Научная статья на тему 'СИРОЯТ КАРДАН БА БЕМОРИИ ВИРУСИ НОРАСОИИ МАСУНИЯТИ ОДАМ, ҲАМЧУН ШАКЛИ ЗУҲУРИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА'

СИРОЯТ КАРДАН БА БЕМОРИИ ВИРУСИ НОРАСОИИ МАСУНИЯТИ ОДАМ, ҲАМЧУН ШАКЛИ ЗУҲУРИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
247
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
зӯроварӣ дар оила / бемории вирусӣ / зӯроварии рӯҳӣ / оила / ҷиноят / ВНМО

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ғафорова Шаҳноза Абдуҷабборовна

Дар мақолаи мазкур, ВНМО ҳамчун як шакли зуҳури зӯроварӣ дар оила ва ҷомеа, ки ба саломатӣ ва ҳаёти шахс зарар мерасонад, мавриди баррасӣ қарор гирифтааст.Ҳамзамон, оид ба ин мавзуъ ақидаҳои олимони соҳа, омори сироятёфтагон бо ВНМО дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шумораи ҷиноятҳои бақайдгирифташуда доир ба сироят кардан бо ВНМО мавриди таҳлил қарор гирифта шуда, динамикаи ин намуди ҷиноятҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, хусусияти фарқкунандаи ВНМО аз ВПНМ , ҳамзамон, таърихи пайдоиши бемории мазкур ва дигар нишондодҳои дахлдори ВНМО баррасӣ гардидааст. Муқарар гардид, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба бемории ВНМО бетараф набуда, чораҳои гуногуни меъёрӣ ҳуқуқиро доир ба пешгирию дастгирии гирифторони ин беморӣ, меандешад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СИРОЯТ КАРДАН БА БЕМОРИИ ВИРУСИ НОРАСОИИ МАСУНИЯТИ ОДАМ, ҲАМЧУН ШАКЛИ ЗУҲУРИ ЗӮРОВАРӢ ДАР ОИЛА»

ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ УДК: 371.07

СИРОЯТ КАРДАН БА БЕМОРИИ ВИРУСИ НОРАСОИИ МАСУНИЯТИ ОДАМ, ХДМЧУН ШАКЛИ ЗУХ,УРИ ЗУРОВАРИ ДАР ОИЛА

ГАФОРОВА ША^НОЗА АБДУЧДББОРОВНА

Асистенти кафедраи хукуки иктисодй, молиявй ва зиддикоррупсионй Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон, Душанбе, Точикистон.

Аннотатсия: Дар мацолаи мазкур, ВНМО уамчун як шакли зууури зуровари дар оила ва цомеа, ки ба саломати ва %аёти шахс зарар мерасонад, мавриди барраси царор гирифтааст.Хамзамон, оид ба ин мавзуъ ацида%ои олимони со%а, омори сироятёфтагон бо ВНМО дар Цум^урии Тоцикистон ва шумораи циноят%ои бацайдгирифташуда доир ба сироят кардан бо ВНМО мавриди та%лил царор гирифта шуда, динамикаи ин намуди циноят%о дар Цум^урии Тоцикистон, хусусияти фарцкунандаи ВНМО аз ВПНМ , щмзамон, таърихи пайдоиши бемории мазкур ва дигар нишондод%ои дахлдори ВНМО барраси гардидааст. Муцарар гардид, ки Цум^урии Тоцикистон оид ба бемории ВНМО бетараф набуда, чора%ои гуногуни меъёри %уцуциро доир ба пешгирию дастгирии гирифторони ин бемори, меандешад.

Калидвожахр: зуровари дар оила, бемории вируси, зуроварии ру%и, оила, циноят, ВНМО.

ЗАРАЖЕНИЕ ВИРУСОМ ИММУНОДЕФИЦИТА ЧЕЛОВЕКА КАК ФЕНОМЕН

НАСИЛИЯ В СЕМЬЕ

Аннотация: В данной статье ВИЧрасматривается как феномен который наносит вред здоровью и жизни человека в семье и в обществе. Изучено мнение учёных в данной области, а также статистика инфицированных ВИЧ в Республике Таджикистан. Кроме того, проанализировано количество зарегистрированных преступлений, связанных с заражением ВИЧ-инфекций. Показана динамика этого вида преступления в Республике Таджикистан, отличительные особености понятий ВИЧ и СПИД. Рассмотрено также история происхождения этого заболевания и другие соответствующие индикаторы ВИЧ. Известно, что Республика Таджикистан не является нейтральной в отношении данного заболевания, и в связи с этим принимает различные нормативно-правовые меры для профилактики и поддержки людей страдающих от ВИЧ.

Ключевые слова: насилия в семье, вирусное заболевание, психологическое насилие, семья, преступление, ВИЧ.

Вируси норасоии масунияти одам (минбаъд ВНМО) ба системаи масуният осеб расонида, хучайрахои масуниятро (CD4+, лимфоситхо, макрофагх,о ва гайра) хароб мекунад ва боиси сустшавии системаи назорату хифзи организм аз сироятхо ва баъзе намудхои бемории саратон мегардад. Вирус ба организм рох ёфта, ба афзоиши фаъол шуруъ мекунад, хучайрахо ба фоидаи вирус «кор» мекунанд, бинобар ин, дар шахсони сироятшуда тадричан (охиста-охиста) норасоии масуният инкишоф меёбад. Мархилаи охирини сирояти ВНМО ин Бемории пайдошудаи норасоии масуният (минбаъд БПНМ) мебошад, ки метавонад бо гузашти аз 2 то 15 сол вобаста ба холати масунияти инсон инкишоф ёбад. Барои БПНМ инкишофи баъзе намудхои бемории саратон, сироятхо ва ё дигар аломатхои вазнини клиникй хос аст.

Ин беморй солхои хаштодуми асри гузашта хамчун бемории гуруххои алохидаи одамон пайдо гардида, минбаъд ба як бухрони байналмилалй табдил ёфт, ки ба инкишофи чомеаи солим бетаъсир намонд. ВНМО/БПНМ хамчун бемории тахдидкунанда ба хаёт ва саломатй, ба шахс зарар расонида, ба холатй рухй ва чисмонии шахс такони чиддй медихад. Аввалин

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

маротиба бемории мазкур соли 1981 дар ИМА [11;] ба кайд гирифта шуда, вируси бавучудоварандаи он соли 1983 дар Институти Пастер дар Фаронса ва тахти рохбарии Люк Монтане ва Институти миллии бемории саратон дар ИМА тахти рохбарии Роберт Галло кашф гардидааст. Дар мухлати кутох шумораи гирифторони бемории мазкур зиёд гардиданд, ки то замони муосир ин беморй хамчун яке аз мушкилоти глобалй боки мондааст. ВНМО дар чахон хамчун объекти зараррасон бокй монда, то имруз 40,1млн нафар, дар натичаи сироят ёфтан бо он, аз хаёт махрум гардидаанд. Танхо дар соли 2021 бо сабабхои ба ВНМО алокаманд, 650 000 шахс фавтида, 1,5млн полати нави бакайдгирии бемории мазкур мушохида гардидааст. Ба холати охирхои соли 2021 дар чахон 38,4 млн шахсони гирифтори ВНМО ба кайд гирифта шудаанд, ки 2/3 хиссаи он (25,6 млн) дар минтакаи Африко карор доранд [12;].

Барои пешгирй намудан ва кохиш додани раванди мазкур соли 02.06.2006 СММ Декларатсияи сиёсй дар бораи ВНМО/БПНМ кабул намуд, ки дар он вазифа ва ухдадорихои аъзоён, хамчунин, хукукхои гирифторони ин беморй дарч гардидаанд [13;]. Дар ин раванд, Чумхурии Точикистон низ хамчун узви комилхукуки чомеаи чахонй, 31 декабри соли 2008 тахти № 476 ^онуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи муковимат бо вируси норасоии масунияти одам ва бемории пайдошудаи норасоии мухассали масуният"-ро, кабул намуд. Тибки кисми дуюми моддаи 4-и конуни мазкур, "давлат риояи тамоми хукук ва озодихо нисбати одамони аз ВНМО сироятёфтаю мубталои БПНМ ва аъзои оилаи онхоро мутобики конунгузории Чумхурии Точикистон", кафолат додааст [2, c.129;]. Дар баробари конуни мазкур, як катор меъёрхои хукукии дигар низ кабул гардидаанд, ки ба хифзи хукукхои гирифторони бемории мазкур ва риояи хукукхои онхо бахшида шудаанд. Бо максади пурзур намудани раванди манъшавии эпидемияи ВНМО дар Точикистон солхои 2015 - 2020 нисбати ахолии Чумхурии Точикистон санчиши тестй гузаронида шуда, микдори шахсони гирифтори ВНМО муайян карда шуданд, ки дар расми №1 [10;] мушохида намудани он имкон дорад.

Расми №1

805120

5 4 3 2 1 0

532626

272494

шумораи умумии шахсони аз санчиши тестй гузашта

'аз шумораи умуми микдори занон

1аз шумораи умумй микдори мардон

c.2017

с.2018

с.2019

шумораи занони 647 сироятёфта бо ВНМО

и

с.2020

шумораи мардони сироятёфта бо ВНМО

8

7

6

Тах,ияи расм аз муаллиф; нишондодхо аз сарчашмаи электронии https://nac.tj

Х,амзамон, бо ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 27 феврали соли 2020, №50 "Барномаи миллй оид ба муковимат ба эпидемияи вируси норасоии масунияти одам ва

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

бемории пайдошудаи норасоии масуният дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2021-2025" ва Накшаи амалигардонии он тасдик шудааст.

Самти асосии Барномаи миллй, ин бартараф намудани монеахои мавчуда ва мустахкам намудани мухити дастгирикунанда барои пешгирии эпидемияи ВНМО мебошад.

Бояд гуфт, ки дар Чумхурии Точикистон то соли 2008 яке аз роххои пахнгардидаи интиколёбии вируси мазкур, сузандору ва асбобхои тамизнашудаи истифодабарандагони маводи нашъаовар буд. Айни замон бошад, афзоиши интиколи вирус бо рохи алокаи чинсй бештар гардидааст. Омори мубталоёни бемории мазкурро тибки нишондихандахои сатхи солимии ахолй ва фаъолияти муассисахои тандурустии Чумхурии Точикистон, барои соли 2017-2018 дар чадвали №1 нишон додан мумкин аст [3, c.318;]:

Ч,адвали №1

Сироятёфтагон бо ВНМО (Ба 100 000 ахолй) БПНМО (Ба 100 000 ахолй) Сироятёфта гон бо ВНМО (Ба 100 000 ахолй) БПНМО (Ба 100 000 ахолй)

хамаги ахоли хамаги ахоли хамаги ахоли хамаги ахоли

с.2017 с.2017 с.2017 с.201 7 с.2018 с.2018 с.2018 с.2018

Чумхурии Точикистон 1207 13,7 180 2,0 1422 15,7 162 2,0

ш.Душанбе 219 26,1 29 3,5 244 29,1 23 2,7

ШНТМ 288 14,1 39 1,9 294 14,0 33 1,6

в.Сугд 309 12,0 44 1,7 389 14,8 47 1,8

в.Хатлон 344 10,9 61 1,9 437 13,5 55 1,7

ВМКБ 47 21,2 7 3,2 58 25,8 4 1,8

Сарчашма: Вазорати тандурустй ва хифзи ичтимоии ахолии Чумхурии Точикистон / Муассисаи давлатии "Маркази чумхуриявии омор ва иттилооти тибби" Солимии ахоли ва фаъолияти муассисахои тандурустй дар соли 2018.

Аз шумораи умумии сироятёфтагон бо ВНМО, ки ба 2629 нафар баробар аст, 1382 нафарашон ба табобат машгул буда, аз ин микдор 1146 нафарашон бори аввал ба кайд гирифта шудаанд. Дар давраи хисоботй, шумораи фавтидагон 322 холатро дар бар мегирад,

нишондихандаи он 3,2 холатро ба 100 000 ахолй ташкил медихад. Пас, шумораи сироятёфтагон, табобатгирандагон, аз чумла бори аввал ба кайдгирифташудагон ва фавтидагонро аз бемории ВНМО/ВПНМО дар Чумхурии Точикистон ба шакли зерин нишон додан имкон дорад.

Ба гуфтаи мутахассисони соха, айни замон 80%-и гирифторони ВНМО-ро чавононе ташкил медиханд, ки синну соли онхо аз 20 то 39 - сола аст. Бештари гирифторони ВНМО тавассути алокаи чинсй сироят ёфтаанд [9;]. Аз тахлилхои гузаронидашуда суол ба миён меояд, ки сироят намудан ба ВНМО бо зуроварй дар оила чй алокамандй дорад?

Тавре мушохида намудем, хамагй дар як сол 1146 нафар ба ин беморй мубтало гаштаанд ва кисми зиёди онро нафароне ташкил медиханд, ки бо рохи фиреб ва ё ноогохй, гирифтори ВНМО гардидаанд. Дар муносибатхои оилавй асосан гирифторони ин бемориро нафароне ташкил медиханд, ки ВНМОро аз шавхарон ва ё ба тарики модар-кудак сохиб гаштаанд. Масалан, шахрванд Х.А. аз санаи 07 июни соли 2016 дар кайди беморони Муассисаи давлатии "Маркази Чумхуриявии пешгирй ва мубориза бар зидди бемории ВНМО"-и Вазорати тандурустй ва хифзи ичтимоии ахолии Чумхурии Точикистон карор дошта, ташхис ва табобати бемори "ВНМО", иммуноферменти тасдиккунандаи (ТИФ)-ро кабул намуда, дидаву дониста, ки мубталои бемории ВНМО мебошад, дидаю дониста бо хамсараш И.П. тахминан аз соли 2016 то мохи октябри соли 2020 алокаи чинсй намуда, бо ин рох шахрванд И.П.-ро зери хавфи сирояти бемории вируси норасоии масунияти одам гузоштааст [6;]. Чунин холатхо кам нестанд ва аксарият бо сабабхои гуногун гирифтори бемории ВНМО буданашонро, пинхон менамоянд. Зимнан бояд гуфт, ки бо максади пешгирй намудани инкишоф ва пахннамоии ВНМО, тибки моддаи 125 Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон [1;], сироят кардан бо вируси норасоии масунияти одам чиноят эътироф гардида, нисбати он чавобгарии чиноятй дар намуди махдуд кардани озодй ва махрум сохтан аз озодй, мукаррар гардидааст. Тавре мушохида намудем, шумораи сироятёфтагон бо ВНМО дар Чумхурии Точикистон кам нестанд ва омилхои пайдоиши ин навъи беморй дар инсон тахлили алохидаро талаб менамояд, ки аз доираи мавзуи баррасишавандаи мо берунанд.

Тибки омори расмии дастрасгардида оид ба сироят кардан бо ВНМО, дар Чумхурии Точикистон аз соли 2010 то 2021 хамагй 13 холат [7;] сабт гардидааст, ки дар мукоиса бо шумораи сироятёфтагон хело кам аст. Барои мисол, шумораи сироятётагонро дар соли 2017

мебинем, ки 1207 нафарро ташкил медиханд, аммо бо моддаи 125 КЧ ЧТ, дар хамин сол хамагй ду чиноят сабт гардидааст. Ё соли 2018, 1422нафар бо ВНМО сироят ёфтаанд, аммо ягон холати сироят намудан бо ВНМО хамчун чиноят дар соли 2018 ба кайд гирифта нашудааст. Дар мукоиса бо шумораи умумии чиноятхои содиргардида дар оила, дар солхои 2010-2021, ки 3711 холатро ташкил медиханд, хамагй 13 чинояташ бо моддаи 125 КЧ ЧТ (сироят кардан бо ВНМО) рост меояд. Аз ин микдор 12 холат нисбати занон ва 1 холат нисбати мард мебошад. Яъне моддаи 125 КЧ ЧТ хамагй 0,35%-и шумораи умумии чиноятхои содиргардидаро дар чумхурй ташкил медихад. Ин вазъро ба чунин шакл нишон додан мумкин аст.

Расми №2

6 5 4 3 2 1 0

маълумот оид ба моддаи 125 КЧЧТ вобаста ба зуроварй

дар оила

Чиноятхр дар соли 2010-2021

сироят кардан бо ВНМО

нисбати занон

нисбати мардон

Тахияи расм аз муаллиф; омори дастрасгардида аз Сармаркази иттилооти-тахлилии Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон №14/1-1260 «01» ноябри соли 2020; Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон №14/3-616 аз 25.05.-2022

Ин холат метавонад исбот намояд, ки на хамаи шахсон, махсусан, он нафароне, ки вируси мазкур аз шавхарон ба онхо интикол ёфтааст, шахсони сирояткунандаро ба чавобгарии чиноятй чалб менамоянд. Сабаби мурочиат накардани занон нисбати шахсони онхоро бо ин вирус сирояткунанда, пеш аз хама, чой доштани колабхои кухнашуда, мушкилоти иктисодй, паст будани маърифати хукукии занон ва афсурдагии рухй мебошад [8, c.211-217;], ки махсусан дар натичаи сироятёбй бо бемории мазкур зухур намуданаш имкон дорад.

Чихати таъмини хукукхои сироятёфтагон бо ВНМО ва хифзи саломатии онхо дар ЧТ, ба давраи аввали соли 2021, 98 муассисаи табобатии зиддивирусй фаъолият менамуд, ки танхо дар соли 2021, 1424 нафар ба табобат фаро гирифта шудаанд. Новобаста аз тадбираои андешидашуда дар самти мазкур баъзе норасоию камбудиао лой доранд. Норасоии равоншиносон, сироятшиносон, вирусологао, иммунологао, реаниматологао ва эпидемиологао ба фаъолияти самараноки муассисааои табобат! таъсири манф'1 мерасонад. Таалилао нишон медиаанд, ки сатаи маърифатнокии ааол! вобаста ба бемории мазкур ва роааои пешгирии он нокифоя аст [4, c.91;].

Оид ба гуфтахои боло пешниход менамоем, ки сатхи мутахассисони сохаи мазкур зиёд карда шуда, ба ахолй аз чониби макомотхои хифзи хукук ва тандурустй доир ба мурочиат намудан ба макомотхои дахлдор гуфтушунидхо гузаронида шавад. Х,амчунин, ба руйхат гирифтан ва ба макомотхои хукукй пешниход намудани номгуи шахсоне, ки дар Чумхурии Точикистон карор доранд ва гирифтори ВНМО хастанд, хатмй гардонида шавад. Махсусан ,нисбати шахси дар муносибати оилавй карордошта, ки ба бемории ВНМО сироят ёфтааст, маълумоти лозима нисбати зану шавхар дар якчоягй аз чониби маркази дахлдор дода шуда, огохонида шаванд.

Хулоса, сироят намудан бо ВНМО дар оила, хамчун як шакли зуроварй дар оила [5, 245249; c.348-351], муносибати чамъиятие мебошад, ки шахси сироятёфта бо пинхоннамоии бемории худ аъзои дигари оилаи худро ба ин беморй гирифтор намуда, хукук ба саломатии уро поймол мекунад ва ба шахси сироятёфта, аввалан, зарари рухй ва хам зарари чисмонй расонида, минбаъд, баъди ба БПНМО гирифтор гардидан, сабаби аз хаёт махрум шудани у гашта метавонад.

АДАБИЁТ

1. Кодекси чинояти Чумхурии Точикистон

2. Вазорати тандурустй ва хифзи ичтимоии ахолии Чумхурии Точикистон. Мачмуи санадхои конунгузорй дар сохаи хифзи ичтимоии ахолй; -Душанбе-2016. -С.349

3. Вазорати тандурустй ва хифзи ичтимоии ахолии Чумхурии Точикистон / Муассисаи давлатии "Маркази чумхуриявии омор ва иттилооти тиббй" Солимии ахолй ва фаъолияти муассисахои тандурустй дар соли 2018. -Душанбе -2019. -С.318

4. Маърузаи Ваколатдор оид ба хукуки инсон дар Чумхурии Точикистон барои соли 2020.-Душанбе -2021.

5. Гафорова Ш.А. «Зуроварии оилавй ва ё зуроварй дар оила?» Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. 2020.№10-1. С. 245-249.; Гафорова Ш.А. «Намудхои зуроварй дар оила»Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. 2020.№9. С. 348-351.

6. Суди Олии Чумхурии Точикистон №275-6/1-7 аз 08.09.-2020.

7. Сармаркази иттилоотй-тахлилии Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон №14/11260 «01» ноябри соли 2020; Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон №14/3-616 аз 25.05.-2022

8. Назаров АД., Гафорова Ш. А. «Сабабхои криминологй ва психологии зуроварй дар оила» Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-иктисодй ва чамъиятй. 2021.№6. С. 211-217.

9. http://javonon.tj Вазъи ВНМО дар Точикистон (санаи мурочиат: 27.09.2022)

10. https://nac.tj Маркази Чумхуриявии пешгирй ва мубориза бар зидди БПНМ (санаи мурочиат 10.10.2022)

11. Маводи электронй: https://aids.medou. ru История открытия ВИЧ/СПИДа (санаи мурочиат 24.09.2022)

12. https://www.who. Ы(санаи мурочиат: 29.09.2022)

13. https:// www.unaids.org (санаи мурочиат: 04.10.2022)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.