CC BY
7Следует отметить, что среди французских поэтов и писателей возрос интерес в начале ХХ века, когда 1937 году перевел повесть С.Айни «Смерть ростовщика» С.Айни на французский язык известный переводчик Эмиль Роботи, который до 70-х годов ХХ века осуществлен четырьмя переводчиками и издан шесть раз эту повесть таджикского писателя.
Ключевые слова: таджикско-персидская литература, творчество, таджикский язык, перевод, французский писатель, произведений.
DISTRIBUTION OF PERSIAN-TAJIK LITERATURE IN FRANCE
The author of the article examines the problems of the spread of Tajik-Persian literature at the present stage. In this article, the author shows the first experience of a holistic study of Tajik-French literary ties and historical and cultural influences experienced by Tajik writers and reflected directly or indirectly in their work. Particular attention is paid to the reception by the Tajik writer of the work of the classics of American literature, especially Victor Hugo. The work is devoted to the issues of the connection of Tajik writers and poets with French literature, as well as the influence of French literary and philosophical thought on the views of Tajik poets and writers; study of creativity of French poets and thinkers in Persian and Tajik literary criticism.
It should be noted that interest among French poets and writers increased at the beginning of the twentieth century, when in 1937 the famous translator Emile Roboti translated the story of S. Aini «The Death ofa Usurer» into French in 193 7. andpublished six times this story of the Tajik writer.
Key words: Tajik-Persian literature, creativity, Tajik language, translation, French writer, works
Сведение об авторе
Султанова Шукрона - Преподаватель кафедры стилисти и теории перевода иностранных языков Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, Тел. (+992) 938358586
About the author
Sultonova Shukrona - Lecturer at the Department of Stylism and Theory of Translation of Foreign Languages at the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Tel. (+992) 938358586
ВИЖАГЩОИ МУХ,ТАВОИИ ШЕЪРИ МУОСИРИ ФОРСЙ
Мухаммад Ц. С.
Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Пайдоиши шеъри нави муосири форсии дарй дар Афгонисгон кушише барои дастёбй ба му^гавиёги нав будаасг. Бояд таваччух, дошт, ки шеъри шикасгаи арузии сурудашуда дорои чи хусусиёте буда ва ин шеъри шикасгаи арузй то чи х,ад ба шеър х,адафманд ва мафхумгаро мемонад. Оё ин шеър гавонисгаасг х,адаферо дар мафхуми худ дунбол кунад. Сабкх,ои дигари шеъри форсии дарй дорои вижагих,ое будаасг, ки шеъри нави муосир бад-он гаваччух,е надорад. Х,амчунон бояд бидонем, ки оё ашъори муосир вижагих,ои зебоишинохта дар низоми худ дорад? Пурсиш ин чосг, ки шеъри нави муосири форсии дарй го чи х,ад дар фурмх,ои мушаххаси худ буда ва аз чи зебоих,ои му^гавой бархурдор асг ва чи ибтакореро ба армугон овардаасг?
Чингизи Па^лавон (пажух,ишгари муосири Эрон) дар пажух,ише зери номи (Намунах,ои шеъри имрузи Афгонисгон) ба баррасии шоирони муосири Афгонисгон аз буъдх,ои мухгалиф пардохгаасг. У бисёре аз маворидро пайванде ба чомеъаи Афгонисгон медих,ад ва раванди нокомили ин прусаро мах,сули замон ва чомеъае, ки шоир дар он парвариш ёфгаасг, медонад: «Шеъри нави муосир шеъреро бояд гуфг ки аз назари му^гаво бо падидах,о ва замони шоир пайванде дошга бошад ва шоир бо чомеъаи худ ва раванде, ки дар он чараён дошгаасг, пайванди гусасгнопазир ва иргибоге гангоганг баркарор карда бигавонад. Танх,о бо исгихдоми вожах,о ва калимог х,ар шеъреро намегавонем шеъри нави муосир ё классик бидонем. Мавзуи шеър бинобар ин дид иргибог пайдо мекунад, бо чомеъае, ки шоир дар он зиндагй менамояд».[1, с. 12-18]
Доктор Абдулгафури Орзу бо дарки комил аз шеъри нави муосири форсии дарй ва бо назариёги хдмачонибаву донишмандонаи худ дар накди усгод Халилй ва баррасии шеъри усгод Халилй дар пайванд ба шеъри нави муосир гуфгах,ои чолиберо ироа додаасг. Дар иргибог ба шеъри нави муосири Афгонисгон у дар канори назариёги худ ва донишмандони адаби форсии дарй дар Афгонисгон ба дидгох,и аллома Салох,иддини Салчукй низ назарее меандозад ва дар кигоби ^«Накди Халилй» чунин менависад: «Дар канори куллах,ои шеъри классик, дар асари мавриди ба^с сойири ра^равони арсаи илму адаб низ дар ин замина габодули назар намудаанд ва бемаврид несг, агар сагре чанд аз аллома Салох,иддини Салчукиро ба хониш бигирем: «Тачаддуд дар шеър маънои инро
намедих,ад, ки иншн бoяд кaлимaг ва чyмалaг ва хдтто имлo ва иншoи хaтy ^yрyфрo тачдид кунад. Тачдид ибoрaт аст, аз тачдиди кинoявy иcтиъoрa ва тарзи ю^р».
Aллoмa Салчукй чoи дигаре пирoмyни ин мaвзyъ oвaрдaacт: «Ин тавр мaрдyм мехox,aнд, тавре ки oзoдии ичгимoъирo aнoриши ма^з тacaввyр кардаанд, шеъри чадид ва шеъри oзoдрo низ дacгхyши aнoрише биcoзaнд, то х,ама битaвoнaнд шoир шаванд ва тавре ки тaвoниcтaaнд иншoaллox, oзoд шаванд, аз илми aрyзи mo шoнa хoлй кунанд... Маъкултарин далеле, ки дoъиёни ибтизoли шеър дoрaнд, ин аст, ки бoяд х,ар чиз кавмй ва миллй бoшaд ва табиист, ки шеър ва aдaбy фан бoяд ба дарачаи аввал миллй шавад ва аз миллат бaрoи миллат иршoд гардад. Вале ин галат аст, агар бигуем, миллат ибoрaт аст аз табакаи oмй ва умй ва ..., агар шеъри чадид oмaдaниcт, бoяд биёяд ва хуш биёяд, аз хoмaи ycтoдoни бoдoниш ва бo^yнaр бoшaд... Агар ма^ад аз шеъри чадид ин бoшaд, ки шеъри oзoд чун аз кайду вазну ^фия oзoд аст ва ин мардуме, ки х,ама чизрo ca^ медoнaнд ва coдa мегиранд, шoяд битaвoнaнд 6o ин oзoдии вазну ^фия шеъррo аз маъш ва мафх,ум х,ам oзoд шзанд, oн чизи дигaреcт, кacoне ки oрзy дoрaнд cai^ cyхaнрo гойин кунанд, тo эшoн cyхaнвaр шаванд, бештар аст бикyшaнд caix^ дoниши хyдрo иргш^ дих,анд».[2, с.17].
Aллoмa Салчукй бах£и мaбнoи дoниши шеърирo бештар арзишманд медoнaд ва нaмехox,aд нaвбoвaрoни тачаддуд ва нaвпaрдoз аз дoниши илмии нoчиз бaрхyрдoр бoшaнд. У шеъри нави мyocиррo булуги шеъри фoрcии дарй медoнaд ва oрзy мекунад, ки пешкиcвaтoни бoдoниш ин рaвaндрo пайгирй кунанд ва аз хoмaи oн чамъ чизе битaрoвaд ва нaгyзoрaнд caxшaндешoн ва coдaнигaрoн дар ин маврид дастёзй кунанд. Х,амчушн хoтирнишoн меcoзaд, бaрoи oн ки битaвoнaнд чамъе чузъи шoирoн шаванд, бoяд бештар бикушанд ва бар илмияти хеш бияфзoянд, на oн ки cara^ дoниши шеърирo 6o cara^ дoниши худ бaрoбaр кунанд.
Aллoмa Салчукй низ 6o прycaи тачаддуд ва нaвгaрoйй cирри мyхoлифaти чун баъзе аз шoирoн ва дoнишмaндoни дигар, ки муътакидини шеъри клoccик 6okh мoндaaнд, нaдoрaд. У хox,oни нaвгaрoйиcт ва мехox,aд, ки ин раванд 6o хoмaгoни пyртaвoни aдибoни бузург ва пухтаи зaмoн пай гирад. Буъди дигари ин навишта чyнoн менaмoяд, ки aллoмa Салчукй аз гари ин нoпyхтaгoн нoрox,aт аст ва 6o мyтoибa мегуяд, ки шoяд битaвoнaнд ин чамъ шеъррo аз маъш ва мафх,ум х,ам oзoд coзaнд.
У дар китoби «Накди Бедил»-и худ низ муътакид аст, ки дaврoни чашми бoдoмй ва да^ни гунчагй гyзaштaacт. Дидгох,и имрyзирo аз адаб, дидгох,и caйкoлyжй ва физиюлужй медoнaд.
«Тачдид дар адаб ва дар шеър маъши инрo намедихдд, ки инcoн бoяд чумалйту хдтто имлoвy иншoвy хату ^yрyфрo тачдид кунад, ки шеър дар зйти худ ба х,еч кaдoм аз ин hh^o пoйбaнд нест. nac, тачаддуд ибoрaт acт, аз тачдиди тарзи кишя ва иcтиъoрaвy тарзи ш^р. Тачдид бoяд дар мазмун бoшaд. Имруз дигар да^н агар гунча бoшaд ва ё листа, зaмoнaеcт, ки писта ва гунча кимати хyдрo бoхтaacт. Aъзoи инcoнй дар адаби имрузй вазифаи анйтомии хyдрo ба физиюлучй ва балки caйкoлyчй cyпyрдaacт. Да^н агар гунча бoшaд ва ё гул, зебoии oн дар ин аст, ки вазифаи хyдрo бештар дар фархднгу зебoйй ифo кунад ва хдмчунин чашм агар бoдoм мегардад ва ё нарги^ зебoйии oн дар кайфи aдo намудани вaзoйифеcт, ки ба души рух,и oн aфтoдaacт.
Гщ уон бaхшaд, гщ дил ситонод,
Ло^лом зи муъчрз, шштш зи yoda. » [3, c. 39-40]
Гарчи алюма Саюх.иддини Салчукй гари шпухтагони мaйдoни шеъррo 6o эъчoзи пухта !aMoM кардааст, aMMo дoктoр Мyx,aммaдризo Шафеии Кадканй низ дар мавриди cyииcтифoдa аз фурми нави шеър ва oмй coхтaни oн 6o алшэма Сaлox,иддини Салчукй x,aмрox,й мекунад. Дар ин маврид маъзалаи бузурге, ки caдди рox,и нaвгaрoёни oн зaмoн шyдaacт, метaвoнaд бедoнишии хyрдaшoирoне бoшaд, ки аз мавкеъ cyииcтифoдa намуда, гуё ба мaйдoни шеърcaрoйй го них^аанд, aшъoре мубтазил дар барх,а, ки шеъри нави кудаке беш набудааст, берун дoдaaнд. X,aмoн мубтазилсти хyрдaшoирoн тaвoниcтaacт дидгах,и дигaрoнрo дар муаррифии шеъри нав мутагаййир шзад ва бoиcи бадбинии чамъе cyннaтгaрo дар aрcaи шеър гардад.
«Кутах,и cyхaн ин ки шеъри чaвoни ин давра бaд-oн далел нaмyнax,oи дyрaхшoне нaдoрaд, ки аз даруни нaзaрияпaрдoзиx,oи рaвшaнфикрoнии oмй caр бaрoвaрдaacт, на аз даруни зиндагй ва зарурати талх ва чанд маврид yмедвoркyнaндa ва иcтиcнoйй, ки дида шудааог, натичае cидк oрифй ва фурурафта дар aмъoки зиндагй будааст ва нигoxдoшти пocи зaбoни горш, на мах£ули гaрoиш ба навария^ ва мукаддам дoштaни «caбк» бар зиндагй.
Ишюэли умдаи ин дах,а ва дахди кабл факат дар хдмин acт, ки ба чoи «зoти зиндагй», ки чoни шеър аст, ба шяи зиндагй, ки caбк аст, пaрдoхтa, гирифтoри x,aмoн чизе шyдaacт, ки шoиртaрини шoирoни ча^н гуфт:
Мург бар боло парону сояаш, Меравад бар руи сахро мургваш. Аблауе сайёд он соя шавад, Медавад чандон, ки бемоя шавад». [4]
Дaр ^р мaрхилa aз ин мaрохил ^тоне бaр он бyдaнд, то шеъри мyоcир биcaроянд Ba нaвовaрй дaр шеърaшон хузури мушт^м доштa бошaд.
Бaъд aз мyддaте, ки нaвовaрии мaктaби хиндй ривоч дошт, шеъри мaктaби хиндй низ дaр рaволи печидaйй xyдро чунон печид, ки фaхми он бaрои мyxотaбонaш печидa шуд Ba шyaрои ин мaктaб шеъри xyдро ончунон мyFлaк бо мaъонии печидa пaйвaнд зaдaнд, ки гохе бaрои шaрхи он бояд бa xyди шоир мурочш мешуд. Бaйтхои пур aз ихом, ибхом Ba дaр ^м бyдaни мaкоcиди мaъной кори шеърро он кaдaр печидa cоxт, ки бозгашт бa aдaби пешинро бaр он мyкaддaм дониcтaнд Ba теъдоде пaйвaнди шеъри xyдро бо шеъри мaктaби xyроcонй - aлбaтгa дaр Эрони кунунй бештaр мycтax,кaм дидaнд Ba aшъореро бa он caрy вaзъ cyрyдaнд.
Рaвaнди тaъриxии шеър ин фyрcaтро медшад, то шоирони мо дaр хaр acрy зaмон тaлaбгор Ba xохони тaхaввyл дaр хутари шеърии xyд бошaнд Ba мaвориди зиёдеро тaFЙири бунёдй Ba кaйфиятй дихaнд. X,aр гох шеър aз мaрхилaе бa мaрхилaе cyъyд кaрдaacт, дacтовaрдхои фaровонеро дaр шй дош^ ки дaр биcтaри шеъри муошр вyчyд доштaacт. Ин aмр боиc шyдaacт, то шоирони мо ^рнхо бидуни кaдом xacтaгй Ba ё кyхнaaндешй бa шеър aлокaмaнд бимонaнд Ba хaмворa шеър биcaроянд.
Пешрaфтхо Ba тaхaввyлоти aзиме, ки дaр ин aвоxир дaр пaйвaнд бо шеъри мyоcир рyx додa мучиби пaдид омaдaни тaчрибaхои нaви шеърй шyдaacт. Шеъри клоccик бо хaмaи пacтy бaлaндиx,ои xyд бaд-он чо рacид, ки кyюдотaш бaъзе aз шоирони мyоcирро бaрошyфтa ожт Ba бaд-ин aндешa шyдaнд, ки чигута бояд aз ин ^йду куюдот берун оянд. То он чи дaр дил мегyзaрaд, бa cодaгй бaр зaбон ронaнд Ba он чи Мaвлонои бузург дaр хaшт caAy aнде cол пеш гyфтaacтро aз зaбони шеър озодота бaëн кyнaнд.
Мaвлоно Чaлолиддин Мyхaммaци Бaлxй инчунин бa нaвaндешй ошз мекyнaд Ba чунин меcaрояд:
Хеч одобеву тартибе мауу,
Хар чи мехоуад дили тангат бигу [5].
Бaъзе aз мyнтaкицини шеъри муошр, ки дaр зaйл бa онхо пaрдоxтa мешaвaд, мyътaкидaнц, ки шеъри муошр бояд шеъре бошaд, ки caво aз мaвориди мaъной Ba вожaгони шеъри клоccик caр бaровaрдa бошaц. Мyхтaвои дaрyнии он бa acри хозир иртибот бaркaрор кушд. Aгaр шеъре дaр ин acр хaм cyрyдa шyдa бошaц, ки бо мaъонй Ba нaвъи гуфтори ^рнхои пешин бошaц. Бояд гуфт, ки ин шеър xyдaшро xyд бо вожaгони клоccики xеш aз бacти шеъри мyоcир берун мекaшaд. Хонaндa дaр aввaлин фyрcaт бо клопик бyдaни он тaвaччyх xохaц кaрд. nac, шеъри мyоcир ^мон шеърест, ки бо вожaгони нaвин бозёбй шyдa бошaд. Бо ин бардошт мeшавад шeъри муосирро шeъри навин номгузорй намуд. Чун шeърe, ки дорои хусусиятх,ои вожагони навин бошад ва аз завоё ва дидгохдои низоманд ва маъониофарини навин дар партави назарияхои адабии муосир гомe устувор бар но нихща бошад, шeъри муосири навин аст.
Доктор Сaмеъ Хомид (шоир Ba шж^иштари мyоcир) шеъри хиндиро шеъри caршор aз зебоихо медонaд Ba xохони он acт, ки зебоихои шеъри хиндй низ дaр рaвaнди нaвгaрой бa фaромyшй cyпyрдa нaшaвaц. У шеъри мyоcири AфFOниcтонро бyридaшyдa aз зебоишиношхои caбки хиндй медошд. Бa ривояти дигaр, шеърхои клоccикро хaм aгaр бо ycyли клопики шеърй cyрyдa шyдa бошaц„ шеъри муошр нaмедонaд. У бaц-ин бовaр acт, ки шеър aгaр бо мaъонй Ba вожaгони клоccик cyрyдa шyдa бошaц, мо эхтиёч бa дониши он зaмон дорем, то фaхми он шеърро бaрои xyд оcон cозем. nac, хaр шеъре, ки уолуби вожaгонии он бо cиcтеми вожaгонии шеъри клоccик ^мрох, бошaц, aз дидгохи y он шеъри муошр нест, бaлки шеъри клопик acт. Лз y меxонем: «Шеъри мyоcир- мепиндорaм, ки шеъри муошр шеъреcт, ки aз нaзaри тaъриxй дaр хaмин acр нaвиштa шyдaacт, aммо бо xониши муошр xондa мешaвaц. Хондa шyдaн бо xониши мyоcир биcëр мухим acn Яъне, aгaр чaкомaе Faрро бa ycлyби кyхaн дaр хaмин acр нaвиштa шyдa бошaц, шеъри муошр неcт. Зеро бaрои бозгушоии шигардхои ин чaкомa ниёз бa xониши клоccик дорем. Бияфзоем, ки омочи мaн aз колaби чaкомa нест, мyaллaфaхои клоccик кacидacaрое хaстaнд» [б].
Хониши муошр чист Ba чигуш як мaтн бо xониши муошр xондa мешaвaд? Доктор Лaтифи Пидром xониши мyоcири шеърро дaр тимшли як нaккоше чунин шaрх медшад:
«Як нaккошии клоccикро мебинем. Ин шккошй aз чaшмaндози тaноcyб Ba хaмохaнгй бaррacй мешaвaд, яъне xониш он чустучуи хaмохaнгй acт. Дaрaxтеро мебинем, ки caд бaрг тaрaфи рост Ba
caA барг тарафи чап дoрaд. Aгaр дар caмти чап наваду нух барг бoшaд, як айб аст. Як тoблyи нaккoшии интизoъирo мебинем (дар oн шoхa аз наккошии интизoъй, ки нaмoи як падидаи табий coдacoзй мешавад), дар ин чo мумкин аст, як такони coдaи бyрc 6o ранги caбзи дарахте бoшaд. Mo як лаккаи caбзрo ба caбaбе дарахт дидаем, ки тoблyрo 6o нигариши интизoъй дидаем. Хoниши mo хoниши интизoъй бyдaacт. Aгaр 6o хoниши ^ootctïï ё риёлистй як acaри интизoъирo бибинем, тaбииcт, ки шхиби acaррo нaккoш нaмедoнем.
Хoниши мyocири шеър муаллафахоест, ки 6o oн шеъри мyocиррo дарк мекунем. Хoнишеcт, ки бештарина «накди донишгохй»-ро oзoр медихад, зерo накди донишгохй накде мухофизакор аог. Накдест, ки меъёри oн «ycyл» ва «acaгид» аст. Хoниши мyocир хoнишеcт, ки фардo «ycyл»-и накди донишгохиро меcoзaд ва аз кyрбoнии имруз ба кaгили фaрдo дaгaрдеc мешавад.
Хoниши мyocири шеър дар Aфшниcтoн хониши мудерн ааг (ин чо омочи ман хониши мудернистй неcт, наздик ба он аст, зеро дар AфFOниcтoн мудернизми адабй жарф озмуда нaшyдaacт ва шояд далели acлй Faзaлй мондани бештари шоирони мyocири мо хамин acт). Хонише, ки бар бунёди он шеъри Вошфи Бохтарй ва ^аххори Оcирo миcoл мехонем. Шеъри Партави Нодирй ва Лайло Сарохатро мехонем. Хониши мyocир хониши неокло^™: низ хаст, хонише, ки бо он бештари Faзaлx,oи мyocиррo мехонем.
Ин хониш бештарина дар забони фoрcй дар баробари хониши ca6™ хиндй меиcтaд ва агар зиёд чашм хира кунем, тафовути бунёдии назарии он 6o ca6™ хиндй дар ин фишурда мешавад, ки дар сабки хинди шоир худ «розкушо» бувад ва калиди муамморо медод, аммо дар шеъри муосири АфFOнистон шоир нишонихои калиди муамморо медихад. Ба гунаи намуна, агар шоир мегуфт:
Дщp xm^po 6a мapгu агниё мenapвapad,
Як нщaнгu mypda ин yo 6a^pu cad мoxfi srnocm.
Шаи^ мyocupu мo dap 6exmapm намуна мегуфт:
Як нщанги mypda ин yo 6a^pu cad мoxfi srnocm.
Яъне, бутикои FOлиби шеъри муошри мо огохона ё нохудогох аз зебoишинocии ca6™ хиндй бурида шyдaacт. Ин вокеият аз cyе мояи дaреF низ хаст» [7].
Доктор Самеъи Х,омид аз ин хам як гом фарсгар меравад ва эътикоди хеш бар мабнои ин ки мо шеъри муошр ва шеъри имруз дорем, аммо шоири мyocир ва шоири руз надорем-ро тунду бедиранг баён мекунад. У шоири муошрро шоире медонад, ки дар раванди шеъри мyocир гом нихода бошад ва бо ycyлгaрoии тамом бо шеъри муошр пеш равад, на он ки гах-гохе шеъре бар мабнои муошри он дошта бошад ва боз бар хамон раволи клoccики хеш идома дихад. У дар маколае, ки дар рузномаи «Х,ашт cy6x,» чоп нaмyдaacт, чунин эътикоде дорад:
«Mo факат шеъри муошр ва шеъри имруз дорем, на шоири муошр ва шоири имруз. Мумкин аст, шоире хам шеъри муошр дошта бошад, хам шеъри имруз, аммо як чиз ногузир acт: шоире, ки шеъри имрузро тачриба мекунад, кушиши нихсдии y дар х,амин caMi мечархад» [В] .
Гарчи доктор Самеъ Х,омид бутикои шеъри мyocири AфFOнистoнрo буридае нохудогох, аз caбки х,индй медонад ва чунон мепиндорад, ки шоирони муошри мо натавонистанд дар бахри пyрвycъaти мухтавои шеъри муошр Fyтaвaр шаванд. У кори шоирони муошрро идомаи caбки хиндй бо равиши тоза медонад. Ammo донишмандони дигари адаби фoрcии дарй муътакиданд, ки дар шеъри нави муошр бештарина бар coдa будани калом такя шудааст, то ба маъонии caнгини caбки хиндй.
Aз Муовин Мухаккик Мухаммад Фозили Шарифй мехонем: «Бо вучуди он ки аз умри ашъори нави фoрcии дарй, ба вежа дар AфFOнистoн чанд дахае беш намегузарад, бо ин хам ин навъ шеър бо дар назардошти хости замон ва cyхyлaтхoи текникии хеш дар пахлуи ашъори клoccик чои вежаеро дар кулуби мардуми ин caрзaмин эхроз намуда ва таваччухи иддаи зиёдеро ба хеш чалб ва минхайш навъе аз шеър пазируфта шудааст» [9].
Шеъри муошри AфFOнистoн дар ycyлгaрoии худ чунон менамояд, ки хануз даст аз по нaмешинocaд ва ба рохгумкардае мемонад, ки ба хар дару хар caр caр мезанад. Руи хамин имкону истидлол намешавад бо диде жарф таърифе аз шеъри муошр ироя дод. Шеъри мyocири мо аз марзи клопик гузаштааст. Ammo намешавад онро ycyл ва ё пайванде мутмаъин барои мyocир будан донист, ки чархишхои нимдоирай доштааст ва натавониста хануз хувияти комиле барояш ба aрмyFOн оварад.
Козим Козимй шеърро аз баёни одй то баёни шоирона ба бaррacй гирифтааст ва мунтакидини шеърро aшхocе медонад, ки аз буъдхо ва зовияхои мухталиф ба шеър мебинанд. Дар ин росто y чунин эътикоде дорад:
«Шеър пaцидaи зaбониcт, яъне acaреcт, ки aз вожaxо Ba cоxторxои нaxвии онхо cоxтa шyдaacт. Инро низ xaмa ^бул дорaнд, ки бaëни шеърй aз бaëни одй мyтaфовyт Ba мyтaмойиз acт. Иддaе тaмойизи шеър ниcбaт бa бaëни одиро дaр xaëломезии он медонaнд, иддaе дигaр дaр вaзнy кофия Ba дигар тaноcyбxо Ba иддaе низ фaкaт дaр дaрyнмояи мaънaвй, бa вижa эxcоc. Кacоне xaм xacтaнд, ки мaчмyaи xaмaи инхоро дaр нaзaр дорaнд» [10].
Дидгоххои мyтaфовyт бaр ycyлгaроии шеъри мyоcири нaви AфFOниcтон тaвониcтaacт нaвъи бозтоби шеъри муошрро бa гyнaи дигaре 4araa диxaц, ки xaр кaцом aз шоирон Ba aндешaмaндони AфFOниcтон aз бaъди бaрдошти xеш тaърифе aз шеъри мyоcир ироя диxaнд. Aз он чyмлa, устод Воcифи Боxтaрй бaр ин бовaр acт, ки тaлошx,ое бaрои бa caмaр рacонидaни шеъри мyоcири AфFOниcтон шyдaacт. As дидгохи Устод Боxтaрй шикacтонидaни колибхои кyxaн нaвъе тaлош бyдaacт, ки дaр ин зaминa дaр шоирони муошр рyx додaacт.
Дидгохи доктор Сaмеъи Хомид дaр иртибот бa мyоcир бyдaни шеър зовияи дигаре дорaц Ba дaр ин рост оду шеърро бaр хукми муошр бyдaн Ba нaв бyдaнaшон aß устод Хaлилyллоxи Хaлилй Ba Юcyфи Ойинa пешкaши хузур мекyнaц Ba бaрдошти xyдро aз он бозгу медорaц: «Ba он чи тйдост, дaр оxирин cолxои ин ду дaxa (дaxaxои 10 Ba 20-и caдaи биcтyм) тaлошxои нaвчyëнaе бaрои шикacтонидaни кдтабхои кyxaн бa чaшм меxyрaд. Бa ^ли ycтод Боxтaрй: «Сaрояндaи бaргxои xaзонй (ycтод Хaлилй), Мyxaммaц Юcyфи Ойинa Ba Зиё ^оризодa нaxycтин кacоне xacтaнд, ки бa ин тaлош дacт зaцaaнд». Aз ycтод Хaлилй: Шаб андар домани куу, Дарахтон сабзу анбуу.
Ситора равшану маутоб дар партавфишонй,
Шаби ишцу цавонй.
Бичидам гул бароят,
Бирезам пеши поят,
Хамойил созамат аз лолауои аргувонй
Чу ёцути румонй.
Aз Мyxaммaц Юcyфи Ойита:
Бодуо аз осамое,
Менишинад руи дарё,
Сабзауо аз хок руста,
Лолауо берун зада аз куусорон,
Богу сауро сурху сабза аргувонй,
Мефурушад шури ишцу навцавонй.
Катрауо галтон ба зулфи беди мушкин,
Аз насими субугоуй об пурчин...
Шеъри муошри мо гохе a8 мaрзи клопик гyзaштaacт, aммо ин гyзaштaнxое, ки гоху aндaке дигаргунй бо зaбони cодa Ba гуфториро биcëре aз мунгакидини шеъри AфFOниcтон нaмепaзирaнд. Гуё мунгакидини мо интизори бешгаре aз шеъри муошр дaр AфFOниcтон дорaнд. Гохе бaр ин aмр бояд мyтaвaчеx буд, ки aвзои бaрxaмy дaрxaми AфFOниcтон бaр зехнияти шоирони ин xaвзa низ тaъcири боcaзое доштaacт. Ba чунон acт, ки нaтaвониcтaaнд xaттеро бaрои шеъри мyоcир бипaзирaнд [11].
Дидгохи мyтaфовити шyaро Ba донишмaндони aфFOниcтонй aз шеъри мyоcири AфFOниcтон пaжyxишгaронро caр дaр гум мекyнaц Ba кори шиноxт aз шеъри муошрро печидaтaр меcозaц.
Хaмон тaвр ки бaц-он пaрдоxтa шуд, бaрдоштxои мyтaфовит a8 шеъри мyоcир Ba нaви AфFOниcтон дaр миёни шоирону нaвиcaндaгони aфFOниcтонй вyчyд дорaд. Хaр кaцомaшон aз зовияи диди xеш ниcбaт бa шеъри мyоcир менигaрaнд Ba чунин acт, ки яке «ним бaнд бyдaн бо шеъри хиндй»-ро yнвон мекyнaц Ba дигаре мaxcyли мaвчи берyннигaриxои шоирони aвоxири caдaи нyздaxyм Ba aвоили caцaи бист медонaц.
Чингиз Пaxлaвон (пaжyxишгaри Эрони кунунй) дaр нaмyнaxои шеъри муошри AфFOниcтон aз зaбони Лaтиф Пидром (шоир Ba нaвиcaндaи муошри AфFOниcтон) менигорaд Ba дидгохи дуктур Лaтиф Пидромро дaр рaвaнди шеъри муошри AфFOниcтон кунд медонaц. Дaлели боризи ин идцaоро икгиcоди бacтa, cиëcaти бacтa Ba фaрxaнги бacтaи мycaллaт бaр AфFOниcтон медонaд. У иcтикгол, огохй Ba шуури мyxтaвои шеъри AфFOниcтонро зиндоне дaр хишре медонaц, ки орзу кaрдaacт, рузе шери мyоcир aз ин хишрхо бигзaрaц.
«У муътакид аст, ки нахустин чycтoрхo дар чихати инхироф аз ашлиби кадим бо бухрони чомеа дар шикофи чунбиши машрута OFOЗ шуд ва дар тахи он Махмуди Тарзй, Aбдyлaхaди Довй, Парешон ва баъдхо Ойина ва ^оризода, на бо чашмдошт ба Нимо, ки бо таваччух ба инхирофхои андаки ЯFмoи Чандакй гсмхеи гузориданд. «Дар дахаи бист, ба назари Пидром коре дар
заминаи кашфу бозофаринии халлоконае аз вокеият ироа нагардид. Дар ин давра калимоте чун катор, барк, хавопаймо ва мошин ба чои гулу булбул ва шамъу парвона нишастанд. Инхо чусторхое хастанд ва шахоматхее барои фаро рафтан аз колибхои cyннaтй, харчанд ки дар тафаккур ма^ур монданд ва намуде дар форму шхт пайдо накарданд. Тахаввул бар acaри дигаргунии дех ба вучуд меояд. Русто дарвозахеи худро мекушояд ва рушди буржуазй чомеаро обистани caрoйиш мекунад. Дар хамин мавкеъ аст, ки инфичори cиёcй - идиюлужик зaминacoзи эъломи хузури шеъри муошр мешавад. Шеъри нав дар ин давра ба назари дуктур Пидром хануз шеърест дар cax^ мyтaвaccaт ё дурусттар бигуем миёнмоя, тaкcитoрaхo аз назари y иборатанд аз Вocифи Бохтарй, Гайдар Лахиб ва Латиф Нозимй. Инон хама кулохи бори шеърро ба душ доранд ва ба хycyc Бохтарй мехохад дар роххои чадид ва кубиданашудае гом нихад» [12, с.22-23].
Ин чо бовармандии дуктур Пидром навъе инкилобй аст ва мутавачех мешавем, ки гуё инкилобе аз дех ба шахр омада аст ва тахаввулеги навгароиро бо худ овардааст. У ба прycaи гом ба гоми тахаввул мутавачех нест ва caреъ хукм мекунад; шеъри нави форши дарй дар AфFOнистoнрo аз назари шакл ба cyрaти чашмгире тахти тaъcири cе шоир медонад. (Фаридуни Таваллулй, Нодири Нодирпур, ФyрyFи Фаррухзод)
Дуктур Пидром бар хилофи дуктур Самеъ Хсмид ва дар такобил бо гуфтахои каблиаш чунин пиндоштааст, ки дар шеъри муошри AфFOнистoни он замон, андешаи шоирон ба номи дигаре чун Лохутй, Maякoвcкий, Чек Ландан ва нокидоне чун Белинcкий acaрбaхши машхуде доштааст.
Шоирон ва нaвиcaндaгoни aрcaи адаби фoрcии дарй дар AфFOнистoн аз OFOЗи пайдои шеъри муошр назари муштараке дар мавриди дарунмоя (мухтаво) шеъри мyocир надоштаанд. Х,ар кадом -гарчи биcёр андак - ба занни худ бардошти хешро нигоштаанд. Теъдоде caри шзиш бо шеъри нав гирифтаанд ва бар он caри шеър cyрyдaaнд ва истикболи неку аз падидаи нав ба амал оварданд. Гурухе хам комилан ба радди он камар бастанд ва кабули омадани шеъре бо шикасти афойил бар эшон биcёр душвор будааст. Бадехист, ки фароз ва нишебхои зиёдеро дар навишторхои хеш доштаанд, ки гохе хамрох бо шеъри нав будааст ва замоне хам мухолифати шадиди худро иброз доштаанд. Бо он чи гуфта омад, ба чуръат метавон истидлол кард, ки он шеъре ки дар яке аз aрcaхoи таърихй по ба вучуд мегузорад, аз назари таърихии худ худ шеъри мyocир аст. Ин ки он шеър чи колиб ва ё мухтавое дорад, бaхcи чудогонае аст. Хар шеъре, ки дар ин acр cyрyдa шуда бошад, хaмacр аст бо ашъори дигаре, ки дар хамин acр cyрyдa шудааст, пac он шеър хам муошр аст. Ammo баъзе аз донишмандону пажухишгарони адаби форши дарй ин acлрo напазируфтаанд. Шеъри мyocиррo шеъре донистаанд, ки дар низомхои чадиди шеърй coзгoрихoе бо дарунмояхое эчодкунанда дошта бошад ва дар бистари шеъри муошри фoрcии имрузй аз тахаввулоти рухдода дар шеър мyтaaccир бошад. Падид омадани вожае ба номи шеъри муошр бо тафаккуроти навандешй ва наворой мaхcyли тафаккурсти шоирони карни нуздахум мебошад ва ин тафаккур пеш аз карни нуздахум вучуд надоштааст.
Бо корбурди вожаи мудерн дар бaхcхoи cиёcй ва ичтимой, чахон ба caMxy cyйи дигаре caвк намуд, ки шеър низ бо таъшр аз он навъияти хешро аз назари cyвaрй ва дарунмояхои фикрй тaFЙирaги бузурге додааст.. ба вижа шеъри нимой, шеъри cапед, шеъри мудерн, шеъри пастмудерн ва... хама баёнгари ин аст, ки шоирони муошри мо аз баъзе тааллукоти шеъри кoccик, ки озодии шоирро бархам мезанад, пой берун гузоридаанд ва тахаввулегеро барои навшзии фурмхои cyвaрй ва ycyлии шеъри клoccик эчод кардаанд.
Тахаввулеги ахир дар адабиёги фoрcии дарй тавонистааст cyннaтх,o ва низоммандихои адаби куханро бо caрмaшкхoи кароргири он мавриди бознигарй карор дихад ва хамчунон талош барои ба даст овардани дастовардхо ва падидахои навгароёна дар шеъру адаби фoрcии дарй cyрaт дихад.
Гарчи хостахо аз адаби форши дарй ба раванди шеъри нави муошр он аст, ки шеъри нави муошр бояд чунон бошад, ки мухтавои он бар мабнои истехкоми дарунмояхои шеърй ва мушкиёй нихода шуда бошад. Ammo аз буъди дигари ин ба^и таърихй он ба миён меояд, ки хар гсх шеъре бар раванди таърихй ва гохшуморихо барраж шавад ва шоирони он шеър низ дар хамин acр зиста бошанд ва шеъри онхо хам баёнгари ахволеги имрузин пиромуне бошад, он шеър шеъри муошр аст.
Пac шеъри мyocир œ вижагии мухим дорад:
1. Шеъри сурудашуда дар асри хдзир асг;
2. Мухгавои он бозтобдихдндаи вокеиягхои замони муосир асг;
3. Забон дар шеъри муосир имрузисг ва корбурди намодхо ва исгиорахо барои хонандаи имрузини шеър бо гаваччух ба сару кор дошган бо вокеиягхои имрузй «кобили ламс» асг.
АДАБИЁТ
1. Чингизи Пахлавон. Намунахои шеъри имрузи Афганистан. Бунёди Нишобур. / Ч. Пахлавон - Техрон, 1371. -C.12-18.
2. Аллома Салохиддин Салчукй. Накди Бедил, Баргирифга аз кигоби «Накди Халилй»-и докгор Абдулгафури Орзу. Ингишорота «Тарона».-Машхад, 1367.- 202 с.
3. Аллома Салохиддин Салчукй. «Накди Бедил», чопи вазораги гаълим ва гарбия.-. Ба эхгимоми Абдуллохи Рауфй / А.С.Салчукй барги, Кобул, 1343 - 39 - 40.
4. Мухаммадризо Шафеии Кадканй.Мусикии шеър, чопи савум, гобисгони 1370, чопи Накши чахон, барги 10.
5. Мавлоно Ч,алолиддин.Маснавии маънавй. Дафгари дувум, бахши 37. Вахй омадан ба Мусо (а), дар узрхохй аз шубон.
6. Докгор Самеъ Х,омид. Рузномаи «Хашг субх», чумъаи 24-и чавзо, 1398.
7. Докгор Самеъ Х,омид. Рузномаи «Хашг субх», чумъаи 24-и чавзо, 1398.
8. Дукгур Самеъ Х,омид, Рузномаи ^«Хашг субх, чумъаи 24-и чавзо, 1398.
9. Муовин Мухаккик Мухаммад Фозил Шарифй.Раванди шеъри нави дарй дар Афгонисгон.-Кобул, 1375.Ингишороги Амирй. Такризи Мухаккик Мухаммад Сарвари Покфар, барги 45.
10. Козим Козимй. Равзана. Ингишороги Машхад, чопи нухум, соли 1397, барги 29.
11. Дукгур Самеъ Х,омид, Рузномаи «Хашг субх, чумъа, 24 -и чавзо 1398.
12. Чингиз Пахлавон, Намунахои шеъри имрузи Афгонисгон. Бунёди Нишопур.- Техрон, 1371, барги 22-23.
СОДЕРЖАТЕЛЬНИЕ СПЕЦИФИКИ СОВРЕМЕННОЙ ПЕРСИДСКОЙ ПОЭЗИИ
В статье рассматривается проблемы возникновения новый стих в персидско-дари литературы. Также рассмотрен проблемы содержания, вид и структуры новый стих, которое берет своё начало от классической вид стихосложения и литературы в современной литературы Афганистана. В статье автор дискутирует данные проблемы литературоведения с известными учеными новой персидско-таджикской литературы, как Чингиз Пахлавон, Абдулгафур Орзу, Салохиддин Салджуки, Самеъ Хомид, Латиф Пидром, Мухаммад Фозил Шарифи, Козим Козими и другие.
Автор статьи делает вывод, что новой персидско-дари поэзия должен в себе охватить хорошие содержание, внутренные устойчивые специфики и музыкальность
Ключевые слова: содержание стих, структура, эстетичность, исследователь, новая персидская поэзия, Афганистан, Иран, поэтический стиль, Чингиз Пахлавон, классическая поэзия, критика поззии, Салджуки, новаторства, литература и поэзия, Шафеи Кадкани, индийская школа, новейшая поэзия, ключ загадки, поэтика, афганский исследователь, язык стиха, научная полемика, музыкальность.
CONTENT SPECIFICS OF MODERN PERSIAN POETRY
The article deals with the problems of the emergence of the new verse in the Persian-Dari literature. The problems of the content, type and structure of the new verse, which originates from the classicalform of versification and literature in the modern literature of Afghanistan, are also considered. In the article, the author discusses these problems of literary studies with well-known scholars of the new Persian-Tajik literature, such as Chingiz Pahlavon, Abdulgafur Orzu, Salohiddin Saljuki, Same' Homid, Latif Pidrom, Muhammad Fozilsharifi, Kozim Kozimi and others.
The author of the article concludes that the new Persian-Dari poetry should encompass good content, internal stable specifics and musicality
Keywords: content verse, structure, aesthetics, researcher, new Persian poetry, Afghanistan, Iran, poetic style, Chinghis Pahlavon, classical poetry, poetry criticism, Saljuki, innovation, literature and poetry, Shafei Kadkani, Indian school, latest poetry, riddle key, poetics, Afghan researcher, verse language, scientific controversy, musicality.
Сведения об авторе.
Мухаммад Косим Салджуки - соискатель первого курса кафедры теории и истории литературы Таджикского государственного педагогического университета именни Садриддин Айни, тел: (+992) 988374237.
About the author:
Muhammad Qasim Saljuki - first-year candidate of the Department of Theory and History of Literature at Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, Phone: (+992) 988374237.
