Научная статья на тему 'КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ СОЛИҚҚА ТОРТИШ РЕЖИМИНИ БЕЛГИЛАШНИНГ НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ'

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ СОЛИҚҚА ТОРТИШ РЕЖИМИНИ БЕЛГИЛАШНИНГ НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
507
92
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
солиқлар / солиққа тортиш / солиқ сиёсати / солиқ режими / кичик бизнес / хусусий тадбиркорлик / қишлоқ хўжалиги. / taxes / taxation / tax policy / tax regime / small business / private entrepreneurship / agriculture.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Sh. Tuychiev

Мазкур мақолада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини давлат томонидан иқтисодий рағбатлантириш, жумладан улар фаолиятини солиқ механизми воситасида тартибга солиш масалаларида илмий ишлар олиб борган муаллифларнинг назарий фикрлари, қарашлари ва мулоҳазалари илмий шарҳланган ҳолда назарий хулосалар шакллантирилган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасида кичик бизнес субъектларини давлат томонидан иқтисодий қўллаб-қувватлаш мақсадида улар учун қулай солиқ муҳитини таъминлаш борасида узоқ йиллар давомида юритиб келинган солиқ сиёсатининг кутилган натижаларни бермаганлиги, охирги йилларда амалга оширилган солиқ ислоҳотлари натижасида ҳам бу муаммолар тўлиқ бартараф этилмаганлиги ва бугунги кунда кичик бизнес субъектларини солиққа тортиш режимини белгилаш билан боғлиқ муаммолар қисқача асослаб берилган ҳамда уларнинг назарий ечимлари кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL ASPECTS OF DETERMINATION OF THE TAX REGIME OF SMALL BUSINESS ENTITIES

This article summarizes the theoretical views and opinions of the authors who have conducted research on economic incentives for small business and private entrepreneurship by the state, including the regulation of their activities through the tax mechanism.It was also noted that the long-term tax policy of the Republic of Uzbekistan to provide a favorable tax environment for small businesses in order to provide economic support to the state has not yielded the expected results. Even as a result of tax reforms implemented in recent years, these problems have not been completely eliminated. Therefore, the article briefly presents the theoretical solutions to the problems associated with the establishment of the tax regime of small businesses today.

Текст научной работы на тему «КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ СОЛИҚҚА ТОРТИШ РЕЖИМИНИ БЕЛГИЛАШНИНГ НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ СОЛИВДА ТОРТИШ РЕЖИМИНИ БЕЛГИЛАШНИНГ НАЗАРИЙ ЖИ^АТЛАРИ Туйчиев Шерхон Шухрат ^ли

Тошкент давлат иктисодиёт университети мустакил изланувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7004715 Аннотация. Мазкур мацолада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини давлат томонидан ицтисодий рагбатлантириш, жумладан улар фаолиятини солиц механизми воситасида тартибга солиш масалаларида илмий ишлар олиб борган муаллифларнинг назарий фикрлари, царашлари ва мулоуазалари илмий шаруланган уолда назарий хулосалар шакллантирилган. Шунингдек, Узбекистон Республикасида кичик бизнес субъектларини давлат томонидан ицтисодий цуллаб-цувватлаш мацсадида улар учун цулай солиц мууитини таъминлаш борасида узоц йиллар давомида юритиб келинган солиц сиёсатининг кутилган натижаларни бермаганлиги, охирги йилларда амалга оширилган солиц ислоуотлари натижасида уам бу муаммолар тулиц бартараф этилмаганлиги ва бугунги кунда кичик бизнес субъектларини солицца тортиш режимини белгилаш билан боглиц муаммолар цисцача асослаб берилган уамда уларнинг назарий ечимлари курсатилган.

Калит сузлар: солицлар, солицца тортиш, солиц сиёсати, солиц режими, кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик, цишлоц хужалиги.

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОПРЕДЕЛЕНИЯ НАЛОГОВОГО РЕЖИМА СУБЪЕКТОВ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА Аннотация. В данной статье обобщены теоретические взгляды и мнения авторов, проводивших исследования по вопросам экономического стимулирования малого бизнеса и частного предпринимательства государством, в том числе регулирования их деятельности через налоговый механизм. Республики Узбекистан по обеспечению благоприятного налогового климата для малого бизнеса в целях оказания экономической поддержки государству не дало ожидаемых результатов. Даже в результате налоговых реформ, проведенных в последние годы, эти проблемы полностью не устранены. Поэтому в статье кратко представлены теоретические решения проблем, связанных с установлением налогового режима малого бизнеса на сегодняшний день.

Ключевые слова: налоги, налогообложение, налоговая политика, налоговый режим, малый бизнес, частное предпринимательство, сельское хозяйство.

THEORETICAL ASPECTS OF DETERMINATION OF THE TAX REGIME OF

SMALL BUSINESS ENTITIES Abstract. This article summarizes the theoretical views and opinions of the authors who have conducted research on economic incentives for small business and private entrepreneurship by the state, including the regulation of their activities through the tax mechanism.It was also noted that the long-term tax policy of the Republic of Uzbekistan to provide a favorable tax environment for small businesses in order to provide economic support to the state has not yielded the expected results. Even as a result of tax reforms implemented in recent years, these problems have not been completely eliminated. Therefore, the article briefly presents the theoretical solutions to the problems associated with the establishment of the tax regime of small businesses today.

Keywords: taxes, taxation, tax policy, tax regime, small business, private entrepreneurship, agriculture.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

КИРИШ

Х,ар кандай мамлакат иктисодиётидаги сингари Узбекистонда х,ам кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни х,ар томонлама куллаб-кувватлаш давлат сиёсатининг энг долзарб хдмда мух,им жабх,аларидан булиб келмокда.

Кичик бизнес оркали давлат ижтимоий муаммоларни, хусусан иш билан бандлик муаммосини устувор равишда х,ал килади. Чунки, йирик корхоналар одатда танлов асосида малакали ишчиларни кабул килади ва уларнинг ходимлари узок йиллар давомида ушбу корхонада банд булади. Хусусий ва оилавий тадбиркорлик, шу жумладан, кишлок (дехдон) хужалиги асосида шаклланадиган кичик бизнес субъектлари эса одатда уз оила аъзолари, кариндошлари, куни-кушнилари ва бошка шу каби якинларини ишга жалб килиш оркали уз тадбиркорлигини йулга куяди. Бунда ишга жалб килиш жараёни тез ва тартиб-таомили содда булади.

Давлат томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни иктисодий куллаб-кувватлашдан иккинчи максад - бозорни арзон ва турли-туман товарлар билан мунтазам тулдириб бориш муаммосини х,ал этишдир. Чунки, йирик бизнес асосан кам сонли йирик товарларга ихтисослашган булиб, бозорнинг фойда кам булган сегментларига унчалик кириб бормайди. Айнан кичик бизнес субъектлари йирик ва урта бизнес корхоналари кириб бормайдиган сох,аларда фаолиятларини йулга куйиш оркали бозор бушликларини тулдириб туради. Лекин, бу давлат кичик бизнеснинг йириклашувидан манфаатдор дегани эмас. Ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сохдларида узок йиллик фаолият аксарият кичик тадбиркорлик субъектларини бизнесда малака ва тажриба орттириши, ишчиларининг салох,ияти ошиб мутахассис кадрлар сифатида шаклланиб бориши, йирик корхоналар билан саноат кооперациясини йулга куйиши, экспорт куникмаларини пайдо килиши, ташки иктисодий хдмкорлик алокаларининг кенгайиши, инвестициялар жалб килиш имкониятларининг купайиб боришига замин яратади. Шу оркали кичик бизнес субъектлари вакт утиши билан урта ва йирик корхоналарга айланиб боради.

Юкоридагилардан куринадики, кичик бизнес мамлакат учун нафакат жорий имкониятлар, балки келажак иктисодий салох,иятни х,ам таъминлайди. Шу сабабдан давлат кичик ва хусусий тадбиркорлик ривожини х,ар кандай воситалар, шу жумладан солик механизми оркали рагбатлантириш йулидан боради. Рагбатлантирувчи солик механизми одатда кичик бизнес учун имтиёзли солик режимларини назарда тутади. Бирок, кулай солик мух,итига эга булиш йирик бизнес субъектларини х,ам албатта кизиктиради ва уларни имтиёзли солик режимларига тикилиб киришга мойиллигини оширади. Шу сабабдан солик конунчилиги кичик бизнес субъектлари макомини аниклаш мезонларини пишик-пухта, яъни тиркишларга йул куймаган х,олда таъминлаши даркор. Лекин, Узбекистон солик тизимининг узок йиллик тарихи ва амалдаги х,олатини урганишдан маълум булдики, мамлакатда ушбу масала шу пайтга кадар тулик уз ечимини топмаган. Бу эса солик солиш максадларида кичик бизнес субъектлари макомини аниклаш мезонларини такомиллаштиришнинг назарий жихдтлари ва халкаро тажрибасини тадкик этишни такозо этади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Назарий адабиётлар тахлили шуни курсатдики, давлат томонидан кичик бизнес субъектларини иктисодий рагбатлантириш купчилик муаллифлар томонидан таджик; килинган. Жумладан, айрим хорижлик иктисодчиларнинг тадкикотларига кура, иктисодиётда кичик бизнеснинг салмоги хамда бу соханинг ривожланганлик полати давлатлар буйича турлича булиб, кичик бизнеснинг кулай кредит олиш имкониятлари, мамлакатда шаклланган хукукий ва бизнес мухит полати хамда молиявий секторнинг яхши йулга куйилганлиги каби куплаб омилларга боглик [1].

Яна бошка бир тадкикотчилар жамоаси тадбиркорлик мухити ва кичик бизнес сохаси фаоллиги уртасидаги богликликни 80 га давлат мисолида тахлил килиб, иктисодиётнинг тартибга солинганлик ва ривожланганлик даражаси кутарилиб боргани сайин кичик бизнеснинг миллий махсулот ишлаб чикаришдаги иштироки хам кенгайиб боришини, бу эса ривожланган мамлакатларда яширин иктисодиёт салмогининг нисбатан кичиклиги билан изохланишини асослашган [2].

Нигериялик иктисодчилар мамлакатнинг хар хил жойларида фаолият юритувчи 200 та кичик бизнес вакилларидан суровлар утказиб, кичик тадбиркорликнинг ривожланишига тускинлик килувчи энг асосий муаммолар сифатида куйидагиларни келтиришади:

кичик бизнесга хукумат томонидан молиявий кумакнинг йуклиги;

бошкарувнинг нотугри йулга куйилганлиги ва коррупция;

тадбиркорликка тайёрлаш амалиётининг йуклиги, тадбиркорларда тажрибанинг етишмаслиги;

мамлакатда умумий инфратузилманинг ёмонлиги;

истеъмол талабининг пастлиги ва фойда олиш имкониятларининг камлиги.

Юкоридагилардан келиб чикиб, тадкикотчилар кичик бизнесга давлат таъминот бозори ва имкониятлар хакида зарур ахборотлар, хом ашё ва замонавий технологияларни харид килиш учун молиявий ёрдам, жахон бозорларига чикиш имкониятларини таъминлаши зарур деган хулосга келишади [3].

МДХ, мамлакатлари иктисодчилари кичик бизнесни купрок давлат томонидан солик механизми воситасида рагбатлантириш масалаларига тухталишади.

Хусусан, Е.Галимарданова ва бошкаларнинг фикрига кура, соликка тортиш механизми кичик тадбиркорлик ривожланишига таъсир килувчи асосий омиллардандир. Шу сабабдан хам хукуматлар иктисодиётнинг бу субъектларини куллаб -кувватлаш учун уларга кулай солик режимларини таъминлаш йулидан боради [4].

Украиналик иктисодчи К.Тарасов уз мамлактидаги кичик бизнес субъектлари фаолиятини тахлил килиб, бундай корхоналар бизнесини бошлаши учун дастлабки капитал туплаши зарурлиги ва шу муносабат билан уларни фаолиятининг бошлангич маълум бир муддатида соликдан озод килиш кераклигини таъкидлайди [5].

Кичик бизнесни давлат томонидан иктисодий рагбатлантиришнинг турли механизмлари Узбекистонлик олимлар томонидан хам кенг урганилган. Уларнинг аксарияти асосан кичик бизнесни соликка тортишни янада соддалаштириш, ягона солик туловини янада такомиллаштириш ва шу каби таклифларни бериб келишган.

Хусусан, Д.Даминов таъкидлашича, ягона солик туловини жорий этилишида кузда тутилган кичик тадбиркорлик субъектларини рагбатлантириш максадидан келиб чикиб, факат кичик тадбиркорлик субъектлари учунгина бу соликни амал килиниши максадга

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

мувофикдир. Шу сабабли, муаллиф савдо фаолияти (улгуржи ва чакана) учун ягона солик тулови татбик килинмаслиги лозим, деган хулосага келади. Бу билан кичик тадбиркорлик субъектларини соликлар воситасида рагбатлантирилиши ва фаолият тури буйича соликка тортишдаги адолатлилик тамойилини мустах,камлашга эришилади [6].

Б.Санакулова уз илмий ишида ягона соли; ставкаларини белгилашда тармок корхоналарида яратиладиган кушилган кийматнинг улушидан келиб чикиб, табака-лаштирилган ставкаларни жорий килиш таклифини илгари сурган. Унинг фикрига кура айрим сохд корхоналарининг ривожланиши иктисодиётда мух,им ахдмият касб этишига карамасдан, уларга нисбатан белгиланган солик ставкаси паст булса-да, солик солинадиган базани аниклашда улар фаолият натижаларининг инобатга олинмаслиги мазкур фаолият турини етарли даражада рагбатлантирмайди. Аксинча, иктисодиётда устувор ахдмиятга эга булмаган сохдларга ягона солик ставкасининг юкори белгиланишига карамасдан, соликка тортиш объекти сифатида ялпи даромаднинг олиниши мазкур фаолият билан шугулланувчи корхоналарда ягона соликнинг сотишдан тушган соф тушумдаги улуши нисбатан кам микдорни ташкил этади. Бу эса, турли хил фаолият билан шугулланувчи кичик корхоналарда носоглом ракобат мух,итини юзага келтиради [7].

А.Ботировнинг фикрича, йирик бизнесдан фаркли равишда кичик тадбиркорликка фискал объект сифатида карамаслик лозим. Кичик тадбиркорлик миллий иктисодиётнинг шундай сохдсики, уни соликка тортишнинг стратегияси даромадларнинг фискал назоратига эмас, балки уларнинг легаллашувига йуналтирилиши лозим. Тадкикотчи уз ишида кичик тадбиркорлик субъектларини соликка тортишни такомиллаштириш юзасидан катор таклифларни беради, жумладан бундай субъектлар учун белгиланган амалдаги соликка тортиш тартибини максадли равишда оптималлаштириш буйича фаолият тури ва солик туловчининг жойлашган жойига караб солик ставкаларини табакалаштирувчи тартибни жорий килиш лозимлигини таъкидлайди. Бундан ташкари, кичик тадбиркорлик субъектлари инвестицион фаоллигини ошириш максадида ишлаб чикаришни модернизациялаш учун йуналтирилган инвестиция харажатларини бир неча йил давомида ягона солик тулови базасидан тулик чегирилиши максадга мувофик. Бу, бир томондан, мамлакатда товарлар ишлаб чикариш хджми ошишига хизмат килади, иккинчи томондан, кичик тадбиркорлик субъектларининг ишлаб чикариш жараёнларини модернизациялаш, техник ва технологик жихдтдан янгилашда ижобий самара беради [8].

Кичик бизнесни соликка тортишни такомиллаштириш масалалари Узбекистонлик бошка тадкикотчилар томонидан ^ам урганилган. Жумладан, Ж.Урмонов кичик бизнесни ривожлантиришда соликларнинг рагбатлантириш функциясидан самарали фойдаланиш истикболларини тадкик килган булса [9], Р.Хусаинов ва бошкалар кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохдсининг ривожланишида солик имтиёзларининг ахдмиятини урганишган [10].

Узбекистонлик бошка тадкикотчилардан фаркли равишда, И.Ниязметов уз илмий ишларида кичик бизнесни иктисодий рагбатлантиришда улар учун ягона соликни назарда тутувчи ало^ида (махсус) режимларни куллашга карши чикади. Муаллифнинг фикрига кура солик юкини адолатли таксимлаш, барча мулк ва табиий ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш максадида ягона соликка тортиш механизмларига асосланган махсус солик режимларидан воз кечиб, кичик бизнес субъектларини х,ам умумбелгиланган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

солик режимига утказиш оркали Узбекистонда соликка тортиш тизимини унификациялаш лозим. Унинг фикрича, ягона солик механизмига асосланган режимлар урнига кичик тадбиркорлик субъектларини умумбелгиланган режимда фойда солигининг пастрок ставкасини ва солик хисоботининг соддалаштирилган тартибини жорий килиш максадга мувофик [11].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Назарий адабиётлар тахлили шуни курсатадики, соликка тортиш бетарафлик асосида амалга оширилиши ва солик юки адолатли таксимланиши лозим. Солик муносабатларидаги бетарафлик ва адолатни таъминлаш эса солик туловчиларга бир хил ёндашувда солик солишни назарда тутади. Аммо, юкорида таъкидлаб утганимиздек, давлат кичик бизнес субъектларини иктисодий куллаб-кувватлашда солик механизмида фойдаланади.

Кичик бизнесни йирик корхоналарга нисбатан пастрок соликка тортишни факат куйидаги холатлар билан асослаш мумкин:

1. Давлат томонидан яратиладиган ижтимоий хизматларни йирик бизнес кичик тадбиркорликка нисбатан купрок истеъмол килади. Демак, катта корхоналар оладиган уз фойдасидан бюджетга купрок солик тулаши лозим. Шу сабабли кичик бизнесга фойда солигининг нисбатан пастрок ставкасини куллаш адолатли хисобланади.

2. Одатда йирик корхоналар катта хажмдаги мол-мулк ва ер майдонларига эгалик килади. Бунда, давлат мулкий соликларга нисбатан нейтрал булса, йирик бизнес кичик тадбиркорликка нисбатан ер ва мулк соликларини уз-узидан купрок тулайди.

3. Катта корхоналар тармок ёки сохавий монопол характерга эга булганлиги уларда акциз соликлари, ресурс туловлари ва бошка махсус йигимларни тулаш мажбуриятларини юзага келтиради. Кичик бизнес эса одатда бундай соликларга тукнаш келмайди.

Узбекистон карийб 20 йил давомида кичик бизнес субъектларига соддалаштирилган солик режимларини куллаш оркали уларга кулай солик мухитини яратиш йулидан юриб курди. Бирок, ягона соликка тортиш механизмига асосланган бундай режимлар тадбиркорлик субъектлари уртасида солик юкининг хаддан зиёд нотекис таксимланишига олиб келди. Айникса, умумбелгиланган тартибда солик туловчи йирик корхоналар билан соддалаштирилган режимда солик туловчи субъектлар солик юки даражасида жуда катта номувофиклик юзага келиб колди. Бу эса, уз-узидан, мамлакатда йирик бизнеснинг сунъий равишда майдалашувига сабаб булди. Чунки, тадбиркорлик субъекти ягона солик тулаш режимига утиши учун у микрофирма ёки кичик корхона макомига эга булиши керак эди. Бу макомни аниклашнинг ягона мезони эса "ишловчилар сони" булган. 2019 йилга кадар ишловчилар сонининг ягона мезон булиши, амалда йирик товар айланмасига эга булган, шунингдек, катта ер майдонлари ва капиталга эгалик килаётган тадбиркорлик субъектларининг кам солик тулаш илинжида "чегараланган ишловчилар сони" колипига кириш учун бир нечта "кичик корхона"лар тарзида фаолият юритишларига сабаб булиб келди.

Умумбелгиланган ва соддалаштирилган солик режимларида солик туловчилар солик юкидаги номутаносибликни бартараф этиш, "кичик бизнес субъекти" макомининг суиистеъмол килинишини олдини олиш максадида тадбиркорлик субъектининг соддалаштирилган солик режимида колиши ёки умумбелгиланган солик режимига мажбуран утишини хал килувчи мезон сифатида йиллик оборот (ялпи тушум) белгиланди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Унга кура ягона солик урнига йиллик тушуми 1 млрд сумгача булган тадбиркорлик субъектларига айланмадан солик жорий этилди.

Бирок, амалиёт тахлили ва кузатувлар шуни курсатдики, айланмадан солик тулаш режимига утиш мезони узини тулик окламади. Бунинг сабаби шундаки, тадбиркорлик субъектларининг йиллик тушуми микдори 1 млрд сумдан ошиши уларга кушилган киймат солиги (ККС) мажбуриятини юзага келтиради. Товарлари тулик ёки кисман хисобга олинмаган бозорлари бор, шунингдек норасмий бандлик даражаси юкори булган Узбекистон шароитида кичик ва урта бизнес субъектлари учун хом ашёни ККСсиз арзонрок нархларда сотиб олиш имкониятлари мавжуд. Бу эса уз-узидан бундай тадбиркорлик субъектларининг реализацияни хам ККСдан яшириш ёки хеч булмаганда айланмадан соликда колишига сабаб булади.

Шу сабабдан аксарият тадбиркорлик субъектлари ККС муаммосидан кутулиш учун уз тушумини 1 млрд сумдан ошириб юбормаслик чораларини куришди. Бунга улар уч хил йул билан эришишлари мумкин: (1) тушумини яшириш; (2) обороти 1 млрд сумга етган фирмани ёпиб, бошкасини очиш; (3) параллел фирмалар таъсис этиб, уларнинг оборотини назорат килиш.

МУ^ОКАМА

Мазкур муаммони ККСнинг соддалаштирилган режими оркали хал килишга уриниш хам узини окламади. 2019 йилдан жорий килинган бу режимга кура обороти 3 млрд сумдан ошмайдиган хужалик субъектлари ККСни хисоблаб чикишнинг соддалаштирилган тартибини танлашлари мумкин эди. Бирок, ККСнинг соддалаштирилган режимини кулловчи тадбиркорлик субъектлари олинган товарлар (хизматлар) буйича (кирим килинган) ККС суммаларини хисобга олиш хукукига эга булмасликлари натижасида бундай корхоналар иштирок этган ишлаб чикариш (реализация) циклида ККС занжирига путур етди ва ККС ислохотидан кузланган максадга эришилмади. Шу сабабдан хам ушбу тартиб 2020 йилдан бекор килинди.

Юкоридаги муаммолар Узбекистон солик сиёсати олдида кичик бизнес субъектлари макомини тугри белгилаш ва улар учун солик режимини аниклаштириш вазифасини куймокда.

Кичик бизнесни соликка тортиш борасидаги хорижий мамлакатлар тажрибаси тахлили шуни курсатдики, барча корхоналарга, улар катта ёки кичик булишидан катъи назар, асоси бир хил булган стандарт солик режимини куллаган холда кичик корхоналар учун солик енгиллигини фойда солигининг пастрок ставкалари оркали такдим этилади. Бунда "асоси бир хил" солик режими деганда, корхоналарнинг тулайдиган умумий соликлари бир хил, яъни ККС, фойда солиги, ижтимоий солик ва кучмас мулк солигидан иборат булади. Корхоналарнинг даромад топиш имкониятларидан келиб чикиб, уларнинг даромадларидаги фаркларни фаолият тури, реализация киладиган махсулот (иш, хизмат) турларига караб махсус соликлар, яъни турли хил акцизлар ва лицензион туловларни жорий килиш оркали тартибга солиш мумкин. ХУЛОСА

1. Илмий-назарий адабиётлар тахлили шуни курсатдики, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиши асосан мамлакатда йулга куйилган солик тизимига боглик. Бу эса солик сиёсатини ишлаб чикишда кичик ва хусусий тадбиркорлик учун кулай солик мухитини таъминлаш лозимлигини курсатади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

2. Соликка тортиш бетарафлик асосида амалга оширилиши ва солик юки адолатли таксимланиши лозим. Солик муносабатларидаги бетарафлик ва адолатни таъминлаш эса солик туловчиларга бир хил ёндашувда солик солишни назарда тутади. Шу сабабли, давлат кичик бизнес субъектларини иктисодий куллаб-кувватлашда соликка тортишнинг умумий колипидан жуда узоклашиб кетиши максадга мувофик эмас.

3. Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни иктисодий рагбатлантириш учун шу пайтга кадар фойдаланиб келинган солик режимлари ижобий натижалар бермади. Ягона соликка асосланган соддалаштирилган солик режимлари, кейинчалик эса айланмадан солик режими солик конунчилигида бушликлар пайдо булиши ва корхоналар учун соликдан кочиш имкониятлари юзага келишига сабаб булиб келмокда.

4. Давлат томонидан яратиладиган ижтимоий хизматларни йирик бизнес кичик тадбиркорликка нисбатан купрок истеъмол килади. Демак, йирик бизнес уз фойдасидан бюджетга купрок солик тулаши лозим. Шу нуктаи назардан кичик бизнесга фойда солигининг нисбатан пастрок ставкасини куллаш адолатли хисобланади.

REFERENCES

1. Ardic, O. and et. al (2011), Small and Medium Enterprises: A Cross-Country Analysis with a New Data Set. The World Bank Financial and Private Sector Development Consultative Group to Assist the Poor, January 2011. Policy Research Working Paper 5538

2. Ayyagari, M. and et. al, Small and Medium Enterprises Across the Globe. Article in Small Business Economics • February 2007, DOI: 10.1007/s11187-006-9002-5 • Source: RePEc

3. Muritala, A. and et. al (2012), Impact of Small and Medium Enterprises on Economic Growth and Development. American Journal of Business and Management Vol. 1, No. 1, 2012, 18-22

4. Galimardanova, Y.M., Khafizova, A.R., & Salmina, S.V. (2015). Patent system of taxation for small enterprises: Analysis of applications and prospects. Social Sciences, 10(6), 1080-1083.

5. Tarasov, K.V. (2016). State stimulation policy for capital accumulation by small business sector of Ukrainian economy. Actual Problems of Economics, 185(11), 139-149.

6. Даминов Д. Узбекистон солик тизимида тугри соликлар ва уларни хисоблаш механизмини такомиллаштириш: и.ф.н. илмий даражасини олиш учун такдим этилган дисс. автореф. - Тошкент, 2010.

7. Санакулова Б. Кичик корхоналарни соликка тортиш механизмини такомиллаштириш ва солик юкини камайтириш йуллари: и.ф.н. илмий даражасини олиш учун такдим этилган дисс. автореф. - Тошкент, 2011.

8. Ботиров А. Кичик тадбиркорлик субъектларини соликка тортиш амалиётини такомиллаштириш йуллари: и.ф.н. илмий даражасини олиш учун такдим этилган дисс. автореф. - Тошкент, 2012.

9. Урмонов, Ж.Ж. (2010) Кичик бизнесни ривожлантиришда соликларнинг рагбатлантириш функциясидан самарали фойдаланиш истикболлари: и.ф.н. илмий даражасини олиш учун ёзилган дис. автореф. - Тошкент, 2010.

10. Хусаинов Р. ва б. Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасининг ривожланишида солик имтиёзларининг ахамияти // Экономика и финансы, 2016. - № 5.

11. Ниязметов, И.М. Солик юкини оптималлаштириш: назария, услубият ва амалиёт. Монография. - Тошкент: Молия, 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.