a6yn rapguga 6yg.[4]

EapHoMau Ma3Kyp ByctaTe6HH gacrpacuu xo^aruxou gex^oHupo (^epMepupo) 6a MangoHxou 6emTapu 3aMHHxou KumT nem6uHH HaMyga, 6a xaMHH Bacuna u^Tugopxou ucrexconupo a$3yga, Ba3tu MonuaBHH xo^aruxou gex^oHH (^epMepH) Ba Ka^onaTH capMoary3opuxopo a3 xhco6h 6y^eTH gaBnaTH ycTyBopTap MerapgoHag. X^aMnyHHH EapHoMa 6a xannu MymKunoTH Hopacouu BocuTaxou ucTexconoTH KHmoBap3H Ba HoKH^oaruu xH3MaTpacoHuxou 3apypH paBoHa rapgugaacr. flacTpacH 6a TyxMHH xymcu^aT, Hypuro 3axpxHMHKaTxou acocH, umyHHH 6a xu3MaTpacoHHxou 6aHTopH Ba xagaMoTH HHTHmopu goHumxou KHmoBap3H (Myxo$H3aTH pycraHH, My6opu3a 6o 3apappacoHxo Ba 6eMopuxo) a3 ^ohh6h 6axmu xycycH TatMHH Kapga MemaBag, gaBnaT 6omag, gacTypy ^ougaxou gaxngopu 6o3opupo My^appap HaMyga, MactynuaTH Ha3opaTH cu^aTpo 6a 3HMMau xyg Merupag.

Ea Ty^aMnu aManurapgoHHH Tag6upxou Ma^cagHoKH EapHoMa gap conu 2019 xa^MH yMyMHH MaxcynoTH KumoBap3H 6a 27,7 Munnuapg comohh 6apo6ap rapgug, kh Huc6aT 6a conu 2012 9,1 Munnuapg comohh 3ueg Me6omag.[4]

HumoHguxaHgaxo co6ht Meco3aHg, kh xono xaM u^Tugopxou arpocaHoaTHH KumBap 6axpu TatMHHH aMHHaTH o3y^aBopuu ^yMxypH nyppa ucra^oga HaMemaBaHg. TatMHHH aMHuaTH o3y^aBopH aKe a3 caMTxou crpaTerHH Munnuu pymgu MaMnaKaT 6a xuco6 pa^Ta, HMpy3 hh 6apHoMa gap aMan TaT6u^ myga, 6a nyHHH HaTH^axo Houn rapgug:

- a^3oum e^TaHH xa^MH ucTexconu MaxcynoTH caHoaTH, KHmoBap3H Ba rapgumu caBgou xopu^H, a3 ^yMna cogupoT;

- ucrexconu MaxcynoTH o3y^a a$3oum e$T, kh 6a 6exTap TatMHH rapgugaHH 6o3opu goxunH 6o MaxcynoTH ucrexconu BaTaHH MycougaT HaMyg;

- a3HaBco3HH HH^pacoxTopu o6pacoHH, a3xygKKyHHH 3aMHHxou HaB, 6exTap rapgoHugaHH xonaTH MenuopaTHBHH 3aMHHxo, TatMHHoTH coxau KHmoBap3H 6o TexHHKau 3apypH, TyxMHH atnocu^aT;

- 3ueg rapgoHugaHH MangoHH 6ory ToK3opu KumBap;

- a^3oum gogaHH ucrexconu MaxcynoTH KumoBap3H 6o ucra^ogau caMapaHoKH o6y 3aMHHxou KopaM, TexHonoruaxou HHHoBaTcuoHH Ba arpoTexHHKau nempa^Ta, a3 ^yMna 6yHegu 6ofxoh HHTeHcuBH;

- HCTH^ogau caMapaHoKH 3aMHH, nem a3 xaMa, 3aMHHxou Ha3guxaBnuruBy npe3ugeHTH, 3axupa KapgaHy ucTH^oga 6ypgaHH TyxMuxou atnocu^aT Ba 6o xaMHH pox rupu^TaHH to ce xocun MaxcynoTH KHmoBap3H.

Ea Ty^aMnu TaT6u^H oh conxou oxup 6axmu ucTexconuu MaMnaKaT nem pa^Ta, a3 hh xuco6 caTxu HeKyaxBonHH MapgyM HH3 6anaHg rapgugaacr. npe3ugeHTH ^yMxypuu to^hkhctoh Эмoмanн PaxMoH ^uxaTH aManH HaMygaHH hh xaga^u cTpaTerH 6a TaBpu MyHTa3aM Tag6upxou cygMaHg MeaHgemaHg. flap naeMH HaB6aTHH xyg TatKHg HaMygaHg, kh «... 6o Ma^cagu gacTrupuu gaBnaTHH KHmoBap3oHH MaMnaKaT Ba TatMHHH ^apoBoHHH 6o3opu ucTetMonH nemHHxog MeHaMoaM, kh TaMoMH KHmoBap3oHH MaMnaKaT 6apou aK con, atHe conu 2021 a3 napgoxTH aHgo3H aroHau 3aMHH o3og Kapga maBaHg». [6]

Таъмини амнияти озу^аворй боиси арзонии нархи махсулот, ^ариб ба хамаи анвои озу^а дастрасй пайдо кардани сокинон мегардад. Татби^и стратегияи таъмини амнияти озу^аворй бо чоннок гардидани тавлиди махсулоти кишоварзй дар чумхурй, кохиш ёфтани арзиши бархе аз номгуйхои хурокворй гардида, гардиши заминхои бекорхобида тавассути бунёду бар^арорсозии шабакахои обёрй, та^вияти зоту тухмипарварй, ташкили богу токзорхои нав ва рушди саноати хурокворй холо бо маром чараён дорад. Агар рушди самтхои номбаршуда дуруст рохандозй шавад, дар ояндаи наздик Чумхурии Точикистон на танхо ба таъмини амнияти озу^аворй муваффа^ мегардад, балки ба чумхурии содироткунандаи махсулоти баландсифат мубаддал хохад гардид.

Вобаста ба ин гуфтахо омузиши холат ва тамоюли рушди истехсолоти кишоварзй, чун кисми таркибй ва чудонашавандаи истехсолоти чамъиятй дар Точикистон бо чихатхои зерин вобаста аст: якум, аз огози солхои 90-ум Точикистон расман ташкилёбии принсипхои бозории хочагидориро, ки дар фаъолияти амалии хар як субъекти иктисодй харочот ва манфиатхои онхо му^оисашаванда мебошанд, чонибдорй менамояд. Дуюм, дар Точикистон истехсолоти чамъиятиро бе сохаи кишоварзй тасаввур кардан гайриимкон аст, зеро 73,7% -и шумораи умумии ахолии кишвар дар дехот зиндагй мекунанд ва хиссаи бахши аграрй дар истехсоли молхои дар ММД-и мамлакат ба хисоб гирифташаванда 18,7%, ва бо фоиз дар хачми ММД 18,7-ро ташкил медихад.

Цадвали 2. Истехсоли ММД дар соуауои ицдтисодиёт (бо %)

2014 2015 2016 2017 2018 2019

Истехсоли мол^о дар ММД аз чумла: 100 100 100 100 100 100

-саноат 12,1 13,3 15,2 17,2 17,2 17,3

-кишоварзй 23,4 21,9 20,4 21,2 18,7 19,8

-сохтмон 10,2 11,1 12,1 9,8 9,7 8,8

-дигар со^а^о 54,3 53,7 52,3 51,8 54,4 54,1

Сарчашма: Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон. —Душанбе; Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2019.- С.204. Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон. -Душанбе; Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2020.- С.212.

Аз чадвали 2 дида мешавад, ки истехсоли махсулоти саноатй дар мукоиса ба дигар сохахо 5,2% зиёд гардидааст, яъне Чумхурии Точикистон кадамхои аввалини худро барои саноатикунонии кишвар гузошта истодааст.

Бо назардошти рушди чахони муосир, дар шароити чахонишавии тамоми чабхахои фаъолияти чомеа, дар вазъияти талоши кишвархои пешрафта барои ривочи бозори молу махсулот, бе назардошти манфиати кишвархои истеъмолкунанда кушишхои пайгиронаи Президенти Чумхурии Точикистон дар самти аз кишвари аграрию индустриалй ба кишвари индустриалию аграрй (хадафи чоруми стратегй) табдил додани чумхуриамон икдоми олии мантией ва часурона мебошад. Барои ба кишвари индустриалй табдил ёфтан пеш аз хама мавчудияти ду омили асосй - манбаи энергия ва фаъолияти бемамониати инфрасохтори наклиётй зарур аст. Хушбахтона аз чор ду хадафи стратегие, ки дар назди Хукумати чумхурй меистод, ин омилхоро таъмин карда, заминаи мустахкам барои хадафи чорум ба хисоб меравад. Дар эълон гардидани хадафи чорум мо сиёсати дурбинонаи

мантидии Президента Чумхурии Точикистонро бахри ба яке аз давлатх,ои пешбурда мубаддал кардани Точикистон баръало хис мекунем.

Аз бунбасти коммуникатсионй рахонидани кишвар ва ба кишвари транзита табдил додани Чумхурии Точикистон, инчунин истидлолияти комили энергетикй такони чиддй дар самти саноатикунонии кишвар аст.

Ба хамагон маълум аст, ки барои фаъолият бурдан дар шароити нави хочагидорй дар солхои амалигардонии ислохоти идтисодй дар хамаи давлатхои давраи гузариш, ба сохаи аграрй низ бисёрмоликиятй ичозат дада шуда буд. Хусусан дар рушди давраи кунунии Точикистон дар истехсоли махсулоти кишоварзй ва таъмини бехатарии озудаворй хочагихои хурди фермерй ахамияти стратегиро ба худ касб намудаанд. Барои тасдиди беасос набудани ин гуфтахо якчанд маълумотхои дадид, ки тамоюли рушди хочагихои фермерии хурдро дар идтисодиёти Точикистон тавсиф менамоянд (Ч,адвали 3), меорем.

Цадвали 3. Шумораи корхонацо ва ташкилотуои хоцагии цишлоц

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Корхонахои давлатии 372 314 183 132 129 147 148

кишварзи

Корх;онах;ои байниташ- - - - - - - -

килоти

Хоцагих^ои дехцонй 87594 108035 123379 145107 164631 172668 171975

бо% 118,68 123,33 114,2 117,61 133,44 104,88 99,6

Сарчашма: Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. —Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон, 2019.- С.284. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. -Душанбе; Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2020. - С. 300.

Маълумоти чадвал нишон медихад, ки сол то сол шумораи субъектхои хочагихои дехдонй меафзоянд. Дар охири давраи мавриди тахлил шумораи хочагихои дехдонй дар кишвар 171975 вохидро ташкил дода аст, ки нисбати соли 2019 5,3% кам мебошад. Тамоюли тадсимкунии корхонахои кишоварзй шаходат медихад, ки додани захирахои замин ба фардхои алохидаи молистехсолкунандагон хусусияти мусбат дорад.

Омилхои тавонои механизми идтисодии радобат дар бозор асосан нарх, сифат, реклама, фоида ва маркетинг ба шумор мераванд.

Аз сабаби мураккаб будани раванди фуруш надши маркетинг хеле баланд аст. Ин бо сабабхои зерин ба миён меояд: тезу тунд будани радобати миллй, радобати хушунатомези воридот дар шароити идтисодиёти кушода, низоми инкишофёфтаи субинститутхо, имкониятхои васеи истеъмолгарон хангоми идтидорхои назарраси истехсолот ва квотаи баланди воридотй, талабот ва эхтиёчоти босуръат тагйирёбандаи истеъмолгарон, торафт боло рафтани фардишавии талабот, ки ба истехсолот талаботи мувофидро ба миён меорад, хар чй бештар на ба нарх, балки ба сифати баланди махсулот ру овардани харидорон ва гайра.

Барои фуруши бомуваффадияти махсулоти комплекси агросаноатй зарур аст, ки талабот хавасманд гардонида, дабл аз хама самтхои истеъмолкунандагони худй аз худ карда шавад. Дар ин самт аллакай тадбирхои зерин амалй шудаанд:

• ороиши пештахтахо;

• ройгон пахн намудани молхо;

• маводхои таксимотии иловагй;

• тухфахои таблиготй, масалан, маснуоти тухфавии фирмавй;

• маводхои фирмавй барои борбандй, масалан, халтахои полиэтилении фирмавй: тахфифи нарх, тахфифи кумулятивй барои хачми харид, тахфифи харидхои гайримавсимй, тахфиф барои истеъмолгарони доимй ва дигар тахфифхои нарх, ки теъдоди онхо кариб 40 намуд аст.

Фаъолияти инноватсионй на танхо раванди инноватсионии ба анвои нави махсулот табдил додани дониши илмй, балки хамчунин тахкикоти маркетингии бозорхои фуруши мол, хосиятхои истеъмолии онхо, мухити ракобат, мачмуи чорабинихои технологй, идоракунй ва ташкилии иктисодиро дарбар мегирад.

Самтхои асосии тагйироти сохторй дар КАС-и Чумхурии Точикистон инхо мебошанд: таъмини мувозинат дар рушди сохахои алохидаи КАС ва бартараф намудани тахассуси ашёии истехсолот; мутобикан ба шароити табиию иктисодии минтакахои алохида ва талаботи бозор; махсусгардонии кишоварзй; ба эътидол овардани таносуби истехсолоти калон, миёна ва хурд.

Дар холи хозир, вобаста ба яку якбора бад шудани робитахои иктисодй бо давлатхои дигари ИДМ ва кохиши суръати истехсолоти онхо, бо воситахои зикршудаи истехсолот таъмин намудани чумхурй якбора суст гардид.

Корхонахои коркард чихати рушди соха чунин чорахоро бояд андешанд:

а) ихтисори давраи расонидани махсулоти гизо ва дигар молхои мавриди ниёзи мардум аз ашёи хоми кишоварзй то ба истеъмолгар дар натичаи кам кардани теъдоди кисматхои миёнарав;

б) густариши сохаи коркарди махсулоти кишоварзй дар корхонахои миёна ва хурд, ки асосан бахри конеъгардонии талаботи махаллй пешбинй гардидааст. Тадбири мазкур, хусусан, дар дехоти дурдасти дорои шабакаи сусти наклиётй ахамияти калон хохад дошт;

в) ба талаботи замони муосир чавобгу намудани истехсолот ва азхудкунии технологияхои нав дар корхонахои миёна ва хурд;

г) мукаррар намудани имтиёзоти андозй, афзудани тамвили бучетй ва чорисозии шароити имтиёзноки карздихй ба корхонаву иттиходияхое, ки иктидори нигохдорй ва коркарди махсулоти кишоварзй, истехсолу фуруши молро густариш медиханд.

д) КАС ба давраи муосир мутобик ба миён омадааст (аз руи таркиб, сохтор, кобилияти конеъгардонии талабот, номгуи хизматхои пешниходшаванда, нарху тарофахои дастраси имконияти корбарй дар дурнамо ва гайра.).

е) Хизматхои КАС бинобар тезу тунд будани ракобат дар бозорхои дохилй (миллй) дар хамчоягй бо глобализатсия, вобаста ба зарурати иштирок дар таксимоти байналхалкии мехнат, марбутан ба масъалахои ба миёномадаи бадастории фоида аз шаклхои гуногуни алокахои хочагии байналхалкй такозои замон гардиданд.

Рушди муносибатхои бозорй, аз инхисор баровардани бозор барои сохтани корхонахои хурду миёнаи шир, гушт, орд ва ярма, ки ба бехтар намудани таъмини минтакахои алохида бо махсулоти хочагй пешбинй шудаанд, имконият медихад.

Механизми хочагй низомест, ки аз зернизомхои мутакобилан алокаманду вобаста иборат буда, хар зернизомаш дар навбати худ унсурхои муайяни бахамдигар алокаи

зичдоштаро дарбар мегирад. Ояндабинй ва накшагирй, тамвил, кредитдихй, низоми андоз, хавасмандгардонй, шаклхои ташкили муносибатхои иктисодй, нархгузорй ва низоми нарх, муносибатхои байнисохавй, рушди бахши ичтимой, сохтор, усул ва шаклхои идоракунй, муносибатхои иктисодии берунй ва гайрахо унсурхои асосии механизми хочагии КАС мебошанд. Сохтори механизми хочагй, чигунагии робитаи байни зернизомхо, унсурхо, кисматхо, сатхи бадастомадаи истехсолот, сатхи камолоти муносибатхои истехсолиро инъикос мекунанд. Масалан, мохияти механизми хочагй дар вазифахои он зохир мегардад. Дар шароити муосир асоситарин вазифахо инхо мебошанд: хавасмандии моддии кормандони алохида ва чомеахои мехнатй ба такмили доимии ихтисос ва иктидори эчодй, дигаргунсозии сифатии заминаи моддию техникии КАС, навъи инноватсионии такрористехсол, фарохамсозии шароити баробари иктисодй барои ракобати солим, таъмини рафтори иктисодии муносиби хама субъектхои хочагидор, нигохдории мухите, ки барои ташкили тафаккури муосири иктисодй дар зинахои гуногуни идоракунии истехсолот лозим аст[5, с.20-25].

Гузариш ба муносибатхои бозорй дар КАС-и чумхурй дар шароити норасоии беш аз пеши захирахои моддию техникй чараён дорад. Бахри бартараф намудани ин норасой бояд мачмуи тадбирхо андешида шаванд. Ин масъаларо бо рохи густариши истехсол ва фуруши воситахои моддию техникии лозима, татбики низоми сахтгиронаи таъминоти захира ва хавсмандгардонии он, рох надодан ба катъи таъмини захирахои мухим барои пешбурди истехсолоти кишоварзй хал намудан мумкин аст.

Дар таъмини моддию техникии КАС гузаришро ба муносибатхои бозорй дар ду мархила амалй намудан ба максад мувофик аст. Дар мархилаи якум истехсолот ва тахвили кафолатдодашудаи номгуи муайяни захирахои моддию техникй, аз чумла маводи сухту равганхои молиданй, нурии минералй ва воситахои хифзи наботот, автомобилхо, баъзе аз тамгахои трактор, мошинхои кишоварзй ва хоказоро барои КАС нигох доштан лозим аст. Дар мархилаи дувум, бо рохи арзёбй ва танзими такозову арза, савдои яклухти онхоро ташкил намудан мумкин аст.

Дар ин холат чунин тадбирхоро пешниход намудан бамаврид аст:

• мувофики максад барпо намудани бозори техникаи истифодашуда. Онро дар назди корхонахои таъмир ё дар назди шуъбахои нохиявии сохторхои таъминотй таъсис додан мумкин аст;

• дар назди шуъбахои нохиявии таъминоти КАС ё корхонахои таъмир ба ном марказхои хизматрасонии техникй (МХТ) таъсис бояд дод, ки барои хизматрасонй ба корхонахои кишоварзй, хамчунин иттиходияхои ичоракорон, кооперативу хочагихои дехконй, хуллас, барои тамоми онхое, ки ба хизматрасонияшон ниёз доранд, пешбинй мегарданд;

• дигаргунсозихо дар муносибатхои замин бояд ба он шаклхои заминдорие такя кунанд, ки афзоиши самаранокии зироаткорй ба нигох доштану афзоиши хосилхезии хок, инчунин ташкили муътадили таъмини воситахои истехсолот таъмин менамоянд.

Татбики низоми махсуси андоз барои истехсолкунандагони махсулоти кишоварзй дар шакли андози ягонаи кишоварзй тадбири мухимми дастгирии давлатии кишоварзй мебошад. Он имкон медихад, мачмуи тамоми омилхои таъсиррасон ба сатхи даромаднокии молистехсолкунандагони кишоварзй, инчунин имкони вокеии онхо чихати пардохти андозхо ба инобат гирифта шавад.

Ба назари мо, бо мадсади химояи манфиатхои идтисодии молистехсолкунандагони ватанй оид ба танзими бозори дохилии озудавории кишвар ва фаъолияти идтисодии берунй дар бахши КАС тадбирхо андешидан лозим аст. Масалан, нисбати воридоти гушт, мург, мохй, тухм, мева квота чорй намудан ба мадсад мувофид аст.

Тагйирот дар Чумхурии Точикистон зарурати озодкунии нарххо ва гузаронидани сиёсати чиддии пулию кредитии монетаристиро муайян намуданд. Дар робита бо сиёсати мазкур давлат бояд танзими нархи нурихои минералй, маводи сухту равганхои молиданй, техникаи кишоварзиро танзим кунад. Тахлил нишон медихад, ки махз нархх,ои дохилии ин захирахо тайи солхои ислохот, нисбат ба нархи захирахои дигари лозимаи дехот ба маротиб бештар афзоиш ёфтаанд. Х^адди нихоии нарххои маводи сухту равганхои молиданй, нурихои минералиро мударрар намудан лозим аст, ки харочоти водеии истехсолу фурушашонро инъикос намояд. Дар чараёни танзими давлатй бояд механизми нархгузорие татбид гардад, ки нарххои озод (шартномавй) ва танзимшаванда, яъне нарххои мадсаднок, кафолатй, гаравй, тавсияшаванда ва худудии махсулоти кишоварзиро ба назар мегирад.

Аз ин бармеояд, ки эчоди пойгохи донунгузорй, таъмини худудии танзим ва ташаккули мухити радобатнок дар тамоми бозорхои аграрй, дастгирии рушди устувори КАС, татбиди сиёсати протексионизми одилона, таъмини бехатарии озудаворй бо ёрии низоми тарифхои гумрукию андозхо, маблаггузорй самтхои асосии халли масъалахои КАС мебошанд. Ичрои амалии онхо ба воситаи бучет - дарзхои имтиёзнок, чубронпулй, ёронахо, лизинг; маблаггузории баъзе чорабинихо: нарххои мадсаднок, давлатй, гаравй; дахолати молию харидорй; кредити имтиёзнок, молй, субсидиянок; андозхои имтиёзноку тадсимшуда ва дигар шаклу усулхои танзими давлатй амалй мешавад. Танзими давлатй бояд нигохдошту такрористехсоли захирахои табиии истифодашаванда, таъсису татбиди низоми экологию мухитии зироаткорй, мониторинги холати замин, муоинаи агрокимиёию экологй, ичрои мачмуи корхои обёрй, фаъолсозии сиёсати сармоягузорй бахри тачхизоти техникии корхонахои кишоварзиро пешбинй намояд. Дар шароити Точикистон принсипу мизонхои ислохоти идтисодиёт дар заминаи муносибатхои бозорй бояд хамчун чораи мусоидат ба бардарорию рушди минбаъдаи дуввахои истехсолкунанда ва халли муаммохои ичтимоии кишвар баррасй карда шаванд. Ч,умхурии Точикистон бо 88 кишвари чахон, аз чумла 10 кишвари ИДМ ва 78 мамлакати хоричаи дур муносибатхои тичоратию идтисодй дорад.

Амсилаи точикии идтисоди бозорй бояд як навъи идтисоди бозории танзимшавандаи ба ичтимоиёт нигаронида бошад. Чунки сатхи зисти ахолй дар Чумхурии Точикистон дар диёс бо дигар кишвархои ИДМ пасттарин буда, низоми шуравй, ки мардумони Точикистон тули дариб 70 сол дар он хаёт ба сар бурдаанд, бо хама нудсонхояш хифзи ичтимоии одамонро дар сатхи хоси амсилаи зикршуда таъмин менамуд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аз ин лихоз низоми мавчудаи тадсимоти даромади миллй ва механизми ташаккули музди корро такмил додан, таносуби феълии музди кор ва махсулоти нав истехсолшударо ба суи афзоиши музди мохонаи кормандони бахши кишоварзии кишвар тагйир додан ва ба хамин восита самти ичтимоии рушди идтисодии кишварро таъмин намудан лозим аст, ки ба сифати афзалиятхои асосй муайян гарданд:

> ташкили кластерхои истехсолй - барои иттиходи истехсолкунандагон дар асоси тахдидот ва мониторинги бозори истеъмолй;

> рушди устувории сектори аграрй дар асоси истифодаи технологияхои муосир ва усулхои муосири инноватсионии агротехникй ва принсипхои дастгирии давлатии он;

У таъмини амнияти озукаворй ва ташкили низоми истехсол ва содироти гизои солим; У инкишофи принсипхои «иктисодиёти сабз» ва кишоварзии органикй бо

истифода аз имконияти мавчудаи кишвар;

У хифзи бозори истеъмолй аз гизои пастсифати ватанию хоричй бо рохи баланд

бардоштани стандартхои истехсол, нигохдорй, хамлу накл, воридкунй ва фуруши

махсулоти гизой.

Пайнавишт:

1. Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон. -Душанбе, Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2013. - 469 с.

2. Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон. -Душанбе; Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2019. - 477 с.

3. Омори солонаи Чумхурии Тоцикистон. -Душанбе; Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2020. - 494 с.

4. Барномаи «Ислоуоти кишоварзии Чумхурии Тоцикистон барои солуои 2012-2020» бо царори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 1 августи соли 2012, №383 тасдиц шудааст.(https://moa. tj/tj/sectoral-programs 7.05.2021)

5. Давлатов И., Исоматов Б., Хабибов С. Ицтисоди бозоргони. Китоби таълими. -Душанбе: Маориф, 1994. -154с.

6. Паёми Президенти Чумхурии Тоцикистон, Пешвои миллат муутарам Эмомали Раумон ба Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохили ва хориции цумуури» аз 26.01.2021 (http://prezident.tj/node/25005. 7.05.2021)

Reference Literature:

1. Statistical Annual of Tajikistan Republic. - Dushanbe: Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. 2013. - 469pp.

2. Statistical Annual of Tajikistan Republic. - Dushanbe: Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. 2019. - 477pp.

3. Statistical Annual of Tajikistan Republic. - Dushanbe: Agency on Statistics under the Auspices of Tajikistan Republic President. 2020. - 494 pp.

4. The Programme "Agriculture Reform of Tajikistan Republic for 2012 - 2020 Validated on the Resolution of Tajikistan Republic Government from August 1, 2012, #383 (https://moa.tj/tj/sectoral-programs 7.05.2021) (Date of request: 07.05.2021).

5. Davlatov I., Isomatov B., Habibov S. Market Economy. Manual. - Dushanbe: Enlightenment, 1994. -154pp.

6. The Message of Tajikistan Republic President, Leader of the Nation, Reverend Emomali Rakhmon to Majlisi Oli of Tajikistan Republic "On Basic Directions of Home and Foreign Policy of the Republic" from 26.01.2021. http://prezident.tj/node/25005. (Date of request: 07.05.2021).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.