CC BY
11ГТАХР 03.41.91
АЛТАЙ вЩРШДЕП ЕРТЕ ТЕМ1Р ДЭУ1Р1НЩ ЗЕРТТЕЛУ1
Г.Е. Бакаева1 :тарих магистрi, ага оцытушы, 1 Казац мемлекеттiк цыздар педагогикалыц университетi, Казацстан, Алматы ц., e-mail: bakaeva.gauhar@mail.ru
Ежелп Казахстан тарихында Алтай e4ipi ерекше орын алады. Бул ещрде ерте TeMip дэуiрiн мекендеген тайпалар тарихымызга ешпес i3 к;алдырып кеткен. Шыгыс Казахстан мен Алтай ещршщ тарихы туралы антик тарихнамасында бiрсыпыра мэлiметтер берiлген. Мэселен, Геродоттыц «Тарих» атты ецбепнде кeшпелi скиф тайпаларыныц орналасу географиясы, олардыц тарихы, рухани мэдениет^ эдет-гурыптары туралы баяндалган. Алтай ещршщ ерте темiр дэуiрiне к;атысты мэлiметтердi антик авторларыныц жазба деректерiнен белек XVIII-XIX гасырдыц саяхатшылары мен галымдары ецбектершен кездестiре аламыз.
Тушн свздер: Алтай, Шыгыс Казахстан, археологиялыц ескерткш, тарихнама, Берел, ШYлбi
Казац Алтайы (бул географиялыц атаумен Казацстан Республикасыньщ Шыгыс Казацстан облысыныц влкесiн айтатын боламыз) 283,3 мыц шаршы километр жердi алып жатыр, Еуразия цурлыгыныц терещндеп улы жазыцтыцпен шектесетiн тусында орналасцан. Эщрдщ географиялыц тагы бiр ерекшелiгi сол - жер шарыныц цурлыцтыц полюсы жэне Еуразияныц географиялыц орталыгы осында орналасцан. Еуразияныц квне тарихында Алтай вцiрi ерекше мацызга ие. Эйткенi бул мэдени-тарихи вщр iлкi замандардан берi адамзат дамуындагы кYрделi Yдерiстермен тыгыз байланысты. Мунда алгашцы цауымдыц цурылыстан орта гасырларга дейiнгi кездщ взiнде квптеген археологиялыц мэдениеттер цалыптасып, дамыгандыгын археологиялыц мэлiметтер толыццанды растап отыр. Алайда вщрдщ ежелгi тарихы элi ^нге дейiн кешендi турде зерттелген жоц. Шыгыс Казацстанныц ежелгi тарихы туралы жазба деректер тым аз болгандыцтан, осы влкедегi соцгы жылдардагы археологиялыц цазба жумыстарыныц нэтижесiнде гана аздап болсын бiлуге цол жеткiздiк. Оныц взiнде эр тYрлi дэуiрлерге жататын мындаган ескерткiштердi цандай халыцтар, рулар мен тайпалардыц цалдырганы элi де жумбац болып цала бермек. Дегенмен, тас дэуiрiнен бастап тYркi дэуiрiне дейiнгi цоныс, цыстаулар, жерлеу орындары, петроглифтер мен алгашцы кен орындары жэне т.б ескерткiштерге жYргiзiлген археологиялыц цазбалардан кешн осынау жэдiгерлердi тургызган адамдардыц цогамдыц цурылысын, шаруашылыгын, наным-сешмш, материалдыц мэдениетiн, тiптi олардыц бет- бейнесше дейiн бiлуге мYмкiндiк тууда [1; 13].
Ец алдымен, жазба дерекквздерше тоцталсац, бул влкенiц халцы туралы маглуматтар антикалыц авторлардыц ецбектерiнде ушырасады. Мэселен, Шыгыс Казацстан мен Алтай вщрвдеп ерте темiр дэуiрiндегi халыцтардыц тарихы мен мэдениетi туралы алгашцы мэлiметтер Геродоттыц ецбегiнде кездеседi. «Тарих атасыныц» мэлiмдеуiнше, б.д.д. I мыцжылдыктыц ортасында эллиндiктерге «алтын цорыган самурыцтар» мекен еткен тайпалар туралы сыбыстар да там-тумдап жеткен [2;33]. Бул мэлiметтердi квпшiлiк галымдар сол уацыттагы iрi алтын цоры бар Алтай тауларын мекендеген халыцтармен байланыстырады. Кешшрек Кытай жылнамаларында да б.д.д. I мыцжылдыцтагы цазiргi Шыгыс Казацстан влкесш мекендеген тайпалар туралы мэлiметтер пайда бола бастайды. Эуел баста, патшалыц Ресей Сiбiрдi жаулап алганнан кешн алуан тYрлi табигаты, сан тYрлi гажайып ескерткiштерi, взiндiк этно-мэдени Yлгiлерi бар цазац жерiне цызыгушылыц танытцан болатын. Сондыцтан да болар орыс шенеунiктерi цазац сахарасына уацыт вте агылып келе бастады. Олар цалдырган ацпараттар легi цазiргi танда гылыми багыт-багдардыц негiзiн цурап отыр. Сол себепт Казацстанныц шыгысындагы археологиялыц ескертюштер туралы алгашцы цысца мэлiметтердi бiз XVIII гасырдыц саяхатшылары мен галымдары ецбектерiнен кездестiре аламыз. Мэселен, алгашцы академиялыц экспедицияга цатысушылар цазiргi Шыгыс Казацстан влкесше 1733-1743 жылдарда келген болатын. Академик Г.Ф.Миллер Ертю взенш бойлай Семей мен Эскемен бекшютерш басып вткен. Эскеменнен цашыц емес жердеп Ертiс жагасында Г.Ф.Миллер 1734 жылы бiрнеше цорган мен Yлбi взенiнiц оц жагалауында екi цорганда цазба жумыстарын жYргiзген. Бул цазбалардан квне дэуiрден сыр шертетiндей мардымды заттар табылмагандыгына царамастан ецбегiнде: «..Болашацта бул жерлерден элi де цунды заттар табылар», - деп сенiмдi тYрде жазып кеткен [2; 16]. Осы ецбепнде зерттеушi Обь пен Ертю взендерi аралыгындагы цорымдардан табылган заттар туралы да баяндап
кеткен. Сондай-а^, 1793 жылы И.Сивере КYршiм езеншщ жогаргы сагасындагы Нарын жотасы етегiндегi, Долащара тауы жанындагы кешпелшер дэуiрiне жататын, иесiмен ^оса атын да жерлеген ею ^орган туралы мэлiмет берген. Ал 1768-1774 жылдар арасында екiншi экспедиция жасалган. Патшальщ шенеунiктер ^йымдастырган б^л экспедицияга ^атысушы П.С.Паллас, И.П.Фальк, И.Г.Гмелин, Х.Барданестер де Ертютщ жогаргы агысындагы ежелгi ^органдар туралы мэлiметтердi жинакгайды. Эсiресе, археологтар Г.И.Спасскийдщ жYргiзген ж^мыстары елеулi дYниелер ^атарына жат^ызады. Оныц iшiнде «Записки о Сибирских древностях» ецбегш этап ету керек. «Азиатский вестник» жэне «Сибирский вестник» журналдарында 1818 жэне 1825 жылдары ол алгаш рет Шыгыс Каза^стандагы жартастагы суреттер туралы материалдарын жариялады [3].
Казiргi гылымда Алтай - «скифтiк-сiбiрлiк ац стилшдеп енердщ» негiзгi ^алыптас^ан аймагы деген пЫр орныга бастады. Еуразияныц ¥лы даласында ^алыптасып, еркендеген дала кешпендшершщ «ац стилiндегi» енер туындылары mi^^ri бiрегей, ^айталанбас тYрi - Берел ескертюштерь 1997-1999 жылдары ^асиетп Алтай терше орналас^ан Берелде Э.Х.Марг^лан атындагы археология институтыныц кернектi галымы З.Самашевтыц жетекшiлiгiмен халыщаралыщ экспедиция ^азба ж^мыстарын жYргiздi. Берел ^орымындагы ец к¥нды, элемдiк мацызы ерекше археологиялыщ олжалар 1999 жылдыц мамыр-маусым айларында № 11 обаны толыгымен ^азып, аш^ан кезде табылды. Аталган обаныц диаметрi - 30 м-ден астам, бастап^ы биiктiгi 2 м-ден асатын Yйiндiсiнiц сырт^ы пiшiнi сопа^ша формалы болып, оныц тебесiнiц ортасына таман т^сы темен ^арай ойысып, отырып кеткен. Берел ^орымы Б^^тырма езенiнiц оц жагасындагы биiк таулы ацгарда (тещз децгейiнен 1100 м), А^ Берел езеншщ Б^кгырмага ^¥яр мYЙiсiнен орын тепкен Берел ауылынан ощуспк-батыскд ^арай 7-8 км жерге орналас^ан. СолтYCтiк-шыFыстан ошуспк-батыс^а ^арай созылып жат^ан ацгардыц енi 2 км-ден асады. А^ардыц бас-аяFы ^айыц, балкараFай самырсын, шырша аралас орманмен кемкерiлген Алтайдыц Кемтр, Кайнар, Карашо^ы, Бетеу деп аталатын жоталарымен ^оршалFан, табиFаты ерекше керкем жер. Алтайдыц табши климаттыщ жаFдайына жэне кене Алтай кешпелiлерiнiц жерлеу салтына байланысты ондаFы кептеген iрi «патша обаларында» жыл бойы жiбiмейтiн мэцгiлiк тоцныц болуы себептi ^абiрге бiрге ^осып кемiлген эр тYрлi органикалык заттар, адам мен жыл^ыныц мYPделерi еш^андай б^зылмай, шiрiмей сол ^алпында са^талатын болFан. Таулы Алтайцы (Ресей жерiнде) м^ндай мэцгiлiк тоц бас^ан обаларды алFаш рет эйгш археологтар М.П. Грязнов пен С.И.Руденко 1929, 1947-1949 жж. Пазырыщ ^орымынан аш^ан болатын. Кейiн 1950-1954 жж. С.И.Руденко м^ндай ескерткiштердi Т^я^ты, Башадар ^орымдарынан да ашып зерттедi. Ал 1990 ж. Ресейдщ Новосiбiр археологтары да Казахстан шекарасыныц iргесiнен Алтайдыц Yкек таулы Yстiртiндегi (б^рын Казахстан территориясына тэуелдi болFан) А^ ала^а, К¥тырFантас обаларынан мэцгiлiк тоц астында м^здап ^атып мумияланган адам жэне жыл^ы мYPделерiн тапты. СоцFы он ша^ты жыл аясында Кытайдыц Синь-Цзян елкесшщ бiрсыпыра аудандарынан ^ола жэне ерте темiр дэуiрiнiц ескi ^орымдарынан да ^атып- семiп, мумияланган адам мYPделерiнiц табылуы кездейсокгыщ емес. «Алтай кереметЬ» деп аталып кеткен м¥ндай тоц бас^ан обаларFа алFаш рет 1865 жылы Каза^станда (Берелде) ата^ты Fалым В.В.Радлов ^азба ж¥мыстарын жYргiзiп, оны 1959 жылы С.С.Сорокин зерттеп, аяктаган. Академик Радлов археологиялыщ ескерткiштердi зерттеуде шынайы Fылыми эдiстердi пайдалана отырып, ол тек ежелгi Шы^ыс Каза^станды Fана емес, сонымен бiрге бYкiл Каза^станды зерттеуге зор Yлес ^осты. В.В.Радлов 1862 жылы Семей, Сергиополь (Аягез) мацында археологиялыщ зерттеу ж¥мыстарын бастаса, 1865 жылы 12 мамырдан 9 тамызFа дейiн Берел даласында ежелп кешпелiлердiц 7 ^орFанына ^азба ж¥мыстарын жYргiзедi [3].
Шы^ыс Каза^станда алFаш рет Fылыми ма^сатта академик В.В.Радлов XIX Fасырдыц 60-шы жылдарыныц басында Семей ецiрiнде ^азба ж¥мыстарын жYргiзiп, ^ола дэуiрiнiц бес ^орымын, ШYлбi езенi бойынан мыс бал^ытатын пеш ^алдыщтарын, кен ^азу орындарын тапты. Эз зерттеулерiнiц нэтижесшде алFаш рет ШыFыс Каза^станныц археологиялыщ ескерткiштерiн дэуiрледi. ШыFыс Каза^станныц тарихи-мэдени ескертюштерш зерттеуде Орыс географиялыщ ^OFамыныц ОмбыдаFы Батыс Сiбiр белiмi мен Семейдеп белiмшесi мацызды роль ат^арды. Семейге жер аударылFан Е.П.Михаэлис ^аланыц мэдени емiрiнiц езгеруiне Yлкен Yлес ^осты. Ол А.А.Леонтьев, П.Д.Лобановскийлермен бiрге 1883 жылы Семейде алFаш рет музей жэне ютапхана ашты, бiр айдан кешн-а^ ол кiтапханаFа Абай К¥нанбаев келiп, Е.П.Михаэлиспен танысып, таныстыщтары достывда ¥ласады. Кене мэдениет ескертюштерш жинауда, тарихи-мэдени ескерткiштердi тiркеуде, ^ам^орлывда алуда, ^азба ж¥мыстарын жYргiзуде Н.Я.Коншин, В.Никитин, аFайынды А.Н. жэне В.Н.Белослюдовтар, Ф.Н.Педащенко, А.В.Андриановтар елеулi ж¥мыстар ат^арды. Кеп жылFы
елкетанушылык жумыстарыныц нэтижесшде агайынды Белослюдовтар ез Yйлерiн музейге айналдырды. Онда Шыгыс ещршщ геологиясы мен минералогиясы, палеонтологиясы мен антропологиясы, археологиясы мен этнографиясы, нумизматика, суреттер галереясы сиякты белiмдерi болган. Археология белiмiнiц езiнде гана 600-дей экспонат, нумизматика белiмiнде мыцдаган алтын, кYмiс, мыс монеталар болган. 1910 жылы В.И. Каменский Кызылсу езенi бойындагы Кiшi Койтастан табылган кола дэуiрi коргандарына казба жумыстарын жYргiзу нэтижесiнде бай маглуматтарга кенеледг ЖYЙелi тYPдегi максатты археологиялык зерттеулер Шыгыс Казакстанда 1935 жылдан Ленинград Fылым Академиясыныц колдауымен жYзеге асты. С.С.Черниковтыц басшылыгымен 1947 жылы Эскемен жэне Буктырма су электр станциялары курылысыныц басталуына байланысты максатты казба жумыстары колга алынып, оган Ш.Уэлиханов атындагы тарих, археология жэне этнология институты да катысады. Шыгыс Казахстан жерiнде археологиялык зерттеу жумыстарыныц ете кеш басталуына байланысты бул елке ете аз зерттелген деп айтуга болады. Согыс жылдарынан кейiн 1947 жылдан бастап Шыгыс Казакстандагы археологиялык зерттеулер жYЙелi сипатка ие болады. 1949 жылы Шыгыс Казахстан ЛОИА АН СССР экспедициясы Шiлiктi даласына археологиялык барлау жумыстарын бастайды. Соныц нэтижесiнде Шiлiктi ауылында 51 корганнан туратын сак дэуiрiне жататын ец Yлкен обалар тобы ашылды. Обаныц солтYCтiк батысынан ощуспк шыгыска дешнп алып жаткан келемi 8 км. Соныц iшiндегi 13 корганныц диаметрi 100 м, ал биiктiгi 8-10 м. Калган коргандардыц диаметрi 20-дан 80 м дейiн жетедi. Осы жердеп орталык корганынан б.з.д. V гасырдыц екiншi жартысына жататын хайуанат стилiнде жасалынган алтын капсырма жэне тагы да баска материалдар тапкан. Бул арнайы экспедициялык топ ез жумысын 1952, 1961-1962, 1971 жылдары аралыгында жYргiзедi, алайда соцгы казба барысында алгашкы казбага караганда аса багалы буйымдар ете сирек кездесш отырды [4; 11].
Шыгыс Казахстан экпедициясы 1950 жылы Ертiс езенiнiц оц жагалауында Самар ауданы Кызыл ту ауылы мацындагы ерте темiр дэуiрiнiц коргандарына казба жумыстарын жYргiздi. Ертю бойындагы баска коргандардан сырткы тYрiмен-ак бiрден ерекшеленетiн 1947 жылгы барлау жумыстары кезiнде аныкталган 54 корганнан туратын топырак Yйiндiлi Усть Бекен корымында 1956 жылы б.з.д. V-IV гг. мерзiмделетiн 22 корган казылды. Нэтижесiнде бул катардагы жерлеу орындарыныц тайпа кесемдерi Шiлiктi, Аксуат алкабындагы зэулiм коргандарда жерленгендiгiне, сондай-ак бул коргандардыц скиф коргандарына уксастыгына назар аударады. Осы жагынан Геродоттыц скифтер шыгыстан батыска карай коныс аударган деген мэлiмдемесiне жацаша кезкараспен карау керектiгiн айтады. Кецiл аударарлык жайт бiр корганда да жылкыны коса жерлеу гурпы кездеспеген. Бул ескертюшт пазырык жэне кулажорга мэдсниеттерiнен жерлеу гурпы мен тутыну буйымдары жагынан накты айырмашылыгы бар, эрi кеп жагынан уксастыгы бар Шыгыс Казакстанныц ерте кешпелiлерiнiц этникалык тобына жаткызды. 1959 жылгы С.С.Черниковтыц басшылыгындагы археологиялык экспедицияныц алдына койган максаты 1949 жылы басталган Шiлiктi корымы жэне Шаган оба корымын нактылай зерттеу болып табылды. 1955 жылы ШYлбi ГЭС-i аумагындагы археологиялык барлаулар барысында Уба-Форпост, Пьяный Яр, Карашат, Пролетар коргандарыныц археологиялык карталары жасалды. Казакстан Fылым Академиясыныц тарих, археология жэне этнология институты ШYлбi археологиялык экспедициясыныц палеолит отряды ашкан (Ж. Таймагамбетов. 1982, 1983, 1987 жылдар) ШYлбi ГЭС-iнiц су басу аймагын зерттеу кезiнде жер бетiнен жYЗдеген тас куралдарыныц табылуы казба жумыстарын жYргiзуге негiз болды. Мэдени калдыктар жердiц босацдау жамылгы кабаттарында 35-40 см бшк астыцгы террасада, ШYлбi езенiнiц Ертiске куяр сагасындагы кыратта табылады. Казбаныц жалпы келемi 100 шаршы метрден асады. Куралдар жасауга шикiзат ретiнде кара, сур, жасылдау тYCтi кремний жынысты усак жумыр тастарды, халцедонды жэне тау хрусталш пайдаланган. ШYлбi турагы мен ондагы казба жумыстар керiнiсiн, табылган заттарды профессор Ж.К.Таймагамбетов Эл-Фараби атындагы Казак улттык университетiнiц тарих факультетi жанынан езi уйымдастырган дYние жYзi бойынша санаулы музейлердiц бiрi болып табылатын «Казакстанныц палеолит музешнде» жинастырган. 1960-70 жылдары Эскемен педагогикалык институты (Ф.Х.Арсланова) жэне Шыгыс Казакстан облыстык елкетану музейi (А.А.Чариков) кызметкерлерiнiц зерттеу жYмыстары нэтижесiнде Жогаргы Ертiс бойыныц археологиялык ескертюштершщ тiзiмi толыктырылды. Соцгы 15-20 жылда Эл-Фараби атындагы Казак улттык университетшщ тарихшы-археолог галымдары (Э.М.Оразбаев, Э.Т.Телеубаев, Ж.К.Таймагамбетов, F.К.Омаров, т.б.) Шыгыс Казакстанныц кене дэуiрiн зерттеумен айналысуда. Ол археологиялык экспедиция жYмысына Шэкэрiм атындагы Семей мемлекетпк университетiнiц
зерттеушiлерi мен студенп^ ат салысуда. Шыгыс Казахстан облысы, Катощарагай ауданындагы Берел ауылына таяу жерде орналас^ан ертедеп темiр дэуiрimц ескерткiштерiн т^ра^ты тYPде зерттеуге 1997 жылдан бастап Э.Х.Марг^лан атындагы археология институтыныц 3. Самашев бас^арган, ^^рамында елiмiздщ бiрсыпыра гылыми-зерттеу институттары, университеттерi жэне Шыгыс Казахстан облыстыщ тарихи-елкетану м¥ражайыныц, сондай-а^ Францияньщ Орталыщ Азиядагы археологиялыщ миссиясыныц мамандары мен Италияныц Легабуе атындагы гылыми-зерттеу орталыгын ^атыстыра отырып ^йымдастырылган халыщаралыщ экспедиция кiрiсiп, элемдiк мацызы бар археологиялыщ ескерткiштер тапты [8].
Fылым Академиясыныц Э.Х.Марг^лан атындагы археология институтыныц тагы бiр топ зерттеушiлерi (С.С^Цгатай, А.А.Ковалев, А.А.Тишкин, М.Б.Слободзян, т.б.) 1998 жылдан берi Шыгыс Каза^станныц КYршiм ауданында ^ола дэуiрiнiц Айнаб^ла^, Болгар табыты ^органдарын зерттеуде. Аттары ацызга айналган «алтын ^орыган грифтер» аримаспылар, аргийпейлер, исседондар жэне бас^а да аталмыш мэдениеттi жасаушылардыц Алтай ецiрi мен оган жа^ын аума^тардагы орындарын дэл аныщтауда осы ^нге шейiн бiрауыздыльщ жо^. Осылайша, Берелден табылган бiрегей олжалар бiз ^арастырып отырган дэуiрдегi Каза^ Алтайы т^ргындарыныц мэдениетi мен енерiнiц биiк децгейде болганын айга^тайды. Ата- бабаларымыздыц бай м^расын зерттеу - ете ^иын, эрi жауапты iс, десе де зерттеушшердщ тынымсыз ецбегiнiц тамаша зейнетшщ болары да сезсiз. Бiздер Yшiн кене кешпелiлердiц енерi казiрri кездеп тYркi халыщтарыныц, олардыц iшiнде ^азакгардыц бейнелеу енерi мен ^олданбалы ^оленершщ тYпкiлiктi Yлгiсi болганы ете мацызды. Б.д.д. 1 мыцжылдыщтыц соцы (б.д.д. 4-1 гг.) ец алгаш К¥лажорга ауылыныц жанынан табылган ескерткiштерде пркелген жерлеу рэсiмiнiц жаца формаларыныц емiрге келуiмен сипатталады. Осы кезецнiц бастап^ы кезiнде елгендердi тас жэшiктерге салып, аттыц немесе оныц бiр мYшелерiн ^оса кеметiн болган. Б^йымдардыц бiр ерекшелiгi - ^ыш жэне агаш ыдыстардыц аса кептiгi. К¥мыраларга ^ызыл бояу жYргiзiлген, терi ыдыстардыц тшстерш имитациялайтын мэнерлеп жабыстырылган ж^мыр бшкпен эшекейленген, табандыщ Yстiндегi тYрлерi ^ола ^азандарды еске тYсiретiн ^ыш ыдыстар кезге ерекше тYседi. Б^л мэдениеттщ теркiнi пазырыщ тектес ескерткiштерде аныщ бай^алады, ягни оны жасагандар жергшкп тайпалыщ топ болган, сонымен ^атар зерттеушiлер к¥лажоргалыщ мэдениетте г¥вдыщ сипаттардыц нышаны бар екенiн керсете келе, оныц б.д.д. 3-1 гг. солтYCтiк г^ндардыц ыщпалында болган халыщтар т^рган Жетiсуда табылган олжалармен ¥^састыгын атайды. К^лажоргалыщ мэдениеттiц соцгы кезеццегi (б.д.д. 2 г. - б.д. алгаш^ы гасырлары) дамуында жерлеу рэсiмi мен жерYCтi hэм кер iшiндегi ^¥ралымдарда Жетiсуда табылган YЙсiндiк ескерткiштерге ¥^састыщ бай^алады, б¥л кейбiр зерттеушiлерге ощуспк-шыгыс халыщтарыныц бiр белiгiнiц г¥ндардыц ^ысым керсетуiнен Шыгыс Казахстан ецiрiне ^арай ыгыс^аны туралы сез ^озгауга сеп болды. 2008 жылы Алтай елкесшщ Тюменьев ауданынан Ключи селосынан темiрден жасалган ¥зын семсер табылган. Алтынмен безендiрiлген б¥л семсердi галымдар б.э.д. У1-У гасырларга жатады деп болжаган [9;56].
Шыгыс Каза^станныц археологиялыщ (ерте темiр дэуiрi) ескерткiштерiнiц хронологиялыщ жэне этникалыщ атрибуциясын тYбегейлi шешу алдыцгы уа^ыттыц мiндетi. Халыщтардыц ¥лы кешшщ уа^ытындагы ескерткiштердi зерттеу осы тарихи кезецдеп элеуметтiк-саяси жагдайды багамдауга болатынымен езектi.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1 Омаров F. КYршiмнiц археологиялыщ ескерткiштерi (зерттелу тарихынан) // Каза^ тарихы. -2013. - № 3, - 56.
2 Казахстан тарихы. Кене заманнан бYгiнге дешн. - Алматы, «Атам¥ра» 1996. Т.1. - 615 б.
3 Радлов В.В. Сибирские древности. // Записки Русского археологического общества. - СПб., 1895. - Т. VII. - С. 186-189
4 Черников С.С. Загадка золотого кургана. М., 1965. - 350 с.
5 Омаров F.^ Э.М. Оразбаевтыц Шыгеыс Каза^станныц ерте темiр дэуiрiн зерттеуге к;оск;ан Yлесi // «Оразбаев о^улары - 2» атты халыщаралыщ Fылыми-тэжiрибелiк конференция материалдарыныц жинаFы. - Алматы: Каза^ университетi, 2010. - Б. 122-128.
6 Тишкин А.А., Горбунов В.В. Горный Алтай в хуннуское время: культурно-хронологический анализ археологических материалов // Российская археология. - 2006. - № 3. - С. 31-41.
7 Бейсенов А.З. К изучению особенностей курганов раннего железного века Центрального Казахстана // «Кадырбаевские чтения - 2010». Материалы II Международной научной конференции. - Актобе, 2010. С. 77-78.
8 Самашев З.С. Древние номады казахских степей // Материалы 2-ой международной конференции «Историческая роль Александра Гумбольдта и его экспедиций в развитии мировой, региональной и национальной науки». - Алматы, 2004. - С. 145-157.
9 Frolov Y.V. A Scythian Age Sword from the Forest-Steppe Altai. Archaeology, Ethnology & Anthropology of Eurasia. 44/3 (2016) 56-62.
ИССЛЕДОВАНИЕ ПЕРИОДА РАННЕГО ЖЕЛЕЗНОГО ВЕКА АЛТАЙСКОГО КРАЯ
Г.Е. Бакаева1 1 магистр истории, ст.преподаватель, 1 Казахский государственный женский педагогический университет, Казахстан, г.Алматы, e-mail: bakaeva.gauhar@mail.ru
В статье рассматриваются проблемы изучения раннего железного века в Алтайском крае. Указывается, что первые данные о племенах, населявших данныйрегион, были найдены в трудах древних авторов, а также некоторые данные, связанные с древней историей Восточного Казахстана и Алтайского края, можно найти в работах ученых и путешественников XVIII-XIX веков. В советский период по данной проблематике проводились специальные научные исследования. В современный период отечественные историки-археологи продолжают свои исследования с новых концептуальных позиций, на основе новых источников по проблемам раннего железного века в Восточном Казахстане и Алтайском крае.
Ключевые слова: Алтай, Восточный Казахстан, археологический памятник, историография, Берель, Шульбинск
RESEARCH OF THE PERIOD OF THE EARLY IRON AGE OF THE ALTAI TERRITORY
G.E. Bakaeva1 1master of history, senior Lecturer, Kazakh State Women's Teacher Training University, Kazakhstan, Almaty, e-mail: bakaeva.gauhar@mail.ru
The article deals with the problems of studying the early Iron Age in the Altai Territory. The author points out that the first data on the tribes inhabiting the region were found in the works of ancient authors, as well as some data related to the ancient history of East Kazakhstan and the Altai Territory can be found in the works of scientists and travelers of the 18th-19th centuries. During the Soviet period special scientific research was conducted on this subject. In the modern period, domestic historians and archaeologists continue their studies from new conceptual positions, on the basis of new sources on the problems of the early Iron Age in East Kazakhstan and the Altai Territory.
Key words: Altai, East Kazakhstan, archaeological monument, historiography, Berel, Shulbinsk
