Научная статья на тему 'ПРИМЕНЕНИЕ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ В МАЛОМ БИЗНЕСЕ: ЗАРУБЕЖНАЯ ПРАКТИКА'

ПРИМЕНЕНИЕ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ В МАЛОМ БИЗНЕСЕ: ЗАРУБЕЖНАЯ ПРАКТИКА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
106
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
налог на прибыль / налоговые каникулы / социальный налог / малый бизнес / основные средства / налоговые льготы / налоговые ставки / регрессивный налоговый элемент. / income tax / tax holidays / social tax / small business / fixed assets / tax benefits / tax rates / regressive tax element.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ражабов Адхам

В статье описаны особенности освобождения малого бизнеса от определенных видов налогов, мнения и зарубежный опыт по налоговым льготам, применяемым к малому бизнесу в развивающихся и развитых странах. Также анализируется, что важная роль малого бизнеса в рыночной экономике отражается в том, что он является основным хозяйственным субъектом государства по занятости населения. Определены основные подходы к применению специальных налоговых режимов в налоговой политике зарубежных стран. Отражены показатели по количеству субъектов малого предпринимательства в нашей стране, у которых производство остановилось во время пандемии коронавируса, и меры, предусмотренные законодательством, чтобы восстановить их деятельность. Также представлены предложения и выводы о том, какие налоговые льготы подходят для малого бизнеса

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Application of tax incentives in small business-foreign practice

The article describes the features of the exemption of small businesses from certain types of taxes, opinions and foreign experience on tax incentives applied to small businesses in developing and developed countries. It is also analyzed that the important role of small business in the market economy is reflected in the fact that it is the main economic entity of the state in terms of employment. The main approaches to the application of special tax regimes in the tax policy of foreign countries have been determined. The number of small entrepreneurs whose production stopped in our country during the coronavirus pandemic and the measures provided for by the legislation of our country to put them on their feet are reflected in the article. It also provides suggestions and conclusions about which tax breaks are suitable for small businesses.

Текст научной работы на тему «ПРИМЕНЕНИЕ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ В МАЛОМ БИЗНЕСЕ: ЗАРУБЕЖНАЯ ПРАКТИКА»

UDC: 346.26 (042)

Ражабов Адхам

Тошкент давлат юридик университети "Бизнес хукуки" кафедраси укитувчиси

КИЧИК ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИДА СОЛЩ ИМТИЁЗЛАРИНИ ЦУЛЛАШ: ХОРИЖИй АМАЛИЁТ

Аннотация. Ушбу мацолада кичик тадбиркорлик субъектларини айрим солиц турларидан озод ци-лишнинг узига хос хусусиятлари, ривожланаётган ва ривожланган давлатларда кичик тадбиркорлик субъектларига нисбатан цулланиб келинаётган солиц имтиёзлари тугрисида фикрлар ва хорижий таж-рибалар баён этилган. Шунингдек, кичик бизнеснинг бозор ицтисодиётидаги му^им роли, унинг ауоли-ни иш билан таъминлашда давлатларнинг асосий тадбиркорлик субъекти сифатида намоён булиши тащил цилинган. Чет давлатларнинг солиц сиёсатида махсус солиц режимларини цуллашнинг асосий ёндашувлари аницланган. Коронавирус пандемияси даврида мамлакатимиздаги ишлаб чицариши тух-таб цолган кичик тадбиркорларнинг сони ва уларни оёцца тургизишда мамлакатимиз цонунларида на-зарда тутилган чора-тадбирлар акс эттирилган. Шунингдек, кичик тадбиркорлик субъектлари учун цайси солиц имтиёзларини цуллаш мацсадга мувофицлиги тугрисида таклиф ва хулосалар берилган.

Калит сузлар: даромад солиги, солиц таътиллари, ижтимоий солиц, кичик тадбиркорлик субъекти, асосий воситалар, солиц преференциялари, солиц ставкалари, регрессив солиц элементи.

Ражабов Адхам

преподаватель кафедры «Бизнес-право» Ташкентского государственного юридического университета

ПРИМЕНЕНИЕ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ В МАЛОМ БИЗНЕСЕ: ЗАРУБЕЖНАЯ ПРАКТИКА

Аннотация. В статье описаны особенности освобождения малого бизнеса от определенных видов налогов, мнения и зарубежный опыт по налоговым льготам, применяемым к малому бизнесу в развивающихся и развитых странах. Также анализируется, что важная роль малого бизнеса в рыночной экономике отражается в том, что он является основным хозяйственным субъектом государства по занятости населения. Определены основные подходы к применению специальных налоговых режимов в налоговой политике зарубежных стран. Отражены показатели по количеству субъектов малого предпринимательства в нашей стране, у которых производство остановилось во время пандемии корона-вируса, и меры, предусмотренные законодательством, чтобы восстановить их деятельность. Также представлены предложения и выводы о том, какие налоговые льготы подходят для малого бизнеса.

Ключевые слова: налог на прибыль, налоговые каникулы, социальный налог, малый бизнес, основные средства, налоговые льготы, налоговые ставки, регрессивный налоговый элемент.

Rajabov Adkham

Lecturer of the Department of Business Law, Tashkent State University of Law

APPLICATION OF TAX INCENTIVES IN SMALL BUSINESS - FOREIGN PRACTICE

Abstract. The article describes the features of the exemption of small businesses from certain types of taxes, opinions and foreign experience on tax incentives applied to small businesses in developing and developed

countries. It is also analyzed that the important role of small business in the market economy is reflected in the fact that it is the main economic entity of the state in terms of employment. The main approaches to the application of special tax regimes in the tax policy offoreign countries have been determined. The number of small entrepreneurs whose production stopped in our country during the Coronavirus pandemic and the measures provided for by the legislation of our country to put them on their feet are reflected in the article. It also provides suggestions and conclusions about which tax breaks are suitable for small businesses.

Keywords: income tax, tax holidays, social tax, small business, fixed assets, tax benefits, tax rates, regressive tax element.

Коронавирус шароитида дунё мамлакатла-рининг ижтимоий хдётида ишсизлик, иктисодий хдётида эса банкротликнинг сезиларли даражада ошиши, тадбиркорлик субъектлари сонининг ка-майишини кузатиш мумкин. Узбекистан Респуб-ликаси Президентининг 2020 йил 3 апрелдаги ПФ-5978-сон фармони билан карантин тадбирла-ри даврида уз фаолиятини тухтатишга мажбур бул-ган якка тартибдаги тадбиркорлар учун жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиги катъий белгиланган суммасини ва ижтимоий соликни х,и-соблаш тухтатилган. Карантин тугагандан кейин ушбу тадбиркорлик субъектлари уз фаолиятини йулга куйишда молиявий кийинчиликка дуч ке-лиши аник. Хрзирги кунда Узбекистонда умумий овкатланиш тармогида 13 минг, савдода 45 минг, хизмат курсатишда 19 минг, транспортда 7 минг корхона фаолиятини тухтатган ёки тушумлари кес-кин камайган. Мазкур тадбиркорлик сохдларини пандемия даври тугаганидан кейин алох,ида кул-лаб-кувватлаш талаб этилади.

Узбекистонда коронавирус таркалганлиги буйича мех,нат, ижтимоий х,имоя, солик сох,ала-рида амалга оширилган ислохртлар вактинчалик а^амиятга эга булиб, булар тадбиркорлик субъектлари фаолиятини тухтатмасликлари учун киска муддатли чоралардир .

Шундай чоралар курилиши керакки, бу ах,оли-нинг бандлиги ошишига, тадбиркорликни жадал ривожланишига хизмат килсин. Биз ушбу маса-лага ечим сифатида кичик тадбиркорлик субъект-ларига бериладиган солик имтиёзини таклиф эта-миз. Мазкур солик имтиёзи, яъни кичик тадбиркорлик субъектларини тулик соликлардан озод килиш амалиёти бизнинг мамлакатимизда мавжуд эмас. Соликдан озод килиш баъзи тадбиркорлик фаолиятларига нисбатан жорий этилган, жум-ладан, ^унармандчилик фаолияти мах,сулотлари

(товарлар, хизматлар)ни ишлаб чикариш ва реализация килиш ("Х^унарманд" уюшмаси аъзоси булганда)).

Узбекистон Республикаси Президенти томо-нидан имзоланган "2020 йил учун Узбекистон Республикасининг Давлат бюджети тугрисида"ги конунга асосан 2020 йилдан бошлаб ЯТТлар учун даромад солигининг катъий белгиланган сумма-лари микдори сезиларли даражада камайтирил-ган. Лекин, бизнинг фикримизга кура, мазкур ис-лох,отлар кичик бизнес ривожланишига сезиларли даражада х,исса кушмайди. Тадбиркорлик субъкт-лари тулайдиган соликлар, айникса, даромад соликлари янги ташкил этилаётган тадбиркорлик субъектларининг тез "оёкка туриши" х,амда фаолиятини ривожлантириш жараёнини кийин-лаштириши мумкин.

Шуниайтиш жоизки,х,аркандай давлатда кичик бизнеснинг иктисодиётдаги ролини тах,лил кил-ганда кичик бизнес билан шугулланувчи тадбир-корлик субъектлари йирик тадбиркорлик субъект-ларига нисбатан анча нокулай шароитга эга. Чун-ки йирик тадбиркорлик субъектларида уларнинг мух,им ишлаб чикариш воситалари, малакали ишчи кучи, молиявий салох,ияти, ахборот базаси, кредит олишда бир канча устунликларга эга.

Шундай килиб, кичик тадбиркорлик субъект-лари иктисодий фаолиятини йирик тадбиркорлик субъектлари билан тенг шароитларда олиб бо-ришда улар билан ракобатлаша олмайди. Бу х,олат эса кичик бизнес субъектларини давлат томони-дан максадли равишда молиявий рагбатланти-ришни такозо этади.

хорижий тажриба

Кичик бизнес билан шугулланувчи тадбир-корлик субъектларига солик имтиёзларини кул-

лаш амалиёти турли давлатларда турлича амалга оширилган. Жумладан, Канада, А^Ш, Х,индис-тон, Сингапур давлатларида кичик бизнесни ^ул-лаб-^увватлаш учун даромад солиги имкон ^адар ^ис^артирилган. Хусусан, Канадада кичик бизнес субъектларининг даромад солиги худудлардаги фар^ланишлардан келиб чи^иб, 9 фоиздан 2 фоиз-гача ^илиб белгиланган. Сингапурда олинадиган даромаддан келиб чи^иб, 4-8 фоизлик даромад солиги белгиланган хамда янги ташкил этилган кор-хоналар даромадининг 75 фоизини биринчи йил соливда тортмаслик режалаштирилган. Австра-лияда эса, аксинча, кичик бизнесдан олинадиган даромад солиги 2020-2021 йиллар учун 13 фоизга оширилган.

Буюк Британияда даромад солигидан озод ^илишда, асосан, тадбиркорлик субъектининг хайрия ишларидаги иштирокига эътибор ^ара-тилди. Хайрия билан шугулланмайдиган тижорат субъектлари эса даромад солигини тули^ тулаш-га мажбур этиб ^уйилди. Пул айланмаси 8 минг фунтдан ошмайдиган кичик бизнес билан шугул-ланадиган тадбиркорлик субъектларигина даро-мад солигидан озод этилган.

Австрияда пул айланмаси 30 минг евродан ошмайдиган барча кичик тадбиркорлик субъект-лари даромад солигидан озод этилган. Шунингдек, Австрияда муайян фаолият турлари, жум-ладан, шахсий мактаб, шахсий муаллим, тиббий транспорт хизматлари ва шу каби фаолият тур-ларининг пул айланмасидан хам даромад солиги олинмайди.

Жанубий Африка Республикасида хам худ-ди шундай тартиб мавжуд, яъни соливда тортила-диган даромади 83100 Жанубий Африка ранди-гача булган кичик тадбиркорлик субъектларидан даромад солиги олинмайди.

Нигерияда 2019 йил декабрь ойида янги мо-лия ^онуни ^абул ^илиниб, унга кура йиллик пул айланмаси 25 миллион нярадан паст булган бар-ча кичик тадбиркорлик субъектлари корпоратив фойда (даромад) солигидан озод этилди. Молия вазири Зайнаб Ахмед мазкур ислохотдан кузлан-ган ма^садни ^уйидагича бахолаган: "Кичик тадбиркорлик субъектлари соли^ туламаслик ор^али уз бизнесини ривожлантириш учун сармоя кири-тишлари мумкин булади. Уларнинг самарадорли-ги ошади, улар купро^ нигерияликларни иш билан таъминлайди ва кун охирида улар урта бизнес

даражасига кутарилиб, даромадларидан фойда солигини тулашни бошлайди".

^озоFистон Республикасида хам шундай со-ли^ ислохоти жорий этилиб, кичик тадбиркорлик субъектлари даромад солигидан 2020 йилнинг 1 январидан 2023 йилнинг 1 январигача озод этил-ган. Мазкур имтиёз аудиторлик, банк, лотерея, казино фаолияти хамда шунга ухшаш 16 та фаолият тури учун татби^ этилмаган. Шунингдек, мазкур имтиёз фа^ат тадбиркорлик фаолияти асосида хи-собланган соли^ларга нисбатан татби^ этилади. Козогистон Республикаси Соли^ кодекси 574-мод-дасига кура патент, соддалаштирилган декларация, ^ишло^ хужалиги махсулотларини ишлаб чи^арувчилар учун ^атъий чегирма каби махсус режимларни ^уллайдиган соли^ туловчилар ку-йидаги соли^лардан тули^ озод этилган:

юридик шахслардан олинадиган фойда солиги (тулов манбайида ушлаб ^олинишидан таш^ари) - МЧЖ учун;

жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиги (тулов манбайида ушлаб ^олиш бундан мустасно) - якка тартибдаги тадбиркорлар учун;

ижтимоий соли^ - соддалаштирилган декларация буйича МЧЖ ва ЯТТ учун;

ягона ер солиги - дех^онлар ёки фермер хужа-ликлари учун.

Козогистонда амалга оширилган ислохотлар Россия Федерацияси дивдат-эътиборини тортди. Президентнинг Тадбиркорлар ху^у^ларини хи-моя ^илиш буйича ваколатли вакили Борис Титов Козогистон Республикаси ноу-хауларидан фойда-ланган холда и^тисодий бе^арорлик шароитида кичик ва урта бизнес буйича соли^ларни бекор ^илиш зарур деб хисоблаган. "Бугун биз кичик бизнес буйича соли^ларни унутишни, соли^ став-касини шунчаки

0 % ^илишни хамда кичик бизнесни, умуман олганда, бюджетнинг молиявий манбаи деб хисоб-лашни унутишни таклиф ^иламиз", - дея Россия бизнес омбудсмани фикр билдирган. Крзогис-тон Республикасида хукумат соли^ ислохоти-дан таш^ари ^уйидаги тадбиркорликни ^уллаб-^увватловчи чора-тадбирларни амалга оширган:

"Бандлик йул харитаси" дастури доирасида кичик ва урта бизнесни давлат буюртмалари ор^а-ли молиялаштириш;

"Оддий буюмлар иктисодиёти" дастури дои-расида имтиёзли кредит бериш;

юридик шахслар ва якка тадбиркорларнинг катта савдо объектлари, спорт объектлари, кино-театрларни мулк солигидан 1 йилга озод ^илиш. Буларнинг барчаси тадбиркорликни ^уллаб-^увватлаш ва ишчи урни бандлигига эришиш ма^-садида амалга оширилган.

Яна шуни кушимча равишда таъкидлаш му^имки, ривожланган гарб мамлакатлари кичик бизнес субъектлари секторини ривожлантиришга жуда катта эътибор беришади. Fарбий Европада 99,9 % хусусий сектор корхоналари (и^тисодиёт-нинг ^ишло^ хужалигидан таш^ари сектори) кичик ва урта корхоналардир. Улар ишлаб чи^арил-ган кушимча ^ийматнинг тахминан 57 % ташкил ^илади. Кичик бизнес ахоли бандлигини таъмин-лашда мухим урин тутади, умумий иш уринла-рининг 66 % таъминлайди [1]. И^тисодиётнинг кичик секторининг ахамияти ривожланаётган давлатлар томонидан хам тан олинади, уларнинг баъзилари кичик бизнесни ^уллаб-^увватлаш ва рагбатлантириш сиёсатини жуда муваффа^иятли амалга оширмовда.

Шундай ^илиб, Тайванда саноат ишлаб чи^аришининг ^арийб 90 % кичик ва урта бизнес ^улида. Кичик ва урта бизнес барча иш билан бандларнинг 70 %дан ортигини, ЯИМнинг 55 %дан купини ва руйхатдан утган корхоналар умумий сонининг ^арийб 99 % ташкил этади [2].

Шуни таъкидлаш керакки, Узбекистан учун ривожланаётган мамлакатлар томонидан ^улла-ниб келинаётган соли^ имтиёзлари ва рагбатлан-тиришнинг тажрибасини татби^ этиш ма^садга мувофи^ булади.

Масалан, Тинч океанининг Осиё минта^аси-даги 40 млн кичик бизнес субъектлари (умумий хажмнинг 95 %) мехнатга лаё^атли ахолининг 80 фоиз иш билан таъминлайди, улар ялпи ички махсулотнинг 30 фоиздан 60 фоизгачасини ишлаб чи^аради. Шунингдек, ушбу минта^адаги экс-портнинг умумий хажмидаги улуши тахминан 35 % ташкил этади.

И^тисодиёти ривожланган мамлакатларда бо-зор механизмлари кичик бизнес ривожига таъсир ^илувчи асосий омил хисобланади. И^тисодиёти ривожланаётган мамлакатларда, ^оида тари^аси-да, давлат ушбу жараёнда фаол роль уйнайди [3].

Кичик бизнесни моддий рагбатлантиришнинг барча чоралари орасида ушбу тоифага кирувчи субъектлар фаолияти учун соли^ имтиёзларини

татби^ этиш алохида урин тутади. Кичик тадбиркорлик субъектлари учун соли^ солиш сохасида хорижий давлатлардаги амалиётни тахлил ^илиб, ^уйидаги асосий шаклларни ажратиб курсатиш мумкин:

1. Солик ставкаларини камайтириш (па-сайтириш). Аввало, бу асосий соли^ турлари (фойда солиги ва корхонананинг мулк солиги)га тегишлидир. Масалан, АКЩ соли^ ^онунчили-гида кичик бизнес учун даромад солиги буйича иккита ставка 15 ва 28 %, корпорациялар учун 34 ва 46 % белгиланган.

Въетнам давлатининг хукумати кичик бизнес учун даромад солигини 30 фоизга камайтирди. Ушбу имтиёз 2009 йил давомида амал ^илган. Давлат товарларни экспорт ^илиш билан шугул-ланадиган компанияларнинг харажатларини ^оп-лаш ниятини эълон ^илган холда хукуматга экспорт ^илинадиган товарларни ишлаб чи^аришда фойдаланилган материалларга ККС тулаш харажатларини ^оплаш вазифасини ^уйди. 2009 йил 1 январдан бошлаб корпорацияларга соли^лар 3 %га камайтирилди (28 %дан 25 %гача), ^ишло^ хужалиги ва илмий-тад^и^от фаолиятидан олина-диган даромадлар соликлардан озод ^илинди [4].

2. Солик солишнинг прогрессив шкаласи (усули). АКШ, Буюк Британия, Австрия, Белгия, Швейцария каби мамлакатларда ^улланилади. Ушбу улчовни ^уллашда эътиборга лойи^ томони шуки, охирги тоифадаги (энг катта) корхоналар учун соли^ ставкасининг регрессия элементини ^уллаш хисобланади. Бу маълум даражада кор-хонанинг иктисодий усишини сунъий равишда чеклаб ^уйишга, иктисодий фаолият курсаткичла-рини атайлаб паст бахолашга тус^инлик ^илади, шунингдек, хужалик юритувчи субъектларнинг келгусида ривожланишига туртки беради.

3. Даромад солоти буйича "солик таътил-лари бериш". Ушбу амалиёт АКЩ, Германия, Франция, Швеция, Швейцария, Руминия, Словакия, Чехияда ^улланилади ва янги корхонани таш-кил этиш жараёнини енгиллаштириш ва фаолият-нинг дастлабки бос^ичидаги му^аррар ^ийинчи-ликларни енгишга ^аратилган.

4. Товар айланмаси кам булган кичик кор-хоналар учун ^^Сдан озод килиш. Бу Англия, Франция, Германия, Швеция, Чехияда амал ^и-лади. Агар ягона соли^ (соддалаштирилган со-ливда тортиш тизими доирасида) ёки оз мивдор-

даги даромад (оборот) ККСни хисоблаш ва тулаш мажбуриятидан озод килишга имкон берадиган булса, ушбу соликни туловчи сифатида ихтиёрий руйхатдан утиш амал килади ва бундай компания-лар учун маълум имтиёзлар берилади (Буюк Британия). Бу ККС тулайдиган кичик бизнес субъкт-лари билан хамкорлик килишдан бош тортиш хо-латларининг олдини олишга имкон беради.

5. Кичик бизнес субъектларига солик со-лишнинг махсус солик режимларини жорий этиш. Ушбу амалиёт гарб мамлакатларида (Франция, Испания) ва МДХ мамлакатларида, Лотин Америкасида фаол кулланилади [5]. Белорусия Республикасида соддалаштирилган соликка тор-тиш тизими маълум бир фаолият тури билан шугулланиш учун патент беришни ва республика ва махаллий соликлар умумий йигиндисининг туловини иктисодий фаолият натижалари буйича ягона соликни тулаш билан алмаштиришни назарда тутади [6]. Козогистонда кичик бизнес субъектларига соликларни хисоблаш ва тулаш тартибини мустакил равишда танлаш, шунингдек, тегишли хисоботларни такдим этиш хукуки бери-лади. Махсус солик режими ижтимоий соликни, шунингдек, юридик ёки жисмоний шахсларнинг даромад солигини хисоблаш ва тулашнинг сод-далаштирилган тартибини назарда тутади (тулов манбаида ушлаб колинадиган шахсий даромад со-лиги бундан мустасно) [7].

Чет мамлакатлардаги кичик тадбиркорлик субъектлари учун мавжуд булган махсус солик режимларини тахлилини хисобга олган холда улардан энг куп фойдаланишдаги бир нечта уму-мий ёндашувларни ва шундан келиб чикиб, кичик бизнес субъектларига солик солиш билан боглик булган солик конунчилигини шакллантиришнинг бир неча усулларини таъкидлаш лозим.

Улардан (усуллардан) биринчисига кура со-ликлар ва йигимлар тугрисидаги конунчиликда кичик бизнес субъектлари учун махсус солик со-лиш тартиби назарда тутилмаган. Бу холда, коида тарикасида, кичик бизнес субъектларига тегишли мамлакат солик тизими томонидан такдим этила-диган асосий соликлар буйича турли хил солик имтиёзлари берилади. Ушбу схема АКШ, Англия, Швейцария, Швеция, Голландия ва бошка баъ-зи мамлакатларда амал килади. Ушбу имтиёзлар мохиятан (солик юкини камайтириш, айрим со-ликлардан озод килиш) ва процессуал (соликлар-

ни хисоблаш ва йигиш тартибини соддалашти-риш, солик хисоботлари) булиши мумкин.

Кичик бизнесни рагбатлантириш тизими-ни барпо этишнинг иккинчи усулини танлаган давлатлар кичик бизнес субъектлари учун махсус солик режимларини ишлаб чикмокда ва амалга оширмокда. Улар тадбиркорнинг потенциал ур-тача даромадини бахолаш ва битта ёки бир нечта соликни алмаштириш билан ягона белгиланган тулов микдорини белгилашни назарда тутади (Франция, Испания, Туркия, Белоруссия).

6. Соликка тортилмайдиган минимал да-ромадни белгилаш. Масалан, Канадада ушбу мамлакат фукаролари томонидан назорат килина-диган хусусий корпорациялар агар уларнинг йил-лик солик солинадиган даромади 200 000 АКШ долларидан ошмаса, федерал даромад солигини 16 фоизга камайтирадиган солик имтиёзини ола-ди [8]. Японияда соликка тортилмайдиган мини-мал даромадни белгилаш амалиёти хам мавжуд. Коида тарикасида, ушбу имтиёздан даромадла-рининг асосий кисми иш хакига сарфланадиган кичик корхоналар фойдаланади. Ушбу тизимга биноан кичик бизнес эгасининг оила аъзосининг бизнесда ишлашдан олган даромади фойда эмас, балки иш хаки тоифасига киради. Шу туфайли корхонанинг умумий фойдаси конун билан бел-гиланган солик имтиёзининг юкори чегарасини кондириши мумкин [9].

7. Ижтимоий а^амиятга эга соликлар ва йотимларни тулашда солик имтиёзлари. Бу ерда шуни таъкидлаш керакки, хорижий давлат-ларда хам ишчилар, хам иш берувчилар, жумла-дан, хусусий тадбиркорлар томонидан туланади-ган ижтимоий солик ставкалари анча юкори.

Жисмоний шахслар учун энг юкори ижти-моий солик ставкалари иш хаки буйича 39,9 фо-изни ташкил этади (Голландия), аммо бу ер да ре-грессив ёки кушма солик улчови кулланилади. Бундан ташкари, соликсиз минимал ёки маржи-нал даромадлар белгиланади [10].

8. Процессуал характердаги солик префе-ренциялари. Масалан, Швецияда солик юкини бевосита камайтирмаслик, балки солик тулов-чининг солик органлари билан узаро таъсирини сезиларли даражада осонлаштириш. Бундай им-тиёзларга, масалан, соддалаштирилган солик дек-ларациясини такдим этиш, даромадларни хисобга олишнинг накд усулидан фойдаланиш киради.

9. Ривожланишнинг инновацион усулини амалга оширувчи кичик бизнес субъектлари учун солик имтиёзлари. Масалан, Японияда энг янги технологиялар асосида махсулот ишлаб чикарадиган корхоналар учун 50 фоизгача солик имтиёзлари жорий килинган булиб, бу инвести-циялар ва мутахассисларни жалб килишга имкон берди ("олтин ёкалар" деб номланган) ва кичик ва урта бизнесга Hi-Tech сохасида ютукларини такдим этди [11].

10. Асосий воситаларни самарали янгилаш-га каратилган солик имтиёзлари. ВКЩда 1981 йилда "Тезлаштирилган амортизация тугрисида" конун кабул килинди, бу амортизация муддатини сезиларли даражада кискартирди ва амортизация тизимининг кичик бизнесга татбик этилишини юзага келтирди [12].

Хулоса килиб айтганда, албатта, даромад солигининг белгиланиши асосан ахоли турмуш даражаси хамда туловга кобилиятлилик имкония-тидан келиб чикиб белгиланади. Уни камайтириш оркали давлат кичик бизнес билан шугулланувчи-ларга кисман енгиллик беришни максад килади. Бизга маълумки, айнан кичик бизнес камбагал-лик даражасини камайтирувчи асосий омиллар-дан бири хисобланади. Шу сабабли кичик бизнес субъектлари тулайдиган даромад солиги ставка-сини камайтириш тадбиркорлик фаолиятини бош-лашда енгиллик берса-да, лекин тадбиркорликни ривожлантириш учун тулик шароит яратиш имко-ниятини бермайди.

Австрия, Британия, Жанубий Африка Респуб-ликаси давлатларида жорий этилгани каби факат даромаднинг муайян микдорлари учун солик со-лишнинг 0 % ставкаси белгиланиши камбагал-лик даражаси, ишсизлик сонининг кискаришига олиб келса-да, даромади мазкур даражадан юкори тадбиркорлик субъектларининг ривожланишига имкон бермайди, яъни улар уз бизнесига сармоя кирита олмайди.

Агар Крзогистон, Нигерия давлатлари таж-рибасига таянган холда кичик тадбиркорлик субъектлари соликдан бутунлай озод этилса, бу Нигерия Молия вазири З. Ахмад айтганидек, иш-

сизлик кискариши, камбагаллик даражаси пасай-иши, ахоли турмуш даражасининг ошиши, кичик тадбиркорлик субъектларининг максимал ри-вожланишига шароит яратилишига сабаб булар эди. Крзогистон хамда Нигерия давлатлари таж-рибасига таянган холда мамлакатимизда кичик тадбиркорлик субъектларини даромад солигидан озод килиш уларнинг нафакат пандемия [6] ша-роитидан кейин уз фаолиятини кайта йулга куйиб олишига, балки янги ишчи уринларини кенгайи-шига, ахолининг кичик бизнес билан шугуллани-шига бевосита туртки булишига, кичик бизнес субъектлари уз фаолиятини кенгайтириш, унга мустакил сармоя киритиш имкониятига эга була-ди.

Шундай килиб, мамлакатимизда кичик тад-биркорлик субъектларига нисбатан соликдан озод килишга оид солик имтиёзини куллашни максад-га мувофик деб хисоблаймиз.

Кичик бизнес бозор шароитида зарур харакат-чанликни таъминлайди, чукур ихтисослашувни яратади, бусиз эса унинг юкори самарадорлигини тасаввур килиб булмайди. У нафакат истеъмол сохасида шаклланган бушликларни тезда тулди-ришга, балки нисбатан тезрок коплашга кодир. Шунингдек, бозор иктисодиёти равнакини таъ-минлашнинг асоси бу ракобат мухити ва тадбир-корлик мухитини яратишдан иборатдир.

Кичик бизнеснинг ривожланиши ижтимоий-иктисодий ислохотларнинг асоси, сиёсий барка-рорлик ва жамиятнинг демократик тараккиёти-нинг кафолати булган, мустакил равишда уз фа-ровонлиги ва муносиб турмуш даражасини таъ-минлайдиган урта синф деб аталадиган кичик мулкдорларнинг кенг катламини яратишга ёрдам беради [13]. Шунингдек, кичик бизнес билан шугулланиш нафакат тирикчилик манбаи, балки инсоннинг ички имкониятларини очиб бериш усу-лидир.

Демак, кичик бизнес иктисодиётни яхшилани-шига олиб келади ва шунинг сабабли Узбекистон учун энг яхши йул мамлакатда кичик бизнес кор-хоналарини кенгайтириш ва ривожлантиришга каратилган давлат сиёсатини яратишдир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Cafebabel.com - the first European media / Кафибэйбл - Первое европейское СМИ [официальный сайт]. - URL: http://www.cafebabel.co.uk/article/29090/eu-enterprisenetwork-businesses-small-medium. html

2. Блинов А.О. Малое предпринимательство в экономике развивающихся стран // Региональные проблемы развития и государственной поддержки малого бизнеса: матер. Всеросс. научно-практ. конф. 13-14 ноября 2003 г. / ред. Н.П. Макаркин, Н.Д. Гуськова, А.Н. Салмов, В.В. Митрохин и др. - Саранск: Тип. «Красный Октябрь», 2003. - 384 с.

3. Артемьев Н.В. Формирование экономических, организационных и социальных условий развития малого предпринимательства в России: дис... канд. экон. наук. - М., 2002.

4. Интерфакс, 15 января 2009 года.

5. Матинов А.С. Применение специальных налоговых режимов субъектами малого бизнеса в системе налогообложения зарубежных стран // Консультант Плюс Регион: справочная правовая система. [Электронный ресурс].

6. Василевская Т.И., Стасенко В.А. Налоги Беларуси: теория, методика и практика. Мн. - 1999.

7. Бобоев М.Р., Мамбеталиев Н.Т., Тютюрюков Н.Н. Налоговые системы зарубежных стран: Содружество независимых государств: Учебн. пособ. - М., 2002.

8. Налоги и налогообложение. Интернет-ресурс. - URL: http://nalogpro.ru/kursovayazarubegnij-opit-nalogooblogeniya-malogo-biznesa

9. Ляшенко В.И., Хахулин В.В. Экономико-правовое обеспечение развития субъектов малого предпринимательства (зарубежный опыт и перспективы его использования в Украине). - Донецк, 2001.

10. Дьячкина Л.А. Анализ практики налогообложения малого бизнеса в России и за рубежом // Все для бухгалтера. - 2007. - № 4. - С. 42-52.

11. Лынник Н., Еременко В.К. К созданию системы правового регулирования инноваций // Российский экономический журнал. - 1993. - № 2. С. 48-58.

12. Рубе В.А. Малый бизнес: история, теория, практика. - М.: ТЕИС, 2000. - С. 231.

13. Askarov J. Definition and importance of public-private partnership // Review of law sciences. - 2017. - Т. 1. - № 2. - С. 17.

14. Ачилова Л. Влияние COVID-19 на гостиничные услуги: национальный и зарубежный опыт // Review of law sciences. - 2020. - 2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.