Научная статья на тему 'СОҒЛОМ ТАФАККУР РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ'

СОҒЛОМ ТАФАККУР РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

716
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / ижод / соғлом тафаккур / бушкунлик / миллий ғурур / миллий ифтихор / миллат / соғлом фикрлаш / замонавий рақобат / хулк / тафаккур / объектив шарт-шароитлар / innovation / creation / creativity / superior / modern education / cognitive / processes / harmonious view / globalist worldview / expanded youth mentality / youth value orientations / youth consciousness

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Ж. С. Искандаров, Ш. Ж. Искандарова

Ушбу маколада соғлом тафаккур муаммоси, унинг долзарблиги, мамлакатимиз ва хориж олимлари томонидан урганилганлиги, ўқувчиларда соғлом тафаккур ривожланишига таъсир этувчи омиллар, ижтимоийпсихологик механизмлар ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIO-PSYCHOLOGICAL MECHANISMS OF THE DEVELOPMENT OF HEALTHY THINKING

This article describes the problem of healthy thinking, its relevance, the study of domestic and foreign scientists, the factors influencing the development of healthy thinking in students, socio-psychological mechanisms.

Текст научной работы на тему «СОҒЛОМ ТАФАККУР РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ»

СОГЛОМ ТАФАККУР РИВОЖЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ

Ж. С. Искандаров

Урганч давлат университети укитувчиси sv997710@gmail.com

Ш. Ж. Искандарова

Урганч давлат университети талабаси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада соглом тафаккур муаммоси, унинг долзарблиги, мамлакатимиз ва хориж олимлари томонидан урганилганлиги, укувчиларда соглом тафаккур ривожланишига таъсир этувчи омиллар, ижтимоий-психологик механизмлар ёритилган.

Калит сузлар: инновация, ижод, соглом тафаккур, бушкунлик, миллий гурур, миллий ифтихор, миллат, соглом фикрлаш, замонавий ракобат, хулк, тафаккур, объектив шарт-шароитлар.

SOCIO-PSYCHOLOGICAL MECHANISMS OF THE DEVELOPMENT OF

HEALTHY THINKING

ABSTRACT

This article describes the problem of healthy thinking, its relevance, the study of domestic and foreign scientists, the factors influencing the development of healthy thinking in students, socio-psychological mechanisms.

Keywords: innovation, creation, creativity, superior, modern education, cognitive, processes, harmonious view, globalist worldview, expanded youth mentality, youth value orientations, youth consciousness.

КИРИШ

Дунё мамлакатлари ахолиси хаётида турли мафкуравий глобаллашув муаммоси кечаётган бир пайтда, улгайиб келаётган ёш авлодни ана шундай муаммолардан асраш, турли гаразли ёт гоялардан химоя килиш, ахборот хуружи оркали уларнинг тафаккурини эгаллаш хамда вайронкор харакатларга жалб этмокчи булаётган «тарбиялар»га карши иммунитет хосил килишда соглом тафаккурга эхтиёж сезилади. Шунинг учун хам Узбекистон ёшларида

Academic Research, Uzbekistan 630 www.ares.uz

соглом тафаккурни ривожлантириш давлатнинг энг долзарб масаласига айланиб бормокда.

Узбекистон Республикасининг «Таълим тугрисида»ги конунида белгиланганидек, умумий урта таълим билимларнинг зарур хажмини беради, мустакил фикрлаш, ташкилотчилик кобилияти ва амалий тажриба куникмаларини ривожлантиради, дастлабки тарзда касбга йуналтириш ва таълимнинг навбатдаги боскичини танлашга ёрдам беради. Болаларнинг кобилияти, истеъдодини ривожлантириш давлат сиёсати даражасида белгилаб куйилган.

Чунки соглом тафаккурга эга усмир ёшдаги укувчи ёшлар жамиятнинг эртанги кунини белгиловчи кучга эга, юртимизнинг баркарор ривожланиши, ватан озодлиги ва ободлигини таъминлашга хизмат килиб, халкнинг эртанги кун такдирини хал килади. Соглом тафаккурли укувчи ёшлар жамият равнакининг гаровидир. Хдмма даврда соглом тафаккур психология фанининг объекти булиб келган.

Шахснинг соглом усиб улгайиши, унинг интеллектуал ривожланиши, жисмонан соглом, маънавий етук, хар томонлама камол топиши, жамиятда уз урнини топиши ва самарали фаолият олиб боришида соглом тафаккур мухим ахамият касб этади.

Соглом тафаккур усмир ёшдаги укувчини хар кандай огир вазиятда хам тушкунликка тушмасдан эртанги кунга ишонч билан карашга ва факат олдинга интилиб яшашга ундайди. Соглом тафаккур аввало укувчиларнинг дунёкараши, сиёсий ва хукукий маданияти, фукаролик позициясида намоён булади. Шахс тафаккури канчалик соглом булса, унинг рухияти, жисми шунчалик соглом эзгуликка йуналган булади.Усиб улгайиб хаётга кириб келаётган укувчининг фикрлаши канча соф эркин булса, у шунча зарарсиз фикрлайди, шукрли, сабрли ва бегараз булади. Бугунги кунда гузал хулк тугри акида асосида тарбияланган, эхтиёткор, соглом фикрлай оладиган фарзанд хаётда акл-идрок билан иш тута олади. Иймон эътикодда собит туради, эркин ва мустакил фикрлай олади, мафкуравий хуружларга берилмайди, алдовларга учмайди хамда вайронкор ташвикотларга алданиб колмайди. Ватани, халки, оиласи, касбига садокат рухида ёндашади. Ана шундай умуминсоний сифатларга эга шахс ижтимоий психология сохасида соглом тафаккур эгаси саналади. Демак, усмирлик ёшидаги укувчилар ёшлигидан соглом эътикодли, билимли, садокатли, одобли ва соглом тафаккурга эга шижоатли булиб вояга етиши учун ижтимоий-психологик тажрибага эга булиши, дунёвий ва диний илмдан хабардор булиши

лозим. Бу масалада Абу Наср Фаробий шундай дейди: «Комилликка даъвогар шахс уч тоифа илмдан хабардор булиши лозим, диний, дунёвий ва тиббиёт сохаси». Мана шу фикрга эътибор каратилса, урганилаётган мавзунинг долзарблигига асос була олади. Фаробийнинг фикрича, инсон тафаккурининг соглом булиши учун дунёвий илм, калбнинг согломлиги учун диний илм, тананинг согломлиги учун айнан тиббиёт илми лозим. Инсон хаёти давомида гигиенага риоя этиши, баданини озода тутиши тананинг согломлиги гаровидир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тарихга назар соладиган булсак, канчадан-канча буюк шахслар етишиб чиккан, уларни буюк килган, тарихга номини колдирган нарса хам айнан миллий гурур, миллий ифтихор, миллат, эл-юрт такдири учун куйиниш, халкнинг эртанги кун такдирига кайгуриб яшаш, бунинг учун бор куч гайратини ишга солиб, ор-номус, виждон, адолат,мехнатсеварлик, яратувчанлик каби соглом тафаккур билан яшаганлигидир. Ана шу сифатларга эга булган авлод бугунги фан тили билан айтганда соглом тафаккур эгасидир.

Соглом тафаккур ривожланган укувчи хамиша уз карашларини ижобий асослайди, керак булганда химоя килади, тугри хулоса чикаради, уз бурчини адолатли бахолайди. Соглом тафаккурга эга укувчи ички низони ижобий бартараф этади. Шунинг учун юртимизда соглом тафаккурга эга шахслардан иборат баркамол авлод тарбиясига алохида эътибор каратилмокда.

Укувчи ёшларда соглом тафаккурни ривожлантиришнинг ижтимоий-психологик омилларидан бири аввал бу оила, махалла булса навбатдаги мухит бу умумий урта таълим муассасасидир. Демак, аввало айнан ижтимоий институтларда шахслараро муносабатларнинг тугри ташкил этилганлигига боглик. Оилада ота-она, катталарнинг ижтимоий муносабатларга реакцияси асосида таъсир килса, умумий урта таълим тизимида синф рахбари, фан укитувчилари, мактаб етакчиси ва мактаб амалиётчи психологининг узига хос урни бор. Асосий масала шундаки, усмир ёшдаги укувчиларда утиш даврида биологик, физиологик, психологик узгаришлар натижасида турли кийинчиликларни осон енгиши ва реал хаётни тугри англаш масаласи туради. Бундай кийинчиликларни соглом тафаккур ривожланган укувчилар ижобий, мазмунли, аник бир максад билан безарар, бехатар енгиб утиши мумкин. Укувчилар олдига куйилган масала юзасидан соглом тафаккурга эга шахс соглом мушохада юритиб эхтиёткорлик билан узининг хаёт хакикатини кашф этади.

Соглом тафаккур муаммоси купгина хориж олимлари томонидан урганилган. Шу жумладан, Ю.Н.Крайнова, Л.В.Рубцова, Т.Н.Васильева, М.С.Козловская, М.М.Данина каби хориж олимлари узларининг илмий тадкикот ишлари ва илмий маколаларида у ёки бу даражада урганилган.

Имом ал-Бухорий, Имом Термизий, Ахмад Фаргоний, Абу Наср Форобий, Махмуд Кошгарий, Абу Райхон Беруний, Ибн Сино, Юсуф Хос Хожиб, Ахмад Яссавий, Алишер Навоий ва бошка алломаларнинг карашларида хам ёшларни соглом фикрлашга ургатиш, соглом тафаккур, маънавий дунёкараш, соглом акл масаласига у ёки бу даражада эътибор каратилган. Куръони Карим ва муборак хадисларда хам одам маънавий камолотини таъминлашда соглом фикрлашга боглик долзарб муаммо эканлиги устуворлик килади.

Республикамизда баркамол авлодни шакллантириш ва замонавий ракобатбардош кадрларни етиштиришда уз хиссасини кушиб келаётган бир катор олимларимизнинг илмий фаолияти, илмий тадкикот ишларида тафаккур, соглом тафаккур, маънавий тафаккур, тарихий тафаккур, ижодий тафаккур, эстетик тафаккур масалалари хакида илмий фалсафий, педагогик, психологик муаммолар кенг урганилган.

Жумладан, узлуксиз таълимда, умумтаълим мактаби укувчиларида янгича тафаккур тарзини шакллантиришнинг миллий модели Ш.Э.Курбонов, У.И.Иноятов, Э.А.Сейтхалилов, Ш.С.Шарипов, Э.Р.Юзликаевалар томонидан тадкик этилган. 2

Замонавий шароитда соглом тафаккурни ривожлантиришга доир илмий тадкикот ишлари фалсафий, психологик-педагогик ва методик йуналишларда амалга оширилмокда. Тарихий тафаккурни ривожлантиришнинг фалсафий-методологик жихатлари Б.Х.Ходжаев 3, Э.Юсупов, Ж.Туленов, А.Бегматов, Н.Жураев, А.Чориев, О^айбуллаев, Г.Ж.Туленова, А.Тойнби каби олимларнинг илмий ишларида чукур тах,лил этилган.

Психолог олимлардан Л.С.Рубинштейн,А.Маслоу, А.Леонтьев, М.Г.Давлетшин, Э.ГозиевДМ.Каримова, Р.И.Суннатова, Н.С.Сафаев, З.Т.Нишонова кабилар томонидан муаммо-нинг психологик жихатлари урганилган. Педагог олимлардан Д.Шарипова, О.Мусур-монова, М.Куронов, У.Махкамов, Р.Сафарова, Ш.Мардонов, Д.Рузиева, Н.Эгамбердиева, Ш.Шодмонова, Ш.Шарипов, О.Жамолдинова, В.Сластенин, И.Исаев, Е.Шиянов З.Т.Солиева каби олимларининг илмий изланишларида мустакиллик, миллий, маънавий-ахлокий, ижодий, бадиий, инновацион тафаккурни ривожлантириш

масаласининг узига хос жихат-ларини очиб беришга алохида эътибор каратилган.

Укувчи-ёшларда тафаккурни ривожланти-риш муаммоси билан богликликда турли соха олимлари томонидан илмий изланишда маълумот ва тахлиллар олиб борилган булса-да, бирок бугунги глобаллашув шароитда геосиёсий жараёнларнинг ривожланиши, инсон онги ва калби учун мафкуравий курашларнинг турли куринишида инсон тафаккурига таъсир курсатиш авж олаётганлиги уларга карши соглом иммунитет билан тура олиш омили сифатида бугун улагйиб келаётган укувчи-ёшларда айнан соглом тафаккурни ривожлан-тириш масаласи махсус тадкик этилмаган.

Биринчи Президентимиз Ислом Каримов таъбири билан айтганда, «Маънавий тахдид деганда, аввало, тили, дини, эътикодидан катъий назар, хар кайси одамнинг том маънодаги эркин инсон булиб яшашига карши каратилган, унинг айнан рухий дунёсини издан чикариш максадини кузда тутадиган мафкуравий, Fоявий ва информацион хуружларни назарда тутиш лозим, деб уйлайман»1.

Масалани психологик томондан ёритадиган булсак, табиатнинг таркибий кисмлари ва жамиятнинг аъзолари билан турли шаклдаги, хар хил хусусиятли муносабатга киришиши, улар билан муомала килиш маромларини дав-рий «муваккат тарзда» узгаришни вужудга келтиради. Ана шу узгариш туфайли муваффакият ва муваффакиятсизлик, омад ва омадсизлик, оптимизм ва пессимизм, романтика ва реалия,симпатия ва антипатия, прогресс ва регресс, жушкинлик ва тушкунлик, фаоллик ва сустлик, соглом тафаккур ва носоглом тафаккур каби биринчиси ижобий, иккинчиси эса салбий рухий ходиса келиб чикади.

Фаолият хулк тафаккурнинг хаёт давомида бир текис кечишини таъминловчи эмоционал холат баркарорлигининг бузилиши унга киёс килинган муваффаккиятнинг бирламчи омили тугрисидаги илмий маълумотларни шубха остида колдиради. Оламда жамики нарсанинг бошлангич асоси биринчидан эмоция деган гояни, унинг кийматини умумий фонда бир-мунча кадрсизлантиради, лекин иккинчи, устувор ва етакчи, умумий ва хусусий объектив ва субъектив, мухим ва номухим мезонлар, ало-матлар, улчамлар ёрдами билан бахоланиши ушбу психологик масала мохиятини окилона талкин килиш заруриятини юзага чикаради. Агар шундай булса, уларнинг мохиятини келти-риб чикарувчи сабаблар, харакатлантирувчи кучларни муайян далилларга асосланиб тахлил килиш муаммоси майдонга келади.

Инсон фаолиятида унинг хулки, тафаккур жараёни муайян конуниятларга асосланган холда амалга ошиши хам объектив, хам субъектив шарт-шароитларга боглик. Табиий омилларни келтириб чикаручи объектив шарт-шароитлар, яъни микро- ва макромухит, моддий борлик, ёрдамчи воситаларнинг мавжудлиги, уларнинг юксак талабларга жавоб бера олиш имконияти, ташки кузатувчиларнинг безарарлигини келтириб чикаради. Табиий шарт-шароитлардаги тукисликдан ташкари айрим етишмовчиликлар ва узилишларнинг содир булиши нуксонларни келтириб чикаради, бунинг окибатида рухий кечинмалар, асосан тафаккурнинг фаоллиги, илдамлиги, максадга йуналганлиги бузилади.

Табиий шарт-шароитлар, мухит таъсирида инсон рухий оламида бир катор кескин, хам сифат, хам микдор узгаришлари вужудга келади, улар янгиланишлар, янги фазилатлар, хислатлар тугилишида намоён булади. Объектив шарт-шароитлардан ташкари, инсон омили билан узвий богликлик булган субъектив шарт-шароитлар тафаккур, муомала, фаолият, хулк-нинг ижтимоий турмушда самарали амалга ошишини узлуксиз равишда таъминлаб туради. Субъектив шарт-шароитларнинг каторига шахс-нинг баркарорлиги, характернинг мустахкамлиги, эхтиёж, мотив, маслак, салохиятининг пухталиги, узини узи бошкариш услубининг катъий равишда шаклланганлиги, биологик шартланган хислатлар эса узаро уйгунлашганлиги кабилар киради1.

Одатда объектив ва субъектив шарт-шароитлардаги узгаришлар туфайли ижобий ёки салбий хусусиятли психологик холатлар, ходисалар, хислатлар, кечинмалар, фикр-мулохазалар устуворлиги юзага келиб, моддий асос функциясини бажарувчи олий нерв фаолиятини, марказий нерв системасининг ритми-касини, ишчанлик кобилиятини пасайтиради. Натижада хаёт фаолияти ишдан чика бошлайди, умидсизлик, келажакга нисбатан ишонч-сизлик, ижтимоий мухитга совукконлик, хар бир вазиятни факат негатив томонини х,ис кила бошлайди. Бу уз-узидан инсонни ёмон одатларни ортиришига, ахлок меъёридан чикишига сабаб булиши мумкин. Агар ижобий шарт-шароит булса, уз-узидан маълумки, соглом тафаккур хукмронлик килади. Бу омил атрофга ижобий муносабат, кутаринки кайфият, фаолият самарадорлиги, бегараз муносабат, багрикенглик ва калб сокинлигини таъмин-лашга хизмат килиши табиий. Соглом тафаккур хикмхат малакасини х,осил килади ва калбни тетиклаштиради. Соглом тафаккур катта аклий кувват булиб, турли вазиятларда хам шахсларнинг огох,лигига ва тугри йул тутишига ёрдам бериб, шахсда комил дунёкараш уйгонишига олиб боради

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шахс тузилишга фавкулоддаги вазиятлар-нинг ички ларзаси фаолият, хулк ва муомаланинг онглилик холатидан онгсизликка утишини такозо этади, бинобарин, муваффакиятсизлик реалияга айланади.

Инсон табиатан гаётий тасодифларга учрайди. Бундай тасодифларга дуч келганда баъзан ожизлик ёки кучсизлик килиши мумкин. Ана шундай муаммоларни хал килиш жараёнида бевосита тафаккур хизмат килади.

Демак вазиятларни тугри тахлил этиш, муаммони бартараф килиш, безарар харакат килиш учун х,ам шахс соглом тафаккурга суянади.

• инсон онгли мавжудот экан у яратиш, янгилаш, яхшилаш, узгартириш имконига эга. Лекин табиатнинг таркибий кисмлари, инстинктлар, шартсиз рефлекслар таъсирини курсатади

• шахснинг ички ва ташки тана аъзолари фавкулоддаги ходисалар ва вазиятларга мос-лашган эмас (стихия, халокат, тасодиф, стресс, аффект, хавф-хатар-риск);

• шахсда соглом тафаккур ривожланмаганлиги сабабли, турли вазиятлардан куркиш билан боглик хис-туйгуларни олдиндан сезиш, пайкаш, курашиш, енгиш каби имкониятларга эга эмас

• шахсда хаётга тайёрланмагани, хаётий куникма шаклланмаганлиги сабабли у хаётий тасодифлар курбонига айланиб колиши мумкин.

Шунинг учун хаётга энди кириб келиб, хаётнинг ёзилган ва ёзилмаган конунларни, табиат ходисаларини англаётган шахс хаётнинг тасодифларига тугри реациясини шакллантириб борилиши лозим. Мактаб амалиётида турли психологик методикалар, психологик тренинглар, характер, темпераментни аниклаш буйича тестлар, интеллектни аниклаш тест, маънавий дунёкараш, тафаккурни аниклаш суровномалари, савол-жавоб утказилиши, шу билан бирга хар томонлама ривожланишни таъминлайдиган тренировкалар олиб борилиши шахсни хаётида учрайдиган турли хавф-хатарларга тайёрлайди.

Жахон психологияси фанининг маълумотларига караганда, муваффакиятсизликдан хеч ким химояланган эмас. Маълумки, жисмоний, ахлокий ва аклий баркамоллик туб маънодаги комил инсон тугрисида мулохаза юритишга имкон беради. Комиллик даражаси субъектнинг маънавий дунёсига айланмас экан, тасодифлар, фавкулоддаги вазиятлар шахс томонидан одатий ходиса сифатида осойишта кабул килинмайди.

Француз психологи П.Жане (1857—1947) шахс психик ривожланишнинг биологик ва ижтимоий муносабатлар муаммоси билан шуулланди. Унинг

назариясига биноан инсон психика-сининг соглом ривожланиши ижтимоий муно-сабатларга боглик, зотан жамият ва табиат уртасидаги турли алокалар тизимининг шаклланиши инсоннинг усишини белгилайди. У алока деб, хатти-харакатни тушунади. Бу эса кишининг атроф мухитга шахси муносабатидан бошка нарса эмас, албатта. П.Жаненинг фикрича, энг кимматли, ахамиятли, ижтимоий харакат хамкорликдаги фаолиятда уз ифодасини топади, шахслараро ташки муносабатлар ривожланишнинг принципи хисобланади. П.Жане уз тадкикотларида психиканинг турт даражаси:

а) харакат реакциясининг усиши;

б) идрок килиш харакатининг усиши;

в) шахсий-ижтимоий харакатнинг усиши (узининг харакатини бошка кишиларга мос-лаштириш);

г) аклий содда хатти-харакатнинг усиши (нутк ва тафаккурнинг ривожланиши) мавжуд эканлигини асослаган.

Швейцариялик психолог Ж.Пиаже (1896— 1980) инсон тафаккурининг камол топишини бир неча даврларга ажратиб урганишни тавсия килади:

1. Бола — ташки мухит - маълумотларни кайта ишлаш.

2. Тафаккур: а) ижтимоий давргача; б) ижтимоий давр.

3. Интеллект (акл):

• сенсомотор — 2 ёшгача;

• операционал давргача — 2— 7(8);

• яккол операция даври — 7(8) —11(12) ёшгача;

• расман (формал) операция даври —11(12) —15 ёшгача2.

Ж.Пиаженинг таълимотида намоён булишига кура шахснинг ривожланиш

даврла-ридан 3-давр яъни расман операция даври (11-15 ёшни) айнан усмир ёшли укувчининг комилликка, мустакилликка, кенг тафаккур юритишга утиш боскичидир. Комилликни шакллантиришда соглом тафаккурни ривожлантириш масаласи куйилади. Комиллик укувчини уз саломатлигини асраш ва уз фаолиятини жамият равнаки, эзгулик сари йуналтириш, шунингдек замонавий хаётда мавжуд булган турли тибий, экологик, ижтимоий, иктисодий тахдидлардан инсонни мухофаза килиш билими ва малакалари мажмуасидан иборат-дир. Соглом тафаккур мазмунан мураккаб ва тармокланган тушунча эканлигини намоён этмокда. Жумладан, соглом тафаккур ривожланган укувчининг психологик киёфаси-безовталанмаслик, гам чекмаслик, вахимага тушмаслик, яхшиликларни кутиб яшаш, кела-жакни порлок тасаввур килиш, кечириш, позитив ёндашиш, уз -узини назорат килиш, бекорчиликдан кочиш,

зарарли одатлардан тийилиш, хавас килиш, хасаддан тийилиш, тушкунликдан тийилиш.

Мулокотда соглом тафаккурга эга укувчи узгаларга купол, каттик гапирмаслик, х,акорат килмаслик, ёлгон, узгалар хатосини буртирмаслик, узгалар фикрини хурмат килиш, тинглаш, холисона муносабат билдириш, раFбатлантириш, илхомлантириш, рахмат, миннатдорчилик, хамдардлик туйгуларини намоён эта олиш, маълумотни аник равшан, максадли тушунтира олишида намоён булади.

Эстетик туйгунинг соглом тафаккур ривож-ланишига таъсири- завкланиш инсон онгига хаёт кувватини беради. Шундай экан табиатдан яхшиликлардан бахра олиш, бегараз булиш, хатто хайвонларга зарар етказмаслик, гуллар-нинг ифори, ранглари, чиройидан бахра олиш, атроф гузалликларини хис килиш, сокинликка, гузалликка интилиш, шукроналик туйгуси билан яшаш, инсонларга табассум улашиш, сокинлик ва нафисликка интилиш.

Укувчи ёшларни тарбиялашда моддиятнинг уйгунлиги - якин кишиларга совга бериш, мух-тожларга хадя улашиш, уз-узига хеч булмаганда бир ойда бир маротаба яхши курган бирор нарса харид килиш, ой, куёш, юлдузлар хатто булутларга караб табиатнинг муъжизаларидан куч олиш, давлат мулкини авайлаш, жамият мулкини асраш, борига каноат килиш.

Укувчиларда соглом тафаккурнинг маъна-вий жих,атдан намоён булиши -шахс кадр кимматини англаш, инсонни кадрлаш аввало ота-онага, устозларга х,урмат эх,тиром, яхшиликка чакирганда сузсиз итоат этиш, танбех,ларини беБараз кабул этиш, очик чех,ра билан мех,р-мух,аббатини суз ва амалда намоён этиш, уларнинг ташвишларига далда булиш, рух,ий мадад бериш, сузида собит туриш, мех,рибон, адолатли, садокатли, ватанпарвар, элпарвар, оилапарвар, болажонсифат булиб кичикларга иззатда булиб уларга Бамхурлик килиш, кексаларни кадрлаш, омонатдор, ростгуйлик маънавий киёфани курсатади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда укувчиларда соглом тафаккурни ривожлантириш ижтимоий-психологик омиллари куйидаги вазифаларни амалга оширишни назарда тутади:

• оилада маънавий соглом мухитни яратиш, болага унинг шахси шаклланишига ёрдам бериш;

• маънавий дунёкарашни бойитишда болани ёшлигидан укиб урганишга одатлантириш;

• болага унинг учун ижтимоий муносабатларда фойдали, мазмунли телекурсатувларни томоша килиши ва радио эшиттиришларни тинглашни тавсия килиш ва кумаклашиш;

• вакти-вакти билан тарихий-маданий музейлар ва кадамжолар, республика катта кутубхоналарига экскурсия уюштириш;

• бадантарбия билан мунтазам шулланишга ургатиш;

• интеллектни ривожлантирувчи аклий машгулотларга жалб этиш;

• боланинг саволлари ва фикрларини жиддий абул килиш х,амда чидам билан тулик жавоб бериш;

• болани ёшлигидан х,алоллик, тугрисузлик, мех,натсеварлик, масъулиятлилик ва садокатга ургатиш максадида шу масалалар акс этган эртак терапия, макол, ривоят, х,адис, куръон оятларидан, ибратли вокеаларни укиб, тах,лил килиб бериш;

• укувчи ёшларнинг дунёкараши, мустакил мушох,ада килиш кобилиятларини ривожлантириш, унинг ютукларини макташда самимий булиш;

• укувчи ёшларимизни диний-экстремистик гоялар, турли ахборот хуружлари таъсиридан х,имоя килиш максадида ватанпарварлик, халкпарварлик, элпарварлик, юртга садокат туйгуларини сингдириш;

• укувчи ёшларимизни дунёда авж олаёт-ган одам савдоси, наркобезнис, курол-ярог савдоси курбонига айланишини олдини олишда уларга инсон кадр-киймати, вафо, садокат, каноат, сабр, шукроналик туйгуларини шакллантириш;

• хар куни бола билан юзма-юз сухбатлашиш, эх,тиёжлари билан кизикиш, хатоси учун масхара килмаслик, унга ёрдам бериш, ютуги учун рабатлантириш;

• угил болаларга хакикий эр-йигитларга хос кийиниш, юриш, гапириш ва узини тутиш буйича курсатмалар бериш;

• киз болаларга аёлларга хос шарм-хаё, андиша, камтаринлик, авратларини бекитиш, миллий кадриятлар, узлигимизни англатувчи либосларда кийинишни сингдириш, «оммавий маданият», «европача маданият», »замонавий либос» каби карашларини тарбияловчи тушун-тириш ишларини олиб бориш;

• катъиятлилик, х,ушёрлик, ишбилармонлик, вактни кадрлай билиш, интизомлилик халоллик, ташаббускорлик, бурчга садокат, суз ва иш бирлиги, рух,ан уйгоклик-хушёрлик, она тилига фидойилик каби хислатларни шакллантириш.

Юкорида келтирилган инсоний фазилатлар, шахсий сифатлар, миллий хусусиятларнинг барчасини бола х,аёти давомида амалда куриб онг дастурига мухрлаб боради, келажакда хаёт дастурида бунга амал килади. Шунинг учун айтишадики, таълим-укитиш билан амалга ошадиган жараён булса, тарбия-амалиётда тадбик этилади.

REFERENCES

1. Карандашев В.Н. Психология введение в профессию. 2- е изд - М.: Смысл, 2003. - 242 c.

2. Nabijonova D. Oquvchilarni kasbga yo'naltirish psixologiyasi. Toshkent: 2002. - 156 b

3. Xaydarov F.I., Xaliliova N.I. "Umumiy psixologiya". - Toshkent: Mumtoz so'z, 2010. - 330 b

4. G'oziev E.G. Ontogenez psixologiyasi - Toshkent: Noshir , 2010. - 359 b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.