Научная статья на тему 'ШАМСИДДИН ШОХИН В ИССЛЕДОВАНИЯХ ХОЛИКА МИРЗО-ЗАДЕ'

ШАМСИДДИН ШОХИН В ИССЛЕДОВАНИЯХ ХОЛИКА МИРЗО-ЗАДЕ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
335
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИССЛЕДОВАНИЕ / ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ / ШОХИН / ОЗНАКОМЛЕНИЕ / ПРИДВОРНАЯ ЛИТЕРАТУРА / ТЕНДЕНЦИЯ / ТВОРЧЕСТВО / ВКЛАД

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Худойдодов Аъзам

Холик Мирзозода является один из первых исследователей жизнь и творчество представителей таджикско-персидской классической литературе, в том числе и Шамсиддина Шохина. Автор в данной статье подробно анализирует вклад Х. Мирзо- зоде в изучение и исследование творчество Шамсиддина Шохина в таджикской литературоведении ХХ века.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SHAMSIDDIN SHOKHIN IN STUDIES OF HOLIKA MIRZAZADE

Holik Mirzozoda is one of the first researchers of the life and work of representatives of the Tajik-Persian classical literature, including Shamsiddin Shokhin. The author of this article analyzes in detail the contribution of H. Mirzo-zade to the study and research of Shamsiddin Shokhin's work in the Tajik literature of the twentieth century.

Текст научной работы на тему «ШАМСИДДИН ШОХИН В ИССЛЕДОВАНИЯХ ХОЛИКА МИРЗО-ЗАДЕ»

religious terms and strict scientific style are used. Therefore the author carries this work to samples of religious and scientific prose.

Keywords: "As-Savod-ul-a'zam" of Abulqasim Samarkand!, style, Persian-Tajik literature, X-th century, art features, story, religious prose.

Сведения об авторе:

Гафарова Умеда - доктор филологических наук, профессор, директор Научно-исследовательского института гуманитарных наук при Худжандском государственном университете имени академика Б.Гафурова. тел.: (992) 92-780-88-50, e-mail: umedagafari1@mail.ru;

About the author:

Gaforova Umeda - Doktor of science in philology, professor. Director of the Human Research Institute of Khujand State University named after academician B.Gafurov; tel.: (992) 92780850, e-mail: umedagafari1@mail.ru;

ШАМСИДДИНИ ШОХИН ДАР ОМУЗИШ ВА ПАЖУХДШИ ХОЛЩ МИРЗОЗОДА

Худойдодов А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Холик Мирзозода ба эчодиёги Шамсиддини Шохин кай шиносой пайдо намудааст, ба мо маълум нест. Вале хаминаш маълум асг, ки у хангоми иншои рисолаи дипломй ва маколахои аввалини худ дар бораи Ачзии Самаркандй ва Ахмад Махдуми Дониш (солхои 1934-35), инчунин гайёр намудани курс-конспект аз адабиёги классикии асрхои ХУ1-Х1Х ва ибгидои асри ХХ барои донишчуён [соли 193536] ба сарчашмаву манобеи илмй, ба вижа эчодиёги Шохин низ ошной пайдо кардаасг. Аввалин маколаи эшон дар бораи Шохин дар «Намунахои адабиёги гочик» [1,241-248] бо номи «Шамсиддин Махдуми Шохин» бо иловаи порчахо аз «Тухфаи дусгон» ва маснавии «Лайлию Мачнун» ба гаври хеле мухгасар чоп шудаасг.

Вижагии ашъори шоир ва хусусиягхои умдаи он шояд боиси ру овардани Х. Мирзозода ба эчодиёги ин шоири чавонмарг гардида бошад. Ин буд, ки у соли 1946 дар Шурои дифои Донишгохи давлагии Самарканд дар мавзуи «Хаёг ва эчодиёги Шамсиддин Шохин» рисолаи номзадй дифоъ намуд [2, с.7]. Харчанд го соли 1950 ба гаври алохида дар бораи Шохин ва эчодиёги у маколаи алохидае иншо накарда бошад хам, дар кигобхои гадрисй ва барномахои гаълимии адабиёги макгабхои миёнаву олии вакг оид ба Шохин ва эчодиёги у андешаву мулохизахо баён кардаасг. Маълумоги нисбаган муфассалгарро дар бораи Шохин, эчодиёги у, гахлили мухгасари досгони «Лайлй ва Мачнун», «Тухфаи дусгон», «Бадоеъ-саноеъ» ва намунахо аз шеърхои уро дар кигоби «Магериалхо аз гаърихи адабиёги гочик» [3,105-112], ба хонанда пешниход намудаасг. Хамчунин маълумогимуфассал оид ба гарчумаи хол, мероси адабй, лирикаи Шохин, инчунин гахлили мухгасари досгонхои «Лайлй ва Мачнун», «Тухфаи дусгон» ва «Бадоеъ-ус-саноеъ» дар кигоби дарсии «Адабиёг» барои синфи 9 [4,184-198] низ омадаасг. Соли 1956 рисолаи бунёдии Х. Мирзозода бо номи «Шамсиддин Шохин» (5) манзури мухаккикони адабиёги нимаи дуюми асри Х1Х, унвончуён, аспирангон ва дар мачмуъ хаводорони эчодиёги Шамсиддин Шохин гардид. Соли 1959 бо гашаббуси эшон бори аввал «Ашъори мунгахаб»- и Шохин (бо хуруфи арабй) (6) бо сарсухани мухгасари мураггиб манзури хонанда шуд. Мураггиб дар сарсухан зикр намудаасг, ки асархои Шохин го хол пурра гирдоварй ва гадкик наёфгаанд. Аз ин ру, бори аввал дар бораи мероси адабии Шохин, ки аз газкирахо, намунахои адабиёг, баёзхо ва мачмуахо ва инчунин аз нусхаи девони Шохин, ки мухлиси ашъори адиб Мирзо Крбил, мугахаллис ба Савдоии Еиждувонй, ки соли 1937 мураггаб намудаасг, маълумог медихад.

Х. Мирзозода дар «Ашъори мунгахаб» намунаи 146 газал, досгони «Лайлй ва Мачнун» (ба гаври пурра) ва «Тухфаи дусгон» (намунахо аз мукаддимаи асари мазкур бо иловаи баъзе шеърхо), намунаи шеърхои шикоягии шоир ва аз ашъори гуногун - рубоиёг, кигъа, фард, мухаммасу мусаддас, гарчеъбанд, се касидаи лирики шоир ва дар охир шеъру кигъа ва марсияхое, ки дар сугвории Шохин аз чониби ашхоси гуногун навишга шудаасг, ворид намудаасг. Хамин «Ашъори мунгахаб»- Шохин бо хуруфоги сириллик (7) бо сарсухани Х. Мирзозода (бе гагйирог), ганхо бо гахрир ва иловаю шархи лугоги Мухаммадчон Рахимй соли 1960 гавассуги Нашриёги давлагии Точикисгон манзури ахли сухан гардид. Соли 1959 бахшида ба пешвози 100-солагии рузи гаваллуди Шохин маколахои «Шамсиддин Шохин» (Точикисгони Совегй, 1959, 27 декабр), «Шамсиддини Шохини Кулобй ва акидахои педагогию ичггимоии у» («Макгаби Совегй», 1959, №12, сах. 31-39), «Намунахо аз осори Шохин» («Шарки Сурх», 1959, №12, сах. 97-112. ), «Шохини Кулобй» («Занони Точикисгон», 1959,

№12, сах. 10-11.)-ро ба чомеа пешниход намуда, оид ба мухимияти ашъор, акидахои педагогй ва ичтимоии у фикру андешахои судманд баён кардааст. Соли 1962 тавассути чамъияти пахнкунандагони донишхои сиёсй ва илмии Чумхурии Точикистон бо номи чамъияти «Дониш» барои муаррифй намудани Шохин ва эчодиёти у, рисолачаеро бо номи «Шамсиддин Шохина» [11] манзури хонандаи умум гардонид.

Масъалагузорй ва андешахои нав оид ба Шохин ва эчодиёти у нисбати шаклу услуб ва воситахои тасвири бадей дар ашъори шоир, ки дар маколаву рисолахои каблй хеле сатхй матрах гардида буданд, дар маколаи «Баъзе масъалахои шакл, услуб ва воситахои адабй дар эчодиёти Шамсиддин Шохин» [8,92-118] дар шакли васеъ мавриди тадкик карор гирифтааст. Азбаски масъалаи шаклу услуб ва воситахои тасвири бадей дар рисолаи «Шамсиддин Шохин» тибки хости устод ба анчом нарасида буд, хамин чойи халоъро Мирзозода тавассути маколаи мазкур як навъ пурра намудааст. Мухаккик дар масъалахои шаклу усуб ва воситахои тасвири бадей, ки аз мухимтарин мушаххасоти эчодиёти адиб махсуб меёбад, ба эчодиёти Шохин бахо дода, кайд кардааст, ки «дар эчодиёти Шохин мундаричаи гоявй акиб намонда пеш рафтааст ва шоир аз чихатхои шаклии адабиёти классикй бомуваффакият истифода бурдааст ва дар баъзе мавридхо навоварй хам дорад» [5,92]. Тибки мушохидахои мухаккик маълум мегардад, ки дар эчодиёти Шохин мундарича баланд буда, шакл акиб мондааст, зеро дар «мундаричаи шявии у фикрхои нав дар шакли пешина» мунъакис ёфтааст. Мухаккик дар масъалаи услуб андеша баён намуда, таъкид дорад, ки услубхо умумй ва хусусй мешаванд, бинобар ин «услуби умумй доштани шоир ё нависандаро аз услуби хос ва услуби хос доштан уро аз услуби умумй махрум намекунад». Аз хамин нуктаи назар Шохин дар ибтидо, яъне хангоми ба дарбор рох ёфтан мачбур буд, ки ба услуби шоирони дарбор пайравй намояд, ба навиштани шеъру касидахои маддохй машгул бошад. Баъди ошной бо дарбору фиску фочиахои он охиста-охиста назар ва нигохи шоиронаи у ба умарову вузаро ва дарбориёни у тагйир ёфт ва ба мавкеи адибони озодфикр ру овард.

Х. Мирзозода дар маколаи «Таълими хаёт ва эчодиёти Шамсиддини Шохин дар синфи 1Х» («Мактаби советй»,1975,№2,сах.18-32) тибки барномаи таълимии адабиёти точик дар синфи 1Х онро ба 12 дарс чудо намуда, ба омузгорону шогирдон шарху тафсир намудааст. Маколаи мазкур барои шинохти адабиёти нимаи дуюми асри Х1Х ва ибтидои асри ХХ, таргибу ташвики ашъори Шохин ва дар ниходи хонанда бедор намудани хисси нафрату адоват ба мукобили зулму таадй мусоидат менамояд. Х,арчанд ки аз чопи маколаи мазкур солхои тулони гузашта бошад хам маводи мазкур метавонад барои муаллимони чавон имруз низ чун рохнамо хизмат намояд.

Рисолаи «Шамсиддин Шохин» дар баррасиву пажухиши адабиёти нимаи дуюми асри Х1Х ва ибтидои асри ХХ, хамчунин зиндагиномаи Шамсиддин Махдуми Шохин дар солхои 40-50 -уми садаи ХХ чун рисолаи бунёдии чиддй дар адабиётшиносии точик махсуб меёбад. Мухаккик бори аввал дар адабиётшиносии точик тавассути рисолаи мазкур зиндагиномаву эчодиёти шоиреро, ки ба кавли устод С. Айнй «ангуштнамои арбоби дониш буд» (1,249) мавриди баррасиву тадкик карор дода, асархои уро тахлилу баррасй ва дар бораи бурду бохти эчолиёти шоир андешаву мулохизахои илмй баён мекунад. Х. Мирзозода баъд аз устод Айнй чун нахустмухаккики эчодиёти Шохин дар сарсухани рисолаи мазкур хеле хоксорона бо хамин рисола ба анчом нарасидани тадкикот оид ба пахлухои гуногуни эчодиёти Шохинро таъкид намуда, навишта буд, ки «дар бораи эчодиёти Шохин дар тазкирахо, намунахои адабиёт ва китобхои дарсй сухан рафта бошад хам, то хол асаре, ки онро пурратар тадкик карда бошад, мавчуд нест. Мо ин асари худро хамчун тачрибаи аввалини омузандаи эчодиёти Шохин ба хонанда такдим менамоем» [5, с.5]. Накди адабй ва адабиётшиносии точик оид ба хусну кубхи асари мазкур хомуш мондааст. Танхо дар рисолахое, ки оид ба адабиёти нимаи дуюми асри Х1Х ва ибтидои асри ХХ ва дар рисолаи Р. Хрдизода «Шохин» аз бурду бохти асари мазкур мулохизахо баён ёфтаанд.

Рисолаи «Шамсиддин Шохин» аз сарсухан, се боб ва хулосаву иловахо фарохам омадааст. Х. Мирзозода дар сарсухани асари мазкур ба таври хеле мухтасар оид ба омухтани эчодиёти Шамсиддин Шохин ва ахамияти он дар адабиётшиносии точик таваккуф намуда, вижагии онхоро ба хонанда нишон медихад.

Х. Мирзозода дар рисола пеш аз баррасии эчодиёти Шамсиддин Шохин оид ба масъалахои пайдоиши чараёну равияхо, методу услубхо, пайдоиши истилохи маорифпарварй, чалиду кадим ва гайра дар адабиётшиносии точик андешахо баён намуда, оид ба инкишофи афкори нимаи дуюми асри Х1Х ва дар ин замина бедории ичтимой дар адабиёти бадеии пешкадами охири асри Х1Х-и точикро аз таъсири афкори ичтимоии пешкадами рус ва аз шиносой бо илму маданияти Россия каламдод мекунад.

Х. Мирзозода дар натичаи мукоисаву тахлил ба чунин мулохиза расидааст, ки харакати тараккипарварии мазкур зери таъсири афкори пешкадами рус пайдо шуда «дар илми адабиётшиносй ва таърихшиносии советй шартан «маорифпарварй» номида шудааст ва ин термин тарчимаи термини «просветительство» мебошад» [5,18]. Мухаккик дар рисола оид ба масъалаи ба чараёну услубхо ном гузоштан, истилохоти «кадиму чадид», «маорифпарварй» ва нисбати аз тарафи баъзе мухаккикон

TO^pycp тaфcиpy мaънидoд кapдaни orao aндeшaxoи xeшpo зикp тамуд^ нaвиштaacт, ки <<qap ин мaвpид бoяд дyшвopии бa ^apaëBxo Ba ycлyбxo шм гyзoштaн Ba дap ин raop нoфaxмй Ba ë кaчбaxcии бaъзe мyнaккидoн Ba aдaбиëгшoнocoнpo иcлox 6o^ кapд». As мyxтaвoи ин aдeшaи X. Mиpзoзoдa бa xyлocae oмaдaн мумкин acт, ки вoк;eaн дap aдaбиëгшинocии coлxoи 50-уми caдaи гyзaштa мacъaлaи мaзкyp тo aндoзae xanny фacли xyдpo пaйдo нaкapдaacт. X,apчaнд, ки иcтилoxи «мaopифтаpвapй» бopи aBBan дap «Нaмyтаxoи aдaбиëги точик» (1) мaвpиди иcтифoдa rçapop гиpифтa бoшaд xaм, Bane oн xaтто coлxoи 50 -ум po^ нaгapдидa буд. X. Mиpзoзoдa дap aдaбиëгшинocии точик бopи aBBan 6o як чacopaт бa xaмин мacъaлa pyшaни aндoxтa нaвиштaacт, ки «мaълyм acт, ки то Рeвoлюцияи Октябp, Faйp aB 4apaëra^ мaвxaбй-динй Ba филocoфй, 4apaërn^ aдaбй нoми мaxcyce нaдoштaнд. To aлxoл дидa нaшyдaacт, ки aдaбиëгшинocии пeшaзpeвoлюциягй ycлyб Ba мeтoдxoи aдaбиëги дaвpaи клaccикиpo мyaйян кapдa бa orno мacaлaн, нoмx,oи poмaнтизм, cимвoлизм, peaлизм Ba Faйpapo дoдa бoшaнд. Фaкaт дap ибтидoи acpи XX, дap шapoити ниcбaтaн тезу тунд шyдaни мyбopизaи cинфй дap 4apaërn^ ичтимoй тepмини «вддим» (ниcбaт бa тeндeнцияи фeoдaлй) Ba «^ид» ниcбaт бa тeндaнцияи бypжyaзияи мaxaллй raop фapмyдa шyдaacт. Aммo ^apaëBxo Ba ycлyбxoи мaвчyдaи acpи X1X томи мaxcyc нaдoштaнд» [5,238]. Aндeшaвy мyлoxизaи мyxaкк;ик вoк;eaн дap бopaи мaвчyдияти ^apaërao® идeявй-мeтoдx,o Ba ycлyбxo бoиcи тaзaккypи вижa acт. Эшoн бa xaмин 4Mxarn мacъaлa py oвapдa, дap aдaбиëгшинocии точик иcтифoдa нaмyдaни нoми ^apaë^ мeтoд Ba иcтилoxoти pycиpo пeшниxoд мeнaмoяд «мумкин aCT, ки дap тaъpиxи aдaбиëг чapaëни идeявй Ba ycлyбиe бoшaд, ки xaнyз нoм нaдoштa бoшaд. Myвoфики xycycиятxoяш, шapтaн тepминepo aз тepминoлoгияи aдaбии pycй гиpифтaн мумкин acr» [5, c.238]. X. Mиpзoзoдa дap ин бoбaт aндeшaи нaвиcaндaи шмй С. УлyFBOдapo тapaфдopй нaмyдaacт «дap ин мacъaлa aъзo-кoppecпoндeнти AФ Toчикиcтoн С.УлyFзoдa дap мaкoлaи xyд «flap бopaи бaъзe мacъaлaxoи тaнкиди aдaбй Ba aдaбиëгшинocй дap pecпyбликa» [9,113] ^pyCT paфтop кapдaacт.

X. Mиpзoзoдa дap мacъaлaи 4apaërn^ aдaбй Ba шaклx,oи ycлyбии зoxиp шyдaни o^o бa миён ^orna, ишopa бa oн дopaд, ки эчoдиëги чexpaxoи aдaбй, paвaндy xoдиcaxoи aдaбии дaвp xoлo бa тaвpи бoядy шoяд мaвpиди oмyзиш rçapop нaгиpифтaacт. Aß ин py, дap мyaйян кapдaни мyндapичaи FOявй Ba иcтилoxxoи oн дyшвopиxopo бa миён oвapдaacт. Bane, 6o вyчyди ин, мyxaк;кик дap нaтичaи oмyзиш, мyкoиcaи aдaбиëги oxиpи acpи X1X Ba ибтидoи acpи XX бopи aBBan дap aдaбиëгшинocии точик бa кoнceпcия Ba xynocax^ мyxими илмй oмaдaacт, ки o^o минбaъд пaжyxaндaгoни aдaбиëги дaвpaи мaзкyp бa инoбaт г^ифт^ чун paxнaмo бa кop бypдaaнд. X. Mиpзoзoдa иcтифoдaи иcтилoxxoи aдaбиëги дapбop Ba бepyн aз дapбoppo, ки бapoи aз xaмдигap фapк кyнoнидaни ду чapaëн дap aдaбиëги точик иcтифoдa мeшyд, нoчoив мeдoнaд. Уcтoд бa мyxaк;кикoни тaъpиxи aдaбиëг пeшниxoд мeкyнaд, ки бинoбap мyaйян кapдa нaтaвoниcтaни чигyнaгии мeтoдy ^apaëBxo Ba paвияxo aз иcшлoxи aдaбиëги дapбopй Ba бepyн aз дapбop, ки нopaвшaн Ba мут^к acт, бoяд дacт кaшид.

Ab мyxтaвoи pиcoлa мyaйян мeгapдaд, ки X. Mиpзoвoдa дap coлxoи na^oxyin, дaвpaи кaшмaкaшxoи мaфкypaвии дaвpaи Стaлинй, ки як нaвъ дaвoми cиëcaти coлxoи cию xaфтpo бa xoтиp мeoвapaд, чун дoнишмaндe, ки <^ap гyфтaни cyxaни xarç capxaAy «cyннaтe»-po нaмeпиcaндaд, дили rap^ фикpи pacoBy мaвк;eи ycтyвopи илмй дopaд» [1G,134] aндeшaвy мyлoxизaxoи xyдpo дap бopaи шaклxoи шeъpй, уелуб, бaxycyc ycлyби peaлиcтй-тaнкидй, мaвк;eи rncp Ba нaвм дap oxиpи acpи мaзкyp, oид бa чapaëн Ba мaйлoнx,oи xara^, динй-фeoдaлй бa мyxoкимaи мyxaкк;ик;oни тaъpиxи aдaбиëг, xoнaндaгoни cepшyмopи aдaбиëги acpxoи мaзкyp гyзoштa, эшoнpo зимнaн бapoи пeшниxoди aндeшaвy мyлoxизaxoи чaдиди илмй дaъвaт мeнaмoяд.

X. Mиpзoзoдa дap бappacивy пaжyxиши тapчyмaи xoли Шoxин aз aввaлинxo мaxcyб мeëбaд. Р. Xoдивoдa бa xизмaгx,oи X. Mиpзoвoдa дap шoxиншинocй apчгyзopй нaмyдa нaвиштaacт, ки «тapчyмaи XOли Шoxинpo бopи aBBan ниcбaтaн бa тaфcил Ba тaнвимe X. Mиpзoзoдa дap мoнoгpaфияaш oвapдa буд. Aммo бa caбaби oн ки дap вaкти тaълифи мoнoгpaфияи мaзкyp бaъзe мaъxaз Ba ocopи xaттии шoиp дap дacти мyaллиф нaбyд, дap тapчyмaи xoли шoиp бaъзe лaxзaxo Ba caxифaxo тopикy шyбxaнoк мoндaaнд» [11, c.5].

Дap мacъaлaи чй гута Ba чй тaвp бa дapбop кaшидa шyдaни Шoxин бoзëфтxoи Р. Xoдизoдa aндeшaxoи X. Mиpзoзoдapo дap мacoили мapбyт бa зиндaгинoмaи шoиppo nyppa нaмyдaacт.

Maълyмaгxoи X. Mиpзoзoдa oид бa мyнocибaти Шoxин 6o Axмaди Дoниш, Сaдpи Зиё, Зyxypии Xppora, дap бopaи у^одию шoгиpдии Шoxинy TyFpan Ba f. дap aдaбиëгшинocии точик нaв буд^ дap тaдк;икaтxoи минбaъдaи шoxиншинocoн Ba пaжyxишxo oид бa aдaбиëги ниши дуюми acpи X1X зикp Ba мaвpиди пaйpaвй rçapop гиpифтaacт.

X.Mиpзoзoдa дap бOбaти мyaйян нaмyдaни эчoдиëги Шoxин низ aв пaжyxaндaгoни aBBan Ba мyмгoз мaxcyб мeëбaд. Эшoн дap бappacии эчoдиëги Шoxин ycyra мaxcycи тaxкикpo пeшa тамуд^ бapoи тaкpop нaëфтaни aндeшaвy мyлoxизaxo o^o бa ce дaвpa чyдo мeнaмoяд Ba бa xaмин мaънй ишopa мeнaмoяд, ки эчoдиëги Шoxин «ш 4Hxara пoяxoи инкишoфи эчoдй бa дaвpaxoи чиддии aз xaмдигap фapккyнaндa чyдo нaмeшaвaд, вaй бeштap бa тapзи oмexтa дaвoм мeкyнaд Ba дap aйни зaмoн

хусусиятхои аз хам фарккунанда хам дорад». Храмин хусусиятхоро ба инобат гирифта Х. Мирзозода дар муайян кардани даврахои эчодии Шохин инкишофи афкор ва эчоди уро ба асос гирифтааст.

Мухаккик дар рисола ба таври муфассал андешахои худро оид ба муносибати Шохин ба шеъру шоирй, мушаххасан аз кадом давра ба шеъргуй огоз намудани шоир, сабаби Шохин тахаллус намудани у ва инчунин теъдоди ашъори у тибки маълумоти Мирзомухаммад Добили Еиждувонй таваккуф намудааст...

Достони «Лайлию Мачнун» -и Шамсиддини Шохин аз тарафи Х. Мирзозода ба таври хеле муфассал, бо тамоми чузъиёташ тахлилу баррасии худро пайдо кардааст. Р. Ходизода ба масъалаи мазкур борхо ишора намуда, навиштааст, ки «дар китоби мазкури Х. Мирзозода достони «Лайлию Мачнун» хеле муфассал тахлил шудааст» (449,4) ё «дар ин китоб тахлили достони «Лайлию Мачнун» дар тадкикоти Х. Мирзозода нихоят ба тафсил омадааст» [11,4]. ..

Х. Мирзозода огози касидасароии Шохинро аз давраи хаёти пешаздарбории шоир, аз айёми тахсил дар мадраса, аз касидае, ки барои таъин намудани дахяк иншо намуда буд, мансуб медонад ва тавассути хамин «худро ба касидагуй ва хизмати дарбор пешакй тайёр кардааст». Эшон хангоми бахо додан ба касидахои шоир андеша дорад, ки онхо бисёр кутох буда, баробари хачми газал мебошанд. Шоир бештар авкот ба анъанаи касиданависию касидасарой риоя намекунад, ташбиби касидаро партофта, бевосита аз мадху ситоиш шуруъ мекунад. Вижагии дигари касидахои Шохин сода будани тасвирхо, гайритабий ва гайрирасмй иншо шудани онхо будааст, зеро онхо аз рохи ичборй дар дарбор эчод гардидаанд.

Солхои хафтодуми садаи гузашта баъд аз густариш ва инкишоф ёфтани самхои гуногуни илми адабиётшиносии точик, инчунин пайдо шудани имкониятхои васеъ ва фарох дар пажухиш оид ба пахлухои гуногуни адабиёти точик бисёр муаммохои сарбаста, кашфношуда ва маълумотхои пайдоношуда тавассути чустучухои як зумра олимони точик халлу фасли худро пайдо карданд.Р. Ходизода аз зумраи эшон махсуб ёфта, дар муайян, мушаххас ва баъзе муаммохои сарбастаи зиндагиномаи Шохин, ки дар рисолаи Х. Мирзозода, бинобар дастрас набудани баъзе сарчашмаву манобеъи илмй холо халлу фасли худро пайдо накарда буданд, хизматх,ои шоёнеро ба анчом расонидааст.

Баррасии зиндагинома ва эчодиёти пургановати Шамсиддин Шохин дар пажухиши Холик Мирзозода моро ба хулосахои зерин овард:

1.Х.Мирзозода баъд аз устод С.Айнй дар адабиётшиносии точик аз аввалин мухаккики эчодиёти Шамсиддин Шохин махсуб меёбад.

2.Бо иншои маколаи «Шамсиддини Шохин» дар «Намунахои адабиёти точик» (соли 1940) Х. Мирзозода ба дунёи розу ниёзхои Шохин ворид гардида, дар рисолаву маколахои худ тавонист симо, мероси адабй ва газалу асархои уро ба хонандаи точик, умуман мардуми форсизабон ошно намояд.

3.Рисолаи «Шамсиддин Шохин» чун асари бунёдй аз тадкикотхои нахустини пурарзиш дар адабиётшиносии точик махсуб ёфта, дар баррасиву пажухиши эчодиёти яке аз симохои машхури адабиёти нимаи дуюми аср Х1Х - Шамсиддини Шохин накши муассир гузоштааст.

4. Х.Мирзозода чун кашшоф ва нахустмухаккик дар баррасиву пажухиши хаёти сиёсиву адабии нимаи дуюми асри Х1Х- вазъияти ичтимоии давр, замони тахаввулотх,ои сиёсй -тасарруфи Осиёи Миёна аз тарафи Россия, бедории фикрии одамони пешкадам, афкори маорифпарварй, муносибат чадиду кадим тавассути асари мазкур кадамхои аввалин гузоштааст.

5.Дар адабиётшиносии муосири точик тавассути асари мазкури Х.Мирзозода бори аввал доирахои адабии нимаи дуюми асри Х1Х ва баъзе пахлухои он мавриди пажухиш карор ёфта, барои чуяндагони минбаъда роху равиш ва сабку услуби тахкикро муайян ва мушаххас намуд, ки минбаъд хамаи онхое, ки ба адабиёти нимаи дуюми асри Х1Х сару кор доштанд, аз ин асар фаровон истифода кардаанд.

6.Дар рисолаи мазкур бори аввал Х. Мирзозода оид ба падари Шохин-Мулло Амон ва сабабхои хичрати уро ба Самарканду Бухоро ва айёми тахсилу тадриси уро тибки сарчашмаву манобеъи илмй муайян ва ба хонанда пешниход намуд.

7.Х.Мирзозода бо вучуди мушаххасу дакик набудани баъзе лахзахои зиндагии Шохин бори аввал дар асоси аснодхои мушаххас тарчумаи хол ва мероси адабии Шохинро ба мухаккикони таърихи адабиёт, чуяндагони илму хонандагони сершумор пешниход кардааст.

8.Мухаккик тибки омузиши чиддии ашъори Шохин эчодиёти уро ба се давра чудо намуда, онхоро ба таври муфассал мавриди тахлилу пажухиш ва хулосабарорй карор додааст, ки имруз низ мохият ва ахамияти илмиву амалии худро доро аст.

9.Андешахои муаллиф оид ба макому мавкеи Шохин чун давомдихандаи кору пайкори Ахмади Дониш ва аз мавкеи шяи халкй ба зинахои аввали маорифпарварй майл кардани шоир асосхои илмй доранд.

10.Х.Мирзозода дар охири рисола гуфтаву навишатахои хешро чамъбаст намуда, дар бораи вазъияти сиёсиву ичтимоии Осиёи Миёна дар нимаи дуюми асри Х1Х, ба Россия хамрох карда шудани Осиёи Миёна, шаклхои зохиршавии адабиёти точик, чаарёнхои халкй ва феодалй, муборизаи

чараёнхо, мавзуъ ва услубу усулхои тасвир дар адабиёти ин давра, макоми Шохин дар даврахои эчодиёташ, мавкеи лирикаи Шохин, тахлилу баррасии асархои «Лайлию Мачнун», «Тухфаи дустон» ва «Бадоъ-ус-саноеъ»- шоир ва эчодиёти Шохин чун инъикоскунандаи раванди адабиёги нимаи дуюми асри Х1Х ба таври хеле муфассалу гусгарда хулосабарорй намудааст.

11. Дар мухокимаву андешахои Х. Мирзозода оид ба зиндагиномаи Шохин, мероси адабии у, тахлили асархои шоир баъзан соярушанихо мавчуданд, ки дар бораи онхо мухаккикони баъдинаи осори Шохин Р. Х,одизода ва А. Рахмонов ишорахо кардаанд.

12.Бо вучуди мавчуд будани баъзе муаммохо дар рисолаи мазкуртадкикоти Х. Мирзозода «Шамсиддин Шохин» дар адабиётшиносии точики садаи бистум чун асари вокеан бунёдии тадкикотй махсуб ёфта, дар муаррифй намудани яке аз чехрахои машхури адабиёти ин давра- Шамсиддини Шохин ва баъзе пахлухои адабиёти нимаи дуюми асри Х1Х накши муассири хешро гузоштааст.

АДАБИЁТ

1. Намунахои адабиёти точик. Тартибдихандагон Х. Мирзозода, ЯСухайлй, Ч,алол Икромй, Кибриё Лутфуллоева,

Лутфулло Бузургзода. Дар зери тахрири умумии С.Айнй, С.Улутзода,А.П.Дехотй, М.Турсунзода, М.Рахимй,

И.Брагинский. Консултант: А.Лохутй.-Сталинобод. Нашриёти давлатии Точикистон, 1940

2. Мирзозода Холик. Фехристи тарчимахолй. Тартибдиханда Мулкия Насриддинова. - Душанбе: «Ирфон», 1989- 62

сах

3. Мирзозода Х. Материалхо аз таърихи адабиёти точик.- Душанбе:Нашр дав таъл пед точик, 1962 -137 сах.

4. Мирзоев А, Мирзозода Х, Болдирев А.Н., Табаров С. ва Точиддинов С. Адабиёт. Китоби дарсй барои синфи 1Х

макгабхои миёна.- Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1950.

5. Мирзозода Х. Шамсиддин Шохин. -Сталинобод: Нашрдавгочик, 1956- 258 сах.

6. Шохин. Ашъори мунтахаб (бо хуруфоти форсй)- Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1959.- 440 сах.

7. Шохин. Ашъори мунтахаб (бо хуруфи сириллик).- Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1960.- 368 сах.

8. Мирзозода Х. Адабиёт аз нуктаи назари хаёт. Мачмуаи маколахо.- Душанбе: Ирфон, 1973 -271 сах.

9. Улузода С. Дар бораи баъзе масъалахои танкиди адабй ва адабиётшиносй дар республика.// Шарки Сурх, 1954, .№7

10. Рачабй Маъруф. Ислом: Ч,адидия ва инкилоб (Мачмуаи маколахо).-Душанбе: «Дониш», 1997 -244 сах.

11. Х,одизода Р. Шохин (Тадкики нав дар хаёт ва эчодиёти шоир).- Душанбе: «Дониш», 1974.- 142 сах.

ШАМСИДДИН ШОХИН В ИССЛЕДОВАНИЯХ ХОЛИКА МИРЗО-ЗАДЕ

Холик Мирзозода является один из первых исследователей жизнь и творчество представителей таджикско-персидской классической литературе, в том числе и Шамсиддина Шохина. Автор в данной статье подробно анализирует вклад Х. Мирзо- зоде в изучение и исследование творчество Шамсиддина Шохина в таджикской литературоведении ХХвека.

Ключевые слова: Исследование, литературоведение, Шохин, ознакомление, придворная литература, тенденция, творчество, вклад

SHAMSIDDIN SHOKHIN IN STUDIES OF HOLIKA MIRZAZADE

Holik Mirzozoda is one of the first researchers of the life and work of representatives of the Tajik-Persian classical literature, including Shamsiddin Shokhin. The author of this article analyzes in detail the contribution ofH. Mirzo-zade to the study and research ofShamsiddin Shokhin's work in the Tajik literature of the twentieth century.

Keywords: Research, literature studies, Shokhin, acquaintance, courtly literature, trend, creativity, contribution.

Сведение об авторе:

Худойдодов Аъзам - доктор филологических наук, проректор по учебной работе Таджикского государственного института языков имени Сотима Улугзаде. Тел: (+992) 919328220

About the autor:

Hudoydodov Ajzam - Doctor of Philology, the vice rector for study of the Tajik state institute of languages of Sotim Ulugzade. Ph. (+992) 919328220

БОЗТОБИ СУННАТХДИ АНДАРЗНИГОРИИ ПА^ЛАВЙ ДАР ОСОРИ

АБДУЛХДМИДИ КОТИБ

Зохцдй Н.Ш.

Вазорати корцои хорщии Цумуурии Тоцикистон

Нависандаи бузурги арабизабони эронинажод Абдулхамиди Котиб (ваф.с.132/750) поягузори жанри тарассул (номанигорй) дар адабиёти араб махсуб мешавад. Дар миёни рисолахои бозмондаи

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.