CC BY
17ЭОЖ 902/904 https://doi.org/10.52967/akz2021-2.12.159.165
МРНТИ 03.41.91
АРХЕОЛОГ ГАНИ К;АЛИХАН¥ЛЫ ОМАРОВ 60 жаста
© 2021 ж. Бесетаев Бауыржан Берканулы1, Нуржанов Арнабай Эб1шулы2
1 корреспондент авторы, археология жэне этнология магистрi, Археология, этнология жэне музеология кафедрасынын ага окытушысы, эл-Фараби атындагы Каз¥У, Алматы к., Казакстан. E-mail: besetaev86@mail.ru 2тарих гылымдарынын кандидаты, бас гылыми кызметкер, Э.Х. Марг^лан атындагы Археология институты, Алматы, Казакстан. E-mail: arnabai@mail.ru
Аннотация. Макалада Fани Калихащлы Омаровтын вмiр жолы, ^стаз, галым болып калыптасу кезендерi туралы баяндалган. 1989 жылдан бастап Тарбагатай терiскейi, Шынгыстау мен Алтайдын кола, ерте темiр, тYркi дэуiрi ескертшштерш зерттеумен айналыскан. Археолог ^стаздык пен гылымдагы жолын эл-Фараби атындагы Казак ^лттьщ университетiмен байланыстырган. Fалымнын басшылык жасаган археологиялык экспедициялары нэтижесiнде Ощуслк-Батыс Алтай внiрiндегi б^рын белгiсiз болган кола, темiр, тYркi кезендерiнiн квптеген ескерткiштерi ашылып, сонгы жылдары тыннан табылган жэдiгерлер негiзiнде бiрер ойлар корытындыланып, т^жырымдалды. Fани Омаров отандык археология гылымынын дамуына, археолог мамандарды даярлауга CYбелi Yлес косып жYрген ^лагатты ^стаз, елiмiзге, алыс-жакын шетелдерге белгiлi кэсiби археолог.
Тушн сездер: археология, F.K. Омаров, экспедиция, университет, ^стаз, галым
АРХЕОЛОГУ ГАНИ КАЛИХАНОВИЧУ ОМАРОВУ 60 лет
Бесетаев Бауыржан Берканович1, Нуржанов Арнабай Абишевич2
1 автор-корреспондент, магистр археологии и этнологии, старший преподаватель кафедры Археологии, этнологии и музеологии, КазНУ им. аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан. E-mail: besetaev86@mail.ru 2кандидат исторических наук, главный научный сотрудник, Институт археологии им. А.Х. Маргулана, г. Алматы, Казахстан. E-mail: arnabai@mail.ru
Аннотация. В статье характеризуется жизненный путь Гани Калихановича Омарова, отмечены основные вехи его становления как учителя, ученого. Юбиляр с 1989 г. занимается изучением памятников эпохи бронзы, раннего железа, тюркского времени Тарбагатая, Чингистау и Алтая. Педагогический и научный путь Г.К. Омарова связан с Казахским национальным университетом им. аль-Фараби. В результате работ археологических экспедиций под руководством ученого были открыты многие ранее неизвестные памятники бронзового, железного, тюркского периодов в Юго-Западном Алтае, а также обобщены и сформулированы мысли на основе находок последних лет. Гани Омаров - наставник, известный не только в Казахстане, но и ближнем и дальнем зарубежье. Ученый внес весомый вклад в развитие отечественной археологической науки, в подготовку молодых специалистов-археологов.
Ключевые слова: археология, Г. К. Омаров, экспедиция, университет, учитель, ученый
60th ANNIVERSARY of ARCHAEOLOGIST GANI OMAROV Besetayev Bauyrzhan1, Nurzhanov Arnabay2
'corresponding author, Master of Archaeology and Ethnology, Senior Lecturer, Al-Farabi Kazakh National University,Almaty, Kazakhstan. E-mail: besetaev86@mail.ru 2Candidate of Historical Sciences, Chief Researcher, A.Kh. Margulan Archeology Institute, Almaty, Kazakhstan. E-mail: arnabai@mail.ru
Abstract. The article describes the life path of Omarov Gani, about the main stages of becoming a teacher and a scientist. Since 1989, he has been studying the monuments of the Bronze Age, Early Iron, and the Turkic period of Tarbagatai, Chingistau, and Altai. The archaeologist engaged his pedagogical and scientific path with the Al-Farabi Kazakh National University. As a result of archaeological expeditions led by the scientist, many previously unknown monuments of the Bronze, Iron, and Turkic periods were discovered in the Southwestern Altai, as well as thoughts were generalized and formulated based on the findings of recent years. Gani Omarov is a mentor, known not only in Kazakhstan, but also in the near and far abroad. The scientist made a significant contribution to the development of Russian archaeological science, to the training of archaeologists.
Keywords: archaeology, G. Omarov, expedition, university, teacher, scientist
Fани Калихащлы 1961 жылы 3 маусымда Шыгыс Казахстан облысы Мар^акел ауданы Горное (А^б^ла^) ауылында дYниеге келген. 1978 жылы орта мектепт Yздiк бтргеннен кешн ецбек жолын 8-жылдьщ мектепте ^а-за^ тш мен эдебиет пэшнщ м¥Fалiмi ^ызметшен бастады. 1979 ж. Алматы ^рылыс институтынына о^уFа тYсiп, аталмыш о^у орнын 1984 ж. «Кдоылыс инженерЬ> мамандыFы бойынша бтредь 1984 ж. кYзiнен КазМУ-дщ Тарих факультетше сырттай о^уFа ^абылданады. Осы жылы эскер ^а-тарына ша^ыртылып, 1986 ж. эскери борышын етеп келедь 1989 ж. а^пан айында Археология жэне этнография кафедрасына алFаш^ы мамандыFы бойынша аFа инженер болып ж^мыс^а орналасады. 1993 ж. дешн аFа инженер, кiшi Fылыми ^ызметкер болып ж^мыс iстедi.
1993-1995 жж. эл-Фараби атын-даFы Каза^ ¥лттык; университетшщ Археология жэне этнология кафед-расында ассистент ^ызметш
Сур. 1. FaHU Омаров. Фото F. Омаровтыц жеке мурагатынан
Fig. 1. Gani K. Omarov. Photo from the personal archive of G. Omarov
Бесетаев Б.Б., Нуржаное А.Э. Археолог Гани Калихащлы Омаров 60 жаста
ащарды. 1995 жылы аталган оку орныньщ аспирантура бвлiмiне тYседi. 1989 ж. бастап Тарбагатай терiскейi, Шыцгыстау мен Алтай-дыц кола, ерте темiр, тYркi дэуiрi ескерткiштерiн зерттеумен айналы-сып, Э.М. Оразбаев бастаган экспедицияларга катысып, взшщ археология гылымындагы жолын шыцдай тYCтi. 1997-2002 жылдары З. Самашев баскарган Казак-Француз бiрiккен археологиялык экспедициясыныц к^рамында Берел корымындагы сак дэуiршщ мэцгшк тоц баскан коргандарында, 1999 ж. Казак-Ресей бiрiккен археологиялык экспедициясыныц зерттеулерi бойын-ша Шыгыс Казахстан облысы, Маркаквл ауданы жерiнде кешендi зерттеулерге катысты [Самашев и др., 1997; Омаров, Бесетаев, 2009].
2002-2011 жж. Археология жэне этнология кафедрасыныц ага окытушысы кызметш аткарды.
2003 ж. Э.Т. Твлеубаев баскарган Шiлiктi алкабындагы археологиялык экспедиция, 2004 ж. З. Самашевтыц жетекшiлiгiмен зерттелген Батыс Казакстандагы кешецщ археологиялык зерттеулерге катынасып казба жэне барлау ж^мыстарына ат салысты [Омаров, 2008а, 2008б].
2008 жылдан 2011 жылга дейiн Yйгентас экспедициясына, Ойжайлау сак, тYркi дэуiрi ескертюштершде, ортагасырлык калаларында археологиялык зерттеу ж^мыстарын жэне археологиялык барлау жYргiздi [Омаров, Ж^матаев, 2008; Омаров, 2009; 2011].
Гани Калихан^лы узак жылдар бойы ^стаздык кызметте жYрiп, жыл сайын далалык экспедицияларга катысып, ^стаздыщ бiлiм беру катар гылыми iзденiстердi катар алып жYрдi.
Жас студенттердi археологиялык зерттеулердщ казба-сызбасымен гана емес, далалык вмiрдiц тыныс-•пршшпмен таныстырып, шэюрт-тершщ всiп жетшуше багыт-багдар берiп отырды.
2010 ж. Гани Канихан^лы «Алтай-Тарбагатай аралыгындагы ерте темiр дэуiрiнiц археологиялык ескерткiштерi(кезецделуi,мерзiмделуi жэне мэдени атрибуциясы)» ат-ты такырыпта кандидаттык дис-сертациясын сэттi коргайды [Омаров, 2010].
2012 ж. берi эл-Фараби атындагы Каз¥У Археология жэне этнология кафедрасыныц доцент^ 2016-2020 жж. аралыгында кафедра мецгерушiсi кызметш аткарды [Омаров, 2016; Omarov, 2016; Омаров, Сагындыкова, 2016].
2012 жылдан Казакстан Рес-публикасы Бiлiм жэне гылым ми-нистрлiгi Гылым комитетi мем-лекеттiк мекемесi жариялаган 2012-2014 жж. арналган гылыми жобалар аясында Гани Калихан^лы Омаровтыц басшылыгымен «Шыгыс Казакстан облысы КYршiм ауданы-ныц археологиялык ескерткiштерi», ал 2015 ж. «Ощуспк-Батыс Алтайдыц ежелгi жэне ортагасыр квшпелшерк пэнаралык зерттеу» жэне «ШКО Yржар ауданыныц археологиялык ескерткiштерi», ал 2018-2020 жж. аралыгында «Квне заманнан ортагасырларга дейiнгi Казак Алтайы т^ргындарыныц сакральдi кецiстiгi жэне жерлеу-г^рыптык рэсiмдерi» такырыбында гылыми-зерттеу
ж^мыстарын аткарды [Омаров, Бесетаев, 2020; Омаров и др., 2020; Толеубаев и др., 2020].
БYгiнгi тацда Гани Калихащлы Омаровтыц жетекшiлiгiмен Казахстан
Сур. 2. Жатацханадагы студенттермен кездесу сэттертен. Солдан оцга царай: F. Омаров, Э. Оразбаев, Э. Толеубаев, Д. Ескекбаев. Фото F. Омаровтыц жеке мурагатынан алынды
Fig. 2. Meeting with students in the hostel. From left to right: G. Omarov, A. Orazbayev, A. Toleubayev, D. Eskekbayev. Photo from the personal archive of G. Omarov
Республикасы Бшм жэне гылым министрлш FbrnbiM комитет мемлекетпк мекемес жариялаган 2021-2023 жж. арналган ШКО, «Аягез ауданынын археологиялык ескерткiштерi: пэнаралык зерт-теу» жэне КР Мэдениет жэне спорт миниспрлшнщ «Шелек-Талгар косезеш аралыгындагы ерте кешпелiлер ^органдарыныц конструктивтi ерекшелштерЬ> атты 2020-2022 жж. арналган гылыми жобалар аясында зерттеу ж^мыстары жYргiзiлуде.
Осы аталган бшм беру мен гылымдагы жетiстiктерi Yшiн 2014 ж. Казахстан Ре спубликасы Бiлiм жэне Fылым миниспрлшнщ «2014 жылдын жогары оку орнынын Yздiк окытушысы» атагыныц иегерi, 2016 жылы Каз¥У-не 80 жыл, 2019 жылы Республикасы Бшм жэне Fылым миниспрлшнщ
«Ы. Алтынсарин» тес белгiлерiмен марапатталган.
Fалымнын басшылык жасаган археологиялык экспедициялары нэ-тижесiнде Ощуснк-Батыс Алтай ещрвдеп б^рын белгiсiз болган ^ола, темiр, тYркi кезевдершщ кептеген ескерткiштерi ашылып, соцгы жылдары тыцнан табылган жэдтерлер негiзiнде ой бiрер ойлар корытындыланды. VIII-X гасырлармен мерзiмделетiн кимак дэуiрiне жататын жерлеу-г^рыпты^ ескерткiштерi зерттелш, гылыми т^ргыдан талданды. БYгiнгi танда б^л жэдiгерлер Н^р-С^лтан ^аласындагы ¥лттык музейiнде экспозициялануда.
Негiзгi гылыми-педагогикалы^, когамдыщ ж^мыстарымен катар, эл-Фараби атындагы Казак ¥лттык университетi студенттерiнiн 20 жыл-дан астам ортагасырлык Актебе каласындагы Fылыми-тэжiрибелiк
Бесетаев Б.Б., Нуржанов А.Э. Археолог Гани Калихащлы Омаров 60 жаста
ж^мыстарына, археологиялык экспедиция зерттеулерi кезшде жылма-жыл, С. Аманжолов атындагы Шыгыс Казакстан Мемлекетпк университетiнiц, Шэкэрiм атындагы Семей мемлекеттiк университетiнiц, М.О. Эуезов атындагы Семей университетiнiц, Абай атындагы Казак ^лттык педагогикалык университетшщ жэне I. ЖансYгiров атындагы Жетюу Мемлекеттiк университетiнiц тарих факультетi магистранттары мен студенттерiнiц археологиялык жэне этнографиялык тэжiрибесiне басшылык жасауда.
Е.К. Омаров жалпы саны 200-ден астам гылыми, Fылыми-квпшiлiк ма-калалар мен монографиялык зерт-теулердщ, оку, оку-эдiстемелiк к¥ралдардыц, оныц шшде жеке жэне авторлык ^жыммен бiрге 7 монография мен 8 эдютемелш оку к¥ралыныц авторы, 65 республика-лык жэне халыкаралык конференция материалдары жинаFында жария-ланFан. Оныц шшде бiрнеше макала шетелдiц рецензияланатын Scopus, Web of Science базасындаFы Fылыми журналдарда жарияланды. «Тарих» маманды^ы бойынша 30-дан астам типтiк баFдарламалар авторларыныц бiрi.
Е.К. Омаров Халыкаралык жэне республикалык Fылыми кон-ференцияларда Казакстан архео-логиясы жэне оныц iргелi мэселелерi жвнiнде Румынияныц Бухарест, ТYркияныц Анкара, Бiрiккен Араб Эмiрлiгiнiц Дубай, Кытай Халык Республикасыныц Хух-Хото, Азер-байжан Республикасыныц Баку, Ресейдщ Барнаул, Чемал жэне Омбы калаларында Fылыми баяндамалар жасады. Казак-француз-итальян, Казак-Ресей халыкаралык археологиялык экспедицияларыныц мYшесi. Алтай жэне Yржар архео-логиялык экспедицияларыныц бас-шысы. Кейiнгi жылдары халыкаралык жобалар аясында тYрiк, жапон жэне ресейлiк Fалымдармен бiрiгiп эртYрлi археологиялык зерттеулер жYргiздi.
Гани Омаров отандык археология Fылымыныц дамуына, археолог мамандарды даярлауFа CYбелi Yлес косып жYрген ¥лаFатты ^стаз, елiмiзге, алыс-жакын шетелдерге белгiлi кэшби археолог.
ЭДЕБИЕТ
1. Омаров F. Шшкп даласындаFы алтын корFан // Алаш. 2008а. № 5 (20). 58-68 бб.
2. Омаров F. С.С.Черниковтыц Шыныс Казакстан ерте тем1р дэу1рш зерттеуге коскан Yлесi // КазМУ хабаршысы. Тарих сер. 20086. № 4 (51). 138-141 бб.
3. Омаров F. Алтай-ТарбаFатай сак тайпалары ескертшштершщ кезецделу1 мен мерз1мделу1 хакында // ¥ГА хабарш. КоFамдык Fыл. сер. 2009. № 1. 34-38 бб.
4. Омаров F..Ц. Алтай-ТарбаFатай аралыFындаFы ерте тем1р дэу1ршщ археологиялык ескертшштер1 (кезецделу1, мерз1мделу1 жэне мэдени атрибуциясы): автореф. дис. ... канд. ист. наук.: 07.00.06. Алматы: Институт истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова, 2010. 30 б.
5. Омаров Г.К.. Алтай-ТарбаFатай аралыны ерте тем1р дэу1р1 археологиясынын кейб1р тYЙiндi мэселелер1 // Казак тарихы. 2011. № 2 (107). 14-17 бб.
6. Омаров F. Шыныс Казакстаннын майемер мэдениетi // <^лкен Алтай элемЬ> халыкаралык Fылыми журнал. 2016. 2 (4.1). 711-719 бб.
7. Омаров F., Бесетаев Б. Берел корымынын зерттелу тарихынан // Эл-Фараби атындаFы Каз¥У-дын 75 жылдыFына арналFан «Казакстандары этностардын дэстYрлi мэдениетше катысты музей жинактары: зерттеу мэселелерi мен сактау перспективалары» атты республ. Fыл.-практ. сем. м-ры (Алматы, 28-29 караша 2008 ж.). Алматы: «Казак университета». 2009. 84-89 бб.
8. Омаров Г.К., Бесетаев Б.Б. О результатах разведочных работ в Восточном Казахстане в 2019 г. // Маргулановские чтения-2020. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана, 2020. Т. 2. С. 446-458.
9. Омаров Г.К., Бесетаев Б.Б., Сагындыкова С.Т. Археологические изыскания Алтайской археологической экспедиции в 2019 году // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Сер.: Историч. науки. 2020. № 1 (96). - С. 144-154.
10. Омаров F., Жуматаев Р. Алтай мен Тарбагатай кешпелшер мэдениетт^ндеп кейбiр ортактастыктар мен ерекшелштер // КазМУ хабаршысы. Тарих сер. 2008. № 4 (51). 142-145 бб.
11. Омаров Г.К., Сагындыкова С.Т. Колесничные комплексы Северного и Центрального Казахстана // Абай ат. Казак ^лттык пед. ун-ri. Хабаршы «Тарих жэне саяси-элеум. тыл.» сер. 2016. № 3 (50). С. 248-253.
12. Самашев З., Ольховский В., Омаров Г. К изучению торевтики кочевников Евразии I тыс. до н.э. (Оленья бляшка из Семиречья) // Евразийское сообщество. 1997. № 3 (19). С.98-107.
13. Толеубаев А.Т., Омаров Г.К., Жуматаев Р.С., Шакенов С.Т., Бесетаев Б.Б., Ергабылов А.Е. Результаты археологических исследований 2019 г. на могильнике Елеке сазы 2 // Маргулановские чтения-2020. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана, 2020. Т. 2. С. 180-205.
14. Omarov G. New archaeological sites of Kurchum // Al-Farabi Kazakh National University KazNU Bulletin History series. 2016. № 2 (81). P. 261-265.
REFERENCES
1. Omarov, G. 2008a. In: Alash, 5 (20), 58-68 (in Kazakh).
2. Omarov, G. 2008b. In: Al-Farabi Kazakh National University KazNU Bulletin History series, 4 (51), 138-141 (in Kazakh).
3. Omarov, G. 2009. In: Bulletin of the National Academy of Sciences. Social Sciences Series, 1, 34-38 (in Kazakh).
4. Omarov, G. 2010. Altay-Tarbagatay aralygyndagy erte temir dauirinin arheologiyalyk eskertkishteri (kezendelui, merzimdelui zhane madeni atributciyasy) (Archaeological sites of the Early Iron Age of Altay-Tarbagatay (periodization, chronology and cultural attribution)): thesis of the Cand. Hist. sciences. Almaty: Ch. Valihanov History and Ethnology Institute (in Kazakh).
5. Omarov, G. 2011. In: Kazakh tarihy, 2 (107), 14-17 (in Kazakh).
6. Omarov, G. 2016. In: The world of the Great Altai, 2 (4.1), 711-719 (in Kazakh).
7. Omarov, G., Besetayev, B. 2009. In: Kazakstandagy etnostardyn dasturli madenietine katysty muzey zhinaktary (Museum collections on the traditional culture of ethnic groups of Kazakhstan). Almaty: "Kazakh University" Publ., 84-89 (in Kazakh).
8. Omarov, G., Besetayev, B. 2020. In: Margulan readings-2020. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 2, 446-458 (in Russian).
Eecemaee E.E., Hypmanoe A.d. Apxeonor FaHH ^araxaH^nti OMapoB 60 xacTa
9. Omarov, G., Besetayev, B., Sagyndykova, S. 2020. In: Al-Farabi Kazakh National University KazNU Bulletin History series, 1 (96), 144-154 (in Russian).
10. Omarov, G., Zhumatayev, R. 2008. In: Al-Farabi Kazakh National University KazNU Bulletin History series, 4 (51), 142-145 (in Kazakh).
11. Omarov, G., Sagyndykova, S. 2016. In: Bulletine Abay University, 3 (50), 248-253 (in Russian).
12. Samashev, Z., Olhovskiy, V., Omarov, G. 1997. In: Evraziyskoe soobshchestvo, 3 (19), 98-107 (in Russian).
13. Toleubayev, A., Omarov, G., Zhumatayev, R., Shakenov, S., Besetayev, B., Ergabylov, A. In: Margulan readings-2020. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 2, 180-205 (in Russian).
14. Omarov, G. 2016. In: Al-Farabi Kazakh National University KazNU Bulletin History series, 2 (81), 261-265 (in English).
Ma^&ra Typami a^napaT / Hн<^ормaцнa o CTaTte / Information about the article. Pega^Hsra lycri / nocTynma b pegadura / Entered the editorial office: 03.06.2021.
