Научная статья на тему 'Содалы т¥зданган топырактарда элементарлы кук1рттщ мелиоративт1к мумк1нд1л1г1'

Содалы т¥зданган топырактарда элементарлы кук1рттщ мелиоративт1к мумк1нд1л1г1 Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
27
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Кубенкулов Ц.К., Наушабаев А.Х., Мукай О., Кубенкулов С.Д.

В работе изложены результаты модельного опыта по определению мелиоративной эффективности элементарной серы Атырауского нефтеперерабатывающего завода на содово-засоленных почвах. Установлено, что 3-4 месячная инкубация серы в оптимальных гидротермических почвенных условиях (температура 23°С, влажность 21%) приводит переходу 20-32 % внесенной серы в серную кислоту. Это позволяет считать ее в настоящее время наиболее приемлемым мелиорантом для содово-засоленных почв.Жумыста 1ле ойысыньщ саз белдеушде к;алыптаск;ан содалы сортацданган шалгынды топырак;тарга мунай-газ eHflipiciHin крсалкы eHiMi элементарлы кугарттщ мелиоративтж тшмдшп к;арастырылган. Топырактыц 3-4 айлык; оптималды гидротермиялык; жагдайында (23°С, 21 % дымк;ылдьщ] оган енпзшген кугарттщ 20-32 % сульфат-ионга, ягни кук1рт к;ыцщы-лына айлангандыгы анык;талган.In work results of modeling experience by definition of meliorative efficiency of elementary sulfur of Atyrausky oil refining factory on the soda-saline soils are stated. It is established that 3-4 monthly incubation of sulfur in optimum hydrothermal soil conditions (temperature 23°C, humidity of 21 %) results to transition of 20-32 % of the brought sulfur in sulfuric acid. It allows considering as its most comprehensible ameliorant for the soda-saline soils.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Содалы т¥зданган топырактарда элементарлы кук1рттщ мелиоративт1к мумк1нд1л1г1»

УДК 631.445

СОДАЛЫ Т¥ЗДАНГАН ТОПЫРАЦТАРДА ЭЛЕМЕНТАРЛЫ КУК1РТТЩ МЕЛИОРАТИВТ1К МУМК1НД1Л1Г1

Кубенкулов Ц.К., Наушабаев А.Х., Мук,ай О., Кубенкулов СД.

Цазац ¥лттъщ Аграрльщ Университет^ Алматы цаласы, Абай дацгылы 8.

Жумыста 1ле ойысыньщ саз белдеушде к;алыптаск;ан содалы сортацданган шалгынды топырак;тарга мунай-газ евдркшщ крсалкы ешм! - элементарлы куюрттщ мелиоративтж тшмдшт к;арастырылган. Топырак;тьщ 3-4 айлык; оптималды гидротермиялык; жагдайында (23°С, 21 % дымк;ылдьщ] оган енпзшген кугарттщ 20-32 % сульфат-ионга, ягни куюрт к;ыцщы-лына айлангандыгы анык;талган.

К1Р1СПЕ

Республикамыздагы сытЫжэне содалы тузданган топырацтардьщ аумагы ете улкен екенд1п бэр1м!зге мэл1м. Олар-дьщ едэу1р белш (7,09 млн. га) оцтустж жэне оцтустж-шыгыс облыстарда шогырланган [1]. Мундай топырак;тар-дьщ к;унарлылыгын цалпына келт1рупро-блемасыньщ мацызы кун санап арта тусу-де, себеб1, б1ршшщен, олардьщ ауданы унем1 турак;ты тенденцияда артуда, еюншщен, 1ле ойысында ауыл шаруашы-лыгыныц царцынды дамуы жаца жер-лерд1 игеругц цажет етуде. Ал олар болса тек сортацданган жэне кеб1рленген топы-рак;ты жерлер. Осылардьщ шшде содалы сортацданган топырацтар 1ле ойысыньщ саз белдеушдеп ец цунарлы топырак;та-ры шалгынды, шалгынды-сур жэне шал-гынды к;ара-к;оцыр топырацтар арасын-да к;алыптаск;ан. Мундай топырацтарда дэстурл1 химиялык; мелиоранттарды (гипс, балшьщты гипс, фосфогипс, к;ыш-цылдар, пирит, шлактар жэне т.б.) цолда-нудыц эрцайсыныц ездерше тэн кемцплжтер1 бар. Оларды енд1ру, тасы-малдау жэне топыраща енпзу жумыста-ры улкен шыгындарды цажет етедь Ал олардыц кейб1реулершщ цурамында ауыр металдар мен топырак; биотасына терк эсер ететш химиялык; элементтер де кездеседк (ллт1л1 топырак;к;а енпзглген гипстщ тшмдШп, оньщ крис-талдарыньщ кальций жэне магний кар-

бонаттары пленкаларымен цапталуына байланысты, уак;ыт оте курт темендейд1 [2]. Ал к;уны ете жогары кушрт к;ыцщы-лын топыравда енпзущ уйымдастыру адам денсаулыгына к;аушт1 екеш жалпы-гамэл1м.

Егер, 1ле ойысыньщ саз белдеу! топы-рацтарында соданьщ (Ыа2С03 жэне №НС03) узджйз генерациялануы, оньщ тузыу кездершщ (На+,НС03,С032] геоло-гияльщ жэне биологияльщ айналымдар-¥ а ц а т ы с т ы л ы г ы н ы ц ц а р ц ы н д ы екендтн ескеретш болсак^ онда топы-рацтагы соданьщ кдлыптасуымен курес мэселесь топырак;к;а енпзшген мелио-рантты жацадан узджаз тузыш отыра-тын соданьщ унем1 «жеп» отыруына байланысты «мэцплж» деуге болады. Ягни содалы сортацданган топырак;тар эрда-йым мезгш-мезпл мелиоранттарды енпзущ цажет етедь Бундай жагдайда жогарыда айтылган дэстурл1 мелиоранттарды к;олдану экономикалыкд ал кей жаг-дайда экологияльщ тургыдан Караганда тшмс1з болмак;.

Осыган орай, бугшп кундер1 содалы тузданган топырацтарды мелиорацияла-удыц инновациялык; технологияларын ойластырып табу мен оларды ¡ске асыру-дьщ к;ажетт1л1г1 айк;ын байк;алады. Б1здщ ойымызша бундай технология элементарлы куюрттщ оксидт! формаларына ауысуыньщ к;арк;ындылырын жогарыла-туга багытталуы керек.

Элементарлы куюрт - табиги минерал немесе мунай жэне газ енд1ркшщ жанама ешм1 Оныц к;алыпты жагдайда (температура, дымцылдылык; жэне цысым) инертп екендт жалпыга мэл!м. Оныц оттепмен узджс1з к;осылу реакция-сы (5+02-»502; 502+%02-»503) журу1 уппн 460 ккал жылу жэне катализатор болуы цажет [3]. Бул жар дай куюрттщ тотыруы-ньщ топырацта химиял ьщ емес микроби-ологияльщ жолмен журетшдтн керс-етедь Соцгы жылдары мунай жэне газ ецщрганщ к;арк;ынды дамуына байла-нысты оларды ецдеуден шыкдан куюрт мелшершщ, оган деген сураныстан едэу1р басым болуы, мунай жэне газ ецдеу зауыттары мацында ете кеп мелшерде шогырлануына экелш, атмосфера, курл ьщ беи жэне су цоймалары лас-тандыруда. Ал енд! таяу жылдары мунай -газ енд1рганщ келем1 ею - уш еселенген к;арк;ынмен есетшш ескерсек, бул, олар-дан шыкдан куюртт1 сак;тайтын арнайы курдел1 курылыстарды салу уппн цыруар царажатты цажет етедь

Сол себегт, к;аз1рп кезецде мунай-химиялык; ещцрк аудандарында ете кеп мелшерде (11 млн.т. аса) жиналган элементарлы куюрттщ, оньщ топырацта оксидт1 формаларына ауысу мумюндтн оц шешу, толгагына жеткен ею езекп сурацты шешуге мумюцщк беред1: а) куюртт1 реутилизациялау арцылы мунай-газ енд1ретш аймактардыц эколо-гияльщ жагдайын жак;сарту жэне олар-дьщ экономикалык; акуалын жогарыла-ту; б) куюртт1 алты1 топырацтардыц кунарлылыгын кетеруде тшмдшп жога-ры, тасымалдауга, сацтауга, топыракда енпзуге к;олайлы жэне де арзан экологи-яльщтаза мелиорант ретшде цолдану.

Мше осыган орай, б1здщ зерттеу-лер1м1здщ непзп мацсаты - содалы тузданган топырак; жагдайында элементарлы куюрттщ тотыру к;арк;ынын, ягни мелиоранттьщ мумюндипгш аньщтау.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ МЕН ЭД1СТЕР1

Таж1рибе сынагына туздану химизм1 KymTi таза содалы сортацданган ауыркумбалшьщты шалгынды топырак;-тыц 0-40 см (осы терецджте гана туздан-ган) к;абаты мен Атырау мунай ецдеу зауытыньщ элементарлы куюрт унтагы алынды.

Лабораторияльщ тэж1рибе темпера-турасы автоматты бацыланатын термос-татта темендепдей схема бойынша журпзыдг Бацылау (куюртаз), 20,129 г куюрт 100г топырак;к;а немесе 6,71 т/га, 30,221 г куюрт 100 г топыракда немесе 11,5т/га, 40,388г куюрт 100 г топыравда немесе 20,2 т/га. Элементарлы куюрттщ ди- (S02) жэне три (S03) оксида формаларына ауысу царцындыл ырына оныц доза-лары мен инкубация мерз!м узацтылы-гыныц эсерлерш зерттеу уппн, жогарыда керсетшген схеманыц 4 блогы (эр блок 4 к;айталымды) цолданылды (1 сурет).

Тэж1рибеш журпзу ymiH шалгынды содалы сортацныц 0-40 см кабатынан алынган топырацтыц дымк;ыл улплер1 тиянак;ты араластырылып, ауалы-^ургак; жагдайга дешн KenTipüifli. Содан соц олар унтацталынып диаметр! 1мм елеуштен етюзыдь Елеу1штен еткен топырацты тары да жацсылап араластырып, олардан тэж1рибеге 426 г топырак; алынды. 9p6ip алынган топырак; Yлгiлepi тэж1рибе схе-масына сэйкес элементарлы куюртпен мук;ият араластырып 0,4 л пластмассалы стак;андарга салынды.

Tэжipибe шыныдан жасалган термос-татта журпзшдь Топырак; дымцылдылы-гын ЕТД-н1ц 90 % немесе салмац дым-^ылдылыгыныц 21 %-на сэйкес децге-Й1нде (гигроскопиялык; дымк;ылдылык;-ты ескере отырып) турак;ты устап оты-рылды. Топырак;тан буланган судыц мас-сасын толтыру ушш кундел1кт1 су берШп отырылды. Aya температурасы 23°С дец-гей1нде усталынды. Эр инкубациялык; мерз1мдер (1, 2, 3 жэне 4 айльнО ая^тал-

ган сайын б1р блокалынып, ондагы топы- кезец узацтылыгыныц созылуы топы-

рацтардыц су сузшдганщ иондык; кура- рацТьщ су сузшдюндеп НС03" жэне Ыа+

мы, туздар жиынтыгы жэне рН аньщта- иондарыныц концентрацияларыныц сэл

лынды. Тэж1рибеуза^тылыгы 120 кун. болса да бфТ1Ндеп теМендеуше экелген.

Бунда НС03"-тщ кему1 С032- ионыныц есу-¿мен цатарласа журген. Ал бул, баск;а ион-дардыц концентрациясы мен туздар жиынтыгыныц айтарльщтай езгеркке ушырамаган жагдайында, топырак; орта-сыньщ рН-ын 10,49 дан 9Д0 дешн теме-ндеткен (4 - К сурет). Тэж1рибеде элемен-тарлы куюрт дозалары мен олардьщ инкубацияльщ мерз1мдершщ уза^тылы-гыныц эсерлерш топырацтыц су сузшдкшщ барлык; керсетюштершен байк;ауга болады. Олардьщ эсер1, эс1ресе, бастапцы топырацта да жэне бацылау варианты топырацтарыныц барлык; инкубациялау кезецдершде де болмаган сульфат- ионы, тэж1рибенщ куюртт1 варианттарында бедерл1 айцын байк;а-лынады.

Кесте 1- Элементарлы куюрт дозаларыньщ инкубациялау мерз1м узак;тылыгыныц содалы сортацданган топырацтыц су сузшдкшщ иондык; цурамына (мг-экв 100 г топырак;та %), туздар жиынтыгына, топырак; ортасыныц

Сурет 1- Лабораториялык; тэж1рибенщ бастагщы жалпы кершга

НЭТИЖЕЛЕР ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ 1-пп кесте мэл1меттерше сэйкес, атал-ган гидротермиялык; жагдай куит содалы сортацданган топырацтьщ куюрт берымеген вариантында, инкубацияльщ

№ Тэяарибе варианттар ы Сиггшп С1- БО«2- Са2+ Мя2* N3+ К+ к+ Туз Дар жиы нтыгы, % Еюн рн Элемент арлы кугартп ц 5042" ауысу пайызы

Жалпы НСОз" Калыпты карбонатта рдан СОз2 шШк туз- Дар, %

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

30 кун

1 Ба^ылау 3,95 0,55 0,32 жок 0,28 0,62 4,31 0,26 4,57 0,391 - 10,5 -

0,241 0,017 0,01 1 0,005 0,008 0,099 0,01 0,109

2 0,129 г кушрт 100 г топыракда 3,79 0,50 0,28 0,75 0,28 0,67 4,71 0,23 4,94 0,421 0,030 10,0 9,30

0,231 0,015 0,00 9 0,036 0,005 0,008 0,108 0,00 9 0,117

3 0,221г кушрт 100г топыракда 3,15 0,44 0,25 1,95 0,30 0,73 5,06 0,23 5,30 0,448 0,057 9,88 14,12

0,192 0,013 0,00 9 0,094 0,006 0,009 0,116 0,00 9 0,125

4 0,388 г кушрт 100 г топыракда 2,15 0,24 0,23 3,71 0,32 0,67 5,27 0,19 5,46 0,467 0,076 9,73 15,30

0,131 0,007 0,00 8 0,178 0,006 0,009 0,121 0,00 8 0,129

60 кун

1 Бацылау 3,53 0,90 0,31 жоц 0,29 0,85 4,06 0,24 4,30 0,373 ■ 10,2 -

0,216 0,027 0,01 1 0,006 0,010 0,093 0,01 0 0,103

2 0,129 г кумрт 100г топыракда 3,12 0,46 0,28 1,29 0,35 0,67 4,48 0,20 4,67 0,401 0,028 9,88 16,13

0,190 0,014 0,00 9 0,062 0,007 0,008 0,103 0,00 8 0,111

3 0,221 г кумрт 100 г топыракда 2,20 0,36 0,26 3,00 0,38 0,60 5,55 0,20 5,75 0,446 0,073 9,52 21,72

0,134 0,011 0,00 9 0,144 0,007 0,007 0,128 0,00 8 0,136

4 0,388 г кумрт 100 г топыракда 1,63 0,12 0,25 3,78 0,45 0,71 5,59 0,23 5,81 0,449 0,076 9,30 15,59

0,099 0,004 0,00 9 0,181 0,009 0,009 0,129 0,00 9 0,138

1 | 2 1 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15

90 кун

1 Бак;ылау 3,05 0,76 0,35 жок; 0,24 0,66 3,23 0,308 - 9,2 -

0,186 0,023 0,01 2 0,005 0,008 0,074

2 0,129г куюрт 100г топыраада 2,95 0,48 0,30 1,40 0,30 0,36 4,14 0,379 0,071 8,7 17,36

0,180 0,015 0,01 1 0,067 0,006 0,005 0,095

3 0,221г куюрт 100г топыраада 1,91 0,37 0,24 3,05 0,30 0,40 4,83 0,407 0,099 8,4 22,08

0,118 0,011 0,00 9 0,147 0,006 0,005 0,111

4 0,388г куюрт 100г топыраада 1,50 0,15 0,23 5,42 0,50 0,50 6,27 0,525 0,217 8,3 22,35

0,092 0,005 0,00 8 0,260 0,010 0,006 0,144

120 кун

1 Бак;ылау 3,22 0,80 0,30 жок 0,29 0,75 3,18 0,315 - 9,1 -

0,196 0,024 0,01 1 0,006 0,009 0,073

2 0,129г куюрт 100г топыравда 2,51 0,61 0,22 1,57 0,30 0,88 4,01 0,363 0,048 8,7 19,47

0,153 0,018 0,00 8 0,075 0,006 0,011 0,092

3 0,221г куюрт 100г топыракда 1,72 0,33 0,20 4,42 0,50 1,06 4,87 0,469 0,154 8,4 32,00

0,105 0,010 0,00 7 0,212 0,010 0,013 0,112

4 0,388г куюрт 100г топыраеда 1,29 0,17 0,20 6,19 0,50 1,50 5,84 0,550 0,235 8,2 25,53

0,078 0,005 0,00 7 0,297 0,010 0,018 0,135

Сульфат- ионыныц мелшер1 берыген куюрт дозаларына тура пропорционал-ды. Ал кугарттщ инкубациялану узацты-гыныц созылуы сульфат-ионыньщ кон-центрациясын жогарлатып, тэж1рибенщ соцында (120 куннен кешн] куюрттщ 0,388 мг 100 г топыра^а бершген вари-антында, езшщ ец жогаргы децгешне (6,19 мг-экв. 100 г топыракда) жеткен. Сейтш, топырак; ертцщсшде сульфат-

ионыныц пайда болуы, элементарлы куюрттщ тотьщцанын жэне оныц сумен цосылып кук1рт ц ы ш ц ы л ы н ы ц туз1лген1н керсетедк Топырац ертндюнде к;алыптаск;ан куюрт к;ыш-цылы б1ршнп ретте натрийдщ сштш туздары натрий карбонаты жэне бикар-бонатымен эрекеттесш, олардан бейта-рапты натрий сульфатын тузген (2, 3, 5 суреттер).

Бацылау (куюртйз) 0,129 г куюрт 100 г 0,221 г куюрт 100 г 0,388 г кукрт 100 г

топыракда топыравда топыравда

2-сурет. Тэж1рибе соцында (120 куннен кешн) тузыген бейтарап туздардыц топы-

рац бетшдеп кершга

Осылардыц нэтижесшде топырацта-гы бикарбонат пен карбонат иондары-ныц концентрациялары едэу1р теме-ндеп, куюрттщ жогаргы дозальщ вари-антында ец теменп децгейлерше (сэйке-сшше 1,29 жэне 0Д7мг-экв.) жеткен. Б1рак; олардыц бул мелшерлер1 еамджтерге улылык; децгешнен эл1 де жогары. Оны топырак; ортасыныц эл1

сытЫ екендшнен де (рН 8,2) байцауга болады.

Осылармен цатар туз!лген куюрт цыищылыныц б1раз белт топырак;тыц к;атты фазасындагы кальций мен магний карбонаттарына тжелей эсер ете оты-рып, оларды ыдыратып, суда еритш фор-малары бикарбонаттарга ауыстырган (5 сурет). Топырацтыц куюртт1 вариантта-

Сурет 3 - Топырацта тузыген еюнпплж

туздардыц цайталымдагы кершга: солдан оцга карай бацылау (кугартаз), куюрттщ 100 г топыракда 0Д29, 0,221 жэне 0,388 г бер!лген варианттары

рында куюрт дозаларыньщ есуше байла-нысты, су сузшд1сшдеп кальций мен магний иондарыныц концентрациясыныц есу1 мен топырацтагы С02 карбонаттары-ныц темендеу1, топырак; карбонаттары-ныц (СаС03, М§С03) ыдырау процессше шалдыкдандыгын керсетед1 (2 кесте). Осында айта кететш б1р жайт, тузыген куюрт к;ышк;ылыныц кдлдыгы - сульфат-ион топыра^тыц карбонатты белше-ктершщ кальцишмен эрекеттесш соцгы-лардыц бетшде суда нашар еритш гипс цабыршыгын тузедь сейтш белшек ¡шшдеп карбонаттардыц куюрт к;ышк;ы-лымен эрекеттесуше кедерп жасайды. Дегенмен, ертндщеп кальций мен маг-нийдщ ец жогаргы жэне цатты фазадагы карбонаттардыц (непзшен СаС03) ец теменп мелшерлер1 инкубацияныц соцгы кезецшде (120 кун) куюрттщ жога-ры дозалы вариантында байцалады. Мунда ертндщеп кальций бикарбона-тыныц б!р бел1п куюрт цыыщылымен эрекеттесш, аздаган мелшерде гипс тузед1 (5 сурет). Куюрт дозаларыныц артуы гипс мелшершщ жогарлауына экелмейд1, керюнше, сэл болса да теме-ндетедь Топыра^тагы хлор-ионыныц темен болуына к;арамастан (улыльщ шег-шен кем) оныц концентрациясына

куюрттщ терк эсер1 байцалады. Мунда куюрт дозасы ескен сайын, оныц мелшершщ сэл де болса барлык; инкуба-циялык; кезецдерде зацдыльщты теме-ндеген (1 кесте, 4 - В сурет).

Топырацта жогарыда аталган химия-лык; процесстермен цатар физико-химиялык; процесстер де журген (2 кесте).

Онда ащрыген натрий мен магнийщ, кальций карбонатыныц бузылуынан пайда болган кальцишмен ыгыстырган-дыры байк;алады. Сондай - ац, магний мен натрий иондарыныц енпплершщ кему!-не карамастан сщ1рыген непздер жиын-тыгыныц сэл есуь сщршген кальцийдщ енппс1 есеб1нен болгандыгымен тусшд1руге болады. Ол бершген куюрт дозаларына тура пропорционалды. Осы-ган байланысты, инкубация соцында топырак;тыц су сузшдгандеп натриймен, кейде, магний иондарыныц концентра-цияларыныц сэйкесп есу1 байцалады (1 кесте).

Сейтш, куюрт цьшщылы топырак;тыц суйык; жэне цатты фазаларымен эрекет-тесу нэтижесшде топырацтыц 1шю Корын жумылдырганы байцалады.

Берыген куюрт дозалары мен топы-рацтыц су сузшдгандеп иондар концентрациям араларында жогары оц корреляция (г2=0,92-0,99) сульфат жэне натрий иондарында байцалса, жогары терк корреляция (г2=-0,85-0,98) бикарбонат, карбонат иондарында байкдлады; кальций жэне магний иондарыныц концентраци-ялары мен куюрт дозаларыныц арасын-дагы корреляцияльщ байланыс темен (г2=+0,37-0,57), ал ол хлор- ионында жок; деседе болады [4].

Тузшген куюрт к;ышк;ылыныц топы-рацпен эрекеттесу1 онда химиялык; жэне физико-химиялык; процесстердщ журу1 нэтижесшде еюнппл1к (жацадан тузыген) туздардыц цалыптасуына экеп согады. Олардыц мелшер1 берыген куюрт дозаларына тура пропорционал-

Кесте 2 - Элементарлы куюрт дозаларыныц инкубациялау мерз1м узак;тылыгыныц содалы сортацданган шалгынды топырак; цурамына эсер!

(лщрыген непздердщ курамы, Слщрыген С02 карбон

Варианттар % мг же непздердщ жиынтыгы, мг- Гипс, %

Са2+ Щ2* экв.100 г топырак;та аттары, %

90 кун

Бацылау 32,50 22,35 45,15 19,69 жок; 6,19

6,40 4,40 8,89

0,129г куюрт 42,53 17,40 40,07 20,69 0,457 6,46

100 г топыракда 8,80 3,60 8,29

0,221г куюрт 46,38 17,39 36,23 20,70 0,359 5,24

100 г топыракка 9,60 3,60 7,50

0,388 г куюрт 55,15 9,98 34,27 20,31 0,377 5,78

100 г топыракка 11,20 2,00 7,11

120 кун

Бакылау 36,43 21,09 42,47 20,86 жок; 6,19

7,60 4,40 8,86

0,129 г куюрт 46,61 19,92 39,43 22,09 0,408 6,25

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

100г топырацца 9,20 4,40 8,49

0,221 г куюрт 47,10 16,14 36,76 22,93 0,382 5,74

100г топыракда 10,80 3,70 8,43

0,388 г куюрт 57,82 11,64 30,54 21,22 0,363 5,40

100 г топыракка 12,27 2,47 6,48

ды. Ол инкубациялык; кезецшщ соцына (90 жэне 120 куннен кейш) к;арай айцын байк;алады. Бастапцы химизм^ таза содалы топырацца бершген куюрт дозасы-ныц есу1не жэне инкубациялык мерз1мнщ узацтылыгына байланысты, б1ртшдеп сульфатты-содалы химизмше одан соц содалы-сульфаттыга ауысады. Б1рак; бул езгерктер, ягни туздар мелшершщ кебейу1 мен олардыц хим-измшдеп езгерктер к;аз1рп цабылдан-ган топырак; жжтелуше сэйкес туздану децгешн озгерте алмаган. Демек, топырак купт тузданган болып к;ала берген. Сондьщтан топырацта журетш мелиора-тивтж процесстерд1 болжау, оларды бас-к;ару, сондай-ак; мелиоративтж кезецде жиналган туздарды топырак; ортасынан аластату (шаю) мерз1мш аньщтау жэне куюрттщ оксидт1 турше ауысуына куюрт дозалары мен олардыц инкубациялык; мерз1мдершщ узацтылыгыныц эсерлерш аньщтау мацсатында есептеу-лер журпз1лд1 (1 кесте, 4 - Л сурет).

Бул алынган мэл1меттер сульфат-ионына ауыск;ан куюрт мелшершщ оньщ дозаларыныц артуынажэне олардыц инкубациялык мерз1мдершщ узак;тылыгына байланыстылыгын керсетедь Б1рш1ш 30 кундж инкубациядан кейш элементарлы кугарттщ сульфат- ионына ауыскдн пайы-зы оныц еспел! дозаларына сэйкес 9,3,14,1 жэне 15,3 % ^ураган. Ал одан кейшп инку-бацияльщ кезецдердеп кугарттщ сульфат-ионына ауысуы, кугарттщ орташа доза-сында (0,221г 100г топыракда] ерекшеле-нед1. Бунда ол 60 куннен кейш 21,7 %, 90 куннен кейш 22,1 % жэне 120 куннен кешн 32,0 % курайды. Мунда ортаншы дозаныц (0,221г 100г топыращкр) жогаргыга ^ара-ганда басым болуы жиналган ешшшк туздардыц мелшер1 мен олардыц курам -дарыныц элементарлы кугарттщ оксидт1 турлерше ауысуында журетш микробио-логияльщ процесстерден, ягни микроорга-низмдердщ экологиясына типзетш терю эсершен ¡здеспру к;ажет. Сейтш, элементарлы кугарттщ оныц оксидтж турше ауы-суы узджс1з жэне кррщлнды журзп уппн

- nJ+K+

- 1 - ? жиынтыгы,%

- so42

2+ - S —>■ S £D ауысу пайызы

Сурет 4 - Элементарлы куюрт дозаларыньщ инкубациялану мерз1м узак;тыгыныц содалы сортацданган шалгынды топырацтыц су сузшд1сшщ иондык; к;урамына, суда еритш туздар жиынтыгына, рН-на жэне олардьщ сульфат-ионга ауысу к;арцын-

дылыгына acepi

Сурет 5 - Элементарлы кугарттщ содалы сортацданган топырацтыц цурамына тиг-

Í3eTÍH эсершщ болжамды блок-схемасы

(0,221 г куюрт 100 г топырак;тагыдай) топырацтагы жиналган еюншшк туздар-ды кезецщ шайып отыру к;ажет екецщп аньщталады. Б1здщ жагдайда жиналган туздарды шаюдьщ цажеттшп куюрттщ жогары дозалы вариантында 30 бен 60 кундж инкубация аралырында байкдлады.

КОРЫТЫНДЫ Элементарлы куюрттщ содалы сортацданган топырацтагы мелиора-thbtík тшмдШп ес1мджтерге улы туздарды темендеткендшмен айцында-лады. Цолайлы гидротермияльщ жаг-дайда (120 кундж] топыракка берьлген элементарлы куюрттщ 20-дан 32 %-га дешн бел1п оныц оксида формаларына еткен. Топырак; ертщцсшде цалыпты карбонаттар мен бикарбонаттардыц б1ршама кемуъ сульфат- ионымен (6,2 мг-экв дешн) натрийдщ (6,3 мг-экв. дешн) ед ayip мелшерде жинацталуы, ершцщсшде бейтарапты -натрий суль-фатыныц тузшуше экелш, топырак орта-сыныц алтипгш 6ip елшемге теменде-ткен. Мелиоративтж кезецде пайда болтан еюнпплж туздар топырак;та журш

жатцан урд1стерд1 тежейтшджтен олар-ды кезецщ сумен шаю эл1 эрекетке туспе-ген куюрт белтнщ к;арк;ынды тотыгуы-на оц cenTiriH типзедь Осындай жагдай-лар содалы сортацданган-кеб1рленген шалгынды топырак;тыц цунарлыльщ дец-гешн тежеудеп 6ipiHuii минимумда турган KepceTKiuiTepi (улы туздар мен жогаргы сштшж) жойылып, аймактьщ топыра^тарга сэйкес тузсызданган, кеб1разденген жэне бейтарапты топырак; ортасын к;алыптастырады. Осылар-мен к;атар, топырак; карбонаттарыныц куюрт цыцщылымен эрекет ypflici нэти-жесшде топырак;та гипстщ к;оры пайда болады, ал ол соданыц тузшуше жол бер-мейдь Бул куюрттщ содалы топыра^тар-дыц iuiKi корыныц жумылдыргандыгын керсетедь

Сейтш, содалы сортацданган топы-рак;та экологияльщ тургыдан таза элементарлы KyKipTTÍ цолдану оларды THÍMfli мелиорациялау проблемасын шешуге мумюндж бередь

ЭДЕБИЕТТЕР TI3IMI

1. Боровский В.М., Геохимия засоленных почв Казахстана. Москва. Наука. 1978.192с.

2. Орлов Д.С. Химия почв. Изд. МГУ М.1985г. С 304-309.

3. Глинка Н.Л. Общая химия. Л. 1971. С.346-358.

4. Инчин А.С. Работа на персональном компьютере часть 2. Алматы. 2005. С. 64-70.

РЕЗЮМЕ

В работе изложены результаты модельного опыта по определению мелиоративной эффективности элементарной серы Атырауского нефтеперерабатывающего завода на содово-засоленных почвах. Установлено, что 3-4 месячная инкубация серы в оптимальных гидротермических почвенных условиях (температура 23°С, влажность 21%) приводит переходу 20-32 % внесенной серы в серную кислоту. Это позволяет считать ее в настоящее время наиболее приемлемым мелиорантом для содово-засоленных почв.

RESUME

In work results of modeling experience by definition of meliorative efficiency of elementary sulfur of Atyrausky oil refining factory on the soda-saline soils are stated. It is established that 3-4 monthly incubation of sulfur in optimum hydrothermal soil conditions (temperature 23°C, humidity of 21 %) results to transition of 20-32 % of the brought sulfur in sulfuric acid. It allows considering as its most comprehensible améliorant for the soda-saline soils.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.