CC BY
24>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8
SHARQ MUTAFAKKIRLARI TA'LIMOTLARI VA ULARNING TARBIVIY
>
AHAMIYATI
j § ]>.■»
Malohatoy Mo'minjonovna Karimova
Andijon davlat universiteti, Pedagogika instituti Pedagogika va psixologiya magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.7295007
P-<\ > Cj )><#
Annotatsiya: Ushbu maqolada insoniyat uchun har doim dolzarb va ahamiyatli bo'lgan masala ya'ni, taгbiya masalasi - uning inson hayoti, jamiyatdagi o'rni, oila, do'stlar davrasi, jamoatchilikda tutadigan alohida o'rni haqida so'z boradi. Aynan mana shu tarbiyani shakllanishida esa Qur'oni Karimdan keyin muqaddas hisoblangan, hadis-u sharif va dunyo tan olgan buyuk mutafakkirlarimiz, ajoyib an'analarimiz, shu an'analarimizni dunyoning mashxur kishilari tamonidan millatimizga hurmat bilan aytgan e'tiroflari haqida so'z boradi.
Kalit so'zlar: Insoniyat, Sharq mutafakkirlari namoyondalari, Internet avlodlari, Google, Facebook farzandalari, Mavorounnahr, Yevropa.
»
Odamzod bir necha yillik rivojlanish tarixini bosib o'tkan bo'lsa, hech shubhasiz aytish mumkinki,aynan ongli ta'lim -tarbiya paydo bo'lgachkina inson sifatida shakllana boshlagan. ♦ 'J >
Insoniyat to'plagan tajribalarini an'ana va urf odatlarini o'zidan keyingi avlodalarga meros qoldirib, o'z davomchilarga mayyan davr talablari darajasida ta'lim tarbiya berib kelgan.
Hozirgi murakkab va tahlikali zamonda milliy o'zligimiz, azaliy qadriyatlarimizga yot va begona bo'lgan turli hurujlar (internet avlodi,google bolalari,facebook farzandlari, ommaviy madaniyat)yoshlarimiz ongini va qalbinni egallashga qaratilgan g'arazli intilishlar barchamizni hushyor, ogoh bo'lishga da'-vat etadi.
Inson qalbiga yo'l avvalo ta'lim -tarbiyadan boshlanadi.Dunyo imoratlari ichida eng ulug'i maktab bo'lsa kasblarning ichida eng sharaflisi o'qituvchilik
va
murabbiylikdir.Insoniyatnning ko'p ming yillik tajribasi - dunyodagi zo'ravon va
ш
tajavvuzkor kuchlar qaysi bir xalq va mamlakatni o'ziga tobe qilib, bo'ysundur-
moqchi,uning boyliklarini egallamoqchi bo'lsa avvalo uni qurolsizlantirishga ya'ni
J "1 > ^^ ^ 1 ">.
eng buyuk boyligi bo'lmish milliy qadriyatlari, tarixi va ma'naviyatidan judo qilishga
! Ж**
urinadi.
Shu sababli hozir yoshlarimizning ma'naviy olamini turli ma'naviy mafkuRaviy tajavvuzlardan asrash, kelajakka qo'yilgan juda katta salmoqli qadam desak
mubolag'a bo'lmaydi.
u>,* ^ t<ns
>>
*: >
>J* >>
#<b> J >j>
1> >
s ^ j v t
>1 >
>
>
>J* 3>>
*<> > !
i ]>•>;_ )
] >4>
i >>
pi j> >>q >
3>> ]>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8
Ota bobolarimiz farzandlar tarbiyasini hayot va momot masalasi deyishgan, Buning uchun kurashgan,jonlarini fido qilishgan. Bugungi yoshlar :
• Mustaqil fikrga ega bo'lishlari
• Horijiy tillarni bilishlari
• Dunyoning taraqqiyot qonunlarini bilishlari
• Mablag'ni dabdaga emas, o'qish va o'rganishga sarflashi
• Chiroyli zamonaviy kiyinishi
• Taraqqiyotga intilishi kerakligini
• Mustaqil fikrga ega bo'lishlari
• Xorijiy tillarni bilishi
• Dunyoni taraqqiyot qonunlarini o'rganishi
• Mablag'ni dabdabaga emas, o'qish va o'rganishga sarflashi
• Chiroyli, zamonaviy kiyinishi
• Taraqqiyotga intilishi kerakligini hayot taqazo etmoqda deb o'ylayman. Allohning o'zi bizga buyurgan - komil inson bo'lish, halollik va adolat bilan
hayot kechirish kabi oliyjanob fazilatlarning ma'no - mazmunini nafaqat, chuqur anglash, balki ana shunday xususiyatlarga ega bo'lish, ularga amal qilib yashash odamzotning ma'naviy boyligidir.
Sharq mutafakkirlarining ajoyib namoyondalari sifatida quyidagi ajdodlarimizni sanab o'taman.
Imom Ismoil al-Buxoriy (809-871)
Abu iso Muhammad at-Termiziy (824-894)
Abu Mansur Motrudiy (870-944)
Abu Nasr Farobiy (873-950)
Abu Rayxon Beruniy (973-1048)
Abu Ali Ibn Sino (980-1037)
Abul Qosim Maxmud az-Zamahshariy (1075-1144)
Aziziddin Nasafiy (1240-1300) lar Sharq pedagogikasining asoschilaridir. Germaniyalik Xerler: "Sharq-Yevropaning muallimidir", degan Sharqona odob 1000 yillar mobaynida islomiy tarbiya qoidalari asosida tarkib topib, takomillashib borgan. Qur'oni Karim oyatlari, mazmuni, Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v) hadislari, ulug' allomalarning kitoblari, tarbiyamizning manbai bo'lib hizmat qilgan.
Ispaniyalik bir faylasuf olim, butun umrini jahon xalqlarining urf-odatlari, axloq-odobini o'rganishga, tadqiq qilishga bag'ishlangan ekan. Ittifoqo, o'sha olim bizni yurtimizga tashrif buyurib Toshkent, Samarqand, Buhoroga boribdi. Yurtiga qaytib borgach: "Hozirgacha o'rgangan, tadqiq qilgan barcha ishlarimni 15 yoshlik
iW^ J
j^S ÖS
>>
nm
n
Qj^f^S).
>
i>p
m >
i
>
H*
»V>
>3* >
>
2*1 > >
)*4T>
q >p
q >3*
q iHo-
8
>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8
o'zbek qizalog'ining o'rnidan turib qo'lini ko'ksiga qo'yganicha choy uzatishidagi
odobiga, nazokatiga almashtirishga rozi edim",- degan ekan
Islom tufayli Mavorounnahr mashhur bo'ldi va dunyo faniga, taraqqiyotiga 3500 dan ziyod allomalarni berdi. Ularning 1500 nafarini ilmiy asarlari O'zbekiston Respublikasi Sharqshunoslik instituti ilmiy fondida, qolgan 2000 tasi Misr, Parij, London, Istambul, Sank-Peterburg shaharlari saqlanmoqda. Bu tarixiy faktlarni o'ziyoq dilimda ajoyib g'urur hissini tuydiradi.
Bugungi kundagi imkoniyatlar, oxirgi 30 yilda yaratilgan asarlar Sharqning
oo o j , o j j o 1
ikkinchi renessansi boshlanayotganidan darakdir. O'z yillik mablag'ini yarmidan ko'pini ta'limga, ijtimoiy sohaga sarflayotgan mamlakat yuksalishga haqlidir deb 0'ylayman.
Yoshlarimiz o'z allomalarini merosini chuqur o'rgansin, ular bilan faxrlansin, tagli-tugli boy tarixi, o'zini yo'qotmagan xalq farzandi bo'lsinlar deya orzu qilaman.
9- va 15 asrlar orasida Markaziy Osiyoda yuzaga kelgan ulkan taraqqiyot ulkan G'arb adabiyotida musulmon uyg'onish davri (renessansi)deb ataladi. Bu tamaddunning asosiy yuki Mavorounnahr zimmasida bo'lib va ilm-fanning yuksalishi Samarqand, Buhoro, Termiz, Xorazm va ko'xna Shosh (Toshkent) ning ilmiy ruhiyati va salohiyati hamda allomalari tufayli yuzaga kelgan edi. Albatta, Islom dini
»
yurtimizda ikkinchi vatanini topdi, chunki u Arabiston yarim orolida ibodat ko'rinishida paydo bo'lgan bo'lsa-da, ulkan ta'limot yoki fan maqomini Mavorounnahrda qo'lga kiritdi deb g'urur bilan ayta olamiz.
G arbning insofli kishilaridan biri bo lgan Olmon shoiri Volfrang Gyote:
"Men dunyo tarixini o'qib shunday hulosaga keldim; dunyo podshohlari to'plagan jami saltanatu-saroylar Muhammad (s.a.v)ning yirtiq - yamoq yaktaklariga ham arzimas ekan..." Biz Yevropa millatlari madaniy imkonimiz yuqori bo'lishiga qaramay, Muhammad (s.a.v) so'nggi pog'onasiga chiqa olgan zinaning birinchi pog'onasidamiz, xolos. Hech shubha yo'qki, hech bir kimsa, u zotdan yuqoriroqqa o'ta olmaydi"
"Tojdor hech bir imperotor yirtiq hirqasini o'z qo'li bilan yamab kiygan Muhammad (s.a.v) qadar hurmat ko'rmagan"dek e'tirof etgan.
Ingliz mutaffakkiri va yozuvchisi Bernard Shou: "Agar Muhammad (s.a.v) dek
J-jt
A W
Kit* rJ r>tv> K r»i t*m /-J 1 1 n x r n 1 K n s^t n trrn n /~l n /~i 1 km i /~i ■ ■ n * r r» 111 n rv m 11 n It I ri î I r-\ +1 n n 1 n I
bir dam hozirgi dunyoni boshqarganda edi, bu dunyoning mushkulotlarini hal
qilishga muvoffaq bo'lar edi, bu esa o'z navbatida, hozirgi navbatida, hozirgi dunyoda yetishmayotgan xotirjamlik va baxtni olib kelgan bo'lar edi [Xidoyat,2001y,6-son 14-bet] deb tushuntiradi.
L>)>: PV'
Foydalanilgan adabiyotlar:
l.Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf."Odoblar xazinasi-1".Toshkent Hilol-nashr 2020.
: * ^ * n>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8
2.Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf."Odoblar xazmasi-2"Toshkent Hilol-nashr 2020.
3.Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf."Odoblar xazmasi-3"Toshkent Hilol-nashr 2020."
4.Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf."Odoblar xazinasi-4".Toshkent Hilol-nashr 2020.
5.Hidoyat jurnali. 6- son, 14- bet. 2001- yil.
>4*
>2*
-^fV-lit --^SfV-^y f.—
10
q
Mt<\')>
«äs
i ;••»
* I • ill*
cJ
>
>
q > >
slH >
q q
> > *
>
q
i>
q > >
q
