CC BY
56
УДК 8 тон 2 Б.МАКСУДОВ
ББК 83.3 тон
НАКДИ ШЕЪРИ ДИЛОРОМ ВА ДИЛОРОМИИ ШЕЪР
1.Мукаддима. Aзбacки шеър ба кайси як чаракаи xyнapй падидаи хоси ботинй ва маънавии шахси эчодкор ва пайванд х^рдани aндешaвy зав к дар баробари aнгезaxои xaводиcи беpyнy дapyн аст, новобаста аз авзои сигёию ичтимоии xap дaвpy замон xaтмaн зукур мекyнaд ва xaë™ худро идома мебахшад. Яъне, ин раванд xaprro катъшуданй нест. Бибинед, xоло мо дар даврае зиндагй ба cap мебарем,ки мафкураи xеч як к,изб ë иттиxодияи чамъиятй бар он xоким нест. Aммо apзишxои маънавии умумибашарй амсоли адлу инсоф, вaтaндycтй, xaмнaвъпapacтй, ахлоки xaмидa, саъй бар камолоти маънавй ва гайра xaмешa будааст ва имруз кдм чой дорад.
Дар тайи беш аз 70 соли мавчудияти xокимияти ш^равй дар шеърдатто дар шеъри тиной идеяи интернатсионализми пролетарй, ба иcтилоx дустии халкдо, васфи кору закмат ва монанди инxо дар зинаи аввал карор дошт. Хизби коммунист,ки ягона xизби xоким бар xaë™ мардум буд, дар назди шоирон вaзифaxои эчодй мегузошт ва аз эшон талаб мекард, ки аз чаxоpчyбaи нишондодаи он берун нараванд. Равиши эчодй xaм яке буд ва он xa^ равиши pиëлизми сотсиалистй. Хар эчодкоре, ки дар ичрои чунин вaзифaxо ва axдофи таъйинкардаи ^изб муваффак; мешуд, мукофоту чоиза мегирифт ва зиндагии хубро xa-м cоxиб мешуд ва бар замми ин эътибораш баланд мегардид. Касоне, ки аз pоxy равиши таъйиншуда мyнxapиф мешуданд, ба нармй бигуем, осорашон чоп намешуд,зеро сензураи давлатй вучуд дошт, ки бар фаъолияти эчодкорон шадидан назорат мекард. Aммо агар аз чунин осор ками андар ками онxо, тасодуфан, чоп xaм ки мешуд, ба танкиди сахти мунтакидони адабй гирифтор мегардид ва аз дасти шоир ба чуз таслим шудан коре намеомад. Имруз дар кори халлокияти адабй вазъ комилан дигар аст. Шахси эчодкор дар кори худ озод аст.Дар xap мавз^ъ, ки дилаш хост ва xap равишеро ки ирода кард,шеър менависад.Сензураи расмй дигар вучуд надорад. Барои тачассуми xap навъ идея эчодкорро таъкиб намекунанд. Факат таргиби чангу з^роварй, ахлоки разила ва ифротталабй манъ аст. Дар кори халлокияти адабй,аз чумла офаридани шеър акнун сензура дили худи эчодкор аст.Муаллиф назди вичдони худ бояд масъулият дошта бошад.
Холо чоп ва нашри шеъpxо ва xaтто мачм^аи ашъор xaм cax^ шудааст. Aгap маблаги муайянеро ба нaшpиëт интикол бидиxй ë дар xaлли ин мушкил сарпарасте пайдо кунй, осон метавонй китоби шеъpxоятpо ба табъ бирасонй. Вале чунин имкон барои ба майдон омадани ашъори заиф, хом ва завккуш xaм метавонад боис шавад.Мутаассифона, муаллифони чунин ашъор мaxcyли калами худро паст намедонанд ва факат як максад доранд ва он xaм худнамой ва шyxpaттaлaбй. Дар ин бора ахиран дар матбуоти даврй ва Садову Симои Точикистон cyxaнxои бигёр гуфта мешаванд (5-12,12,6-7)
Суоли асосие, ки дар ин макола мaтpax мешавад аз ин кароранд: Шоири чавони мутахаллис ба Дилором кист? Oë Дилороми дигаре xaм вучуд дорад? Aшъоpи онxо аз кадом чинсанд? Oë метавон аз pyn ашъори Дилороми Хучандй пайгирй кард, ки чй гуна ба эчоди шеъри нав расидааст? Мавз^ъ ва мyxтaвои шеърашро чиxо ташкил медиxaнд? Дар шеър чй гуна сабк дорад ва шоxиcaxои сабкиаш кaдомxоянд,Ч,axонбинии мавсуф чй гунае доpaд?...Мacъaлaxои зикршударо метавон бо истифода аз paвишxои сохторшиносй, равонкобй ва ^ерменевтикаи адабй то андозае xaл кард.
2.Бах;с. Бояд арз шавад, ки дар мдани шоирони чавон иcтеъдодxои назаррасу кобил ва умедворкунанда xaм кам нестанд. Якеи онxоpо, дар соли гузашта, бо исми Дилором озмуни чyмxypиявии Телевизиони "Бaxоpиcтон" кашф кард. Acли y аз ноxияи Хамадонй буда, xaм шеъри суннатй менависад ва xaм шеъри нав ва дар эчоди xap ду навъ пешсаф аст.У хеле чавон ва мyxaccили соли чоруми Донишгоxи давлатии тибби Aбyaлй Синои Точикистон мебошад.
Чанд шеъри кyтоxи Дилором кабл аз баргузории озмуни зикршуда дар р^зномаи "Aдaбиëт ва санъат" (10,8) чоп шуда буд ва ман факат як намунаи онро, ки бо номи "Меxaн" аст, зайлан меорам:
Aë Меxaн,
Кунам то к^чаи тори туро равшан,
Дилам xaмчyн чароги к^ча мес^зад.
Мавз^ ин шеър ичтимоист ва метавон онро назири шеъри асил ба шумор овард, зеро дар он нигоxи комилан шоирона, эxcоcбapaнгез ва отифии шоир нисбат ба Ватан бaëн шудааст. Дар ин
шеъри хypдaкaк, ноого^она, вале хеле бачо аз caнъaтx,ои нидо, тaвcиф, муболига, ташбе^, тазод, тaшхиc ва гайра коргирй cypaт гиpифтaacт, ки дар натича балогати шеърро фapоxдм овардааст. Гyзaштa аз ин, дар забони ин шеър гурез аз забони меъëp ва pyзмappa, ки мyx,имтapин чaвx,apи шеъри ашл acт, дида мешавад. Факат шоири жарфбин ва xacœc метавонад гуяд, ки "дилам x,aмчyн чароги куча меcyзaд". Acлaн, ба таври табий назар кунем, дар мдани "дил" ва "чароги куча" ^еч робитае неcт. Иcтеъдоди шоира дар он аст, ки миëни он^о ва зе^ни худ алокае ва тaноcyбе баркарор кapдaacт, он^оро ба ^ам ошно намуда ташбе^и aëнию зиндаю гyëе cохтaacт, ки натичааш cyхaни хaëлaнгезеcт. На xa-ма тавони онро доранд, ки чунин коре бикунанд, биноан ба ин гуна муаллиф xa^ro эрод намегиранд, балки ба шоири хуштабъ эътирофаш
мекунанд.
Чунин забоне,ки Дилором дорад,забони хоcи худаш acт, ориятй нест. Калима^ояш cодaвy маъмулианд, аммо он^оро чунон ^унармандона канори xa^ чидааст, ки шеър куто^, вале кавию тамомшуда берун омaдaacт.Aз чиxдти колаб, шеъраш агарчи cyннaтй ^ам нест, ба он хеле наздик
аст. Мжраъи аввал афоъили рукни "Мафойлун"(У---)-ро дорад. Баъдан, дар миcpоъx,ои дуюму
cеюм xa-мин рукн шаш маротиба баробарвазн такрор шудаастАз ниго^и кофия миcpоъx,ои якуму дуюм ба xa^ дуранд ва мтероъи cеюм аз кофия озод.
Му^им он acт, ки дар ин шеър диди тоза, маънии тоза ва икдоми тоза дида мешавад. Тacвиp тааччубзост ва мояи аалии шеъри acил xa-м дар xдйpaтзо будани он аст. Aммо тacвиpи хушку мучаррад неcт.Дap ин шеър тacвиp ва тарзи адоро дар xдpaкaт мебинем. Шоира pиcолaти шоириашро нек анчом додааст.У худ барои хонандаи шеъраш намунаи хуби ватандорист. У тамошобин ë мушо^идачии одии ^оли Ватан неcт, балки ватандори аотл acт ва бар замми ин хонандаро такон меди^ад, аз паш худ мебарад. Зикри ифода^ои шоир аз кабили"кучаи тор"-и Ватан ва '^узиши дил"-и ка^рамони гиной боиcи маъни^ои гуногун ба бар кардани шеър гаштаанд."Кучаи тор"метавонад маънии аз ниго^и моддй ва икгиcодй акибмондагиро ба зе^ни хонанда илко бикунад ва метавонад ба костат^и маънавии ичтимоъ низ ишора дошта бошад. Му^им он acт, ки дилcyзии ка^рамони тиной аз aфcypдaдилй неcт. Дар y азми кавй ва равшангарию cозaндaгй ошкоро нaмоëн acт.Дap ро^и ин ма^ади начиб шоира ба ^ама гуна корнамой омода аст. Миcли Данко мехо^ад дилашро барканад ва ро^ро барои дигарон фурузон намояд. Дар шеър мазмуну оxднги некбинона ва хидмат намудан ба^ри шукуфоии Ватан мавч мезанад. Дилором шоира acт, яъне аз чинш латиф, вале мардона шеър мегуяд. Дигар шеър^ояш низ хонданй ва caзовоpи бappacии мaхcycaнд. Ба y факат метавон аярант гуфт.
Ин гуна шоирони аотли чавон ва ояндадор дар кишвари мо -Точикистони азиз дар ^оли падидорй ва чилванамой xacтaнд. Мо аз он^о умед^ои калон дорем. Яке аз он^о xдмноми Дилороме,ки дар борааш cyхaн кардем,дар уфуки шеъри точик арзи x<ac™ намудааст. У Дилороми Хyчaндиcт. Бояд гуям,ки дар бораи шaхcияг, та^ил, шири caвонеx,и зиндагй ва фаъолияти вай ^еч иттилоъе надорам. Х,амин кадар ба тахмин маълумам шуд (ва он xa^ аз мазмуни cypyдax,ояш),ки аз мавзеъи атрофи Хучанд aCTy ал^ол дар ин ша^р зиндагй дорад. Бaдеxиcт,ки то ин муддат шеър^ои Дилором руи чопро дидаанд. Мунта^о ин куто^й аз ман гузашта бошад, ки ашъори уро пештар дучор нашудаам ва аз тулуъаш дар оcмони адаби кишвар бехабар мондаам. ^pcyM^x^ маълумам кард, ки дар чунин бехабарй нигорандаи ин cy^p тан^о неcт. Чанде аз cyхaншиноcон ва мунаккидони xyшëpy чуянда xa-м дар тaшхиcи шахшят ва а^волу ашъори у лол монданд. Хдтто ковиш^ои ман дар шуъба^ои марбутаи Китобхонаи миллии Точикистон натичаи дилхо^ надоданд. Haтaвониcгaм аз у шеъре ë дар борааш иттилоъе ба даст орам.
Aorn ма^аде ки мехоxдм бигуям ин аст,ки чанде пештар дycти азизи банда Мубашшири Aкбapзод як даста шеър^ои Дилороми Хучандиро ба ман дод ва такозо кард, то дар атрофи он^о чизе навжам.Хуб, муаррифгари xap эчодкор, билхоcca шоир, ашъори уянд. Биноан, хостам ба вооттаи шеър^ои Дилором уро бишноcaм ва ба дигарон муаррифй намоям. То кучо ба ин кор муваффак мешавам, намедонам. Ба xap cypaт кушише мекунам.
Aввaл,бa шеър^ои Дилором як ниго^и куллй андохтам ва дидам, ки ^амаи он^о аз чинcи гиноиянд. Шеър^ои ба ман рашда xa-магй 14-15 тоянд ва xдчмaн гуногун. Сеи он xp комилан колаби cyннaтй доранд, яъне дар вазни аруз cypyдa шудаанд ва бокй xa^a шеърро тaчaддyдгapоëнaaнд, яъне иcгилоxдн шеъри нав.
Дар огоз мехо^ем шеър^ои cyннaтии Дилоромро мурур намоем. Haхycтин шеъри арузии у, ки ба чашмам хурд, шеъри зайл аст:
Замон аз дасти cоaтxои мо дилгир xоxaд шуд, Нафас аз зарфи xacтй то кучо табхир xоxaд шуд. Видоъи лaxзapо аз соати девор бишнидам, ^нун имруз дар фикри гузаштан "дер" xоxaд шуд. Kyчо бозичaxои рузгори кудакии ман, Зи душ то бипурсам ин, ки рузе пир xоxaд шуд? Ханузам гиpяxо андар xaëли абр мепечанд, Ба пойи умр рузе кaтpaxо занчир xоxaд шуд. Биë, ин xapфxои руйи санги pоxpо хонем, Arap ин рамз бишносй, замин тафсир xоxaд шуд. Бигу чанди дигарро осмон аз ëд xоxaд бурд, Фаромушй шумори соати такдир xоxaд шуд. Биë, дарвозаи чубии фардо xaCT безанчир, Kи он чо xобxои кудакй таъбир xоxaд шуд.
Шеъри зикршуда аз нигоx,и жанрй шакли газалро дорад. Хачмаш xaфтбaйтй аст, яъне меъëpии анъанавй. Шеър, тавре ки газалро лозим аст, матлаъ ва мактаъ дорад. Дар бaxpи Хазачи мусаммани солим гуфта шудааст ва аз чиxaти вазн ^еч костие надорад. Мавзуяш бaëни xacpaтy aндyx аз гузаронии умри инсон мебошад ва барои ифодаи он вазни интихобшуда комилан мутобикат дорад. Сохтораш бо газали мусалсал чур дармеояд. Газал aндешaxои фалсафии муаллифро дар бораи дyнë ва кори душ бар душ дорад ва диди шоир бар зиндагй дар caтx,и хуби xyнapй буруз кардааст. Aзбacки муаллифи шеър дар души пypтaxaввyлy пypxaводиc ва шитобзада зиндагй дорад, мисли xap инсони ин замона дар сомон додани xaмaи коpxояш наметавонад расидагй кунад. Ин xолaт, яъне анду^я xacpaтбоp аз гузашти вакт дар ду байти аввал шоирона тарсим шудааст. Шоира дида, ки aйëми кудакй зуд сипарй шудаву аз нигоxи син бузург гаштаастАммо ëд дорад, ки дирузак тифли бепарво буд ва бозй мекард, биноан aз"бозичaxои рузгори кудакй" сухан ба мшн меорад ва бо тaxaйюp, вале бо тaчоxyли ориф аз душ пурсиданист,ки бо гирифтани он бозича xо,оë у xaм замоне "пир xоxaд шyд?".Aз ин байт метавон боз маънии дигаре бардошт, ки оë бозичaxо xaм рузе пир xоxaнд шуд?.
Маънии байти чaxоpyм бигёр xaëлaнгез ва мисли соири aбëти ин газал дар caтxи баланди xyнapй адо шудааст. Хонандаро ба ин андеша мебарад, ки ашкони аз гиpяxо пайдошуда бухор гашта ба абр печидаанд ва ту дар замонаи зудгузар пир мешавию он xо рехта дар пойи умрат занчир xоxaнд шуд. Яъне, умри одамй гузарон аст. Хамин маъниро Бедил ба тарзи дигар чунин бaëн карда буд:
Aшк як лaxзa ба мижгон бор аст, Фурсати умр xaмин микдор аст (4, 528).
Дар тарзи адои худ Дилором манзараи дигареро дар шакли хеле мунсачим тар^ им карда ба он парвози романтикй бaxшидaacт.Тapкибxои иcтиоpии"xaëли абр","ба пойи умр занчир гаштани кaтpaxо" дар шеъри муосири точик тоза ва диди хоси шоираанд.
Aз байти панчум cap карда мазмуни газал ба чониби некбинй ва амалкард гардиш мекунад. Хамин байт ва бaйтxои шашуму xaфтyм бо нидоxои такрории '^^"/'бету" огоз мешаванд. Шоира хонандаро ба саъйу талош ва амал кардан даъват мекунад. Худашро xaм дар ин кор cax,™, балки намуна нишон медиxaд. У xapaкaт дорад, дар сафи пеш бошад ва мухотаби худашро низ тaxти таъсир карор медиxaд. Мегуяд "биë xapфxои руйи санги pоxpо хонем". Ин объекти истиориеро,ки вай нишон медиxaд метавон ба xap маънй таъбир кард. Шояд касе гуяд, ки он маънии таърихи гузаштаро дошта метавонад. Бале, шояд ин дуруст бошад, аммо гуфтан мумкин аст, ки он маънии омузишро,яъне талош барои касб кардани xaмa гуна илму xyrap ва чадал кардан дар pоxи шинохтану маърифат кардан ва кор карданро метавонад дошта бошад.Зеро маънии ахир ба бофти умумии шеър мутобикат дорад. Шоира xaмин мaъниxоpо дар мактаи газал чамъбаст намуда "дарвозаи фардоро боз" нишон медиxaд ва иброз медорад, ки он чо (яъне, дар оянда) "xобxои кудакй таъбир xоxaд шуд", яъне оpзyxо амалй xaxaд гашт.
Aз мyxтaвои ин шеър (ки онро боз xaм муфассалтар метавон тaxлил кард) натича ин аст, ки Дилороми Хучандй низ мисли Дилороми Хатлонй вазифаи ичтимоии худро дар баробари чомеъа дар caтxи axcaн ичро кардааст. Дар шеър санъати ташхис ë caxеxтap бигуем, чондорангорй ва истиора дар зинаи аввал карор дорад. Шоира пaдидaxои табиатро зинда ва инсонгуна нишон медиxaд.Бaъзе иcтиоpaxои чолибе, ки аз забонаш чорй шудаанд, боиси чандинкабата гаштани мaъниxо шудаанд.Тавре мебинем,газал мазмуни ошик;она,ки хоси ин шакли жанрй бошад,
надорадАз руйи ташифи анвоъи шеъри гиной,ки окои Матеури Фacой дар китобаш "Лнвоъи шеъри фоpcй"овapдaacт, ин газалро метавон шеъри таълимй (9,86) унвон кард. Aммо ба меъëpx,ои газал пурра чавобгуст, зеро мазомини фaлcaфй-дидaктикй ва ичтимоии он мамлу аз отифаи улвии инcонй мебошад.
Aз мутолиаи газали мазкур дар бораи шaхcияти capояндaи он тacaввypе ^о^л кардан метавон ва он ин аст,ки Дилором шоираи ееpмyтолиa,доpои донишу ча^онбинии вате™ мyоcиp, иcгеъдодy фapоcaти баланд ва ^амчун эчодкор дар баробари чомеъа мacъyлиягшиноc мебошад.
Шеъри дигари Дилором низ комилан арузй acт:
Чи хатти cояpaнге дар чабинам, Хдмин дард acт, ^ë дар каминам.
Навои хаста - борони ^азинам. Ба ин болеву парвозе, ки дорам,
Зи фардо^о чй мепур^ cypоFaм, Кучо боло? Ханузам дар заминам.
Гира^ андар нaфacx,ои заминам. Суроги оcмони инти^о ку?
Чй мегуй ту бозори замонро, Ханузам зарраи хоки кадимам.
Пашизи беба^о пеши нигинам. F уруби лолаи caбpи ман ин аст,
На лабхандеву гармое, на ишкр, Чй мепурш, чаро ^оло чунинам?
Ин шеър ^ам газали xдфтбaйтй дар ба^ри Хазачи мycaддacи мax,зyф ва дар бораи ^оли худи шоира аст.Онро кай cypyдaacт, бароямон маълум неcт.Дap ин шеър у ба худ фуру рафтааст. Эчодкор низ наметавонад дар як ^олати ру^й ycтyвоp бимонад, хоca эчодгари зан ва он xa^ гиногу, ки дугеяш ниcбaтaн рангинтар ва пуршебу фарозтар, зеро дар кабули вокеъият^ои зиндагй ва табиат xдccоcтap ва дар ботини худ caйëpтap аст. Биноан шеъри мазкур намунаи хуби шеъри занона acт. Дар он хaëлоти шоира атрофи вожа^ои "замин","замон","камин"ва "хоки кадим",ки боз xa^ ифодагари замин acт,мечapхaнд.Тaвcифx,ои иcтиоpии "хатти cояpaнг", "борони ^азин",ки дар матлаъи шеър оварда шудаанд ва шоира худро ба он ^о ниcбaт медиxдд, capaхбоpи pyx,ияи хacтa ва гамолуди у мебошанд. Рафта-рафта дар мактаъ "лолаи caбp"-и худро дар гуруб дидaacт. Aммо дар ин газал aфтодapyxии мутлак нест.Сухан дар бораи фардову парвозу оcмонx,о xa-м дар мдан x<aCT. Шоира аз тазод^ои рузгор ва номуроди^ои шaхcй, ки гирифтор гаштааст, дар бaëни эxpоcот метаркад ва як инcони заминию хокcоp ва пуртакопу маълум мешавад. Aммо тacвиpy бaëнaш pacо ва матину ycгyвоpaнд.
Дилором боз як газали ^афтбайтй дар ба^ри Хазачи мycaммaни шлим ва дар pyx^ газали каблй бо матлаъи «"Дило, то кай дар ин зиндон,фиреби ину он бинй",- Ба^ои шодмониро наотби нокacон бинй» (миcpaи аввал аз Саной аст) дорад. Ин газалро пурра тaxдил намекунем. Факат мегуем, ки бардошти чолибеcт аз як шеъри Саной, аммо томили мазомини мазаммати дуте ва ноустувории он аз ниго^и шоиронаи як зани андешаманд.
2.4Алъон мегузарем ба тaxдили шеъри дигари Дилором бо номи "Як cyбx,": Он бог, Як фард,
дар пои он дарахт дасте бахун шуда,
занчире боз шуда, азхуд бурун шуда.
вазне ра^о шуда. Эй кош,
Имшаб, рамзе фано шуда,
хобе фано шуда ро^е хато шуда.
накше caдо шуда. Як cyб^,
Ин фacл, ин шя^ои мо,
ранге xa-во шуда, ноошно шуда.
барге кучо шуда?
Дар шеъри мазкур ужур^ои шеъри озод ва дуршавй аз шеъри cyннaтй ошкоро дида мешавад. Со^ибназарони cyхaншиноc ин гуна шеърро "нимacyннaтй" ë шеъри нимой унвон кардаанд (3,27). Чунончи, омадани як ë ду калима миши capхaт дар банд^ои шеър ва аз ниго^и на^вй як чумларо ташкил додани xap банд; забони адабии имрузй ва образ^ои нав доштани ондамчунин го^е нобаробар омадани микдори миcpоъx,о дар банджо. Aммо xa-маи миcpоъx,о вазни арузй доранд. Мacaлaн,capхaтx,о xa-ма "фаълон" ва xдмaи миcpоъx,ои шеър "мафъулу фоилун"(— V /- V -) буда,ба ба^ри Музореи мураббаъи ахраби мax,зyф чур дармеоянд.(факат дар мжроъи дуюм шояд иштибо^и техникй рафта бошаду ба чои"во","боз" чоп шудааст). Дар aкcapи миcpоъx,о x,yзypи кофия низ мyшоx,идa мешавад, аммо на бо шеваи шеъри cyннaтй.
Aз ниго^и мавзуъ шеър комилан тacвиpиcт. Шоира дар тacвиpcозй кудратнамой кардааст. Ин шохиcaи шеърй дар шоирони навпардози Эрон бештар дида мешавад ва дар шеъри точик rac аз ча^оряки охири acpи гузашта тадричан ро^ ëфтaacт. Зикри он ^ам лозим acт, ки на xa-ма дар ин
равиш муваффак гаштаанд. Aммо Дилором дар ин кор табъи баланду xaëлоти борики шоирона зо^ир намудааст. Дар тасаввури шоира боге падидор аст,ки дарахте пояш аз занчир paxо шуда, занчир xaм ки вазнин аст, дарахт аз ин гаронй озод шудааст. Ин чо тасвирсозиро мебинем. Маънй кардани ибxомоти он каме тааммул меxоxaд ва модоме ки бог дар назар аст, дарахт мевадор аст ва то мева дар дарахт напазад он озод буда наметавонад ва вакте самарашро аз танаш бардоштанд, paxой меëбaд. Дар банди дуюм мегуяд:хоби касе аз байн рафта ва пайваста ба ншиш ë тазарруъ машгул аст ë садо дapмедиxaд. Дар идома муроди шоира тасвири фасли дай аст бог ранги xaвоpо гирифта, яъне шоxxои дарахтон ypëн ва тираву xaмpaнги xaвои дай гаштаанд. Баъдан, дар тасаввури шоира шахсе даст ба чиноят задааст ва умед бар он дорад,ки ин пиндораш хато бошад.Дар банди ахир изxоp медорад,ки дар як cyбx cояxоямон номушаххас шудааст.Дар вокеъ xaнгоми cyбx соя вучуд надорад ва xaмa яксонанд, яъне табиат ва одамон нав шудаанд.
Дар ин шеър xap банд тоблу ва накшест мунсачим, зебо, xaëлбapaнгез, мyтaxappик ва шукуфон. Чизи мусаллам ин аст, ки дар xaмaи бaндxо истиораи шеър аз худ буруншавии офоки тасвир аст. Инро дар охири xap мисроъ бо xолaтxои гуногун омадани феъли "шуда" кавитар нишон медиxaд. Шояд дар бораи маънии ин шеър ривояти дигаре xaм зада шавад. Бардошт аз ин гуна шеъpxо, албатта, метавонад гуногун бошад, ба xaдде ки худи муаллифи шеър xaм бо он розй набошад. Aммо шеъри асил,ба таъбире,"баъди эчоди он аз инxиcоpи муаллиф берун мешавад"(2,389). Мисдоки вокеъияти чунин назарияро, бешyбxa, дар ашъори Дилором низ мебинем.
Шеъpxои дигаре,ки аз Дилором зери даст дорам, xaмa шеъри сапеданд. Маълум мешавад, табъи шоирии у ба шеъри нав ва он xaм шеъри сапед, ки дар кишвари мо парчамдори он Доро Начот аст, майли тамом дорад. Нахустини ин насак шеъри Дилором, ки чашмам афтод, шеърест бо номи 'Аз рустои барщо":
Ман аз рустои барщо, Ман аз тиpaмоxx,ои огоx,
аз он чо, ки сафедор ва барщое, ки медонанд
дарахти куча xои гамгинон аст. тафсири xaк;иpи рузгори моро.
Ман аз рустои модарони гамгин Ман аз фазои бодпapaкxои хуррам,
ва кудакони сабур. бодпapaкxое, ки иваз шуд
Ман аз барщои мармуз, ба тaйëpaxои сафар.
бо аноре xaмxyн, Ва лолазоронаш ба чодaxои чудой.
себро xaмтapкиб. Ман аз рустои барщо...
Ин шеъри гиной вижaгиxои умдаи шеъри сапедро бо худ дорад. Чунончи, он фокиди вазни арузй ва кофия аст. Миcpоъxо зинадор ва дарозу кyтоxaнд. Дар шеър обpaзxои анъанавй чойгоx надоранд ва xapaкaти шоира ба самти тacвиpxои тоза аст, биноан сабкаш xеч суннатй нест. Дар забонаш гурезе xaCT аз забони мантикй, он колабй нест. Ч,ойи тaшбеxотpо асосан ифодaxои шоирона ва тapкибxои истиорй гирифтаанд. Тacвиpxо мармузанд. Тaвaччyx ба xaëлбaндй бештар аст. Aз шеваи инсонангорй бештар коргирй шуда: "рустои бapгxо","тиpaмоxи огоx","бapгxои доно","бодпapaкxои хуррам" xaмa зинда ва cифaтxои инсонй доранд. Эxcоcоти дарунй ва фардии шоира дар шеър малмус тарсим шудааст. Aммо дар он куллан ибxом чой дорад ва дарки мазмуни шеър ба хонандаи оддй дафъатан даст нaмедиxaд, уро ба тааммул мекашонад.
Шеъри мазкур намунаи хуби шеъри занона xaм аст. Ин гуна шеъpxо дар хилоли ашъори занони навсарои эронй аз кабили Фуруги Фаррухзод, Симини Беxбaxонй ва чанде дигар бартарй доранд. Aзбacки ба тахмини наздик ба якин шеъри Дилором дар пайравии шоиpaxои зикршуда эчод шудааст ва xaмчyнин ки худ зан xa^y муштарокоти эxcоcй бо онxо дорад,дар шеъраш эxcоcоти амик тачассум ëфтaacг.Бap шоира отифаи занона ва модарона галаба дорад. Далелаш дар шеъри фавк; корбурди обpaзxои "модарони гамгин"ва"кудакони сабур"мебошад. Kaлимaи такя дар ин шеър "ман" асг. Шоира маънои "ман дар деxa мдани мардуми оддии зax,мaткaш бузург шудаам"-ро мегуяд: "ман аз русгои барщо". Шояд "русгои бapгxо" маънои гариби дигаре xaм дошта бошад. Бодпара^ои замони кудакй, ки аз барги когаз буд, ба тaйëpaxо бадал шудааст ва кaxpaмони гиноиро ба caфapxои дур аз русто бурдаасг. Дар ин газалвора гами чудой аз зодгоx (носталгия) хеле xaëлaнгез ба тасвир омадааст. Сохтораш даврисг, зеро мисроъи аввал дар охири шеър такрор шуда таъкиди маъно мекунад. Мисоли дигари тачассуми эxcоcи занона дар шеъри Дилором шеъри сапеди кyтоxpcт ба ин гуна: Хамеша дacтxои фаромушй боз аст барои кудаконе, ки xaнyз наомадаанд.
Дар матни ин шеъри куто^, ки ламъае аз бархурди шоира бо вокеъияти зиндагист, тacвиp ва хaëли шоирона боз аст барои парвози отифаи иншн й.
Тacвиpи xaë™ кудакони ятиму бепapacтоp яке дигар аз мавзуъ^ои шеъри Дилором acт. Намунаи он шеъри "Зери чатри ме^рубонй" мебошад,ки эxpоcоти занонаву модарона дар он чуш мезанад:
Рузгори capдy борон й. Кудаконе
Кудаки^ои ма^зун чархи мошин^ои хонум^ои capвaтмaнд
Кудаконе дар дааг мешуянд.
бодпарак^ои бенабз. хонумоне, ки калбашон
Кудаконе, ки равонанд чун caнги гарданбандашон caхт acт...
бо аробача^ои бешавк; Мешавад, аммо
дар куча^ои вакт. я™ме-духтареро хотироти шод бахшидан.
Кудаконе дар чайб Ё чавони болиги тан^оро
aкcи фapcyдaи модар. нома^ои ишк; бинвиштан
Кудаконе, ки медонанд Мешавад
фардо xaJtf аз модар номае нaхоxдд pacид. Он кудакони caхт тащодо
Рузгори capдy борон й. зери борон чатр гардидан.
Кудаки^ои ма^зун.
Ин шеър аз навъи ичтимой ва тaълимиcт,ки дар мазуъи руз гуфта шyдaacт. Дар он отифаи поки иншнй ва дилcyзй бар тифлони ма^зуни ягимеро, ки дар чоpcyи зиндагй тан^о мондаанду модари гамхор надоранд, ба тacвиp гиpифтaacт.Шоиpa дар нимаи ахири шеър хонум^ои capвaтмaнди бепарворо ба му^офизи он^о шудан ("чатр гардидан") даъват намудааст.
Aз вижаги^ои барчаагаи шеъри мазкур дар он ба назар меояд, ки куллигуй надорад. Тacвиpx,о хеле мушахха^мучаз ва aëниaнд.Бинобap ин зеx,ни хонанда пушти вазну кофия намеравад, балки дар даври cyвapи хaëли шоира мечархад. Батакрор омадани лафзи"кудакон"ва он xдм ма^зун ва дар тазод нишон додани ca^ax^ xaë™ он^о дар баробари хонум^ои capвaтмaнди машгул бо худ драматизми шеърро неруманд ва хотирмон кардааст. Шоира хонум^ои capмоядоpи дилcaхтpо ба дилдорй хондaacт. Фикр мекунам у дар ин кор отифаи ра^мату шафкати худро бо отифаи хонанда гире^ зада тaвониcтaacт.
Яке аз мушаххашти дигари ашъори гиноии Дилором ин acт, ки мавзуи ишки зан ба мард мустак;иман матрац неcт. Лоба^ои бара^наи ошикона низ чой надорад. Хатто муаллиф аз зебои^ои зо^ирию ботинии занонаи худ ^ам ^еч ^арфе намегуяд. Хамаи ин^о зери парда пин^он мондаанд. Aммо аз хилоли ин гуна ашъораш нокомй, шикacг дар ишк; ва чудо мондан аз ëp мaxpyc acт. Шеъри"Фирор"намунаи боризи ин гуна ^олат acг:
Кате омад, то зиндагиро дар хоби марг тacвиp кунам...
ки набзи ман Эй марг,
дар caдои пояш мезад. фардо пушти бол^ои ту хо^ад монд
Кате омад, ва кабутар аз руи дacгx,ои ту бенишон.
ки овози абадият Кате омад,
дар ханчараи гулуяш ме^т. ки cояи дacгaш чатри оромиш буд.
Ниго^ кард Ва cypоFaи pоx,и фирор овард,
ба иртиботи шикacтaи Бо катора^ои фаромушй.
ман бо ман. Тан^о шудам,
Ин "кaее"кй метавонад бошад? Он мaчxyлy ношинохта ва муб^ам ac^ Oë он ëpи рафта бошад, ки замоне аз бари ка^рамони шеър рафтааст? Ба як ривояти наздик ба бофти шеър метавонад образи малакулмавт бошад, ки "овози абадият"бо уст.Ва у овapдaacт"cypоFaи ро^и фардоро бо катора^ои фаромушй". Aз ашъори Дилором чунин маълум мешавад,ки ëpи дилхоxaш аз як тар^е тacaввypию ва^мй беш неcг; вайро caдо мекунад ва caдояш xaм аз як caдое хaëлй беш нест.Ин нукта дар шеъри"Эй тapx,и шабранг"нек тачагсум ëфтaacг:
Ту омадай замон дигар наметапад...
берун аз хоб^ои ман Тар^и ту мжли парда^ои хобу бедорй
аз карияи бечароги анду^, Миcли aкcи raœ дар об меларзид.
аз фа^ли шабонаи танкой Боз ман
аз бог^ои торик дар capзaмини хастаи худ
чи рушан омадай. Ба суи панчара рафтам.
Ва дар мучовирати мо Хануз борон
^уруфи конуни когазии моро нaшycтa буд. Дар иштиëки ту мондам,
Ва ^акикат^о capхyш аз бода ^ои дурут. Эй тар^и шабранги capопо caдо.
Тавре дида мешавад, ëp як тар^и шабранг ва тacaввypй дар ру^и шоира acт ва барои хонанда мач^ул. Ин ëp омада аз "карияи бечароги aндyx,"вa"боFx,ои торик". Бо caдое ка^рамони шеърро cy^m мехонад ва он caдо xдм хaëлй acт.
2.8.Дар xдмин шеър ва дар шеъри "Фирор^амчунин дар шеър^ои бокимондаи "Мaвcими ^азин","Дар cояи шаб^ои му^очир","Хачми боронй","Дар cоx,или анду^комилан як фазои разини яъc, навмедй ва хастагиву танкой чой дорад. Хатто унвони шеърро xa^ xдмин ^акикатро бозгу мекунанд. Пypcише пайдо мешавад чаро ин тавр аст.? Ду то поcyх метавон бар ин cyолx,о дод.Яке ин ки ^олати ру^ию равонии муаллифи ин гуна ашъор rex^ cypyдaни шеър xa-мон тавре бyдaacт, ки тaчaccyми онро дар он^о мебинем. Дигар ин ки аз вижаги^ои худи шеъри нaвгapоëн ^амин бyдaacг, ки дар шеъри нави Дилором мебинем. Чунончи,ок;ои Мyxдммaдpизо Рузбе^-аз мyxдк;кикони шеъри нави Эрон дар китобаш "Сайри тaxдввyли газали фоpcй" менaвиcaд:"Яке аз му^имтарин вижаги^ои газали нав галабаи яъ;, ноумедй ва пучй дар э^^оти шоирон мебошад" (7,139).Дар вокеъ ин мyшaххaca дар ашъори шуарои навгарои Эрон аз кабили Фурути Фаррухзод, Симини Бе^ба^онй ва биеëp дигарон бештар ба назар меpacaд. Дар баъзе шеър^ои газалвораи Дилором низ, ки аз он^о ном гирифтемдамин шохиca мушо^ида мешавад. Зайлан аз ^амин гунаи таровишоти табъи Дилором пора-пора намуна меорем: Садои бог xдзин
Ва интиcоби ва^мро эxpоc мекунам...
("Мaвcими xдзин").
дар имтидоди гамгини зиндагй, дар xдчми боронии лax,зax,о
ка^ дар xдвои обии бемористон
xaндacaи рушани маргро мебинад...
("Хачми боронй"). Чи кадр вустати гамгинест дар дили кучаки ман...("Дар cоx,или анду^").
шабнам аз боми барг, зиндагй аз боми xa-меша хоxдд уфтод. Дар кадом cyбx, дигар ман миcли як барг аз ин шохаи умр мжли як катра аз ангушти замон хоxдм рехт.
("Дар cояи шаб^ои му^очир").
Чунин яъc дар бештарин ашъори нави Дилором ^оким acг.Фикp мекунам ин тaъcиp аз ашъори нaвcapоëни Эрон ба шеъри Дилором интикол кapдaacт.
Aз ашъори ин шоира ошкоро маълум acт, ки мaвcyф дар шеъри нави Эрон мутолиаи чиддй дорад. Хатто як cилcилaи вожаву таркиб^о aмcоли"боFx,ои мapмyз","cоязоpон","фоcилaи наздик","овози абадият","иртиботи шикacгa","хоби марг","пашиз","боми барг","мучовират", "пaнчapa","интиcоби ва^м","имтидоди зиндaгй","xдндacaи марг","замони факид","иртифоъи гам", "cоaти абрй", "интиколи нур", "кавонини зиcт", "раг^ои мyнчaмид","иштиëк;и œxpM убур"ва гайра баргирифташуда аз шеъри шоирони навпардози эронй ac^ Гузашта аз ин образ^ои замину оcмон, бод, барг, cyбx,, офтоб, caдо, фacли тар, чатр, бог ва гайра дар ашъори шуарои муоотри Эрон тapcими биеëp доранд. Ба шоира метавон тавотя пешни^од кард, ки дар ашъораш аз забони адабии мустаъмали точикй ë фоpcии Ocиëи Марказй иcтифодa ба амал орад.Зеро истифодаи калимоти номaънyc ва дур аз зе ^ни хонанда боиcи изтироби caбк мегардад. Дар шеъри Дилором, ки мавриди назари мо^т^жа^и "бapг","cоaт","cyбx,","фacл" ва мaхcycaн "caдо",бacомaди зиëд доранд. Aммо ин вижаги^о дар шеъри шоирони муоотри эронй низ зиëд acт. nac, caбки cyхaни Дилором такя ба caбки дигарон дорад. Aзбacки дар галки шоирони чавон acт чу^уч^^ои эчодии у давом дорад. Мутмаъинем, ки оянда дар халлокияти шеър иcгиклоли фардй пайдо мекунад ва caбки худро œx^ мешавад.
Ман истодаам Мебинам
Дар кадом cyбx,
Aз ашъори нaвгapоëнaи xозиpи Дилором чунин ба назар мерасад, ки у xapфи худй xaм дорад ва истиораи буждии шеъраш ë маънии меx,вapии шеъpxояш "тaнxо мондан асг". Дар аксари тacвиpxо ва кулли ифодaxои рангинаш xaмин маънй ба ру задан дорад. Бими у аз тaнxоиcт. Гузашти бебозгашти вакт низ аз мотивxои батакрори шеъри уст.
Aз нигоx,и он ки кадом мафкура дар офapидaxояш таъсири бартар дорад, тахмин задан мумкин аст, ки бештар мафкураи мaзxaбй ва фалсафаи фаталисгй наздаш галаба доpaд.Aммо ашъораш аз нигоxи тacвиpxои шоирона хонданй ва ба мухотаб таъсиргузор аст,факат ба шарте ки ба онxо тавр карда шавад.
Холо дар pacонaxои хабарии Точикистон ва мaxофили адабй сари шеъри нав,хосса навъи сапеди он бaxcxо идома доранд. Баъзе аруздани точик ва шуарои кyxaнгapо,ки бар кавонини шеъри суннатй таассуб доранд ва дар офариниши шеър тахаллуф бар нишондодxои Шамси Кдйси Розиро гайримумкин медонанд ва шеъри нав, хосса сапедсароиро xечy пуч ва беxyдaгyй меxиcобaнд (8,6). Бархе дигар, ба шумули худи caпедcapоëн онро шеъри асил мешиносанд (6,10). Aммо инро xaм ногузир бояд эътироф кард, ки на xaмaи нaвcapоëни точик дар кори худ муваффаканд. Хастанд шоирони нaвзyxyp, ки калимоту таркиботи беарзишу фокиди бадеъиятро канори xaм мегузоранд ва шеъри сафед унвонаш мекунанд. Вале xacтaнд гуру^и маъдуди шоирон, ки шеъри сапедашон дар вокеъ шеърияти баланд доранд, Нигорандаи ин сутур Дилоромро аз чумлаи чунин шоирони боистеъдод меxиcобaд, ки дар кори худ то xaдде муваффак xacтaнд.
Дар вокеъ чунин маълум мешавад, ки Дилором аз руи xaвою xaвac не, балки огоxонa ба навсарой пардохтааст, зеро у, тавре ки дар кисмати аввали ин макола дидем, аз ро^и шеъри суннатй ба он расидааст. У дар вучуди худ дapëфтa, ки ба сурудани шеъри нав неру ва завке мувофик дорад.
Aзбacки дарку xaзми шеъри нав заминаи адабй ва тааммул меxоxaд, бояд хонандагони хоси худро дошта бошад. Aлъон оммаи густардаи точик ба кабули шеъри нав ба таври комил омода нестанд ва бо он камтар унсу улфат доранд. Бо ин вучуд тарафдоронаш xaм xacтaнд ва ба фикрам, пас аз гузашти андак замоне сафи онxо ру ба афзоиш меоварад ва шоx,иди он xоxем шуд, ки ин гуна шеър дар кишвари мо низ албатта чойгоx пайдо мекунад. Axaмияти шеъри нав пеш аз xaмa дар он аст, ки завки бадей ва зебошиносии хонандагонро тарбияг ва олами ботиниашонро рангинтар намуда, дар маърифати адабй онxоpо боло мекашад.
З.Натина. Aшъоpи гиноии Дилором, ки пештар баррасй намудем, навъе кашиши xyнapй доранд. Oнxо эxcоcоти ракики ботинй, маънавдати у ва билохира баъзе нишонaxои чyзъиëти зиндагй ва хисоли вайро ба мо бармало мекунанд. Aз caпедcapоëни маъруфи Эрон Ax,мaди Шомлу дар бораи ашъори худаш бар абас чунин нагуфтааст: "Осори ман худ автобиогрофии ман асг.Ман дар xaк;икaт ба ин муътакидам, ки шеър бapдоштxое аз зиндагй нест,балки яксара худи зиндагисг"(11,83).
Бо ин накли кавл мо xyнapи Дилоромро бо санги тарозуи Ax,мaди Шомлу вазн карданй нестем. Факат муроди мо бaëни ин аст,ки мешавад дар ашъори Дилором xaм лaвxaxои гуногуни xaëтpо дид ва аз тарики ашъораш xолоти ру^ию румузи зиндагиашро то чое пай бурд ва бapдоштxои худро мо дар иртиботи ин мавзуъ пештар арз кардем.
Гуфтании дигар ин аст, ки Дилором гарчи x,yнapи хуби тасвиргарй дорад, шоири романтик ва дарунгаросг.Берунро мутобик; бо дугеи даруни худ ë ба иборати дигар бо чашми дилаш мебинад ва ба тасвир мегирад. Бинобар ин дар шеъpxои сапедгунаи у бартарии тасвирро бар казоват мебинем.Умyмиягxое,ки дар байни тacвиpxои ашъори Дилором ва нaвcapоxои Эрон xaCT, натичаи равобити байноматнисг. Метавон гуфт Дилором дар коpкapдxои забонй чо-чо накши дид ва xyнapи худро гузоштааст. Масалан,дар баъзе шеъpxояш,ки дар ин макола нишон додем, тacвиpxо чандсадоиянд, яъне матни боз доранд ва ин xyнapи мавсуф аст.
Мутаассифона, санаи таърихи суруда шудани шеъpxои Дилором барои мо маълум нестАгар зикри он мавчуд мебуд, фурсати хуберо дар ихтжри мо мегузошт, то раванди сайри шоириашро то ба имруз ба мушо^ида бигирем.
Aлбaттa,aшъоpи Дилором паж^^нши хосеро металабад. Бо ин гуна як ниго^и гузаро, ки нигорандаи ин макола ба онxо афканда, масъала xaл нaxоxaд шуд. Бояд ашъори ин шоира ва мисли у шоирони дигар бо жарфнигарй дар бофти шеъри нави форсии Эрону AфFониcгон чиддан тaxк;ик; шавад.Дар он сурат мушаххасоти дигари ашъори Дилором ошкор ва тaвзеx,и бештар xоxaд ëфт ва ба ин тартиб даричае ба дужи шеъри нави Точикистон кушода xоxaд шуд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Конститутсия Чумхурии Точ,икистон.-Душанбе: Шарки озод.-2016.
2. Барт,Ролан (1994) Смерть автора /Р.Барт//Избранные работы: Семиотика.Поэтика.Перевод с франц.Г.К.Косикова.-М.:Прогресс.-С.844-392.
3. Баширй,Алиасгар.Газали нав.Чопи аввал/А.Баширй.-Техрон:Насли офтоб,1390.
4. Бедили, Дехлавй.Куллиёт.Дар 3 ч,илд.-Ч,.1.Ба тасхехи Акбари Бехдорванд ва Парвиз Аббосии Докон й/Б.Дехлав й .-Техрон :Илх,ом ,1388.
5. Лукмон,Толиб.Зи хдрфи бетааммул худдорй мебояд. Адабиёт ва санъат.-2016. 10- июл.-12 с.
6. Нач,от, Доро.Бо дафтаре аз шеъри нав...Адабиёт ва санъат.-2016.10-март.-10 с.
7. Рузбех,,Мухдммадризо.Сайри тахдввули газали форсй.-Чопи аввал.-Техрон:Равзана,1379.
8. Тоиров,У.,Солех,ов М.Шери бедуму сару ишкам кй дид?Адабиёт ва санъат.-2016.-11-феврал.-С.6.
9. Фасой,Мансури Растагор.Анвои шеъри форсй.Чопи аввал-Шероз:Навид,1373. 10.Чориева,Дилором.Шеърх,о.Адабиёт ва санъат.-2016.26-ноябр.-С. 8.
11.Шомлу,Ах,мад.Мач,муаи ашъор.Дафтари якум.Чопи хдфтум.-Тех,рон,1385.
12.Шурои назм ва накди адабии Иттифоки нависандагони Точ,икистон"Мисли Усмонаш...мапар бар осмон!".Адабиёт ва санъат.-2016-14-июл.-С.6-7.
REFERENCES:
1. Consitution of Tajikistan Republic. - Dushanbe: Freedom of the Orient, 2016.
2. Bart, Rolan (1994) Death of the Author /R.Bart // Selected Compositions: Semiotics. Poetics. Translated from French by G.K. Kosikova. - M.: Progress, - P. 844 - 392.
3. Bashiri, Aliasghar. Newly Gazel. The first edition/A.Bashiri. - Tehran: Nasli Oftob, 1390hijra.
4. Bedili, Dehlavi. Collection of Compositions. In three volumes. - V.1. Revised by Akbari Behdorvand and Parviz Abbosii Dokoni/B.Dehlavi. - Tehran: Ilhom, 1388hijra.
5. Luqmon, Tolib. We Must Confine ourselves to Un-Meditation Word. Literature and Art. - 2016. July 10, - 12 р.
6. Najot, Doro. Some Points from New Poem... Literature and Art. - 2016. March 10. - 10 р.
7. Ruzbeh, Muhammadrizo. Essay on the Development of Persian Gazel. - The first edition. - Tehran: Ravzana, 1379hijra.
8. Toirov, U., Solehov M. Who Saw the Tailless, Headless and Non-Stomach Lion? Literature and Art. - 2016. February 11. - P. 6.
9. Fasoi, Mansuri Rastogar. Types of Persian Poem. The first edition. - Sheroz: News, 1373hijra.
10.Chorieyva, Dilorom. Poetry. Literature and Art. - 2016. November 26, - P. 8.
11.Shomlu, Ahmad.Collection of Poems. The first book. The seventh edition/A.Shomlu.-Tehran, 1385hijra.
12.Poetry and Literary Criticism under the Council of the Tajik Writers" Union. «Like his Usmon Don't Fly to the Sky!». Literature and Art. - 2016. July 14. - P. 6 - 7.
Нацди шеъри Дилором ва дилоромии шеър
Вожахри калиди: Дилором, шеъри суннатй, шеъри нав, газал, тасвир, шеъри занона, дарунгарой
Дар мацола ашъори суннатй ва навпардозщои шоираи цавони тоцик Дилором Солибоева мавриди таулил ва баррасй царор дода шудааст. Муаллиф цайд менамояд, ки то имруз бар ашъори ин шоира бар мабнои равиши илмй тауцице анцом напазируфтааст. Барои аввалин бор сурудауои ин шоираи тоцик бо коргирй аз равишуои сохторшиносй, равонкобй ва уерменевтикаи адабй дар ин мацола тадциц шудааст.
Изуор мешавад, ки насли нави шуарои тоцик, бидуни назорати сензураи давлатй, озодона ба халлоцияти адабй шугл варзидан доранд. Намунаи боризи ин иддао сурудауои Дилором аст. Мавсуф азроуи сурудани шеъри матини суннатй, огоуона, ба эцоди шеъри нав расидааст. Натицаи тауцици мавзуъро муаллиф чунин ишора мекунад, ки Дилором дар шоирй, махсусан дар гуфтани шеъри нав шоири тасвиргар, романтик ва дарунгарост. Ёдрас мешавад, ки шоира берунро мутобиц бар дунёи даруни худ ба тасвир мегирад, аммо дид ва лауни занона дорад ва биноан дар шеъри нави у бартарии тасвир бар цазоватро мебинем. Собит мегардад, ки дар низоми бофти ашъори Дилором калимаву таркибуои баргирифта аз ашъори шуарои навпардози Эрон бисёр аст ва вожауои "барг", "соат". "субу", "фасл" ва махсусан "садо" шеъри шоира басомади зиёд доранд. Цамъбаст мегардад, ки аксари ашъори шоира дар мавзуоти руз буда, ицтимой, таълимй ва тасвири уолотанд.
Критика стихотворений Дилором и пленительность поэзии
Ключевые слова:Дилором, традиционная поэзия, новый стих, газель, образ, женская поэзия, эмоциональность
В статье объектом рассмотрения и анализа являются традиционные стихотворения и новаторство молодой таджикской поэтессы Дилором Солибаевой.
Автор статьи отмечает,что до сегодняшнего времени творчество поэтессы не становилось объектом научно обоснованного исследования.В статье впервые предпринимается попытка исследовать стихотворения поэтессы с применением методов структурного анализа, психологического осмысления и литературной герменевтики.
Подчеркивается, что новое поколение таджикских поэтов без контроля государственной цензуры имеют возможность свободно заниматься литературным творчеством. Примером этого утверждения является творчество поэтессы Дилором.Она, создавая полностью традиционные стихотворения, постепенно обратилась к новому стиху.
На основе анализа стихотворений поэтессы автор статьи высказывает мнение, что Дилором, особенно в сочинении нового стиха, проявила себя в качестве поэта-романтика, который выражает тончайшие оттенки эмоций. Она изображает внешний мир через призму своего внутреннего мира, однако обладает женским взглядом и интонацией,и ввиду этого, в ее новом стихе наблюдается преобладание образности над размышлением. Доказывается,что в структуре стихотворений Дилором присутствуют слова и словосочетания,заимствованные из стихотворений иранских поэтов-новаторов.В ее поэзии наиболее частотными являются слова"барг"(лист),"соат"(часы), "субх"(утро),"фасл"(время года), в особенности, слово "садо"(звук).Автор статьи приходит к выводу, что большинство стихотворений поэтессы написаны на тему дня,в них поднимаются социальные и нравственные вопросы,и наравне с этим,они отображают внутреннее состояние лирического героя.
Criticism of Dilorom^s Poems and Fascination of her Poetry
Keywords: Dilorom, traditional poetry, new verse, gazel, image, feminine poetry, emotionality The object of scientific analysis and consideration is traditional poems and innovation of the young Tajik poetess Dilorom Solibaeyva.
The author of the article asserts that the creation of the poetess hasn t been subjected to scientific survey up to now yet. He makes an endeavor to canvass the poems belonging to the poetess in terms of an application of the methods of structural analysis, psychological comprehension and literary hermeneutics.
It is emphasized that the new generation of Tajiks poets have opportunities to indulge freely in literary creation without monitoring on the part of state censure. The creation of such poetess as Dilorom can be a confirmation of the assertion. Creating completely traditional poems the poetess introduces bit by bit the versified productions of quite different styles into her literary activity.
Proceeding from the analysis of her poems the author of the article the author expresses his own viewpoint asserting that Dilorom mainly evinced herself as a poetess-romantic who expresses the subtlest shades of emotions. She depicts the outer world through the prism of her own inner world. However, she possesses feminine viewpoint and intonation; in this respect, she observes prevalence of image over rumination in her new poems. It is proved that in the structure of Dilorom s poems there are words and word-combinations borrowed from Iranian poets-innovators.In her poems the following words are occurred mostly frequently: «barg» (leaf), «soat» (clock), «subh» (morning),«fasl»(season),and the word of «sado» (voice), in particular.The author of the article comes to the conclusion that the majority of the poetess' poems deal with the burning themes of the current day where social and moral problems are raised; along with it her poems reflect the inner state of a lyrical hero.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Максудов Бадриддин, доктори илмуои филологи, профессори кафедраи адабиети тоцики Донишгоуи миллии Тоцикистон (Чумуурии Тоцикистон, ш. Душанбе),E-mail: maksudov-56@mail.ru Сведения об авторе:
Максудов Бадриддин, доктор филологических наук, профессор кафедры таджикской литературы Таджикского национального университета(Республика Таджикистан, г. Душанбе),E-mail: maksudov-56@mail.ru Information aout the author:
Maksudov Badriddin, doctor of philological sciences, professor of Tajik literature department, Tajik National University(Tajikistan, Dushanbe),E-mail: maksudov-56@mail.ru
