Научная статья на тему 'ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИ МАЪМУРЧИЛИГИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИ МАЪМУРЧИЛИГИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
45
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
қўшилган қиймат солиғи / ҚҚС / солиқ / хизматлар / реализация / транспорт / тадбиркор.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тошматов Шухрат Амонович, Махматраемов Бахром Омонович

Мазкур илмий тезисда қўшилган қиймат солиғини ҳисоблашда хизматларни реализация қилиш жойини аниқлашнинг ҳуқуқий меъёрлари баён этилиб, амалий мисоллар орқали солиқ солишда аниқлаштирувчи айрим жиҳатлари атрофлича ёритилган. Изланишлар натижасида тегишли хулосалар шакллантирилиб, амалий тавсиялар ва илмий таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚЎШИЛГАН ҚИЙМАТ СОЛИҒИ МАЪМУРЧИЛИГИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ЦУШИЛГАН ЦИЙМАТ СОЛИГИ МАЪМУРЧИЛИГИНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ 1Тошматов Шухрат Амонович 2Махматраемов Бахром Омонович

1Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университетУкув ишлари буйича проректор иктисодиёт фанлари доктори, профессор 2Солик кумитаси хузуридаги Фискал

интитут тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.10133718

Аннотация. Мазкур илмий тезисда цушилган циймат солигини щсоблашда хизматларни реализация цилиш жойини аницлашнинг ууцуций меъёрлари баён этилиб, амалий мисоллар орцали солиц солишда аницлаштирувчи айрим жиуатлари атрофлича ёритилган. Изланишлар натижасида тегишли хулосалар шакллантирилиб, амалий тавсиялар ва илмий таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: цушилган циймат солиги, ККС, солиц, хизматлар, реализация, транспорт, тадбиркор.

Аннотация. В данном научном тезисе рассмотрены правовые нормы определения мест реализации услуг при исчислении налога на добавленную стоимость и посредством практических примеров описаны уточняющие некоторые аспекты в налогообложении. В результате проведенного исследования были сформированы соответствующие выводы и разработаны практические рекомендации и научные предложения.

Ключевые слова: налог на добавленную стоимость, НДС, налог, услуги, реализация, транспорт, предприниматель.

Abstract. This scientific thesis examines the legal norms for determining the places of sale of services when calculating value added tax and describes clarifying some aspects of taxation through practical examples. As a result of the conducted research, relevant conclusions were formed and practical recommendations and scientific proposals were developed.

Keywords: value added tax, VAT, tax, services, sales, transport, entrepreneur.

Глобал ракобатбардошлик индекси (Global Competitiveness Index) - бу узида дунё мамлакатларининг иктисодий ракобатбардошлик курсаткичи буйича рейтингни ифодаловчи глобал тадкикот х,исобланиб, Жах,он иктисодий форуми (World Economic Forum) томонидан 2004 йилдан буён тадкик этилиб келинади. Миллий ракобатбардошлик институтларнинг сифати, инфратузилма, макроиктисодий баркарорлик, согликни саклаш ва бошлангич таълим, олий таълим ва касбий тайёргарлик, товарлар ва хизматлар бозорининг самарадорлиги, мех,нат бозори самарадорлиги, молия бозорининг ривожланиши, технологик ривожланиш даражаси, ички бозорнинг хджми, компанияларнинг ракобатбардошлиги ва инновацион салох,ият каби 12 та назорат курсаткичлари оркали аникланади. Индексни х,исоблаш методологиясида соликка тортиш тизими макроиктисодий баркарорликни таъминлаш ва молия бозори ривожланишининг ажралмас ва таркибий кисми сифатида мух,им ахдмият касб этади.

Сунгги йилларда мамлакатимизда солик юкини камайтириш, тадбиркорлик субъектларига кулай солик мух,итини яратиш, солик маъмурчилигини ракамлаштириш оркали такомиллаштириш, адолатли солик тизимини ташкил этиш ва солик тушумлари баркарорлигини таъминлаш борасида амалга оширилган солик ислох,отлари узининг ижобий самарасини бериб келмокда. Янги тах,рирдаги Узбекистон Республикаси Солик кодексининг кабул килиниши, соликлар сони кискартирилганлиги, мех,натга хдк тулаш

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

фондига соли; юки кескин камайтирилганлиги, кушилган киймат солиги (ККС) барча учун татби; этилганлиги, шунингдек, соли; ставкаларининг пасайтириш ва янги электрон соли; хизматларини яратиш ишлари давом этаётганлиги шулар жумласидандир.

1-жадвал ЯИМ, бюджет даромадлари ва солик юки динамикаси

Курсаткичлар 2018 п. 2019 п. 2020 л. 2021 п. 2022 п.

таи (млрд. сум) ЯИЫга ннсбатан %да сумма (млрд.сум) ЯЖИга нисбатан %да сувои (млрд.сум) ЯГО1га ннсбатан %да сумма (млрд.сум) ЯНМга нпсбатан %да сумма (млрд.сум) ЯЖМга ннсбатан %дд

ЯИМ (млрд.сум) 4-06 648 529 391 602 551 734 588 888 342

Консолвдэцияпэшгэи бюджет даромадлари 1 солик юки 107 S3 5 26,32 137 057 25,89 156249 25,93 196 405 26,74 254 582,50 28,66

Даьлаг бюджет» даромадлари ' солик юки 79 099 19,45 112 165 21,19 132 938 22,06 164 681 22 42 199 500 22,46

2023 йил 1 январь холатига Консолидациялашган бюджет даромадларида Давлат бюджети даромадлари 74.7 фоизни, Давлат максадли жамгармалари даромадлари 13.3 фоизни, Тикланиш ва тараккиёт жамгармасига тушумлар 3.7 фоизни ва бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташкари жамгармаларига тушумлар 8.3 фоизни ташкил этади.

Уз навбатида Давлат бюджети даромадларида юкори улуш 46.1 фоиз билвосита соликларга, билвосита соликлар гурухида эса юкори улуш 75.5 фоиз ККСга тугри келади. Ушбу солик тури туловчилар сони 2022 йил 1 сентябрь холатига 164 218 тани этган булса, 2023 йил 1 сентябрь холатига 188 528 тани ёки 14.8 фоизга ортганлигини кузатиш мумкин. Маълумки, назарий ва амалий жихатдан ККС соликларни оптималлаштиришда самарали ва таъсирчан соликлардан бири хисобланади.

Маълумки кушилган киймат солиги товар, иш, хизматлар нархи устига куйилганлиги учун билвосита(эгри) соликлар каторига киради. Бундай уараганда унинг туловчилари махсулот ишлаб чикарувчи, иш, хизмат бажарувчи корхона ва ташкилот туюлади. Ана шу корхоналар соликни хукукий туловчилари буладилар. Солик идоралари соликни уз вактида ва тулик бюджетга утказишни улардан талаб килади. Аслида эса мазкур корхона, ташкилотлар кушилган киймат солигини махсулотлар(иш, хизматлар)ни сотганда унинг устига куйиб сотиб олувчи корхона, ташкилотларга беради. Демак, соликни хакикий туловчилари шу махсулот, иш ва хизматни истеъмол килувчи корхоналардир. Уларнинг охирги киймати чакана савдо оркали ахолига етиб борадиган товарларда, ККС хакикий туловчиси охирги истеъмолчи ахоли булади. Кулланиладиган хисоблаш методикасига кура сотиб олинган махсулотга туланган ККСнинг хисобга олиниши корхона томонидан туланадиган ККС аслида узи кушилган кийматга нисбатан туланишини англатади. Аммо молиявий хисоботларда кушилган киймат курсаткичи аникланмайди ва алохида курсатилмайди. Шунинг учун кушилган кийматга соликка тортиш назаридан факат сотиб олинган ва сотилган махсулот нархи уртасидаги фарк сифатида каралади.

Дархакикат, Узбекистон солик конунчилигида ККСни хисоблаш тартибининг узига хос хусусиятлари ва айрим эътибор берилиши лозим жихатлари мавжудки, бу борада амалиётда солик муносабатлари субъектлари уртасида турли ёндашувлар натижасида баъзи тушумовчиликларни юзага келтирмокда. Жумладан, Солик кодексининг 241-моддасида соликка тортиш максадида хизматларни реализация килиш жойининг мазмун-мохияти ва аниклаш тартиби белгиланган. Хусусан, мазкур модданинг 3-кисмида хизматларни реализация килиш жойи деб эътироф этиладиган холатлар кайд этилиб, ташиш ва (ёки)

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

транспортда ташиш буйича хизматлар ёхуд бевосита ташиш ва (ёки) транспортда ташиш билан боглик хизматлар:

а) Узбекистон Республикасининг юридик шахслари ёки якка тартибдаги тадбир-корлар томонидан, агар жунатиш пункти ва (ёки) белгиланган пункт Узбекистон Республикаси худудида жойлашган булса;

б) чет эллик шахслар томонидан, агар жунатиш пункти ва белгиланган пункт Узбекистон Республикаси худудида жойлашган булса хизматларни реализация килиш жойи деб эътироф этилиши назарда тутилган.

Масалан:

1-вазият. Узбекистонда транспорт хизматини курсатувчи корхона Тошкент шахридан мазут махсулотини Сингапур давлатига олиб боради. Жунатиш пункти Узбекистон худудида жойлашганлиги боис хизматларни реализация килиш жойи деб эътироф этилади ва тегишинча улар буйича ККС Узбекистон бюджетига туланади.

2-вазият. Узбекистонда транспорт хизматини курсатувчи корхона Сингапур давлатидан Тошкент шахрига мазут махсулотини олиб келади. Бунда белгиланган пункт Узбекистон худудида жойлашганлиги учун хизматларни реализация килиш жойи деб эътироф этилади ва тегишинча улар буйича ККС Узбекистон бюджетига туланади.

3-вазият. Узбекистонда транспорт хизматини курсатувчи чет эл корхонаси, яъни норезидент Россия давлатидан Навоий шахрига мазут махсулотини олиб келади. Бунда белгиланган пункт Узбекистон худудида жойлашган булишига карамасдан, ушбу хизматлар учун ККС хисобланмайди. Юкорида келтирилган вазиятлардаги холатларда келтирлгандек агар ушбу хизматларни резидент корхона амалга оширса ККС хисобланган булар эди.

4-вазият. Узбекистонда транспорт хизматини курсатувчи чет эл корхонаси, яъни норезидент Фаргона шахридан Россия давлатига мазут махсулотини олиб боради. Бунда жунатиш пункти Узбекистон худудида жойлашган булишига карамасдан, ушбу хизматлар учун ККС хисобланмайди. Юкорида келтирилган вазиятлардаги холатларда келтирлгандек агар ушбу хизматларни резидент корхона амалга оширса ККС хисобланган булар эди.

5-вазият. Сингапурда транспорт хизматини курсатувчи чет эл корхонаси Сирдарё вилоятига мазут махсулотини олиб келади. Бунда белгиланган пункт Узбекистон худудида жойлашганлиги, лекин жунатувчи пункт Сингапур давлати булганлиги сабабли Узбекистон хизматларни реализация килиш жойи деб эътироф этилмайди ва чет эл корхонаси курсатилган транспорт хизмати буйича ККС озод килинади.

6-вазият. Сингапурда транспорт хизматини курсатувчи чет эл корхонаси Тошкент вилоятидаги корхона учун мулжалланган мазут махсулотини Узбекистон чегарасига, яъни Козогистон худудига олиб келади. Бунда махсулот етказиладиган пункт Козогистонда жойлашганлиги боис хизматларни курсатиш жойи Узбекистон хисобланмайди ва чет эл корхонаси уз хизматлари кийматидан ККС туламайди.

Транспорт хизматларини реализация килиш жойини аниклашдаги мазкур меъёр ва нормаларни амалиётда куллашда куйидаги жихатларига ахамият бериш лозим:

- мамлакатимиз хужалик юритувчи тадбиркорлик субъектлари учун махсулотни бирдагина хам жунатиш пункти, хам етказиладиган пункт Узбекистон худудида жойлашган ёки алохида алохида холатларда, яъни жунатиш пункти ёки етказиладиган пункт Узбекистон худудида жойлашган такдирда;

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

- чет эллик шахслар учун эса хизматларни реализация килиш жойини аниклашда икки холат буйича хам талабга жавоб берсагина, яъни махсулот жунатиладиган ва етказиладиган пункт Узбекистон худудида жойлашган такдирда хизматларни реализация килиш жойи деб каралади ва ^^С хисоблаш учун асос булади. Акс холда махсулотни жунатиш жойи ёки етказиладиган пункт хорижда булса ^^С солинмасликка асос булади.

Демак, юкорида келтирилган вазиятли холатлардан куриниб турибдики, курсатилган хизматлар Узбекистонда ёки хорижда булишидан катъий назар жунатиш пункти ёки белгиланган пункт республика худуди булса резидентлар ^^С тулайди, ушбу холатда жунатиш пункти ёки белгиланган пунктдан биронта хорижда булса чет эл корхонаси ^^С туламайди. ^онунчиликдаги мазкур холат уз-узидан резидент ва норезидент юридик шахсларга нисбатан икки хил ёндашувни хамда адолатлилик принципи чекланишини келтириб чикаради.

Юкоридагига ухшаш ноаникликларнинг олдини олиш максадида ^ККС, фойда солиги ва маъмурчилиги мураккаб бошка соликлар буйича амалий мисоллар оркали тадбиркорлик субъектларига тушунтиришларни купайтириш ва янги тахрирдаги Солик кодексига шархни шакллантириш максадга мувофик булади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Солик кодекси. (Янги тахрир) 2019 йил.

2. Тошматов Ш., Комилов М. кушилган киймат солиги. -Т.: "Иктисодиёт ва хукук дунёси". 2004. - 160 б.

3. Ташмурадова Б. Особенности определения и исчисления базы налога на добавленную стоимость //Экономика и инновационные технологии. - 2021. - №. 3. - С. 345-353.

4. www.lex.uz - Узбекистон Рсепубликаси ^онунчилик маълумотлари миллий базаси.

5. www.weforum.org - Жахон иктисодий форуми расмий сайти.

6. www.imv.uz - Узбекистон Республикаси Иктисодиёт ва молия вазирлиги расмий сайти.

7. www.soliq.uz - Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Солик кумитасининг расмий сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.