Научная статья на тему 'СОСТОЯНИЕ МЕДРЕСЕ ХОРАСАНА И МОВЕРАУНАХРА В ЭПОХЕ СЕЛЬДЖУКИДОВ ДО СОЗДАНИЯ НИЗАМИИ (НА ТАДЖ.)'

СОСТОЯНИЕ МЕДРЕСЕ ХОРАСАНА И МОВЕРАУНАХРА В ЭПОХЕ СЕЛЬДЖУКИДОВ ДО СОЗДАНИЯ НИЗАМИИ (НА ТАДЖ.) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
58
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕДРЕСЕ / УЧИТЕЛЬ / УЧЕНИК / БИБЛИОТЕКА

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Козем Баёт Хайдаркули

В данной статье рассматривается история создания и функционирования медресе в Хорасане и в Мовераунахре до и в эпоху правления Сельджукидов. Автор отмечает, что медресе Хорасана и Мовераунахра ранее были организованы до создания Низамии. Автор приводит название медресе, которые функционировали в Нишапуре, Самарканде, Мерве, Бухаре, Хорезме и Газне. Особое внимание уделяется методам преподавания и обучения, функционирования библиотек, жизни учителей в данных медресе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СОСТОЯНИЕ МЕДРЕСЕ ХОРАСАНА И МОВЕРАУНАХРА В ЭПОХЕ СЕЛЬДЖУКИДОВ ДО СОЗДАНИЯ НИЗАМИИ (НА ТАДЖ.)»

СОТРУДНИЧЕСТВО МЕЖДУНАРОДНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ В РЕШЕНИИ ГУМАНИТАРНЫХ ПРОБЛЕМ ГБАО РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

Собирова К.Д.

В данной статье дается содействие Правительства страны с Международным сообществом о просьбе таджикского правительства для оказания помощи не только беженцам, также обычным гражданам. Была направлена специальная группа действия об оказании неотложной гуманитарной помощи в чрезвычайных ситуациях.

Ключевые слова: ГБАО, Горного Бадахшана, гуманитарная помощь, международными организациями, самообеспечение, УВКБ ООН, PRDP, MSDSP, правительственными министерствами США.

COOPERATION OF INTERNATIONAL ORGANIZATIONS IN SOLUTION OF HUMANITARIAN PROBLEMS IN BADAKHSHON REGION OF THE REPUBLIC OF

TAJIKISTAN

Sobirova K.D.

The author of the article analyses direct contribution of Government of Tajikistan and the President of the Republic of Tajikistan, Emomali Rahmon, international community with the request of the government of Tajikistan, provided support not only to refugees but also to the ordinary population as well. There was a special group of first aid in the country providing support refugees in emergency situation

Key words: Badakhshan region, humanitarian assistance, international organizations, self-support, UN Committee on refugees, PRDP, MSDSP governmental ministries of USA

Сведения об авторе: Собирова Курбонбегим Давдаткадамовна - кандидат исторических наук, доцент, заведующая кафедрой отечественной истории Хоргского государственного университета имени М. Назаршоева, тел.: (+992) 93 5139390

Information about the author: Sobirova Kurbonbegim Davlatkadamovna - Ph.D. in history, docent, Head of Chair of Domestic History, Khorog State University named after M. Nazarshoev, tel.: (+992) 93 5139390

ВАЗЪИЯТИ МАДОРИСИ ХУРОСОН ВА МОВАРОУНА^Р ДАР АСРИ САЛЧУКИЁН ТО ПЕШ АЗ ТАЪСИСИ НИЗОМЩО

Козем Баёт

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Таърихи бинои мадрасах,о дар Мовароунах,ру Хуросон ба ду давра так;сим мегардад:

1. Давраи пеш аз низомиях,о. Бо вучуди он, ки вожаи мадраса дар шеърх,ои Деъбели Хузой, шоири кдрни VIII ба кор рафтааст, аммо х,еч иттилои равшане аз ин, ки сохтори мустакдле ба номи мадраса дар он давра шакл гирифта бошад, дар дастрас нест [1]. Дар кдрни XI ба тадрич марказх,ое ба унвони дорулилм аз тарафи муаллимон ва амирон таъсис шуд ва тафовути умдаи онх,о бо китобх,онах,о дар он буд, ки натанх,о барои амри таълим истифода мешуданд, балки барои и^омати талабах,ое, ки аз шах,рх,ои дур ба он чо мерафтанд, ик;оматгохдое дар назар мегирифтанд [2]. Бо таррохй ва сохти махзанх,ои сода он ^ам дар канори марказх,ои омузишй навъи вижае аз омузишгохдо, ки талфи^е аз сукунатгох, ва маркази омузишй буд, шакл гирифт ва батадрич намунаи мадрасах,ои илмх,ои динй гардид ва такомул пайдо карданд [33].

Дар кдрни X чандин мадраса дар кдламрави Еазнавиён ва дигари минтак;ах,ои Мовароунах,р ва Хуросон сохта шуданд, ки дар фех,ристи осори таърихй ба онх,о ишора

шyдааст. Аммо асаpе аз сохтмони хеч кадом аз онхо боки намондааст, то битавон ба хусусиёти меъмоpии онхо пай бypд. [4].

Ба тавpи куллй мадpасахое, ки кабл аз низомияхо сохта шудаанд даp мукоиса бо мадpасахои низомия доpои ташкилоти васеъ ва интизомотй аз кабили вазифахои устодон, шогиpдон, коpмандон ва шуъбахое монанди китобхонахо, даpмонгоххо ва хазинахои маош баpои муаллимон ва толибони илм ва дигаpон набуданд.

2. Давраи баъд аз низомияхо: мадpасахое, ки баъд аз низомияхо сохта шудаанд бисёpе аз онхо монанди мадpасахои низомия доpои назм ва ташкилоти мушаххас ва пешpафтае буданд. Бо тавзее, ки дода шуд маълум мегаpдад, ки кабл аз Низомулмулк даp Моваpоyнахpy Хypосон мадpасахои дигаpе низ маъмул будааст ва аз ин, ки иддае аз донишмандон монанди Ибни Халлакон ва Захабй - сохиби китоби машхypи «Таъpихи ислом», ки Низомулмул^о бонй ва созандаи мадpасахо даp ислом пиндоштан ба ин манзyp аст, ки Низомулмулк нахустин бонии мадpасахо ба тавpи муназзам ва конунманд аст ва илло пеш аз у мадpасахои дигаpе даp Нишопyp ва баъзе ша^^ои дигаpи Хypосон ва Моваpоyнахp вучуд доштааст.

Мадрасахои Хуросон ва Мовароунахр

1. Нишопур: тибки манбахои мавчуд комилан возех аст, ки низомия ва мадpасаи Абу^анифа хаpгиз нахустин мадpасахои илмхои исломй набуданд ва муддатхо кабл аз он (беш аз 165 сол кабл) мадpасахои бисёpе даp Моваpоyнахp ва ша^^ои Хypосон, бахусус даp шахpи Нишопyp таъсис шуданд

Баъзе аз мадpасахои Нишопyp кабл аз таъсиси низомияхо ибоpат будан аз:

- Мадpасаи Дисони ^ypашй (таъсис кабл аз соли 961): ин мадpасаpо Дисон ибни Мухаммади К^ашй таъсис каpд. У даp Багдод, Нишопyp ва Нисо даpс медод ва хадис мегуфт;

- Мадpасаи Тамимй (кабл аз соли 976): ин мадpасаpо Абухотам Мухаммад ибни Тамими бино гузошт. Дофиз Абуабдулло Докими Забех гуфтааст: «...ин мадpаса маскане баpои Fаpибон аз ахли хадис ва фикх аст. Онхо хукук доpанд (маош), ки мypаттабан мегиpанд ва ...».

- Мадpасаи Абуъсаъди Зохид (пеш аз соли 113): муассиси ин мадpаса Абусаъд Зохиди Хаpгyшй - устод, олим, зохид ва паpхезкоp будааст. [5].

- Мадpасаи Байхакия (нимаи аввали каpни 10): ин мадpаса тавассути Имом Абулхасани Байхакй, муфтии шофеиён бино шуд. Байхакй вактхои фаъолият даp ин мадpасаpо ба се кисмат таксим каpд: баpои тадpис, тахсил ва кисмати дигаp баpои имлои хадисхо ва кисмати севум баpои талиги мусалмонон.

- Мадpасаи Зуйнулислом: ин мадpаса кабл аз соли 159 даp Нишопyp вучуд доштааст. Бонии он Амиp Насp ибни Сабуктекин баpодаpи Султонмахмуд волии Нишопyp будааст [6].

2. Мадрасах,ои Самарканд:

- Мадpасаи ^ишм ибни Аббоси Дошимй: ин мадpаса кабл аз соли 1098 вучуд доштааст.

- Мадpасаи Раъс Секе Амyp: Абулхасан ибини Юсуф аз мyдаppисони ин мадpаса будааст.

3.Мадрасахои Марв

- Мадpасаи Имодуддин: ин мадpаса тавассути Имодуддин Абyсаъд Мансypи Хоpазмй даp Маpв сохта шуд.

- Мадpасаи Хотуния: Ёкути Дамавй даp китоби «Муъчамул баладон» ба ин мадpаса ишоpа каpдааст.

4.Мадрасахои Бухоро

- Мадpасаи Фypчак: ва Наpшахй ба ин мадpаса даp замони Насp ибни Ахамад ибни Исмоили Сомонй ишоpа каpдааст [7].

- Мадpасаи Исфаpойин: Абулаббос Файз ибни Ахмади Исфиpойини то соли 1010 вазоpати Султонмахмуди Fазнавиpо дошт ва мадpасахо ва китобхонахои зиёдеpо сохт.

5. Мадрасахои минтакаи Хоразм

- Мадpасаи ^озй: ин мадpаса тавассути Мухаммад ибни Абдyppахмон ибни Ахмад маъpyф ба Крзй сохта шуд.

-Мадpасаи Низомулмулк масъуд: ин мадpаса ба хамpохи як масчиди чомеи бyзypг ва китобхона тавассути Масъуд ибни Алй - вазиpи Хоpазмшох Аловиддин Такиш сохта шуд. [8].

6. Мадрасахои Fазна

- Мадpасаи Даpбастиён: (каpни 10) ин мадpаса даp давpаи Сомониён сохта шуд.

- Мадpасаи каноpи масчиди чомеъ: пас аз фатхи шахpи ^унуч тавассути Султон Махмуди Fазнавй, ба дастypи вай масчиди чомеи бyзypге даp он шахp бино каpданд ва сипас даp каноpи он мадpасае сохта шуд.

Равиши тадрис дар мадрасахо

Равиши тадpис даp мадpасахо ба сypати халка буд. Даp ин pавиш pасм баp он буд, ки хаp устоде кисмате аз мадpаса ё масчидpо баpои коpи таълими худ интихоб менамуд ва талабахо халкавоp ба гиpди он менишастанд ва ба суханони муаллим гуш медоданд. Ин халкахо ба номи хамон устодон номида мешуд ва хаp халка вижаи даpси чудогонае буд. Гохе як талаба даp вактхои мухталиф даp чанд халкаи даpс хизиp мешуд ва аз махзаpи чанд устод истифода мекаpд ва баъзе аз онон вакте, ки устоди матлуби хyдpо даp шахpе намеёфтанд, ба шахpи дигаpе меpафтанд ва чи басо, ки талабае даp pохи касби дониш ва фаpханг аз Моваpоyнахp то дypтаpин нyктахоpо тай мекаpд.

Нуктаи хоизи ахамият, озодии мутлаки донишчу даp интихоби халка ва мyддаpиси худ будааст ба тавpе ки, у метавонист хатто пас аз хyзyp даp як синфи хос аз идомаи шиpкат даp он мyнсаpиф шуда ва ба халкаи дигаp бипайвандад. Даpвокеъ низоми омузишй имконоти лозимpо баpои тахсили вай фаpохам менамуд ва у даp чахоpчyби ин имконот комилан озод ба интихоби даpс ва устод буд. Равиши тадpиси халка даp макон кобили ичpо буд.

Тадpис ба pавиши халка шомили се маpхила: шунидан, мyшоpикат каpдан ва даpс додан буд. Даp маpхилаи тадpис омухтахои хаp кас тавассути худи вай баpои талабагони сатхи мукаддимотй даpс дода мешуд. Бинобаp ин, як талаба зимни шиpкат даp як халкаи бахс метавонист худ мyддаpиси халкаи дигаp бошад [9].

Китобхонахои мадрасахо

Маъмулан даp каноpи мадpасахо фазохои омузишии дигаpе монанди китобхонахо, китобфypyшихо, мактабхо, хонакоххо ва дигаp бинохо вучуд доштанд. Аз ин миён китобхонахо ба маконхои мухимме хусусан баpои мубодилаи фикp ва тахкики илмй табдил шудааст.

Мадpасахои Хypосон ва Моваpоyнахp даp каpни 10 ба баъд аз назаpи доштани доштани китобхонахои ганй, бyзypгтаpин ганчинаи илмии каpнхои Вусто буданд, ки мавpиди истифодаи ахли камол ва дониш будаанд. Яке аз ин намуна китобхонахо, китобхонаи мадpасаи масчиди ибни Акил даp Нишопyp буд. Ин китобхона аз ганчинахои замон буд ва онpо Масъуд ибни Носиpи Шачаpй даp соли 1084 даp каноpи масчиди Акил бино каpд [10]. Дамчунин Ёкути Дамавй хангоми мyсофиpат ба Хypосон ва Моваpоyнахp даp шахpи Маpв 12 китобхона дида буд, ки даp яке аз онхо 12 хазоp чилд китоб вучуд доштааст, у менависад, ки даp хонааш хамеша 200 чилд ё бештаp аз ин китобхо баpои мутолеа будааст.

Китобхои ин китобхонахоpо метавон ба чанд дастаи зеp таксим каpд:

1.Китобхои динй монанди «^ypъон», хадисхо ва pивоятхои фикхй.

2.Китобхои адабй шомили девони шоиpон ва китобхои насpй ва pисолахои интикодй ва шаpхи холи бyзypгони адаб ва шеъp будааст.

3.Китобхои илмй шомили фанхои мухталифи илмй даp хисоб ва хандаса, нучум, пизишкй ва мусикй.

4.Китобхои таъpихй ва чyFpофиёй шомили тахкикоти таъpихй ва чyFpофиёии шахpхо ва саёхатномаи саёхон.

Китобхои бисёpе аз забони юнонй, хиндй, эpонй, pyми ва мисpй ба забони аpабй таpчyма шуданд.

Чигунагии гузарони зиндагии устодони мадрасахо

Зиндагии устодон ва донишмандон аглаб аз рохи китобнависй ё когазсозй; шуглхое аз ин кабил таъмин мешуд. Дар бораи Абу Закариё Яхё ибни Адл, бузургтарин файласуфи карни Х менависанд, ки вай ду нусха аз «Таърихи Табарй»-ро ба хатти худ навишт ва бахои фуруши ин ду китобро ба масрафи зиндагонии худ расонид. Хдмчунин Абулаббос Асам аз бузургтарин донишмандон ва мухаддисини Хуросон (975) дар 30 солагй мубтало ба ношунавой шуд. У барои тадрис хеч музде намегирифт ва аз нависандагй гузарони худро таъмин менамуд. Абубакри Сидкй мураккаб месохт ва мефурухт. Гохе хам мударрисхо аз тарафи подшохи вакт маоше доштанд, ки бо он гузарон мекарданд. Ба гайр аз мавридхои фавк баъзе устодон барои гузарони зиндагии худ талабахоро ба таври хусусй дар манзили худ дарс медоданд. Ин гуна муаллимхоро Носири Хусрав ба хангоми мусофирати худ ба Макка дар соли 1143 дар китоби «Сафарнома» ном бурдааст [11]. Натичагирй

Он чи имруза ба номи мадрасахои чадид ва мадрасахои динй вучуд дорад, вориси фарханге аст, ки дар таърихи тамаддуни фарханги исломй собикаи бас тулонй дорад. Аз ин ру, харгиз дур аз мантик нест, агар имруз пажухишгарони озодандеш барои тачдиди тамаддун ва фарханги худ ба суроги гузаштае бираванд, ки пур аз андухтахои илмй ва офаридахои фикрй ва сармояхои азими фарханг аст. Бавижа он чо, ки сухан аз таълим ва тарбият аст. Сарчашмахои чушон ва бадее вучуд дорад, ки натанхо мусалмонон, балки чахони имруз ва тамаддуни чадид низ аз он бениёз намебошад.

Пайнавишт:

1. Изат Абулфазл. Омузиш ва парвариш. / Изат Абулфазл.-Техрон: Нашри омузиш ва парвариш, 1375. -С. 76.

2. Метс Адам. Тамаддуни исломй дар карни 4 хичрй. / Метс Одом. (тарчумаи Алиризо Заковатй Кдрогузлу) -Техрон, 1362.4,. 1. -С. 206.

3. Авлиё Оллох Омулй. Таърихи Руён./ Авлиё Оллох Омилй. -Техрон, 1348. -С. 110.

4. Султонзода Х,усейн. Таърихи мадориси Эрон аз огоз то таъсиси дорулфунун./ Султонзода Х,усейн. -Техрон: Огох, 1364. -С. 99-107.

5. Абдулхамид Мавлавй. Нишопур маркази Хуросон, кадимитарин пойгохи улуми исломи дар Эрон./ Абдулхамид Мавлавй. / //Фаслномаи Донишкадаи илохиёт ва маорифи исломии Донишгохи Машхад. Нашри Донишкадаи улуми маъкул ва манкули Машхад. №1. Соли 1969. -С. 182.

6. Дофиз Абулхасан. Мунтахаб минал сиёк. / Х,офиз Абулхасан. (таърихи Нишопур) -Техрон. Ч,омеаи мударрисини Кум, 1362.

7. Наршахй. Таърихи Бухоро. / Нарашхй. (Тарчумаи Алковй). -Техрон, Бунёди фарханги Эрон, 1351. -С. 131.

8. Изуддин Абулхасан Алй ибни Мухаммади Чдзарй, ибни Асир. Ал комил фит торих. Бейрут. Нашри дорулкутобул арабй. 1967. С. 233.

9. Самиозар Алиризо. Таърихи тахаввулоти мадорис дар Эрон. / Самиозар Алиризо. -Техрон, 1376 www.nosazimadares.ir.1376

10. Думоюнфаррух Рукнуддин. Китоб ва китобхонахои шоханшохии Эрон. / Думоюнфаррух Рукнуддин. -Техрон. 1297. -№72. -С. 28.

11. Носир Хусрави Кубодиёнй. Сафарнома. / Носир Хусрави -Берлин, 1961. -С 4 -5.

СОСТОЯНИЕ МЕДРЕСЕ ХОРАСАНА И МОВЕРАУНАХРА В ЭПОХЕ СЕЛЬДЖУКИДОВ ДО СОЗДАНИЯ НИЗАМИИ

Козем Баят

В данной статье рассматривается история создания и функционирования медресе в Хорасане и в Мовераунахре до и в эпоху правления Сельджукидов. Автор отмечает, что медресе Хорасана и Мовераунахра ранее были организованы до создания Низамии. Автор приводит название медресе, которые функционировали в Нишапуре, Самарканде, Мерве, Бухаре, Хорезме и Газне. Особое внимание уделяется методам

преподавания и обучения, функционирования библиотек, жизни учителей в данных медресе.

Ключевые слова: медресе, учитель, ученик, Сельджукиди, Низамии, библиотека.

THE CODITION OF KHORASAN'S AND MOVARAUNAHR'S MADRASAS DURING SELGIKIDS' EPOCH BEFORE THE FORMATION OF NIZAMIYS

Kazem Bayat

In this article, the author reviews the history of formation and functioning of madrasas in Khorasan and in Movaraunahr before and during the reign of Seljukids. The author revealed that Khorasan's and Movaraunahr's madrasas were organized before the formation of Nizamiyas. The author gives the names of madrasas, which functioned in Nishapur, Samarkand, Merv, Bukhara, Khoresm and in Gazna. The special attention was given to the methods of teaching and education, functioning of libraries and life of teachers in this madrasas.

Key words: madrasa, teacher, student, Seljukids, Nizamiyas, library.

Сведения об авторе: Козим Баёт Хайдаркули - аспирант кафедры таджикской истории Таджикского национального университета, Тел: (+992) 915147099, e-mail: bayat 1@yahoo .com

Information about the author: Kazem Bayat Haidarkuli, postgraduate, Tajik History Chair, Tajik National University, tel.: (+992) 915147099, e-mail: bayat1@yaho o.com

ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ТЕХНИЧЕСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В 90-ЫЕ ГОДЫ ХХ ВЕКА

Шарофова М.

Таджикский государственный педагогический университет имени Садриддина Айни

В начале 90-х годов минувщего столетия политическая обстановка в Советском Союзе была не стабильная. Новые условия требовали нового законодательства в области образования. В Комитете Верховного Совета СССР приступили к рассмотрению проекта новых союзных Основ законодательства о народном образовании. Подкомитет Верховного Совета СССР «Образование и профессия» приступил к изучению вопросов, связанных с разработкой проекта Закона о профессиональном образовании. По инициативе Гособразования СССР началась подготовка проекта закона о профессионально-техническом образовании. Из числа представителей республик была создана экспертная группа, которой руководил заместитель председателя Госпрофобразования СССР И.П.Смирнов. Следующий, не менее сложный этап (19912005гг.) - это создание национальной системы образования и как одного из важных звеньев - системы профтехобразования независимого государства.1

Основной особенностью условий, в которых пришлось функционировать профессионально-техническим учебным заведениям в начале 90-х годов прошлого века являлось то, что была отменена гарантированная в определенной степени система материально-технического обеспечения, существовавшая ранее, потеряло прежнее значение централизованное всестороннее регулирование основных процессов в профтехобразовании. Но в тоже время в стране не сложились и не работали те законодательные и экономические рычаги и стимулы, которые характерны для демократических стран с рыночной экономикой. Условия менялись постоянно. Существенным образом изменились функции и статус республиканских органов

1 Система профессионально-технического образования 60 лет: История. Воспоминания. Актуальные проблемы. Минск: РИПО, 2000. С.24-25.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.