Научная статья на тему 'ШАРҚ ЖИЙДАСИНИНГ НОВДА ҚАЛАМЧАЛАРИНИ ИЛДИЗ ОЛИШИ ВА КЎЧАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНИШИГА ГЕТЕРОАУКСИН ЭРИТМАСИНИ ТАЪСИРИ'

ШАРҚ ЖИЙДАСИНИНГ НОВДА ҚАЛАМЧАЛАРИНИ ИЛДИЗ ОЛИШИ ВА КЎЧАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНИШИГА ГЕТЕРОАУКСИН ЭРИТМАСИНИ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
26
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
новда қаламча / кўчатларни сақланиши / оддий сув / кўчатзор / гетероауксин эритмаси / назорат вариант. / stem cuttings / safety of seedlings / ordinary water / nursery / heteroauxin solution / control variant.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — S. Turdiev, B. Po'Latov

Мақолада шарқ жийдасини новда қаламчаларидан кўпайтириш бўйича ўтказилган илмий тадқиқот ишларининг натижалари келтирилган. Шарқ жийдасини янги баҳорги новдалардан тайёрланиб экилган новда қаламчалари назорат вариант сифатида қабул қилинган. Оддий сувда ва 0,01% ли гетероауксин эритмасида 18, 22, 26 соат ушланганда қаламчаларни илдиз олиш ва ўсиш динамикасига таъсири ўрганилган, гетероауксин эритмаси новда қаламчаларини илдиз олишига ижобий таъсир кўрсатмаган. Ушбу муддатларда сувда ва гетероаукцин эритмасида ушланган новда қаламчаларини энг юқори ўсиш кўрсаткич назорат вариантида кузатилган, вегетация охирида кўчатларни ўртача баландлиги 115,8±5,54 см, диаметри 7,3±0,23 мм, кўчатларни сақланиши 66% ни ташкил этган. 26 соат сувда ва 26 соат 0,01% ли гетероаукцин эритмасида ушланиб экилган қаламчалар орасида энг паст ўсиш кўрсаткич вегетация охирида 26 соат сувда ушланиб экилган қаламчаларда ўртача 83,8±5,89 см қайд этилган, диаметри 5,5±0,39 мм, сақланиши паст 62% ни ташкил этганлиги баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — S. Turdiev, B. Po'Latov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF HETEROAUXIN SOLUTION ON ROOTING OF STEM CUTTINGS AND DEVELOPMENT OF SEEDLINGS OF THE OLEASTER

The article presents the results of studies on the rooting of stem cuttings of Oriental sucker using a solution of heteroauxin. The control variant in the experiments was the variant of the experiment, where the stem cuttings of the Oleaster sucker were planted, harvested in the spring. The influence of water and a solution of heteroauxin at a concentration of 0.01% treated for 18, 22 and 26 hours before planting was studied. The heteroauxin solution did not have a positive effect on the rooting of the cuttings. The best result on the growth and development of rooted cuttings was provided by the control variant, the average height of seedlings at the end of the growing season was 115.8±5.54 sm, and the diameter was 7.3±0.23 mm, the safety was 66%. Low results of growth and development of seedlings were observed in variants where the cuttings were treated with water and heteroauxin for 26 hours. The average height of seedlings at the end of the growing season was 83.8±5.89 sm and a diameter of 5.5±0.39 mm, the survival rate was 62%.

Текст научной работы на тему «ШАРҚ ЖИЙДАСИНИНГ НОВДА ҚАЛАМЧАЛАРИНИ ИЛДИЗ ОЛИШИ ВА КЎЧАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНИШИГА ГЕТЕРОАУКСИН ЭРИТМАСИНИ ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ШАРЦ ЖИЙДАСИНИНГ НОВДА ЦАЛАМЧАЛАРИНИ ИЛДИЗ ОЛИШИ ВА КУЧАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНИШИГА ГЕТЕРОАУКСИН ЭРИТМАСИНИ

ТАЪСИРИ Турдиев Сайдали Ашурович

^ишлок хужалиги фанлари доктори, доцент, Тошкент давлат аграр университети

Пулатов Бегзод Мух,аммадиевич

Магистр, Тошкент давлат аграр университети https://doi. org/10.5281/zenodo.7339529 Аннотация. Мацолада шарц жийдасини новда цаламчаларидан купайтириш буйича утказилган илмий тадцицот ишларининг натижалари келтирилган. Шарц жийдасини янги ба^орги новдалардан тайёрланиб экилган новда цаламчалари назорат вариант сифатида цабул цилинган. Оддий сувда ва 0,01% ли гетероауксин эритмасида 18, 22, 26 соат ушланганда цаламчаларни илдиз олиш ва усиш динамикасига таъсири урганилган, гетероауксин эритмаси новда цаламчаларини илдиз олишига ижобий таъсир курсатмаган. Ушбу муддатларда сувда ва гетероаукцин эритмасида ушланган новда цаламчаларини энг юцори усиш курсаткич назорат вариантида кузатилган, вегетация охирида кучатларни уртача баландлиги 115,8±5,54 см, диаметри 7,3±0,23 мм, кучатларни сацланиши 66% ни ташкил этган. 26 соат сувда ва 26 соат 0,01% ли гетероаукцин эритмасида ушланиб экилган цаламчалар орасида энг паст усиш курсаткич вегетация охирида 26 соат сувда ушланиб экилган цаламчаларда уртача 83,8±5,89 см цайд этилган, диаметри 5,5±0,39 мм, сацланиши паст 62% ни ташкил этганлиги баён этилган.

Калит сузлар: новда цаламча, кучатларни сацланиши, оддий сув, кучатзор, гетероауксин эритмаси, назорат вариант.

ВЛИЯНИЕ РАСТВОРА ГЕТЕРОАУКСИНА НА УКОРЕНЕНИЯ СТЕБЛЕВЫХ ЧЕРЕНКОВ И РАЗВИТИЯ САЖЕНЦЕВ ЛОХА ВОСТОЧНОГО Аннотация. В статье приводится результаты исследований по укоренению стеблевых черенков лоха восточного с применением раствор гетероауксина. Контрольным вариантов в опытах служили вариант опыта, где были посажены стеблевые черенки лоха восточного, заготовленные весной. Изучены влияние воды и раствора гетероауксина в концентрации 0,01% обработанные в течении 18, 22 и 26 часов перед посадкой. Раствор гетероауксина не оказывло положительное влияние на укоренение черенков. Лучший результат по росту и развитию укорененных черенков обеспечили контрольный вариант, средняя высота саженцев в конце вегетации составил 115,8±5,54 см, и диаметр 7,3±0,23 мм, сохранность составил 66%. Низкие результаты роста и развития саженцев наблюдались в вариантах где черенки в течении 26 часов обрабатывали водой и гетероауксином. Средняя высота саженцев в конце вегетации составил 83,8±5,89 см и диаметр 5,5±0,39 мм, сохранность составил 62%.

Ключевые слова: отеблевые черенки, сохранность саженцев, обыкновенная вода, питомник, раствор гетероауксина, контрольный вариант.

INFLUENCE OF HETEROAUXIN SOLUTION ON ROOTING OF STEM CUTTINGS AND DEVELOPMENT OF SEEDLINGS OF THE OLEASTER Abstract. The article presents the results of studies on the rooting of stem cuttings of Oriental sucker using a solution of heteroauxin. The control variant in the experiments was the variant of the experiment, where the stem cuttings of the Oleaster sucker were planted, harvested

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

in the spring. The influence of water and a solution of heteroauxin at a concentration of 0.01% treated for 18, 22 and 26 hours before planting was studied. The heteroauxin solution did not have a positive effect on the rooting of the cuttings. The best result on the growth and development of rooted cuttings was provided by the control variant, the average height of seedlings at the end of the growing season was 115.8±5.54 sm, and the diameter was 7.3±0.23 mm, the safety was 66%.

Low results of growth and development of seedlings were observed in variants where the cuttings were treated with water and heteroauxin for 26 hours. The average height of seedlings at the end of the growing season was 83.8±5.89 sm and a diameter of 5.5±0.39 mm, the survival rate was 62%.

Keywords: stem cuttings, safety of seedlings, ordinary water, nursery, heteroauxin solution, control variant.

КИРИШ. Дунё микёсида инсониятнинг азалдан озик-овкат ва доривор усимликлар хом-ашёсига булган талаб эхтиёжи доимий равишда ошиб борган, ушбу эхтиёжга кура усимликларни янгидан янги истикболли нав ва шаклларини маданийлаштирган ва улардан доимий равишда бугунги кунда хам фойдаланиб келмокда.

Жумладан, бугунги кунда резавор мевали усимликлардан, шарк жийдаси (E. orientalis L.) усимлиги меваларига озик овкат сифатида эътибор каратилмокда. Маълумки, табиий ва маданий равишда усаётган доривор ва озик-овкат ахамиятга эга булган шарк жийдасини купайтириш, плантацияларини барпо этиш хамда агротехникасини ишлаб чикиш ва улардан баркарор максадларда фойдаланишга каратилган ишлари мухим амалий ахдмиятга молик хисобланади. Шунга кура республикамиз шароитидаги мавжуд ушбу муаммоларни бартараф этиш учун, маданий жийдазорлар плантацияларини кенгайтириш, табиий ва маданий усимлик ингридентлари захирасини ошириш, фармацевтика саноати учун доривор усимликлар хом-ашёсига булган талабни кондириш максадида йирик мевали тикансиз жийда навлар асосида плантациясини яратиш алохида ахамият касб этади [3, 4, 5].

Мевали ва манзарали усимлик турларини вегетатив купайтириш буйича турли олиб борилган тадкикотлар натижалари мавжуд [1, 2, 8].

Тадкикотнинг услублари. Дала ва ишлаб чикариш тажрибаларини утказиш, новда каламчаларини тайёрлаш, экиш ва парваришлаш стандарт кучат чикишини хисоблаш, жийданинг новда каламчасидан илдиз олдирилган кучатлари O'zDSt 2813:2014, ГОСТ -24835-81 «Дарахт ва буталарнинг кучатлари» техник шартлари талаблари буйича, 3317-90 (O'zDSt 322.15.04.2009), «Сеянцы деревьев и кустарников», давлат стандартлари ва «Программа и методика сортоизучения плодовых, ягодных и орехоплодовых культур» (1999) услубий кулланмаси талаблари асосида амалга оширилган [4].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Шарк жийдасининг новда каламчаларини турли муддатларда оддий сувда ва 0,01% ли гетероаукцин эритмасида 18, 22, 26 соат ушланганда каламчаларни илдиз олиш ва усиш динамикасига таъсири ургандик. (1-расм. 0,01% ли гетероаукцин эритмасини тайёрлаш жараёни). Назорат варианти сифатидада 30 см ли бахорда тайёрланиб экилган каламчалардан фойдаланилди. 18 соат оддий сувда ва 18 соат 0,01% ли гетероаукцин

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

эритмасида ушланиб экилган каламчалар орасида энг паст усиш курсаткич вегетация охирида 18 соат сувда ушланган каламчаларда кайд этилди.

Кучатнинг уртача баландлиги 48,2±5,30 см, уларни диаметри хам бошка вариантларига нисбатан паст 3,9±0,36 мм, сакланиши 56% ни ташкил этди.

Ушбу муддатдаларда сувда ва гетероаукцин эритмасида ушланган вариантлар орасида энг юкори усиш курсаткич назорат вариантида кузатилди, вегетация охирида кучатнинг уртача баландлиги 115,8±5,54 см, диаметри 7,3±0,23 мм, сакланиши 66% ни ташкил этди. 22 соат сувда ва 22 соат 0,01% ли гетероаукцин эритмасида ушланиб экилган каламчалар орасида хам энг паст усиш курсаткич вегетация охирида 22 соат сувда ушланган каламчаларда кайд этилди, кучатларни уртача баландлиги 94,9±3,02 см, диаметри 6,4±0,41 мм, сакланиши эса бошка вариантларга нисбатан юкори 74% ни ташкил этди.

1-жадвал

Сувда турли муддатларда ушланган новда каламчаларни илдиз

олиши ва усиш динамикаси

Гетероауксин эритмасида ушлаш муддати Кучатларнинг усиш баландлиги, см

15.05 15.06 15.07 15.08 30 - Сентябр.

Н/см Д/мм

Назорат 8,9±0,72 25,5±2,4 1 47,2±4,0 4 95,5±3,9 8 115,8±5,5 4 7,3±0,23

18 соат сувда ушланган 10,0±0,63 16,7±1,2 1 20,4±1,4 1 43,6±1,6 0 48,2±5,30 3,9±0,36

22 соат сувда ушланган 10,8±0,64 18,8±1,3 5 30,6±2,5 3 65,3±5,1 8 94,9±3,02 6,4±0,41

26 соат сувда ушланган каламча 10,2±0,69 21,1±1,2 7 33,4±2,5 2 58,0±3,8 5 83,8±5,89 5,5±0,39

Ушбу муддатларда сувда ва гетероаукцин эритмасида ушланган вариантлар орасида хам энг юкори усиш курсаткич назорат вариантида кузатилди, вегетация охирида кучатларни уртача баландлиги 115,8±5,54 см, диаметри 7,3±0,23 мм, сакланиши 66% ни ташкил этди. 26 соат сувда ва 26 соат 0,01% ли гетероаукцин эритмасида ушланиб экилган каламчалар орасида энг паст усиш курсаткич вегетация охирида 26 соат сувда ушланиб экилган каламчаларда кайд этилди уртача 83,8±5,89 см, диаметри 5,5±0,39 мм, сакланиши эса назорат вариантига нисбатан паст 62% ни ташкил этди.

2-Жадвал

0.01 % ли гетероауксин эритмасида турли муддатларда ушланган новда каламчаларни илдиз олиши ва усиш динамикаси

Гетероауксин эритмасида ушлаш муддати Кучатларнинг усиш баландлиги, см

15.05 15.06 15.07 15.08 30 - Сентябр.

Н/см Д/мм

Назорат 8,9±0,72 25,5±2,4 1 47,2±4,0 4 95,5±3,9 8 115,8±5,5 4 7,3±0,2 3

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

18 соат гетероаукцинда ушланган 9,6±0,68 18,0±1,3 8 26,7±2,1 4 42,8±2,2 6 49,7±4,34 4,0±0,3 5

22 соат гетероаукцинда ушланган 11,4±0,8 4 22,1±1,3 8 32,8±2,6 2 75,8±4,6 2 99,8±4,32 7,0±0,4 6

26 соат гетероаукцинда ушланган каламча 11,6±0,7 8 26,0±4,0 0 40,0±2,7 6 59,0±4,2 1 84,0±5,29 6,2±0,3 8

Ушбу муддатдаларда сувда ва гетероаукцин эритмасида ушланган вариантлар орасида х,ам энг юкори усиш курсаткич назорат вариантида кузатилди, кучатларни усиш баландлиги вегетация охирида уртача 115,8±5,54 см, диаметри 7,3±0,23 мм, сакланиши 66% ни ташкил этди.

Литвинова Д.И. Слесаренко Г.С. [5] маълумотларида Япония ва Хитойда кенг таркалган E.multiflora (куп гулли жийда) жийда турини каламчаларидан купайтиришда субстрат хдрорати -25-300С ва хдво нисбий намлиги 80-90% булганда энг яхши натижага эришилган. ^аламчалардан купайтириш ишлари июл бошларида яъни новдаларни интенсив усиш даврида утказилган. Энг яхши стимуляторлар прополис алоэ ва метилтетраурацил (0,2-0,3 %) булиб, тажрибалар Сахалин оролида утказилган, Сахалин к/х илмий тадкикот институтида утказилган. Тадкикотларимизда натижалари 2-жадвалдан куриниб турибдики тадкикотларимизда турли муддатларда сувда ва 0.01% ли гетероаукцин эритмасида ушланиб экилган каламчалар орасида деярли ижобий узгариш сезилмади (вариантлардаги каламчалар узунлиги 30 см).

3-жадвал

0.01 % ли гетероауксин эритмасида ва оддий сувда турли муддатларда новда

каламчаларни вегетация давомида сакланиш динамикаси

Гетроаукцин эритмасида ушлаш муддати Экилган каламчалар % Усиб турган каламчалар микдори % х,исобида

15.05 15.06 15.07 15.08 Вегетация охирида кучатларнинг сакланиш даражаси %

Назорат 100 92 68 66 66 66

18 соат сувда ушланган каламча 100 88 86 70 68 56

18 соат гетероаукцинда ушланган каламча 100 94 90 72 68 58

22 соат сувда ушланган каламча 100 94 94 80 78 74

22 соат гетероаукцинда ушланган каламча 100 92 94 82 72 60

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

26 соат сувда ушланган каламча IGG 96 96 7G 6S 62

26 соат гетероаукцинда ушланган каламча IGG 9S 92 74 7G 6G

Хулоса. Олиб борилган тадкикотлар натижасида куйидагиларни хyлоса килиш мумкинки, назорат варианти сифатида эрта бах,орда тайёрланиб экилган каламчаларнинг Усиш ва сакланиш кyрсаткичлари ижобий натижаларни кУрсатмокда. Mаълyмки 6угунги кyнда энг осон ва кам харажат хдмда киска вакт мобайнида сифатли мах,сулот олиш хдмда самарали натижаларга эришиш талаб этилмокда. Республикамизнинг жанубий минтакаларида кеч кузда дарахтлар тиним даврига тулик киргандан кейин 25-30 см узунликда 12-20 мм, диаметрда тайёрлаб ш ва Шунинг учун каламчаларни дарахтлар шира харакати бошланишидан олдин белгиланган услуб талаблар асосида эрта бахорда тайёрлаш ва экиш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Бердиев, Э., & Эгамбердиев, Ш. (2020). БЕHЖAMИH ФИКУСИ BA ЭЛAСТИК ФИКУС УСИMЛИКЛAPИHИ ВЕГЕТAТИВ КУПAЙТИPИШ. ЖУPHAЛ AГPО ПPОЦЕССИHГ, 2(4).

2. Egamberdiev, S., & Kholmurotov, M. (2G2I). Evaluation of rotation of Ficus benjamina types in growing environments. In E3S Web of Conferences (Vol. 2S4, p. G3GGS). EDP Sciences.

3. Турдиев, С. A., & Бердиев, Э. Т. (2013). Биологические основы вегетативного размножения лоха и облепихи. Узбекский биологический журнал, (I), 2G-23.

4. Турдиев, С. A., & Тухтамурадова, H. К. (2015). œXPAmH№ И ВОССТAHОВЛЕHИЕ ГЕЖТИЧЕСКИХ РЕСУРСОВ ЛОXA ВОСТОЧТОГО (ELAEA GNUS ORIENTALIS L). Новые и нетрадиционные растения и перспективы их использования, (II), 3SG-3S4.

5. Турдиев, С. A. (2016). Крупноплодный лох-ценная плодовая кульура. Вестник Мичуринского государственного аграрного университета". Научно-производственный журнал-Москва, 4, 4S-52.

6. ГОСТ O'z DST 2813:2014. Узбекистон республикасининг Давлат стандарти. //Узбекистон стандартлаштириш метрология ва сертификатлаштириш агентлиги. -Тошкент, 2014.

7. Литвинов Д.И, Слесаренко Г.С. Лох многоцветковый: размножение комбинированными черенками //Садовод. и виноградар. -Москва, 1999. -№ 5-6. - С. 22.

S. Xакимова, M. X., & Турдиев, С. A. (2021). ЖУMPУТСИMОH ЧAКAHДAHИ (HIPPOPHAE RHAMNOIDE S L) ТAД^Щ ЭТИШ, КУПAЙТИPИШ ВA ПЛAHТAЦИЯСИДA УСТИРИШ ТAPИXИ. Academic research in educational sciences, 2(6), 237-253.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.