CC BY
1УДК 37.026.9
ШЕТЕЛ Т1Л1Н ОЦЫТУДА ШЫГАРМАШЫЛЬЩ ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУДЫЦ
БЕЛСЕНД1 ЭД1СТЕР1
МУХАМБЕТОВА АЛТЫНАЙ
7М01703 «Шетел тiлдерi жэне мэдениетаралы; коммуникация» мамандыгыныц 2 курс магистранты, Х.Досмухамедов атындагы Атырау университетi, ^азакстан
ХАЙРЖАНОВА АХМАРАЛ ХАТИФЦЫЗЫ
Шетел тшн окыту эдiстемесi кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры, Х.Досмухамедов атындагы Атырау университетi, ^азакстан
Ацдатпа. Мацалада шетел тшн оцыту Yдерiсiнде жеке тулганыц шыгармашылыц ойлауын дамытуда белсендi эдiстерi цолданудыц мацыздылыгы мен цажеттшт негiзделген. Шет тш сабагы - шыгармашылыц ойлауды дамытудыц сапалы негiзi. Оныц ерекшелiгi коммуникативтт багыттылыгында жэне студенттердщ жаца элеуметтт рвлдерге умтылуында кврiнедi. Шыгармашылыц ойлау вмiрдiц, мэдениеттщ жэне тарихтыц субъектШреттде тулгага багытталган мацсатты турде оцытуды жэне дамытуды талап етедi. Шыгармашылыц ойлауын дамытуда белсендi эдютерт цолдану шет тшн оцыту процеснц тшмдшгт айтарлыцтай арттыруга жол ашады.
Ктт свздер: шыгармашылыц, шыгармашылыц ойлау; оцыту эдштемеЫ, белсендi эд^тер, танымдыц сэрекет.
Аннотация. В статье подчеркивается важность и необходимость использования активных методов развития творческого мышления личности в процессе обучения иностранному языку. Урок иностранного языка - это качественная основа для развития творческого мышления. Его особенность отражается в коммуникативной направленности и стремлении студентов к новым социальным ролям. Креативное мышление требует целенаправленного обучения и развития, ориентированного на личность как субъект жизни, культуры и истории. Использование активных методов развития творческого мышления открывает путь к значительному повышению эффективности процесса обучения иностранному языку.
Ключевые слова: творчество, творческое мышление; методика обучения, активные методы, познавательная деятельность.
Abstract. The article emphasizes the importance and necessity of using active methods of developing creative thinking of an individual in the process of teaching a foreign language. A foreign language lesson is a high-quality basis for developing creative thinking. Its peculiarity is reflected in the communicative focus and students' desire for new social roles. Creative thinking requires purposeful training and developmentfocused on the individual as a subject of life, culture and history. Using active methods of developing creative thinking opens the way to a significant increase in the effectiveness of the process of teaching a foreign language.
Keywords: creativity, creative thinking; teaching methods, active methods, cognitive activity.
Kipicne
^огамныц даму каркынына сай заманауи бшм беру жацартылуда, ол 6Yrmri тацда бшм алушылардыц белгш бiр бшм келемш мецгеруше гана емес, сонымен катар олардыц шыгармашылы; элеуетш дамытуга, шыгармашылы; аркылы элемдi аша алатын жэне езшщ ашкан жацалыктарын шыгармашылыкта керсете бшетш т^лгаларды даярлауга багдар алып отыр. Болашак жас мамандардыц бшмш дамытудыц кайнар ^3i - гылыми зацдылыктарды, акыл-ой эрекетш, тапкырлыкты, бшм алуга умтылысты бейнелейтш Yлгiлердi ез бетшше ашу
Yшiн шыгармашылык ю-эрекета жYзеге асыратын арнайы уйымдастырылган окыту. Бiлiм берудегi студент тулгасыныц даму процес оныц танымдык жэне мазмундык эрекетiнде жацалык жасау процесi ретшде карастырылады.
Шет тiлi пэнi жогары коммуникативтi багыттылыкка ие, студенттердi оку-тэрбие процесiне белсендi катыстырады, сонымен катар жеке тулганыц шыгармашылык элеуетiн белсендiруге мYмкiндiк бередi. Муныц барлыгы болашак жас мамандардыц заманауи элеуметтiк жагдайларга бейiмделуiне ыкпал етедi. Ойлау процестершш eзiндiк ерекшелiгi казiргi замангы маманныц мацызды сипаттамасы болып табылады.
«Шыгармашылык ойлау» - адамныц жаца идеяларды ойлап табу, проблемаларга баска кырынан карау, инновациялык шешiмдердi табу жэне проблемаларга шыгармашылык кезкарастарды колдану кабшетш бiлдiредi. Шыгармашылык танымдык ю-эрекетац репродуктивт эрекеттен басты айырмашылыгы - зерттелетш мэселелердш мэнiне терещрек енуiнде, бшм алушылардыц танымдык кабiлеттерi мен шыгармашылык ^штерш белсендiруде, iс-эрекет эдютершш жацалыгында. Шыгармашылык кабiлеттер кeбiнесе есте сактаудыц, зейншц жэне кабылдаудыц жеке ерекшелштерше байланысты. Заманауи гылыми-техникалык прогрестщ каркыны жеке тулганыц алдына коршаган дYниедегi eзгерiстерге тез жэне тиiмдi эрекет етудi тYбегейлi жаца мшдет етiп кояды. Эзшш кэсiби саласында Yнемi дамып келе жаткан, алган бiлiмiн колдана алатын, оны бурын белгiсiз жагдайларга айналдыра алатын жэне мэселелердi шешудш стандартты емес жолдарын ез бетiнше таба алатын, стереотиш!к формаларды езгертуге кабiлеттi танымы мен эрекет! бар мамандар сураныска ие болады.
^аз1рп уакытта болашакка жалгасатын шыгармашылык белсендшкп тэрбиелеу жэне ынталандыру бiркатар карама-кайшылыктарды шешуге кeмектеседi деп есептелетш теориялар бар, олар: адамныц жеке кажеттшктер^ шыгармашылыкпен eзiн-eзi жYзеге асыруы, eмiрлiк эрекет процесiнде калыптаскан логика Yшiн стереотиптiк ойлау, тулганыц интуитивт бастауы жэне кызметiнiц утымды сипатын жYзеге асыру мYмкiндiгi, шыгармашылыктыц жеке сипаты, жеке iс-эрекет жэне адамдар арасындагы eзара эрекеттестiктiц ужымдык нысандарыныц басымдыгы.
Шыгармашылык ойлаудыц мэнi - перцептивт жэне логикалык жоспардыц бейнелерш, угымдарын жэне психикалык эрекеттерiн калыптастыру аркылы коршаган дYниенi бейнелеу мен тYрлендiру ерекшелiгiнде болатын танымдык процесс, психикалык эрекет касиеттерi -жылдамдык, икемдiлiк, eзiндiк ерекшелiгi, дэлдiгi. Когнитивт^ эмоционалдык жэне мшез-кулык - адамныц шыгармашылык ойлауыныц мацызды функциялары болып саналады.
Шыгармашылык ойлау eмiрдiц, мэдениеттiц жэне тарихтыц субъектiсi ретшде тулгага багытталган максатты тYPде окытуды жэне дамытуды талап етедi. Шыгармашылык - бул жаца материалдык жэне рухани кундылыктарды жасауга экелетiн эрекет. Ол жеке тулганыц кабшеттер^ мотивтер^ бiлiмi мен дагдыларыныц болуын болжайды, соныц аркасында жацалыгымен, eзiндiк ерекшелшмен жэне бiрегейлiгiмен ерекшеленетiн eнiм жасалады. Шыгармашылык ойлау эрекетi эдетте eте кYштi мотивацияны кажет етедi.
«Шыгармашылык - адамныц бурын-соцды болмаган абсолюта тYпнускалык туындысы, ... адам болмысыныц eзiнiц ашылуы»[1,с.127].
«Шыгармашылык - бул жаца материалдык жэне рухани кундылыктарды жасау болып табылатын кызмет» (^ыска психологиялык сeздiк. А. В. Петровскийдш, М. Г. Ярошевскийдш жалпы редакциясымен) [2,с.287].
Шыгармашылык тулганыц пайда болуыныц басты шарты, эрине, окыту мен тэрбиелеудщ тиiстi жYЙесi. Психология гылымдарыныц докторы Я.А. Пономарев: «Шыгармашылык эрекет утымды жэне интуитивт аспектiлерiмен сипатталатын процесс, ол элеуметтiк-тарихи магынасы жагынан сапалы жаца, кайталанбайтын, ерекше, бiрегей нэрсенi тудырады; оныц барысында «шыгармашылыктыц эмбебап критерий даму критерий ретшде эрекет етедЬ> - деген.[3,с.79-91];
«Шыгармашылык - бул непзп критерий объективт жацалык болып табылатын психикалык жэне практикалык эрекет» [4,с.385].
Шыгармашылыкка Yлкен септiгiн тиггзетш тулганыц касиетi - жаца тэжiрибеге ашыктыгы. Бул касиет адамныц коршаган ортада пайда болатын жаца нэрселердi кабылдауга жэне игеруге дайындыгынан кeрiнедi жэне олардыц кызыгушылыгымен ерекшеленедi. Шыгармашылык тулгада болатын касиеттер: дербестiк, езшщ жэне баскалардыц киялдарына сенуге дайын болуы, жаца жэне эдеттен тыс нэрсеш кабылдауы, белгiсiз жэне шешшмейтш жагдайларга жогары тeзiмдiлiк, осы жагдайларда конструктивтi белсендiлiгi.
Шыгармашылык ойлауды дамыту Yшiн келесi факторлар кажет: тэуекелге бару кабшеп, дивергенттi ойлау, ойлау мен эрекеттеп икемдiлiгi, жылдам ойлауы, бай киялы, дамыган интуициясы. Сондай-ак, тулганыц шыгармашылык элеуетiн кецейтудiц алгы шарттары: бiлiм мен дагдылардыц базасын дамыту, соныц негiзiнде жаца нэрсе жасауга болатын акпарат корын жинактау жэне жYЙелеу, шыгармашылыкка кажеттi дагдыларды жетiлдiру болып табылады.
Окытушылардыц алдында жастардыц шыгармашылык кабiлеттерiн ашып, оларга колдау керсету мiндетi тур. Шыгармашылыкты дамытудыц бiрден-бiр жолы окылатын материалдыц кецдш, жаца мазмуны, коммуникативтi дагдыларды жэне шыгармашыл тулганы элеуметтiк iске асыруга ыкпал ететiн мазмунда болуы. Жастардыц шыгармашылык ойлау тэжiрибесiн дамыту окыту процесш уйымдастырудыц кажеттi тетiктерiн, нысандары мен эдiстерiн пайдалана отырып максатты езара эрекеттен, окытушы мен студенттердщ жYргiзiлетiн жумысты бiрлесiп куруынан турады. Сабактарды уйымдастырудыц формалары мен эдiстерi бiрiктiрiлiп колданылады жэне белгiлi бiр калыптасу кезецiнiц мiндеттерiне байланысты болады. Олай болса, шыгармашылык - шыгармашылык дагдыларды Yздiксiз жетiлдiрудi талап ететш табысты тулга мен iзденетiн маманды тэрбиелеудiц кiлтi. Барлык iлгерiлеушiлiк жеке тулганыц шыгармашылык касиеттерш камтамасыз ететш когам алдында турган мэселелердi шешудщ жаца жэне тиiмдi эдiстерiн табудыц нэтижесi болып табылады.
Шет тшн окыту процесi шыгармашылык ойлауды дамытудыц сапалы негiзi болып табылады. Мундагы ерекшелiк студенттердiц коммуникативтiк багыттылыгында, ^нделштг тэжiрибенi оку процесiнде пайдалану мYмкiндiгiнде жэне жаца элеуметтiк релдерге умтылуында кeрiнедi. Эрине, шыгармашылык ойлауды дамытудыц тиiмдi шарттарыныц катарына окытушыныц кэаби кузыреттiлiгi, шет тiлiн окытудыц заманауи эдютемесш зерделеуi жэне колдануы, аудиториядагы топта колайлы психологиялык ахуал тугызуы жатады. Эйткенi, шыгармашылык ойлауды дамытудыц тYрлi заманауи эдiстерi мен формаларын колданатын окытушы студенттердi дербестiкке, пайымдау тэуелсiздiгiне, оку процесiне кызыгушылык пен ецбекке дайын болуга тэрбиелейдi. Шет тшн окыту процесшде студенттердiц белсендi оку-танымдык эрекетiн, бiрлескен iзденiс пен шыгармашылык, ез бетiнше iздену, модельдеу жэне практикалык мэселелердi шешу мYмкiндiктерiн камтамасыз ете отырып, коммуникативтi кузыреттшктерш накты eмiрге дайындык тургысынан калыптастыру басым багыттары болып табылады.
Жумыстыц eзектiлiгi: шет тiлiн окытуда окытушыныц непзп мшдет! студенттердщ карапайым акпаратты жинактауы емес, олардыц берiлген тапсырмалар мен такырыптарга сай ойлау кабшетшщ дамуына, жагдайды талдай бiлуiне, шыгармашылык пен бастамашылдык танытуына, шыгармашылык акыл-ой эрекетiне жогары мэн берiп, багыт-багдар беру. Осы максатта шыгармашылык эрекеттердi колдану шет тiлiн окыту процесшщ тиiмдiлiгiн айтарлыктай арттыруга жол ашады.
ТАЛЦЫЛАУ
Шыгармашылык ойлауга ыкпал ететш тулгалык касиеттер негiзiнен: маманныц езше деген сенiмдiлiгi, тэуекелге баруы, огаш жэне ерекше кeрiнуден коркудыц болмауы, жаксы дамыган эзiл-оспакты тYсiне бiлуi жэне кабылдауы, акыл-ойыныц бай болуы, киялдауга жэне болашакка жоспар куруга деген кабылеттiлiгi. Шыгармашылык ойлау тэж1рибесш дамытуга багытталган эдiстердi бiрнеше топка белуге болады. Мысалы:
оку эрекетж уйымдастыру эдiсi бойынша:
- цурылымдыц-логикалыц тапсырмага неггзделген эдгстер. Олар дидактикалык тапсырмаларды коюды, оларды шешу жолдарын тацдауды, карапайымнан кYPделiге, теориядан практикага диагностикалау жэне алынган нэтижелердi багалауды кезец-кезещмен уйымдастырумен сипатталады.
- жаттыгу здгстерг. Олар мазмунына шыгармашылык элементтер косылган оку-танымдык эрекеттердщ белгiлi бiр алгоритмдерiн жэне оку, сынактар мен практикалык тапсырмаларды орындау кезiнде ic-эрекеттер жYЙесiн бiлдiредi.
- ойын здгстерг. Бул эдiс оку YДерiсiнiц субъектшершщ езара эрекеттесушщ ойын формасымен сипатталады, ойын мазмунына оку тапсырмалары, юкерлш ойындар, пiкiрталас кiредi.
калыптастырушы багыт бойынша:
- шыгармашылыц эрекеттег1 тэж1рибет дамыту эдштер1: жаца нускалар эдiсi, шыгармашылык мэселелердi топтык шешу эдiсi, шыгармашылык iзденiстердi ужымдык ынталандыру эдiсi, мига шабуыл, т.б.
Осы эдютерде бiлiм алушылардыц бiр багытка багытталган ойлары, тYрлi идеялары тогысып, емiршец шешiмдердi ДYниеге экеледi. Бiреуi усынады, екiншiсi дамытады, Yшiншiсi калыптастырады. Сейтш, эркайсысы ойлап табудыц шыгармашылык процесше катысады. Таза практикалык нэтижеден баска, усынылган мэселенi шешуге, жанама эсерлерге кол жетюзшедь Бiрлескен шешiм кабылданады, шыгармашылык ойды ынталандыру Yшiн метафоралар мен тецеулердi колданылады. Оку материалын жаксы мецгеру Yшiн сезжумбактарды шешу, студенттердщ ездершщ тест курастыруы, синвордтар, ез бетшше дэлелдеу, Yй картасын жасау, такырып бойынша шыгармашылык сурет салудыц мацызы зор.
Синквейн эдгсг - шыгармашылык ойлауды дамыту стратегиясыныц бiр тYрi, студенттiц шыгармашылык дамуына ыкпал етедi, оны ез бетшше ойлауга мэжбYPлейдi. Бул стратегияны сейлеу жаттыгуы ретiнде пайдалануга болады. Синквейн (фран. Cinquains, агыл. Cinquain) француз тшнен аударганда «бес жол», бес жолдан туратын елец деген магына бередi. Дидактикалык синквейн эр жолдыц магыналы жэне синтаксистiк байланыста болуына негiзделген, еркiн шыгарма тYрi. Бшм алушы синквейн жаза отырып акпараттыц негiзгiсiн iрiктеп алып, корытынды жасап, ез ойын кыска, эрi накты бiлдiрудi Yйренедi. Бул казiргi заман жастарына ете кажеттi касиеттердiц бiрi. Бул жанрда мэтiн буындык тэуелдшкке емес, эр жолдыц мазмуны мен синтаксиспк ерекшелiгiне негiзделедi. Бiрiншi жолда, синквейн такырыбы, талкыланатын нысанды немесе такырыпты бiлдiретiн бiр сездi, эдетте зат есiмдi немесе есiмдiктi камтиды. Екiншi жол екi сез, кебшесе сын есiмдер немесе мYшелер, олар синхрондау кезшде тацдалган заттыц немесе объектшщ сипаттамалары мен касиеттерiн сипаттайды. Yшiншi жол объектiнiц сипаттамалык эрекеттерш сипаттайтын Yш етiстiк немесе герунд аркылы жасалады. Тертiншi жол - синквейн авторыныц сипатталатын субъекпге немесе объект^е деген жеке катынасын бiлдiретiн терт сезден туратын сез тсркеа жазылады. Бесiншi жол - субъектшщ немесе объектiнiц мэнiн сипаттайтын бiр жиынтык сез. Синквейн жазу ережелерш катац сактау кажет емес. Мэтiндi жаксарту Yшiн тертiншi жолда Yш-бес сездi, бесiншi жолда екi сездi колдануга болады. Эрбiр студентке синквейн жазуга 4-5 минут уакыт бершедг Содан кейiн ол группаласына жYгiнедi жэне екi синквейннiц iшiнен екеуi келiсетiн бiреуiн курайды. Бул осы такырыпты сыни тургыдан карастыруга мYмкiндiк бередi. Бул эдiс катысушылардыц бiр-бiрiн тыцдауын жэне баскалардыц шыгармаларынан ездерiмен байланыстыра алатын идеяларды алуын талап етедь Синквейннiц бiрнеше тYрi бар, мысалы, кэдiмгi синквейн, керi синквейн, турльтусп синквейн, т.б. Эр кайсысыныц езiндiк ерекшелiктерi бар, бул бiр тапсырманы дурысы тацдауга мYмкiндiк бередг
Агылшын тiлi сабагыныц жаца материалмен таныстыру кезецiнде, материалды бекiту кезещнде, езiндiк жумыс кезецiнде бiлiм алушылардыц кызыгушылыгы мен окуга деген ынтасын, тiлдiк дагдылары мен езiн-езi керсету кабшеттерш дамыта отырып, синквейндi пайдалана алады.Мэселен: «Nature» такырыбында синквейндi колдандык:
Nature
Beautiful, serene
Flourishing, captivating, evolving
Mountains, forests, rivers, endless
Wonders
«Кластер-эдгсг» - лексикамен жумыс ютегенде, жаца материалды енпзуде, сейлеуде сездш корын колдануды белсендiруде, сезжасам бойынша материалды жYЙелеу кезiнде, такырып бойынша монологтык мэлiмдеме курастыруга тiрек ретшде, кажета тiлдiк материалдарды жинау кезшде колдануга жэне онымен тактада, презентацияда жеке, жуппен, топпен жумыс ютеуге болады. Топтык жумыста кластер студенттерге эркайсысы жасайтын ассоциациялар мен карым-катынастарга косылуга мYмкiндiк бередi. ^осымша акпаратка кол жеткiзуге мYмкiндiк беретiн топтык тэжiрибе туады. Сонымен, кластер эдiсi сeйлеудi ынталандырады, киялды белсендiредi, ^нделшт жумыска эртYрлiлiк косады жэне окуды жекелендiредi, жYЙелi ойлауы дамытады. Материалды усынудыц жеткiлiктi кыскалыгына карамастан, кластерлш эдiс жаца акпаратты зерделеу мен беклудщ тиiмдi жэне сыйымды эдiсi болып табылады. Бул эдiстi колданудыц артыкшылыктары: акпараттыц Yлкен кeлемiн камту, оку процесiне топтыц барлык мYшелерiн тарту, олардыц кызыгушылыгы, шыгармашылык кезкарасы, белсендiлiгi. Бул жумыс барысында келес дагдылар калыптасады жэне дамиды: сурак коя бiлу, негiзгi нэрсенi атап керсету, себеп-салдар байланысын орнату жэне корытынды жасау, мэселенi тутастай тYсiне отырып, жекелерден жалпыга кешу, салыстыру жэне талдау. Кластердi пайдалану жYЙелi ойлауды дамытады, студенттердi оку материалын гана емес, ез ойларын жYЙелеп, жалпылауга, ез пiкiрiн айта бшуге YЙретедi, шыгармашылык ойлау кабiлеттерiн дамытады.
Кейс эдгсг. (агыл. Case-study - «уакига, жагдаят» жэне «зерттеу») угымы «нактылы жагдаятты талдау эдюЬ> деп атауга болады. Ол окыту кезшде де, нактылы практикалык iстердi талдауда да, зерттеу юш жYргiзуде де колданылады. Кейс - эдiсi бшм алушылардыц окуга кызыгушылктарын арттырады жэне тулганыц келешек маман ретшде калыптасуына ыкпал етедь Бул эдiс студент тарапынан нактылы мэселенi шешуге кажетп шыгармашылык кабiлетiн дамытуды кажет етедi жэне оныц ой-eрiсiнiц бейнелi керша болып табады. Окытудыц интерактивтi эдiсi ретiнде кейс студенттер тарапынан колдау табуып отыр: олар мунда оку материалыныц теориялык ережелерiн мецгеру мен практикалык игерудi камтамасыз ететiн мэселеш кeредi. Бiз келесi такырыптарда кейс эдiсiн колдандык: "Ecology", "Free time and traveling", "Computer technologies".
Кейс эдiсi («Case - study») эдiстемелiк кузiреттiлiктiц курамдас бeлiгi болып табылатын аналитикалык, практикалык, шыгармашылык, коммуникативтi, элеуметтiк жэне eзiн-eзi талдау дагдыларын калыптастырады. Сонымен катар, жагдайды анализ жасау студенттердщ кэаби жетiлуiне ете кYштi эсер етед^ олардыц есеюiне экеледi, олардыц сабакка, тiлге деген кызыгушылгы мен оц кезкарасын калыптастырады. «Кейс - окытушыныц рефлексиялык эрекетiнiц нэтижесi. Зияткерлш eнiм ретiнде оныц eзiндiк кeздерi бар. Iстердiц непзп кeздерiнiц эсер ету дэрежес бойынша жiктелуi: абсолюта накты eмiрлiк жагдайларды кeрсететiн практикалык жагдайлар, негiзгi мiндетi окыту болып табылатын окыту жагдайлары, зерттеу кызметш жYзеге асыруга багытталган зерттеу жагдайлары, олар ойлаудыц «шыгармашылыгын», ягни шыгармашылык ойлауды дамытады[5,с.52].
Мига шабуыл эдгсг - шыгармашылык белсендшкп ынталандыруга непзделген мэселенi шешудiц оперативт эдiсi, онда талкылауга катысушыларга шешiмнiц негурлым кеп нускаларын бiлдiру усынылады. Содан кешн айтылган идеялардыц жалпы санынан тэж1рибеде колдануга болатын ец сэттiлерi тацдалады. «Мига шабуыл» гылыми жэне практикалык мэселелердi шешу Yшiн жаца идеяларды тудырудыц кецiнен колданылатын эдiсi болып табылады. Осы орайда бiз колданган «A tour to London» такырыбына студенттермен жумыс ете кызыкты жэне белсендi eттi. Ендеше, «Мига шабуыл» эдiсiн оку YPДiсiнде колдану келес мiндеттердi шешуге мYмкiндiк бередi: оку материалын шыгармашылыкпен мецгеру;
теориялык бiлiмдi практикамен байланыстыру; оку-танымдык эрекеттi белсендiру; зейiндi жэне акыл-ой кYштерiн агымдагы мэселенi шешуге шогырландыру кабiлетiн дамыту; ужымдык акыл-ой эрекетшщ тэжiрибесiн калыптастыру. «Мига шабуыл» эдiсi аркылы сабакта тужырымдалган мэселенiц теориялык немесе практикалык езектшп болуы жэне студенттердiц белсендi кызыгушылыгын тудыруы керек.
Жобалыц эдгс - педагогикалык технология ретiнде максатты багытты, окытушы мен студенттiц ю-эрекет жYЙесi негiзделген гылыми идеяларды, багалау критерийлерiн жэне сапалы жаца нэтижеш камтиды. Жобалау эдiсi студенттердiц танымдык кабiлеттерiн дамытуга, ез бiлiмiн ез бетшше куруга, акпараттык кецiстiкте шарлауга, сонымен катар сыни жэне шыгармашылык ойлауды дамытуга негiзделген. Ол ынтымактастык эдiстемесi негiзiнде эрбiр студент белсендi танымдык YДерiске тартылатын аудиторияда шыгармашылык атмосфераны куруга мYмкiндiк бередi. «Жобалардыц максаты - соцгы зияткерлiк ешмде камтылган бiлiм мен дагдылар жYЙесiн калыптастыруга ыкпал ету, логикалык ойлауга, проблемаларды керу мен шешiм кабылдауга, акпаратты алу мен пайдалануга, жоспарлауга катысуга, сауаттылыкты дамытуга жэне тагы баскаларга ыкпал етедЬ> [6,с.264].
«Welcome to Australia» такырыбында жоба эдiсi колданылып, студенттердiц ез бетiнше эрекетше багытталып, жуптык жэне топтык непзде жYзеге асырылды. Бул жагдайда студенттер тобында жобага катысушылардыц iс-эрекетiн эдютемелш тургыдан дурыс уйымдастыру жэне окытушыныц YЙлестiрушi релi ерекше мацызды .
Н.Кочетурова тш YЙретуге арналган жобалардыц келес ерекше белгiлерiн атап керсетедк «...тiлдi шынайы карым-катынас шарттарына барынша жакын жагдайларда колдану; студенттердiц ездш жумысына мэн беру: жеке жэне топтык; студенттердщ Yлкен кызыгушылыгын тудыратын жэне жобаныц орындалу жагдайларына тшелей байланысты такырыпты тацдау; жобаныц такырыбы мен максатына сэйкес тiлдiк материалды, тапсырмалардыц тYрлерiн жэне жумыс ретш тацдау; нэтиженiц кернекi кершюЬ>[7,с.99-107].
В.Васильевтщ жобалык эдiстi окыту жYЙесi, окушылардыц жеке тулгасын шыгармашылыкпен езiн-езi жYзеге асыруга, олардыц интеллектуалдык жэне физикалык мYмкiндiктерiн дамытуга багытталган муFалiмнiц бакылауындагы объективтi жэне субъективтi жацалыFы бар, практикалык мэш бар жаца енiмдi жасау барысындаFы ерiк сапалары мен шыгармашылык кабiлеттердi оку-тэрбие процесiн уйымдастырудыц икемдi моделi ретiнде тYсiнуiне назар аударFан жен [8,с.9].
«^азiргi коFам шыFармашыл тулFаларды кажет етедi, ейткеш олардыц бейiмделу мен элеуметтену децгей жоFары жэне Yнемi езгерiп, жацарып отыратын элемге кебiрек сэйкес келедь ОсыFан байланысты педагогика Fылымыныц бшм алушыныц шыFармашылык элеуетш дамыту мэселесше кецiл белуi орынды» [9,с.174].
«Шыгармашылык ойлау» уFымы шешiмдерге, эдеттен тыс жэне ерекше идеяларды, жалпылауларды, теорияларды жэне керкем формаларды жасауFа экелетш ойлау процестерiн камтиды. Оку YPДiсi окушылардыц шыFармашылык элеуетiн дамытудыц непзп факторы болып табылады. МуFалiмнiц максатты жумысыныц нэтижесi - жеке даралы^ымен, ез кYшiне CYЙенуге умтылуымен, эмоционалдык уткырлыFымен, езiне сенiмдiлiгiмен, тепе-тецдiгiмен, талапшылды^ымен ерекшеленетiн шыFармашыл тулFаны тэрбиелеу.
БYгiнде, оку-тэрбие процесiн уйымдастырудыц нысандары мен эдютерш жацартудыц кYPделi жаFдайында, муFалiмнi алдында кэсiби кызметтi жYзеге асыруFа байланысты бiркатар жаца мiндеттер тур, ол - окытудыц трансформациялык, зерттеушшк функциясыныц релiн айтарлыктай арттыру. Бшм берудщ жаца сапалык децгейге кешу жаFдайында окытушыдан арнайы дайындык кажет, ейткеш оныц кэсiби кызметшде тек арнайы, пэндiк бiлiмдер Fана емес, сонымен катар педагогика мен психология, тэрбиелеу технологиялары жэне педагогикалык саладаFы заманауи бшмдер де жYзеге асырылады. Болашакка жаhандык даму каркынына сэйкес келетш, бэсекеге кабiлеттi, ез кызметш шыFармашылыкпен колдану Yшiн икемдi заманауи, жан-жакты дамыFан YЙлесiмдi тулFаны калыптастыру бiрден-бiр мацызды
Нэтиже
кадам болып табылады. Оку процесшде iзденiмпаздык пен кызыгушылыкты арттыратын шыгармашылык, оку-танымдык ю-эрекетл уйымдастырудыц тиiмдi эдiстерiн колдана бшу кажет. «Студенттердi агылшын тiлiн eнiмдi децгейде окыту студенттен жаца багдарламалар куруды, жаца логикалык-семантикалык шешiмдер эдютерш, коммуникациялардыц жогары белсендiлiгi мен вариативтшгш талап ететiн оку-коммуникативтiк жагдаяттарды камтуы кажет» [10,с.251].
Шетел тiлiн окытудыц теориясы мен эдiстемесiнде мэтiнмен жумыс ютеу тiлдiк жэне сейлеу дагдыларын дамытып, жетiлдiрiлетiндiгi жэне бул дагдыларды мэтшшц кемепмен де бакылауга болатындыгы карастырылган. Бiздiц ойымызша, агылшын тш сабагында мэтiндi бiлiм алушылардыц шыгармашылык кабшеттерш дамыту Yшiн жаксы пайдалануга болады. Мэтiндермен практикалык iс-эрекеттi уйымдастыру барысында олардыц келесi шыгармашылык кабшеттершщ дамуы тиiмдiрек орын алады: шыгармашылык елштеу кабiлетi, сейлеуде жэне шыгармашылыкта жеке позицияны бiлдiру жэне акыл-ой эрекетiнiц дербестiгi мен сыни ойлауы анык кeрiнедi. Олар берiлген мэтшге зерттеу максаттарын кояды, себеп-салдарлык байланыстардыц гипотезасын алга тартады, алга койылган гипотеза тургысынан eзiне белгiлi фактiлердi карастырады. Бул кабiлеттер, сeзсiз, шыгармашылыктыц непзп алгы шарттары болып табылады.
Дегенмен, бYгiнгi тацда шетел тшн окытудыц жаца максаттары жаттыгулар теориясын одан эрi дамытуды талап етедь Тiлдiк материалды белсендiруге арналган жаттыгулардыц коммуникативтi багыттылык принципi эдiстемеге берш кiрiктiрiлген. Жаттыгулар практикалык эдiстердiц шшдеп ец тиiмдiсi болып табылады. Бул эдютщ ец мацызды дидактикалык кызметтерi мен ерекшелiктерiне назар аудару кажет. Жаттыгу - iс-эрекеттердi мецгеру немесе сапасын арттыру максатында жYЙелi турде уйымдастырылган кайталап орындалатын окыту эдiсi. Дурыс уйымдастырылган жаттыгуларсыз оку жэне практикалык дагдыларды мецгеру мYмкiн емес. Коммуникативт мiндет оку процесiнде оку эрекетш педагогикалык баскару куралы ретшде эрекет етедь Окытушы курастырган тапсырмалар жеке касиет ретшде шыгармашылыкты дамытуга багытталуы керек жэне мыналарды камтуы керек: . жеке потенциалды жэне шыгармашылык кабшеттердщ накты даму децгешн аныктауга мYмкiндiк беретiн тапсырмалар, б1ртутас жэне сыни кабылдау, икемдiлiк, ойлаудыц eзiндiк ерекшелiгi, идеяларды тудыру жецшдЫ сиякты интеллектуалды жэне шыгармашылык кабшеттерш дамытуга арналган тапсырмалар. Барлык тапсырмалар шыгармашылык сипатта болады жэне жеке, шыгармашылык касиеттердi дамытуга мYмкiндiк беред^ сонымен катар бiркатар психологиялык кедергiлердi жоюга кeмектеседi.
Практикалык тапсырманыц нэтижелерш багалауда эртYрлi жэне ерекшеленетiн идеяларды алга коюы, мэселенiц бiр аспекпсшен екiншi аспектiге eтуi жэне шешудщ эртYрлi стратегияларын колдану кабiлетi, YЙлесiмдiлiк, шыгармашылык ойлау логикасы, максатка сэйкес келетш адекватты шешiмдi тацдауы непзге алынды. Алгашкы диагностикалык нэтижелерге CYЙене отырып, бiз студенттердiц шыгармашылык кабшеттершщ даму децгешн аныктадык. Келесi нэтижелер алынды: • 19% студенттердщ шыгармашылык кабшеттершщ даму децгей темен; • 39% шыгармашылык кабшеттершщ дамуы орташа; • 42% шыгармашылык кабшеттершщ дамуы жогары децгейде. Сондыктан бiз мэтшмен практикалык iс-эрекеттердi уйымдастыру аркылы студенттердщ шыгармашылык кабшеттерш дамытуга багытталган сабактар топтамасын эзiрлеп, eткiзудi жоспарладык.
Болашак жас мамандардыц шыгармашылык кабiлеттерiн дамытуга арналган мэтшдермен практикалык iс-эрекеттердi уйымдастыра отырып, сабактарды eткiзу кезiнде бiз тиiмдi такырыптарды алып, олардыц шыгармашылык кабшеттерш дамыту Yшiн мэтiндерге практикалык тапсырмалар усындык, мэселен, eлецнiц поэтикалык аудармасын жаса, «Nature» жэне "Home" такырыптары бойынша синквейндер курастыр, «Yrö> такырыбы бойынша жобаларды аякта. Осы сабактар барысында лексикалык бiрлiктердi белсендi сезiну, колдану жэне есте сактау жYзеге асырылды, монологтык сейлеуге кол жетюзшдь Синквейндердi курастыруда акпаратты жинактау, кYPделi идеялар мен сезiмдердi бiрнеше
жолдармен керсету кабшеттершщ дамуына ыкпал етп. Бiз жаттыFуларды жYЙелi жэне накты педагогикалык максат коя отырып, оныц орындалуын, оку мен ойлау колжетiмдiлiгiн назарда устадык. Бiз зерттеуiмiздi Yш кезецге белген болатынбыз, бiрiншi - аныктау белiмi; екiншi -калыптастыру кезещ; Yшiншi - бакылау кесiндiсi. Бiрiншi кезецде жоFарыда керсеткендей студенттердiц шыгармашылык кабiлеттерiнiц дамуыныц бастапкы децгейiн аныктау максатында диагностика жYргiздiк, ол бiразыныц шыFармашылык кабiлеттерiнiц дамуыныц темендеу децгешне ие екенiн керсеттi. Екiншi кезецде аFылшын тiлi сабактарында мэтiндермен практикалык iс-эрекеттердi уйымдастыру Yшiн шыFармашылык тапсырмалар жинаFын колдандык. Yшiншi кезецде шыгармашылык кабiлеттерiнiц дамуыныц соцFы жаFдайын аныктау максатында алыетан нэтижелерге салыстырмалы талдау жасадык.
Талдау керсеткендей, студенттердiц шыгармашылык кабiлеттерiнiц даму децгейi ескенi байкалды. Демек, студенттердi шет тiлi сабаFында тYрлi эдiстер аркылы кызыктыра бшсек, психикалык ерекшелiктерiн ескерсек, мэтiндермен практикалык ю-эрекетп уйымдастыруда олардыц шыFармашылык эрекеттершщ керiнуiне жаFдай жасасак, онда шыгармашылык кабiлеттерiнiц дамуында оц динамика болатыны байкалды. Ендеше, шыFармашылык ойлау тэж1рибесш дамытуда курылымдык-логикалык, проблемалык эдiстердiц мацызы зор. Олар дидактикалык тапсырмаларды коюды, оларды шешу жолдарын тацдауды, карапайымнан кYPделiге, теориядан тэжiрибеге диагностикалау жэне алынFан нэтижелердi баFалауды кезец-кезецiмен уйымдастырумен сипатталады. Сондай-ак, жаттыFу эдiстерi, ойын эдiстерi. мета шабуыл, шыгармашылык iзденiстер ужымдык ынталандырудыц бiрден-бiр жолы. Ол тYрлi идеяларды тоFыстырып, емiршец шешiмдердi ДYниеге экеледь
Корытынды
^азiргi бiлiм беру саласындаFы мемлекеттiк саясаттыц негiзi бiлiм беру процесше тулFалык-баFдарлы кезкарас карастыру болFандыктан, бiлiм беру жYЙесiне бYгiнгi тацда шы^армашыл, бiлiктi тулFаны калыптастыру Yшiн окыту мен тэрбиелеудiц жаца, инновациялык технологиялары енгiзiлуде. БYгiнде бiлiм берудщ мазмуны мен сапасы туралы ойлар езгерд^ бiлiм мазмуны адам емiрiнiц белгiлi бiр бiлiмге ие болуы тиiс салалар кешенi ретшде карастырылады. Мемлекет интеллектуалды дамыFан, шыFармашыл, элеуметпк турFыдан жетшген, емiрлiк жаFдайларды шешуде бшм^ кабiлеттерi, даFдылары мен эмбебап жумыс тэсiлдерiн мецгерген тулFаларFа сураныска ие.
ШыFармашылык ойлау эртYрлi танымдык-зерттеу жаттыFуларында, проблемалык жаFдаяттарда, тYрлi коммуникативтш жэне релдiк ойындарда калыптасады. Осыныц барлыFы бiлiм алушылардыц акыл-ой эрекетш, яFни салыстыру, салыстыру жэне корытынды жасау кабiлетiн белсендiруге ыкпал етед^ ейткенi шыFармашылык кабiлеттердiц калыптасуы оку, танымдык жэне практикалык ю-эрекеттермен т1келей байланысты; Шетел тiлiн окытудыц эдiстерi тулFаныц жаFымды касиеттерiн: шыFармашылык, езш жэне баскаларды курметтеу, эмоционалды жауап берудi дамытуды калыптастырады.
Педагогикалык тэжiрибеде басты шарттар: бiлiм алушыFа жеке кезкарас, олардыц шыгармашылык элеуетi ашылатын жайлы психологиялык жаFдай жасау, шет тшн окытуда жаца технологияларды колдану: топтык, жуптык, жеке жумыстар, мазмунды жэне кызыкты оку материалын мукият тацдау. Окытуды белсендiретiн тиiмдi эдютер: «миFа шабуыл», «талкылау», «жоба», коммуникативт^ релдiк ойындар жэне т.б. шетел тшн окытудыц казiргi кезецiнде басымдык болып табылады. Эйткенi, ол студенттердщ шынайы емiрде проблемалык жаFдаяттарды шешу кажеттшпмен бетпе-бет келуiне негiзделген. Бул эдютер жеке тулFаныц дамуын, езiн-езi уйымдастыруын, езiн-езi дамытуын уйымдастырады. Белсендi окыту эдiстерi де тулFаныц шыгармашылык дамуына оц эсерiн тигiзедi. Олар студенттердщ оку эрекетшщ субъектiсiне айналуын керсетедi, бул шет тiлi сабаFыныц тYпкi максаты болып табылады. Шетел тшн окыту YДерiсiнде тиiмдi эдiс-тэсiлдi колдану жалпы алFанда ез бетшше шыгармашылык кабiлеттерiн калыптастыруFа жэне дамытуFа мол мYмкiндiктер ашады. ШыFармашылык ойлау эртYрлi танымдык-зерттеу жаттыFуларында, жаFдаяттык ойын жатты^ларында, проблемалык жаFдаяттарда, тYрлi жарыстарда,
коммуникативтш жэне релдш ойындарда калыптасады. Осыныц барлыгы окушылардыц акыл-ой эрекетш, ягни салыстыру, салыстыру жэне корытынды жасау кабшетш белсендiруге ыкпал етедi. Шыгармашылык кабшеттердщ калыптасуы оку, танымдык жэне практикалык ю-эрекеттермен тiкелей байланысты. Шетел тiлiн окытудыц педагогикалык техникасы, формалары мен эдiстерi тулганыц жагымды касиеттерiн: шыгармашылык, керкемдiк талгам, езш жэне баскаларды курметтеу, эмоционалды жауап берудi дамытуды калыптастырады.
Педагогикалык тэжiрибеде колданылатын инновациялык эдютердщ эркайсысыныц кептеген артыкшылыктары бар, бiрак бул эдiстердi жуйеде бiрiгiп колдану ец жаксы нэтижеге жетуге кемектеседi. Жогарыда айтылгандарга суйене отырып, шетел тiлiн окыту Yдерiсiнде инновациялык эдiстердi колдану тулганы калыптастыруга ыкпал етедi, ез бетшше шыгармашылык кабiлеттерiн калыптастыруга жэне дамытуга мол мYмкiндiктер ашады.
1. Бердяев Н. Смысл творчества. // Москва.: ООО «Издательство АСТ» 2007. 127 с.
2. Краткий психологический словарь / Под общ. ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского //М.: 2-е изд., расш., испр. и доп. Ростов н/Д: Феникс, 2005. 287 с.
3. Пономарев Я.А. Роль непосредственного общения в решениях задач, требующих творческого подхода: Проблема общения в психологии. //М., 1981. С. 79-91.
4. Спиркин, А. Г. Философия: учебник для вузов / 3-е изд., перераб. и доп. //Москва.; Издательство Юрайт, 2024. 385 с.
5. Елухина Н.В Основные трудности аудирования и пути их преодоления.// Иностранные языки в школе. 2007. - 52c.
6. Кунанбаева С.С. Современное иноязычное образование: методология и теория - Алматы, 2005. - 264с.
7. Кочетурова Н. Метод проектов в обучении языку: теория и практика. //Новосибирск.: Изд-во НГТУ, 2006. - 99-107c.
8. Васильев В. Проектно-исследователькая технология: развитие мотивации // М.;Народное образование. - 2000. - № 9.
9. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в системе образования.// Научный фонд и перспективы развития. Книга 1// Научно-издательский центр «Еылым». - Алматы. 2001. - 174c.
10. Полат Е.С., Бухаркина М.Ю. и др.; Новые педагогические и информационные технологии в системе образования / под.ред. Е.С.Полат. //М.: Академия, 2003. -251с.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
