Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ҚУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУҲИТИНИ ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ҚУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУҲИТИНИ ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
272
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
ПАНДЕМИЯ / СОЛИқ СИЁСАТИ / СОЛИқ ИСЛОҲОТИ / СОЛИқ ИМТИЁЗЛАРИ ВА ПРЕФЕРЕНЦИЯЛАР / БИЗНЕСНИ ЮРИТИШ / КИЧИК БИЗНЕС / ТАДБИРКОРЛИК / қУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУХИТИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Урмонов Ж.Ж., Дусияров Ш.Х.

Мақолада тадбиркорликни ривожлантириш ва қулай ишбилармонлик муҳитини яратиш, бизнесни юритиш бўйича хорижий мамлакатлар рейтингининг қиёсий таҳлили, шунингдек тадбиркорликни солилар орқали ривожлантириш бўйича олиб борилаётган ислоҳотлар ёритилган. Хулоса қисмида мамлакатда тадбиркорликни ривожлантириш ва қулай ишбилармонлик муҳитини шакллантириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Урмонов Ж.Ж., Дусияров Ш.Х.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT AND FORMATION OF THE BUSINESS CLIMATE OF THE UZBEKISTAN

The article is devoted to the development of entrepreneurship and the formation of the business climate, the rating of countries doing business, the analysis of doing business, as well as the reforms carried out on the development of entrepreneurship through taxes. In conclusion, proposals are made to improve the business climate and the development of entrepreneurship of the country.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ҚУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУҲИТИНИ ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ»

УЗБЕКИСТОНДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЦУЛАЙ ИШБИЛАРМОНЛИК МУХ,ИТИНИ ЯРАТИШ МАСАЛАЛАРИ

Ж.Ж. Урмонов1, Ш.Х. Дусияров2

асЁ: 10.15350/24103586.2021.10.16

Аннотация

Маколада тадбиркорликни ривожлантириш ва кулай ишбилармонлик мудитини яратиш, бизнесни юритиш буйича хорижий мамлакатлар рейтингининг киёсий тадлили, шунингдек тадбиркорликни солилар оркали ривожлантириш буйича олиб борилаётган ислодотлар ёритилган. Хулоса кисмида мамлакатда тадбиркорликни ривожлантириш ва кулай ишбилармонлик мудитини шакллантириш буйича таклифлар ишлаб чикилган.

Калит суз: пандемия, соли; сиёсати, соли; ислодоти, соли; имтиёзлари ва преференциялар, бизнесни юритиш, кичик бизнес, тадбиркорлик, кулай ишбилармонлик мухити.

Мамлакатимизда сунгги йилларда бизнес юритиш учун кулай ишбилармонлик мудитини яратиш, тадбиркорлик субъектларининг дукуклари ва кафолатларини мустадкамлаш, давлат томонидан куллаб-кувватлашга каратилган кенг камровли ислодотлар амалга оширилмокда.

Глобал инкироз ва пандемия шароитида мамлакатда иктисодий усишни таъминлашда тадбиркорликни куллаб-кувватлаш оркали озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш, адоли фаровонлигини ошириш, ижтимоий димоя килиш ва бандлигини таъминлаш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири дисобланади. Бу эса, мамлакатда олиб борилаётган иктисодий ислодотларга бевосита богликдир.

Жадон микёсида коронавирус инфекцияси таркалишига карши курашишда, шу жумладан, инсонларнинг даракатланишига чекловлар киритиш ва корхоналар фаолиятини тухтатиш оркали мисли курилмаган чоралар курилмокда[2]. Бу эса энг йирик иктисодиётга эга мамлакатларда ишлаб чикариш ва истеъмол дажмларининг кескин кискариши, глобал ишлаб чикариш занжирлари ва савдо алокаларининг издан чикиши, дунё молия бозорларида хом ашё товарлари нархининг пасайиши ва конъюнктуранинг ёмонлашувини келтириб чикарди.

Глобал иктисодиёт тизимининг бир кисми булган Узбекистон иктисодиётига дам мазкур омиллар таъсир килмокда, бу эса уз навбатида ушбу долатнинг салбий таъсирларини юмшатиш буйича самарали олдини олувчи чоралар куришни талаб килади. Бунда туризм, транспорт, фармацевтика ва тукимачилик саноати каби республика иктисодиётининг жадал ривожланаётган тармокларини куллаб-кувватлаш ва уларнинг баркарорлигини таъминлашга алодида эътибор каратиш зарурлиги таъкидланди[2]. Шундай экан мамлакатда иктисодий усишни таъминлашда асосий эътиборни кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантиришга каратиш устувор вазифалардан бири дисобланади.

2017 - 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича тасдикланган Х,аракатлар стратегияси учинчи йуналишида "макроиктисодий баркарорликни мустадкамлаш, хусусий мулк дукукини димоя килиш ва унинг устувор мавкеини янада кучайтириш, кичик

1Урмонов Жа^онгир Жалолдинович - Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети, "Иктисодий фанлар" кафедраси бошлиги, и.ф.д.,проф.

2Дусияров Шерзод Холмуродович - Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси дузуридаг, Фискал институти таянч докторанти.

бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожини рагбатлантириш, солик юкини камайтириш ва соликка тортиш тизимини соддалаштириш сиёсатини давом эттириш, соли; маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва тегишли рагбатлантирувчи чораларни кенгайтириш" каби чора-тадбирлар белгиланган[1].

Узбекистон Республикасида самарали тарзда амалга оширилаётган и;тисодий ислодотлар туфайли юртимизда кичик ва хусусий бизнес субъектлари икки баробар купайиб, содада 1 миллион 400 мингта янги иш урни яратилди. Тадбиркорлик фаолиятини эркинлаштириш ма;садида 16 та цонун, 100 дан зиёд царор кабул килинди. Утган бир йил давомида лицензия ва рухсатномаларни расмийлаштириш тартиби соддалаштирилди дамда уларни бериш муддатлари ;ис;артирилди. Тадбиркорлар дукукларини димоя ;илиш ма;садида барча текширувлар учун мораторий эълон килинди. Шунингдек, узини узи иш билан банд килган адоли учун кулай шароит яратиш натижасида бир йилда 500 минг нафар фукаро руйхатдан утиб, фаолиятини конуний асосда йулга куйди[4].

"Биз миллий иктисодиётимизда дакикий бозор муносабатларини жорий этиш, шу асосда мамлакатимизни тараккий эттириш учун тадбиркорларга бундан буён дам барча шароитларни яратиб берамиз. Нега деганда, тадбиркор -ицтисодиётнинг, исло^отларимизнинг асосий таянчи ва локомотивидир" [5].

Тадбиркорлик содасидаги мана шундай ёндашув натижасида Жадон банкининг "Бизнесни юритиш" халкаро рейтингида Узбекистон беш йил ичида 141-уриндан 69-уринга кутарилди. Бу бизнинг мамлакатимизга ишбилармонлик мудитини яхшилашда энг катта ютукларга эришган 20 та мамлакат каторига кириш имконини берди (1-расм).

1-расм. Узбекситонни 2010-2020 йилларда "Бизнес юритиш" жадон рейтингидаги умумий даражаси[6].

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 2 июндаги "Узбекистон Республикасининг Халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини яхшилаш дамда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш туррисида"ги ПФ-6003-сонли Фармони кабул килинди. Мазкур фармонга мувофик Халкаро рейтинг ва индекслар билан ишлаш буйича республика кенгаши таркиби тасдикланди. Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Адлия вазирлиги Кенгашнинг ишчи органлари этиб белгиланди. Шунингдек, Ижтимоий-иктисодий 14-та ва сиёсий-дукукий 5-та жами 19-турдаги рейтинг ва индексларнинг Кенгаш ишчи органлари буйича таксимоти дамда 2020-2030 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикаси учун устувор булган халкаро рейтинг ва индекслар буйича самарадорликнинг энг мудим курсаткичлари (КР1) таксимоти тасдикланди.

Амалга оширилган ислодотлар натижасида, "Иктисодий эркинлик индекси" рейтингида Узбекистан 26 noFOHara кутарилиб, 2020 йилда 114-уринни, "Ракобатбардош саноат унумдорлигииндекси" 2020 йилги рейтинг натижаларига кура 152 давлат орасида 92-уринни эгаллади. Бу бизнинг мамлакатимизга ишбилармонлик мудитини яхшилашда энг катта ютукларга эришган 20 та мамлакат каторига кириш имконини берди (1-жадвал).

Жадон банкининг " Doing Business " 2020 янги дар йиллик дисоботиди Узбекистон 7 урин юкорига кутарилиб дунёнинг 190 мамлакати орасида 69-уринни эгаллади. Бу бизнинг мамлакатимизга ишбилармонлик мудитини яхшилашда энг катта ютукларга эришган 20 та мамлакат каторига кириш имконини берди (1-расм).

1-жадвал

Узбекистон Республикасининг халкаро индекслардаги рейтинги [7].

№ Индекслар номланиши Жорий долат 2021 2022 2030

1. "EmHecHH ropHTHm" HHgeKCH (Doing Business Index) 69,90 балл (69-урин) 72,43 77,8 89,36

2. HKTHCOAHH эpкнн^нк HHgeKCH (Economic Freedom Index) 57,2 балл (114-урин) 57,2 63,6 82,3

3. "HHCOH KaMO^OTH" HHgeKCH (Numan Development index) 0,710 балл (108-урин) 0,720 0,740 0,820

4. "PaKOöaTÖapgom caHoaT yHyMgop.™™"HHgeKCH (Competitive Industrial Performance Index) 2020 йилги рейтинг натижаларига кура 152 та давлат орасида 92-урин

Жадон банки экспертлари "Бизнесни юритиш" дисоботнинг 10 индикаторидан 5 тасида Узбекистон позициясини яхшилаганлиги эътироф этилган:

> Бизнесни бошлаш (+4 noFO^). Давлат хизматларини курсатиш марказлари оркали компанияларни руйхатдан утказиш тизимини жорий этиш ва кичик корхоналар учун босма нашрга булган талабни бекор килиш оркали бизнесни бошлаш учун сарф-харажатлар ва вактни кискартириш;

> Курилиш учун рухсат олиш (+2 noFO^). Алока ва бошка рухсатномаларга уланиш учун техник шартларни олиш нархини пасайтириш;

> Инвесторларни хукукларини х,имоя килиш (+27 поFона). Асосий корпоратив карорларни кабул килишда акциядорларнинг дукуклари ва ролини кенгайтириш, мулкчилик ва бошкарув тузилмаларини белгилаш ва корпоратив шаффофликни талаб килиш оркали миноритар инвесторларнинг димоясини кучайтириш;

> Ташки савдо (+13 noFO^). Хавфларни бадолаш ва импорт дужжатларига талабларни соддалаштириш асосида божхона текшируви механизмини жорий этиш оркали ташки савдо тартиб-коидаларини соддалаштириш;

> Шартномаларнинг бажарилиши (+19 поFона). Ихтиёрий медиация тугрисида ягона конун кабул килиниши оркали шартномани бажаришни соддалаштириш, шунингдек, низоларни медиация оркали дал килишда тарафларни рагбатлантириш ва мадаллий тижорат судларида натижаларни бадолаш дисоботларини нашр этиш.

2-расм. Узбекистонни хорижий мамлакатлар ичида 2020 йилдаги "Бизнес юритиш" рейтинги[6].

Жадон банки гуруди "Бизнесни юритиш 2020" дисоботида бизнесни юритиш учун энг кулай шарт-шароитларни яратиш буйича дунё рейтингида Янги Зеландия пешкадамликни саклаб колди, Сингапур иккинчи уринни эгаллади. Гонконг учинчи уринни, Дания туртинчи погона эгаллади. Кейинги уринларда Жанубий Корея, АКШ, Грузия, Буюк Британия, Норвегия ва Швеция эгаллаган (2-расм).

3-расм. Узбекистонни МДХ мамлакатлар ичида 2019-2020 йилдаги "Бизнес юритиш" рейтинги[6].

Агар рейтингдаги позицияларни МДХ мамлакатларига нисбатан куриб чикадиган булсак, уринлар куйидаги тарзда жойлашди: Грузия (7-урин), Литва (11-урин), Эстония (18-урин), Латвия (19-урин), Козогистон (25-урин), Россия Федерацияси (28-урин), Озарбайжон (34-урин), Арманистон (47- урин), Молдова (48-урин), Беларусь Республикаси (49-урин), Украина (64), Узбекистан (69-урин), Киргизистон Республикаси (80-урин), Тожикистон (106-урин).

Узбекистонда 2020 йилда рейтингдаги куйидаги индикаторларда усиш кузатилди: «Корхонани руйхатга олиш» +4 (12-дан 8-га), «Шартнома мажбуриятларини бажарилиши» +19 (41-дан 22-га), «Курилишга ижозат олиш» +2 (134-дан 132-га), «Миноритар инвесторларни димоялаш» +27 (64-дан 37-га), «Халкаро савдо» +13 (165-дан 152 га), индикаторлари буйича вазият яхшиланган (2-жадвал).

Шунингдек, куйидаги индикаторларда пастлаш кузатилди: «Электр таъминоти тизимига уланиш» - минус 1 пункт (35-дан 36-га), «Мол-мулкини руйхатга олиш» минус 1 пункт (71-дан 72-га), «Соликка тортиш тизими» минус 5 пункт (64-дан 69-га), «Туловга лаёкатсизликка рухсат бериш» - минус 9 (91-дан 100-га), «Кредитлар олиш» - минус 7 (60-дан 67-га) ва «Шартномалар ижросини таъминлаш» -минус 6 (32-дан 38-га).

2-жадвал

Узбeкиcтонда 2010-2020 йилларда "Doing Business" рейтингида тадбиркорликка кулай ишбилармонлик мудитини яратиш бyйича шарт-

Ииллар

№ Индикаторлар DB- DB- DB- DB- DB-

2010 2015 2018 2019 2020

"Doing Business" рейтинги 150 141 У4 У6 69

1. Kорxоналарни рyйxатга олиш 92 64 11 12 8

2. Курилишга рyxcатнома бериш 142 149 135 134 132

3. Энергия таъминотига уланиш 95 108 2У 35 36

4. Мол-мулкини рyйxатга олиш 133 113 У3 У1 У2

5. Кредитлар олиш 135 105 55 60 6У

6. Миноритар инвесторлар димояот 119 8У 62 64 3У

У. Соликка тортиш тизими 1У8 11У У8 64 69

8. Халкаро cавдо (тижорат) 1У4 158 168 165 152

9. Шартнома мажбуриятларини бажарилиши 44 32 39 41 22

10. Т^ловга кобилиятcизликни xал килиниши (бизне^и тугатиш) 125 У5 8У 91 100

Тадбиркорлик субъектларини интернет тармоги оркали давлат руйхатидан утказишнинг соддалаштирилган тартибини амалиётга жорий этиш ва "ягона дарча" тизимини янада такомиллаштириш туфайли охирги беш йилда корхонани руйхатдан утказиш буйича сезиларли усиш кайд этилди (8-урин, 56 погонага усди).

Республикада иктисодиётни модернизациялаш шароитида тадбиркорлик субъектлари фаолияти учун янада кулай шарт-шароитлар яратиш максадида, далкаро амалиётга мувофик тадбиркорлик субъектлари томонидан такдим этиладиган солик дисоботларини соддалаштириш ва такдим этиш даврийлигини кискартириш буйича бир неча боскичда чора-тадбирлар амалга оширилди.

Биринчи босцич: Узбекистан Республикаси Президентининг 2005 йил 15 июлдаги «Тадбиркорлик субъектлари томонидан такдим этиладиган дисобот тизимини такомиллаштириш ва уни ноконуний талаб этганлик учун жавобгарликни кучайтириш тугисида»ги ПК-100-сонли карори кабул килинди. Мазкур карорга мувофик, 2005 йил 1 июлдан бошлаб микрофирмалар ва кичик корхоналар томонидан соликлар, йигимлар, ажратмалар дамда бошка мажбурий туловлар буйича барча дисоб-китобларни давлат солик дизмати органларига дар ойда такдим этиш урнига дар чоракда такдим этишга утказилди. Бунинг натижасида солик дисоботларини такдим этиш даврийлиги 10 мартага камайтирилиб, солик дисоботлари сони 373300 тадан 37300 тага кискарди.

Иккинчи босцич: Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 16 июндаги «Статистик, солик, молиявий дисоботларни, лицензияланадиган фаолият турларини ва рухсат бериш тартиб-таомилларини тубдан кискартириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ПФ-4453-сонли Фармонига мувофик, 2013 йилдан эътиборан 12 турдаги солик дисоботлари ва 2 та молиявий дисобот шаклларини кискартирилиши белгиланди ва солик органларига такдим этиладаган 11 турдаги солик дисоботлари ва бошка маълумотлари бирлаштирилиб, 5 тага туширилган эди. Бунинг натижасида, солик дисоботлари йирик корхоналарга 2,3 мартага ва кичик корхоналарга 1,7 мартага кискартирилди. Шунингдек, тадбиркорлик субъектлари томонидан солик дисоботларини боскичма-боскич электрон тарзда такдим этиш тартиби белгиланди. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2014 йил 4 апрелдаги ПФ-4609-сонли Фармонига мувофик, 2014 йилнинг 2-чорагида электрон ракамли имзо калити сертификатининг амал килиш муддатини 12 ойдан 24 ойгача узайтирилди. 2013 - йилдан бошлаб боскичма боскич амалиётга тадбик этилиб дозирги кунда хужалик субектлари уз дисоботларини 100% электрон тарзда топширмокдалар.

Учинчи босцич: Соли; концепциясига кура 2019 йил 1 январдан юридик шахлар томонидан туланадиган соли;лар ва бош;а мажбурий туловларни дисоблаш тартиби узгартирилганлиги муносабати билан соли;-дисоб китобларни юритиш ва такдим этиш шаклларида узгартириш киритишни та;озо этди. Узбекистон Республикаси Давлат соли; кумитаси ва Молия вазирлигининг 2019 йил 7 январдаги "Соли; дисоботининг шаклларини тасди;лаш туррисида"ги 2019-5, 2-сонли ;арорига асосан соли; дисоботларининг янги шакллари тасди;ланди. Бунинг натижасида 2018 йилда амалда булган 17 та соли; тури буйича соли; дисоб-китоби урнига 14 та дисоб-китоб та;дим этилиши, шунингдек соли; базаси бир хиллиги туфайли уларнинг айримлари буйича иловалари сони бекор ;илиниб, сезиларли даражада ;ис;артирилди. Хусусан:

-юридик шахслардан олинадиган фойда солиги дисоб-китоби соддалаштирилиб, 37 ;атор ва 16 та иловадан иборат булган булса, янги дисоб-китоб шакли 18 ;атор ва 8 иловага, яъни 2 баробарга камайтирилди.

- жисмоний шахслардан олинадиган даромад солоти ва ягона ижтимоий тулов дисоб-китоби бирлаштирилди.

-;ушилган ;иймат солоти буйича соли; дисоботларининг янги шаклидаги иловалар сони 9 тадан 5 тага ;ис;артирилди.

-ягона соли; тулови дисоб-китоби янги шаклининг асосий фар;ли жидати шундаки, дисоб-китоб иловаларининг сони 11 тадан 7 тага ;ис;арди.

Туртинчи босцич: 2020 йил 1 январдан жорий этилган Соли; кодексига мувофи;, 13 та соли; ва бош;а мажбурий туловлар сони 9 тага туширилди. Соли; дисоботларини шакллантиришда усиб борувчи тартибда эмас, балки дар ой якуни буйича алодида дисоблаш методига утилди. Узбекистон Республикаси Соли; кодексининг янги тадририда дисобвара;-фактуралар ;оида тари;асида электрон куринишда расмийлаштирилиши белгиланган. Фойда солотининг бунак туловларибуйича маълумотнома бекор ;илинди. Соли; назорати шакллари 10 тадан 3 тага камайтирилди. Бунда, соли; органларига риск-тадлил асосида камерал соли; текширувлари, сайёр соли; текширувларини ва соли; аудитини тайинлаш ду;у;ини берадиган соли; назоратини амалга оширишнинг янги тартиби назарда тутилган. Мазкур чора-тадбирлар соли; туловчиларнинг соли; ;онунчилигини ижро ;илишга харажатларини камайтириш имконини беради ва Жадон банкининг дар йиллик "Бизнесни юритиш" дисоботида Узбекистон Республикаси рейтингини яхшилашга имкон беради.

3-жадвал.

Узбекистонда соли;;а тортиш рейтингида дисобга олинадиган _индикаторларнинг узгариш динамикаси[6]__

Индикаторлар Ииллар Фар; (+,-)

2010 2016 2017 2018 2019 2020

Соли;;а тортиш рейтинги 178 115 138 78 64 69 +109

Соли;туловлари сони 106 33 46 10 10 9 -97

Ва;т сарфи (дисобот) соат 196 192,5 192,5 181,0 181,0 181,0 -15

Умумий соли; (юки) ставкаси % 94,9 41,1 38,1 38,3 32,1 31,6 -63,3

Таъкидлаш жоизки, соли; тизимида амалга оширилган соли; ислодотлари натижасида мамлакатимиз бизнесни юритиш рейтигидаги урни ижобий томонга узгармо;да. Жадон банкининг "Бизнесни юритиш 2019" дисоботига кура, "Соли;;а тортиш" индикаторида" Узбекистон дунёнинг 190 давлат ичида 78-уриндан 64-уринга кутарилган булса, 2020 йилда эса 64-уриндан 69-уринга тушди (3-жадвал).

Соли; содасидаги мамлакатлар рейтингини ани;лашда соли; туловлари сони, соли;ларни тулашга кетадиган ва;т сарфи ва умумий соли; ставкаси курсаткичлари инобатга олинади. Агар, 2010 йилда соли; туловлари сони 106 тани, ва;т сарфи 196 соат ва умумий соли; сатвкаси 94,6 фоизни ташкил этган

булса, 2019 йилда солик туловлари сони 10 тани ва умумий солик юки ставкаси 32,1 фоизни ташкил этиб сезиларли даражада камайганини куришимиз мумкин. 2020 йилда хам сезиларли равишда камайганини куришимиз мумкин. Бирок;, соли;;а тортиш индикатори курсаткичи юкорилаши урнига камайишини куришимиз мумкин. 2020 йилдан соли; турлари 13 тадан 9 тага ва соли; дисоботларини камайтирилган бир пайтда ушбу курсаткич пасаймокда. Ушбу долатни, индикаторларни дисоблаш методикаси аник; эмаслиги ва ишлаб чи;илмаганлиги билан изодлашимиз мумкин[3].

Мудтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг мамлакатимиз тадбиркорлари билан очик мулокот шаклидаги учрашувда сузлаган нуткида, хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнес ривожи йулидаги тусик булган энг долзарб муаммоларни тизимлаштириб, уларни дал этишга каратилган 7 та мудим йуналиш буйича чора-тадбирларни белгилаб берилди[4]. Уларга куйидагилар киради:

> бизнесни молиялаштириш ва молия-кредит масалалари;

> солик тизимини такомиллаштириш, бизнесга солик юкини имкон кадар камайтиришга оид масалалар;

> ер ажратиш масаласи;

> бизнес учун зарур булган инфратузилма муаммолари;

> транспорт-логистика масалалари;

> тадбиркорлик фаолиятига аралашувларни кискартириш, содадаги тартиб-таомилларни соддалаштириш, хусусий мулк дахлсизлиги борасидаги сиёсатни катъий давом эттириш.

Хулоса ва таклифлар

Глобал инкироз ва пандемия шароитида мамлатда иктисодий хавфсизликни таъминлаш борасида тадбиркорликни давлат томонидан куллаб-кувватлаш, айникса ишлаб чикариш, хизмат курсатиш ва саноатни соликлар воситасида рагбатлантириш, тадбиркорларга кушимча солик имтиёзлари ва преференцияларни беришни такозо килмокда.

Бугунги кунда, тадбиркорлик субъектлари томонидан соликларни турри дисоблаш, солик дисоботида аник шакллантириш ва уз вактида такдим этиш мухим ахамият касб этади. Бирок, такдим этилаётган солик дисоботларида солик ставкаси ва солик базаси нотурри белгилаш, солик имтиёзларидан максадсиз фойдаланиш, корхонанинг реквизитлари нотугри тулдирилиши ёки тулик тулдирилмаслик, ички ва ташки манба маълумотлари аник эмаслиги ёки уз вактида такдим эмаслик каби муаммолар мавжуд.

Шу билан бирга, тадбиркорлар ва инвесторлар билан учрашувлар жойлардаги ижрочилар содада амалга оширилаётган ислодотларнинг мазмун-модиятидан тулик хабардор эмаслигини, кабул килинган норматив-дукукий дужжатларнинг амалиётга жорий этилиши сезиларли даражада ортда колаётганлигини, айрим лицензия ва рухсатномаларни расмийлаштиришда ортикча бюрократик тусиклар мавжудлигини курсатмокда. Шунингдек, курилаётган чораларга карамасдан, мамлакатда тегишли йуналишлар буйича миллий рейтингларни юритишга ёрдам берадиган, амалга оширилаётган ислодотларнинг халкаро мезонлар ва стандартларга мувофиклигини бадолашнинг яхлит тизими мавжуд эмас.

Юкоридагилардан келиб чикиб, тадкикот давомида куйидаги таклифлар ва тавсиялар ишлаб чикилди:

- 2020-2030 йилларга мулжалланган Узбекистон Республикаси учун устувор булган халкаро рейтинг ва индекслар буйича самарадорлигини ошириш буйича тасдикланган вазифалардан келиб чикиб, Узбекистон Республикасининг миллий манфаатлари ва конунчилик талабларини дисобга олган долда хорижий давлатларнинг ижобий тажрибасига асосланган тегишли рейтинглар методологиясини ишлаб чикиш ва тасдиклаш.

-"Doing Business" соликка тортиш индекаторини дисоблашда, солик ислодотларидаги узгаришлар йил якунида тасдикланиши ва кейинги йилдан амалда жорий этилишини дисобга олиш лозим;

-халкаро рейтинглар йиллик дисоботларни урганиш ва тадлил килиш, шунингдек дар бир индикатор кесимида статистик маълумотларни аниклиги ва шаффофлигини таъминлаш;

- халкаро рейтингларда Узбекистон Республикасининг ривожланиши тенденциялари дакидаги маълумотларни, бадоланаётган йуналиш буйича тавсиялар ва хорижий давлатларнинг илгор тажрибасини уз ичига олган ахборотлар маълумот базасини шакллантириш лозим;

-интернет тармогида «Узбекистон Республикаси халкаро рейтингларда» ягона портали яратилган булсада, интернет тармогидаги businessinfo.uz порталида маълумотлар рус тилида берилган булиб, узбек ва инглиз тилида маълумотлар берилмаган дамда етарлича очиб берилмаган. Фикримизча, порталда тадлилий маълумотлар билан бойитиш дамда узбек ва инглиз тилида жойлаштирилиши максадга мувофик.

-пандемия даврида тижорат банклари томонидан адолига бериладиган ипотека кредитлари буйича фоиз ставкасини боскичма-боскич пасайтириш амалдаги 17-19 фоиз урнига 14-15 фоиз микдорида белгилаш (Марказий банк томонидан 2021 йил сентябрь ойидан кайта молиялаш ставкаси 14 фоиз микдорида сакланиб колинди);

-карантин даврида адолига бирламчи мадсулотлар, озик-овкат ва дори дармон махсулотларини онлайн тарзда етказиб бериш хизмати учун олинадиган кушимча устама суммаларини кушилган киймат солиги ва айланма солигидан озод килиш лозим;

-пандемия даврида ва табиий офатлар содир булган худудларда янгитдан руйхатдан утган тадбиркорлик фаолиятини бошлайдиган якка тартибдаги тадбиркорларни олти ойдан бир йилгача булган муддатга даромад солотидан озод этиш (ижтимоий солик мустасно) имтиёзини куллаш.

-табиий офат ва техноген ходисалар содир булган худудларда адоли ва фермер хужаликларини икки йил муддатга мол-мулк ва ер соликларидан озод килиш максадга мувофикдир.

Юкоридагилардан келиб чикиб хулоса килиш мумкинки, билдирилган амалий таклифлар ва тавсиялар мамлакатимизда глобал иктисодий инкироз ва пандемия шароитида иктисодий хавфсизликни таъминлаш, адолини ижтимоий димоя килиш, бизнесга ишбилармонлик мудитини яхшилаш ва тадбиркорлик субъектларини соликлар оркали куллаб-куввватлашга хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича даракатлар стратегияси тугрисида"ги ПФ-4947-сонли Фармони (Конун дужжатлари маълумотлари миллий базаси, 31.07.2018 й., 06/18/5483/1594-сон).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 19 мартдаги «Коронавирус пандемияси ва глобал инкироз долатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тугрисида»ги ПФ-5969-сонли Фармони (Конун дужжатлари маълумотлари миллий базаси, 20.03.2020 й., 06/20/5969/0341-сон).

3. Узбекистон Республикасининг Солик кодекси. Расмий нашр. - Т.: "Адолат", 2020. - 473 б. Узбекистон Республикаси Конун дужжатлари маълумотлари миллий базаси, 31.12.2019 й., 02/19/СК/4256-сон)

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимиз тадбиркорлари билан очик мулокот шаклидаги учрашувда сузлаган нутки.

5. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси давлат мустакиллигининг 30 йиллик байрамига багишланган тантанали маросимдаги нутки.

6. http://www.doingbusiness.org/EconomyRankings - Жадон банкининг Doing

Business 2010-2020 йиллардаги дисоботлари

7. http://www.review.uz - Иктисодий тадкикотлар ва ислодотлар маркази

© Ж.Ж. Урмонов, Ш.Х. Дусияров, 2021.

ISSUES OF ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT AND FORMATION OF THE

BUSINESS CLIMATE OF THE UZBEKISTAN

Zh.Zh. Urmonov, Sh.Kh. Dusiyarov

Abstract. The article is devoted to the development of entrepreneurship and the formation of the business climate, the rating of countries doing business, the analysis of doing business, as well as the reforms carried out on the development of entrepreneurship through taxes. In conclusion, proposals are made to improve the business climate and the development of entrepreneurship of the country.

Key words: pandemic, tax policy, tax reform, tax benefits and preferences, doing business, small business, entrepreneurship, business climate.

© Zh.Zh. Urmonov, Sh.Kh. Dusiyarov, 2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.