CC BY
0К^за^стан музейлерi/ Museums of Kazakhstan/ Музеи Казахстана
https:lldoi.org/10.47500l2023.v16.i4.10
Рахатова Ж.Т.1
1Шыгыс Казакстан облыстык сэулет-этнографиялык, жэне табиги-ландшафтьщ музей-корыгы Эскемен к., Казакстан 1e-mail: zako_ai@mail.ru
ШЫГЫС КАЗАКСТАН ОБЛЫСТЫК СЭУЛЕТ-ЭТНОГРАФИЯЛЫК ЖЭНЕ ТАБИГИ-ЛАНДШАФТЫК МУЗЕЙ-КОРЫГЫНЫЦ СОЛЖАГАЛЫК КЕШЕН1
Ацдатпа. Эскемен каласындагы алгаш болып Казакстанда кeлемi жагынан тендеа жок б1регей Шыгыс Казакстан облыстык сэулет-этно-графиялык жэне табиги-ландшафттьщ музей-корьщтьщ Солжагалык, кешеншде орналасканы айтылады. Макалада корык курамына к1рет1н б1рнеше нысанньщ 1ш1ндег1 мактанышы - этнографиялык кешен ту-ралы маглумат бер1лген жэне кешеннщ максаты кандай, курылуы, ашылу тарихы, кезещ, жинак коры жайлы жазылган. Бел1м жэне кор кызметкерлер1нен алынган накты акпарат бер1лген. Келуш1лерд1н жэне делегация мYшелерiнщ п1к1рлер1 жазылган.
Солжагальщ кешен Шыгыс Казакстан облыстык сэулет-этногра-фиялык жэне табиги-ландшафтьщ музей-корыктын курамына юретш нысандардын бiрi болып табылады. БYгiнде музей-корыктын 55 жыл-дык тарихы бар, биыл казан айынын 9-да мерейтойы аталып eттi. Облыстык этнографиялык музей-корыкка Yш гимарат жэне бес саябак, кiредi, атап айтканда - Солжагальщ кешен, Касым Кайсенов атындагы саябак, Жамбыл саябагы, Самал саябагы, Комсомол аралы. Солардын бiрi Казакстандагы бiрегей корык туралы, нактырак айтканда этнографиялык кешен туралы толык маглумат берiледi.
Ддйексвз ушт: Рахатова Ж.Т. Шыгыс Казахстан облыстыц сэулет-этнографиялыц жэне табиги-ландшафтыц музей-цорыгыныц Солжагалыц кешет // Мэдени мура. 2023. №4 (103). 114-119 б.(цаз.)
D01:https:lldoi.orgl10.47500/2023.v16.i4.10
1968 жылы Риддер каласы, Бутаково ауылы мектебшщ музей непзшде, этнографиялык музей курылган. 1983 жылы музей Эскемен каласына кeшiрiлдi, сол уакытта корда 10 мын
жэдiгер болтан. 2005 жылы музей-корык, мэртебесiн алды, 55 жыл бурын ашылган музей, Казакстан Республикасындагы ен Yлкен музейлердщ бiрi болды. Музейдiн негiзiн калаушы «Курмет»
МЭДЕНИ М¥РА
жэне «Парасат» ордендершщ иегер^ К,азак КСР-на енбек йщрген мэдениет кызметкер^ ШК,О жэне Эскемен каласынын к¥pмeттi азаматы - Николай Алексеевич Зайцев.
Музей-корык 2010 жылдын 1 мамырында ашылды. Музeйдiн максаты: тарих жэне сэулет ескертюштерш мэдени мура нысандары peтiндe сактап калу. Адамньщ табигатпен карым-катынасын Yйлeстipу институтын куру болып табылады. Бiздiн мiндeтiмiз -адам табигаттын патшасы емес, бYтiн бip бeлшeгi гана жэне белшектщ бYтiндi жоюга какысы жок eкeнiн адамдарга тYсiндipу. 2010 жылга дeйiн бул жерде ТББ зауытын белшектегеннен кeйiн калган курылыс калдыктарынын Yйiндiсi болган. Бiздiн музей-корыкка карап, адам табигатка жасаганын тYзeтe алады жэне тYзeтугe мiндeттi eкeнiн керш келед^
Солжагалык кешен алып жаткан аймак 117 гектарды курайды. Кешеннщ аумагына мыналар кipeдi: хайуанаттар багы, ботаникалык саябак, эскери кешен, этнографиялык кешен, отбасылык демалыс аймагы, «Ж!бек жолы» сая-
багы, шаруашылык аймак жэне т.б. экспозициялык павильондар. Кешенге жылына 250 мыннан астам адам арнайы кeлiп тамашалайды. Кeшeннiн мактанышы - басты аймагы жэне келушыердщ ерекше назарын аударып, эрдайым кызыгушылыктарын арттыратын этноауыл туралы ерекше айта кету керек. Музей-корыктын Солжагалык кeшeнiнiн этнографиялык аймагы - ашык аспан аясында канат жайган сэулет жэне турмыс музeйi. Онын аланын 6,9 гектар курайды. Этнографиялык кешен аса кыска мepзiмдe салышан едь «Кешеден алыс жок, ертеннен жакын жок» дегендей, этноауыл нeбэpi Yш жылдын iшiндe тургызылса да каз-катар тiзiлгeн эр улттын Yйлepiн керш, жылулыкты сeзiнiп, тэлiм алар дYниeлepдi тамашалап этномэдeнмeттiн бipлeстiгiн кepiп, сезшуге болады.
Этнографиялык кешенге бipiншi болып Елбасы Н.Э. Назарбаев, атакты тулгалар жэне 2010 жылгы 7-8 кыр^йек кYндepi еткен К,азакстан Республикасы мен Ресей Федерациясы аймакаралык, ынтымактастыгынын VII Форумына
Сур. 1. Шешен к,онысы Fig. 1. Chechen settlement
OAZAQSTAN RESPYBLIKASY
ULTTYQ MYZEli
катысушылар атбасын тipeдi.
Мунда Шыгыс Казакстанда туратын халыктардын мэдениет мен турмысын бeйнeлeйтiн 17 улттык коныс тургызылган. XIX гасыр соны - XX гасыр басындагы халык сэулeтшiлiгiнiн мурагаттар материалдары мен гылыми эдебиет нeгiзiндe жангыртылган:
Сур. 2. Этноауыл. Маралшынын конысы Fig. 2. Ethnoaul. Settlement of maral breeder
Дэулетл казак конысы. XIX гасыр соны - XX гасыр басы;
Бай маралшынын конысы. XX гасыр басы;
Дэулетл калалык орыс конысы. XX гасыр басы;
Татар конысы. XX гасырдын 50-ш1 жылдары;
Белорус конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Украин конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Поляк конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Шешен конысы. XIV-XVII гасырлар;
Грузин конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Армян конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Эзipбайжан конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Еврей конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
Нeмiс конысы. XX гасыр ортасы; Корей конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы;
¥йгыр конысы. XX гасырдын бipiншi жартысы.
Сондай-ак, халык сэулетшытнщ жеке турган 3 нысаны:
ДYкeн. XIX гасыр соны - XX гасыр
Сур. 3. Татар к,онысы.Дэст^л мереке Сабан той Fig. 3. Tatar settlement. Traditional Sabantuy holiday
басы;
Тошала. XIX гасырдын екшш1 жартысы;
^оржын Yй. XIX гасыр соны - XX гасыр басы.
Шыгыс Казакстан облысында кеп улттар, онын iшiндe 105-тен астам аз санды езге улт халыктары турады. 1992 жылы «Достык Yйi - когамдык кeлiсiм орталыгы» курылды, онын шше 22 этномэдени бipлeстiк кipeдi. БYгiнгi кYнгe дeйiн эр улт езшщ тiлiн сактап, дэстYpiн, дэлipeк айтсам мэдениетш дамытуда.
БYгiндe Шыгыс Казакстанда турып жаткан халыктардын дэстYpлi мэдениетш керсететш Солжагалык, этнографиялык кешен элеуметт казакстандык патриотизимге тэрбиелеу, халыктар арасында достык пен кeлiсiмдi ныгайту, дэстYpлepдiн, эдет-гурыптардын жэне салт-саналардын кайта жандануы жэне
оларды зерттеу, этномэдени диалог дагдыларына тэрбиелеу проблемаларын да шешедь
Солжагальщ кешендi салу идеясы -облыс орталыгында гылыми-танымдык, жоба куру, музей-корьщтьщ колда бар экспозицияларын кенейту, кала халкы-
МЭДЕНИ М¥РА
он бiр нысан безендiрiлдi. Олар, ХХ гасырдагы корей, еврей, татар, немк, уйгыр, белорус,
поляк, украин, эзiрбайжан коныстары жэне XV-XVII гасырлардагы шешен мунарасы.
K,азiргi кез-келген iс-шара, улт-
Сур. 4. Грузин конысы Fig. 4. Georgian settlement
нын, бос уакыттары мен демалысын уйымдастыру, туристердiн
кажеттерiн канагаттандыру, каланын инвестициялык тартымдылыгын
арттыру, жана жумыс орындарын куру болып табылады.
Осылайша, Шыгыс К,азакстан облысынын экiмi кызметiн аткарган Б.М. Сапарбаев тарапынан Yнемi колдау тапкан директор Н.А. Зайцевтщ баскаруындагы музей-корык ужымынын кажырлы жумысы нэтижесiнде К,азакстанда тунFыш рет кепсалалы музей-корык курылды, онын курамына дэстYрлi музей, ашык аспан астындагы музей нысандары енедi. Этнографиялык, кешен эзiрше К,азакстандагы тендесi жок жалгыз кешен болып табылады.
Солжагалык кешен курылысын тургызу Yшiн каркынды жумыстар аткарылды. Аз санды этникалык топтар этнографиясы гылыми зерттеу белiмi 1989 жылы курылган. Осы уакытта
тык, жэне д1ни мерекелер этноауылда етюзыш турады. Мысалы, татарлардьщ халыкаралык Сабантойы, корейлердщ «Агаш отыргызу ^нЬ> мерекес1 сондай-ак Эзiрбайжан конысындагы Yйлену тойы, ягни ултаралык келiсiм орталыгы музей-корьщтын, Солжагалык кешенiнде дэстYрлi мерекелерш атап етедi.
Эрбiр коныс сырткы керiнiстерiмен, KоршауыменFанаемес,iшкiинтерьерiмен де ерекшеленедi. ТурFын Yйлердi безендiруге кажеттi жиhаздарды 6YKM журт болып, сонын, iшiнде Достык Yйi этномэдени бiрлестiктерiнщ мYшелерi де жинады.
Эр хальщтын, жэдiгерлерi непзшен iссапарларда жэне экспедицияларда жиналды. АлFашкылардыц бiрi болып KорFа тапсырFан 1990 жылы Болатовтар тепнен отбасылык аса курмет тутатын заттардын, топтамасы тYстi. Топтама арасында эйелдердщ кестеленген бас кшм^ былFары етiк, бiр сезбен айтканда
улттык ки1м-кешек тYрлерlмен толыга бастады. 1994 жылы корей костюмдер1 мен буйымдарынын, алгашк,ы топтама-сы корга тYстi. Сонымен катар 1997- 1998 жылдары кепес Ахтям Рафиковтын, ата-бабаларынан калган тартымды заттар экелiндi. Оларды Ахтям Рафиковтыц немерей кайтыс болганнан кешн, келiнi ГYлсiм Латфоллакызы Фаизова тапсырды. Осылайша кор толыгып отырды, казiрде музей корында 74 мыцга жуык буйым сакталуда.
Эр коныстыц жабдьщтары жэне турмыстык жэдiгерлер саны 200-300-ге жуык. Жогарыда айтып еткендей сатып алу, сыйга тарту немесе мураларын сактап корга арнайы тапсырган адамдар аркылы жинакталган. Саны жагынан ец кеп корей ултынын, буйымдары. 2011 жылы К,азакстандагы Корея елшiсi Хан Сун-Рэ кептеген улттык буйымдарды корта сыйга тартты. Эте кеп музыкалык аспаптар топтамасы корга сыйга бертд^
Этнографиялык кешеннщ карым-катынас жэне демалыс кендсттне айналганын атап еткен жен. Мунда этномэдени орталыктармен бiрлесiп керкеменерпаздардыц концерттер^
фестивалдер, этномэдени бiрлестiктер ужымдарынын, енер керсетулер^ кепшiлiк к-шаралар, дэрiстер окылып, кала мен облыс уйымдарыныц тапсырыстары бойынша такырыптык жэне шолу экскурсиялары Yнемi еткiзiлiп турады.
Татар, беларус, украин т.б. кептеген улттар этнографиялык кешенге келiп шеказ алгыстарын жиi бiлдiредi. Эндрге келген делегация бiрден этнографиялык кешенге атбасын тiрейдi, олардын, жи1 айтатын птрлерк
- Бiздiц тарихи конысты, мэдениетт сактап, дэрiптеп жас урпакка енеге ретшде керсетiп жYрсiздер..
- Ата-бабамыздан калган жэдiгерлердi тамашалап, балалык шакка саяхат жасап керемет сезiмде турмыз...
- Музей кызметкерлерiне тарихи жэдiгердi сактаганы Yшiн, эртYрлi халыктардыц мэдени кундылыктарына тезiмдiлiкпен караганы Yшiн алгыс айтамыз!
- Мэдени коныстар жэне жэд^ерлер аркылы Казакстанныц мурасын элемге танытып келесiздер. Рахмет!!!
Сур. 5. Солжагалык, кешен Fig. 5. Left Bank complex
Cyp. 6. ^ayaeni K,a3aK, ^ohhc^i Fig. 6. Rich Kazakh settlement
Cyp. 7. ,4ayaeTTi K,a3aK, ^онмс^Iннц ayaacBi Fig. 7.Courtyard of a rich Kazakh settlement
Рахатова Ж.Т.1
1Восточно-Казахстанский региональный архитектурно-этнографический и при-родно-ландшафтный музей-заповедник Усть-Каменогорск, Казахстан ^-таП: zako_ai@mail.ru
ЛЕВОБЕРЕЖНЫЙ КОМПЛЕКС ВОСТОЧНО-КАЗАХСТАНСКОГО ОБЛАСТНОГО АРХИТЕКТУРНО-ЭТНОГРАФИЧЕСКОГО И ПРИРОДНО-ЛАНДШАФТНОГО МУЗЕЯ-ЗАПОВЕДНИКА
Аннотация. В статье рассмотрен Левобережный комплекс Восточно-Казахстанского регионального архитектурно-этнографического и природно-ландшафтного музея-заповедника, расположенного в Усть-Каменогорске, который является уникальным по своим размерам на территории Казахстана. В работе приведены краткие сведения, рассмотрены цели, история создания и открытия, периодизация и коллекция этнографического комплекса, являющегося гордостью музея-заповедника. Приведена конкретная информация, полученная от сотрудников ведомства и фонда, а также представлены мнения посетителей и членов делегации.
Левобережный комплекс является одним из объектов, входящих в состав Восточно-Казахстанского областного архитектурно-этнографического и природно-ландшафтного музея-заповедника. 9 октября текущего
года музей-заповедник отпраздновал свой 55-летний юбилей. Областной этнографический музей-заповедник включает в себя три здания и пять парков, в частности, Левобережный комплекс, парк Касыма Кайсенова, парк Жамбыла, парк Самал, остров Комсомольский. Один из этих объектов дает полную информацию об уникальном заповеднике Казахстана, а именно об этнографическом комплексе.
Для цитирования: Рахатова Ж.Т. Левобережный комплекс Восточно-Казахстанского областного архитектурно-этнографического и природно-ландшафтного музея-заповедника // Мэдени MYра. 2023. №4 (103). 114-119 с.(рус.)
DOI: https://doi.org/10.47500/2023.v16.i4.10
МЭДЕНИ МУРА
Rakhatova Zh.T.1
1East Kazakhstan regional architectural, ethnographic and natural landscape Museum-Reserve Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan 1e-mail: zako_ai@mail.ru
THE LEFT-BANK COMPLEX OF THE EAST KAZAKHSTAN REGIONAL
ARCHITECTURAL, ETHNOGRAPHIC AND NATURAL LANDSCAPE
MUSEUM-RESERVE
Abstract. It is noted that the city of Ust-Kamenogorsk is located in the Left-Bank complex of the unique East Kazakhstan regional architectural, ethnographic and natural landscape Museum-Reserve, which has no analogues in terms of size in Kazakhstan. The article provides information about the ethnographic complex, which is the pride of several of its constituent objects, and describes the purpose of the complex, the history of its creation, the period of its discovery, and the collection fund. Specific information received from employees of the department and the fund is provided. Reviews of visitors and members of the delegation are recorded.
Left-Bank complex is a part of East Kazakhstan regional architectural, ethnographic and natural landscape Museum-Reserve. On October 9 of this year, the 55th anniversary of the museum-reserve was celebrated. The regional Ethnographic Museum-Reserve includes three buildings and five parks: the Left-Bank complex, Kasym Kaisenov Park, Zhambyl Park, Samal Park, Komsomol island. One of these objects provides complete information about the unique museum-reserve of Kazakhstan, in particular, about the ethnographic complex.
For citation: Rakhatova Zh.T. The Left-Bank complex of the East Kazakhstan Regional Architectural, Ethnographic and Natural Landscape Museum-Reserve ll Madeni mura. 2023. №4 (103). 114-119 p. (eng.)
DOI: https:lldoi.orgl10.47500l2023.v16.i4.10
Автор туралы мэл1мет:
Рахатова Ж.Т. «Шыгыс Казакстан облыстык сэулет-этнографиялык жэне табиги-ландшафтьщ музей-корыгы», Хальщтык жэне сэндж-колданбалы енер бeлiмiнiн кызметкер^ Эскемен к., Казакстан.
Сведения об авторе:
Рахатова Ж. Т. «Восточно-Казахстанский областной архитектурно-этнографический и природно-ландшафтный музей-заповедник», сотрудник отдела Народного и декоративно-прикладного искусства, Усть-Каменогорск, Казахстан.
Information about the author:
Rakhatova Zh.T. "East Kazakhstan Regional Architectural-Ethnographic and Natural-Landscape Museum-Reserve", employee of the Department of Folk and Decorative Arts, Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan.
