Научная статья на тему 'ВЗГЛЯД НА ТРАДИЦИЮ НАПИСАНИЯ ПОЭМ О ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУНЕ В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ И "ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУН" ШАМСИДДИНИ ШОХИНА'

ВЗГЛЯД НА ТРАДИЦИЮ НАПИСАНИЯ ПОЭМ О ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУНЕ В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ И "ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУН" ШАМСИДДИНИ ШОХИНА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
172
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАМСИДДИН ШОХИН / "ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУН" / ТРАДИЦИЯ / ПРИВЕРЖЕННОСТЬ / ЛЮБОВНЫЙ ЭПОС / ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ПРИЕМЫ / СТРУКТУРА / НИЗАМИ / АМИР ХОСРОВ ДЕХЛАВИ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Нурова Кубриё

Традиция написания поэм о Лейли и Меджнуне в персидско-таджикской литературе, хотя и берет начало с Хакима Низами Гянджави, однако сама легенда о несчастной любви относится к арабскому фольклору, впоследствии частично вошедшая в нашу классическую литературу. Многие персидско-таджикские поэты вслед за Низами и Амир Хосровом Дехлави начали писать свои вариации на данную тему, одним из которых является Шамсиддин Шохин. Следует отметить, что одноименная поэма Шамсиддина Шохина, несмотря на традиционность и наследственность сюжета, во многом является достаточно самобытным и ярким поэтическим произведением, основные отличительные черты которого конкретизированы и указаны в данной статье. То есть, продолжая традиции своих предшественников, Шохин одновременно придает повествованию несвойственную ей досель новизну. Новаторство автора, прежде всего, выражается в языке произведения, употреблении народных поговорок и пословиц, использовании поэтических троп и форм выражения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

A GLANCE TO THE TRADITION OF WRITING POEMS ABOUT LAYLA AND MAGNONE IN PERSIAN-TAJIK LITERATURE AND "LEYLI AND MAJNUN" OF SHAMSIDDIN SHOHIN

The tradition of writing poems about Layli and Majnun takes its origin in Persian-Tajik literature from Hakim Nizami Ganjavi, but the legend on unhappy love includes Arabian falk poems, which lately entered to our classical literature. Many of Persian-Tajik poets after Nizami and Amir Khosraw Dehlavi began to write their variants on this theme and one of them is Shamsiddin Shohin. It should be noted that the same name poem of Shamsiddin Shohin beside the traditions and heritage of the meaning mostly is enough modest and light poetic work and its different sides are briefly shown in this article. That means to continue the traditions of our ancestors Shohin at the same time gives his new styles of writing. The new methods of the author, first of all is expressed in the language of the poem, using of falk proverbs and sayings, using of poetical path and the forms of expressions.

Текст научной работы на тему «ВЗГЛЯД НА ТРАДИЦИЮ НАПИСАНИЯ ПОЭМ О ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУНЕ В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ И "ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУН" ШАМСИДДИНИ ШОХИНА»

НИГОХЕ БА АНЪАНАИ «ЛАЙЛИЮ МАЧНУН»-НАВИСИ ДАР АДАБИЁТИ ФОРСИИ ТОНИКИ ВА «ЛАЙЛИЮ МА^НУН»-И ШОХИН

Нурова К.

Донишгоуи технологии Тоцикистон

Дар адабиёти форсии точикй анъанаи навиштани достонхои «Лайлию Мачнун» таърихи тулонй дошта, сарогози он аз адабиёти шифохй, шуруъ аз асри VII, ба адабиёти хаттй ворид шудани баъзе лахзахои ишки афсонамонанди Лайлй ва Мачнун мебошад. Асли ин достонхои шурангези ишки Лайлй ва Мачнун аз ривоёти мардуми араб ба вучуд омадааст. Тавре адабиётшинос А.Афсахзод менависад: « Ба пайдоиши ривояту афсонахои арабй саргузашту зиндагй ва ишки пуршури Кдйси Омирй..., ки Мачнун ном гирифта, бо ин тахаллус шеър менавиштааст, сабаб шудааст» [1, 86] . Дар назари аввал номи Мачнун чун суханвар асоси вокей дошта бошад хам, он дар асрхои 1Х-Х ва ба баъд ранги афсонаро гирифта, баъзе сужетхои он ба адабиёти форсии точикй хануз аз асри X ворид гардида буд, ки онро дар шеъри шоирони хамзамони Рудакй ва Рудакй дармеёбем. Аз чумла, дар ин намунаи ба устод Рудакй нисбатдодашуда таваччух намоед:

Мушавваш аст дилам аз карашмаи Салмо, Чунон ки хотири Мацнун зи турраи Лайло.[3, 16]

Дар адабиёти мо баъзе лахзахои ин ривоятро дар асархои манзуму мансури Бобокухй, Носири Хисрав, Абдуллохи Ансорй, Захирии Форёбй, Абулхасани Чуллобй, Саноии Еазнавй ва дигарон метавон дарёфт. Ба хар роху равише шухрати достонхои «Лайлию Мачнун» дар охирхои асри XII бештари мамолики Шаркро фаро гирифта буд.

Аввалин суханваре, ки пора - пора сужетхои киссаи ошиконаи Лайлй ва Мачнунро ба хам оварда, парокандахоро ба хам чамъ оварда, достони пурраву мукаммали ин афсонаи арабиро эчод намуд, Даким Низомии Ганчавй мебошад. Ба кавли адабиётшиноси зиндаёд Холик Мирзозода: «Низомй ин сужетро пурра кард ва ба вай баъзе лахзахои нави композитсионй-сужетиро аз материалхои араб илова намуда, достони пурраи аз хама чихат коркардашудаи «Лайлию Мачнун»-ро дар соли 1188 ба вучуд овард>> [2,85]. Бояд гуфт, ки бо ба вучуд омадани ин достон дар адабиёти форсии точикй мавкеъ ва макоми достонхои ишкии романтикй баланд гардида, хатто он ба осори тасаввуф таъсири амики худро расонидааст. Минбаъд, ин достони Даким Низомй ба адибони достонсарои мо бетаъсир намонд ва аввалин касе, ки ба ин анъана хусни огоз бахшид Амир Хусрави Дехлавй дар асри XIII буд. Ва шоироне, ки минбаъд дар асрхои XIV - XX анъанаи «Лайлию Мачнун»-нависиро идома додаанд, гохе ба Даким Низомй ва гохе ба Хусрави Дехлавй пайравй намудаанд.

Аз баландии адабиёти форсии точикй агар ба достонхои зиёди «Лайлию Мачнун»- и дар ин адабиёт эчодгардида назар афканем, метавон бехтаринхояшонро ба номи Мавлоно Ч,омй, Сухайлй, Дотифй, Мактабии Шерозй, Бадриддин Дилолй, Масоили Кошонй, Замирй, Кавкабй, Абдибеки Шерозй, Мулхами Бухорой навишт, ки дар ин миён Шамсиддин Шохини Кулобй ( 1858-1894)- ро наметавон истисно намуд.

Пеш аз он ки ба асли максад гузарем, бояд ёдовар шуд, ки дар пайравй ба достони форсии точикии «Лайлию Мачнун» дар адабиёти узбек, адабиёти озарй, адабиёти туркманй, адабиёти арманй, адабиёти урду, адабиёти пушту, адабиёти уйгурй ба калами Алишери Навой, Фузулй, Андалеб, Таймураз, Аветик, Шохидй, Ч,алолй, Очиз, Тачалло, Исом, Низорй ва дигарон як идда достонхои «Лайлию Мачнун» руи когаз омадаанд, ки дар бораи хар кадоме метавон харф зад.

Тавре ишора рафт, анъанаи «Лайлию Мачнун»-нависй дар Шарк диккати суханварони зиёдеро ба худ чалб намуда омадааст, ки яке аз онхо Шамсиддини Шохин мебошад ва уро Холик Мирзозода «Дар адабиёти намояндаи охирини назиранависон ба «Лайлию Мачнун»-и Шохин аст» [2, 86] мегуяд, бо он ки баъди у Накибхон Туграли Ахрорй (1865-1919) низ достоне бо номи «Лайлиб Мачнун» навишта, ки нотамомо мондааст [4].

Шамсиддин Махдуми Шохин хамчун суханвари мумтози точик шинохта шуда, дар умри кутох, вале бобаракати худ ба мо «Девони ашъор», рисолаи «Бадоеъу-с-саноеъ» ва маснавихои «Тухфаи дустон» ва «Лайлию Мачнун»-ро ба мерос гузоштааст ва калонхачмтарини онхо хамоно «Лайлию Мачнун»-и у мебошад, ки дар нусхахои гуногун аз 2480 то 2500 байтро дорад. Ва дар хамин чо чои таъкид аст, ки дар адабиёти форсии точикй Шамсиддин Шохин, ки соли 1858 таваллуд шудаасту соли 1888 достони «Лайлию Мачнун»-и худро навиштааст, бешак аз чавонтарин адибони ба ин асар пайравинамуда мебошад, яъне дар 30-солагй.

Шш аз xaмa агар ба соxтони достони Шоxин тaвaччyx равад, он дар вазни анъанавии достонxои «Лайлию Мачнун» навишта шyдa, он вазни xaзaчи мyсaддaси акзафи макбузи мaкфyф мeбошaд, бад-ин зайл ду бор дар як байт:

Maфъyлy мафотан фаулан Мофъулу мафотан фаулан

- - v v - v - v - -

- - v v - v - v - -

Достон аз 9 боби анъанавии сабки достоннависии адабиёти форсии точикй, ки ба ситоиши Офаридгор, муночот бо Худо, наъти Дак таолло, ситоиши ПaЙFaмбap (с), Мaдxи шоxи замон Амир Aбдyлaxaд, мазаммати дунёи бeбaxо ва нaсиxaти фарзанди дилбанд бaxш шуда фapоxaм овардааст, 35 боби дорандаи сyжeти асосии асар ва ё боби xотимaи китоб, чамъ 45 боб иборат мeбошaд.

Достони «Лайлию Мачнун»-и Шоxин xaмчyнон сaбaбxои вокщи навиштани xyдpо дорад. Аввалан ба навиштани ин достон шоxи вакт Амир Aбдyлaxaд мусоидан намуда бошад, сониян бaxонa марги завчаи шоир Далила мeбошaд, ки дар вакти таваллуди фарзандаш Нуриддин эшонро гузошта, xyд ин дунёи бeвaфоpо падруд мeгyяд.

Дамин тавр, Шамсиддин Шоxин бо навиштани достони «Лайлию Мачнун» xостaaст Faмy aндyxи xyдpо аз дил бадар кунад. Шоир мeгyяд:

Он гyссa, m кардамаш ба дт хун, Додам ба уамин барона берун.[5, 337] Ба %амт маънй дар бобu хоmuмau кumоб омaдaaсm: Ин нома ба номu гам кашыдам, Бар номu maрaб цалам кашыдам. Як-як ба сyрyдu шеърu мавзун, Додам гамм дт 3u ста берун. [5, 461 ] Мyxтaвои мyxтaсapи достони Шамсиддин Ш^ин ин аст, ки Сайиди Омирй - аз сардорони як кабилаи араб бо талаб аз Худо xeлe бeвaк;т соxиби писар мeшaвaдy Кдйс ном гузошта, ба мактаб мeдиxaд. Аз кабилаи Начд дyxтape бо номи Лайлй низ ба он мактаб мeомaд. Кайсу Лайлй бо xaм ошик мeшaвaнд. Падари Лайлй инро фaxмидa, дyxтapaшpо аз мактаб мeгиpaд. Кайс дигар токати тадрисро накарда, баромада дeвонaвоp ба ёди Лайлй дашту сaxpонишин мeшaвaд ва лакаби Мачнун^вонаро мeгиpaд. Падари Мачнун ба xостгоpй рафта, аз падари Лайлй чавоби инкорро мeгиpaд. Падар барои паст кардани оташи ишки писар Уро ба тавофи Каъба мeбapaд, вaлe мурод xосил нaмeшaвaд. Пандаои падару модар ба y коpae нaмeкyнaнд.

Мачнуни дар сaxpо бо Навфал, ки шикори оxy мeкapд дучор омада, бо зорию тавалло оxyи ба дом афтодаро мepaxонaд. Дили Навфал ба xоли Мачнуни ошик сyxтa, мexоxaд ба y ёрй расонад ва ба Мачнун ваъда мeдиxaд, ки :

К-эй кyунaвaрдu даишпаймо, Цодусухат фaрuшmacuмо. Чун нyкma уамезанй 3u Лайлй, Донам 3u чйхайлу дар чймайлй... Maълyмu my rncm, к-аз нишонам, Онам, m ба Лaйлuяm расонам. [5, 365] Хостгории Навфал ва боз чавоби инкор. Навфал ба зидди кабилаи Начд лашкар кашида, чун ба FOлибият наздик мeшaвaд, падари Лайлй дyxтapaшpо куштанй мeшaвaд. Мачнун аз Навфал катъи чангро мeтaлaбaдy аз мурдагони шaмшepи сарбозони Навфал пузиш мexоxaд, ки y гyнaxгоp аст ба ин куштащо.

Навфал дyxтapи xyдpо бо мaслиxaти падари Мачнун ба Мачнун гошкаш мeнaмояд, ки дар xyœy чамол на камтар аз Лайлист:

Он аcm, m гaвуaрu нaсyфma, Дорам ба уарамсаро нyуyфma. Дар уусн зuёдmaр 3u Лaйлucm, З-он гуна, m m мау он cy^wecm. [5, 381 ] Падару модар Мачнунро розй мeкyнaнд, ки бо дyxтapи Навфал издивоч намояд. Мачнун ризоият мeдиxaд, туйи арусй барпо мeшaвaд. Вай бо дидани дyxтapи Навфал xyшxол мeшaвaд:

Грянд, m он ду моуу ахщар, Гaшmaнд ба уам чу шпру шаккар. Овозau он ду дар цауон рaфm, Лайлй бuшyнuдy аз мшён рaфm. [5, с. 392] Ч,ои таъкид аст, ки ин сужет дар ягон достони «Лайлию Мачнун» навиштаи то Шоxин дида нaмeшaвaд ва ин тaxaйюли шоиронаи xyди Шоxин аст.

Лaйлй a3 ин издивоч огоx шуд^ 6a Мaчнyн номa мeнaвиcaд вa вaйpо дap бyдx,aвacй мaзaмaт мeнaмояд вa мeгyяд:

Харчанд бад - он нигор ёри,

Гах - гах зи камина ёд дори ![5, 397]

Мaчнyн дap ^воб бо xaмон оxaнги номaи Лaйлй чaвоб мeгapдонaд вa ишоpa мeнaмояд, ки arap y дap xaмон axди пeшинaй capи мaн фидои ту бод! Номaи дувуми Лaйлй во мeдоpaд, ки боз y бa дaштy caxpо py оpaд вa a-з ишки дyxтapи Нaвфaл дapгyзapaд, ки ин xaмa дap доcтон xeлe пypcyз тacвиp ëфтaacт.

Мaчнyнpо боpи дигap тaFOяш Сaлими Омиpй бa xонa оpaд xaм, мypодe xоcил нaмeшaвaд. Вaй дyxтapи Нaвфилpо дycт доpaд, aммо aз ишки Лaйдй гyзaштa нaмeтaвонaд вa мeгyяд:

К- эй цони ману зи ман зиёда, Хар чизи азиз, аз он зиёда, Чун бадрацаи рах acm maцдир, Дар пуя - дар acm, œcm поцсщ. [5, с.426]

Дap ин мдан пaдapy модapи Мaчнyн a-з душ мeгyзapaнд вa ошики дигаун дилxyнтap мeгapдaд.

Ошики дигape бо номи 3a^AH apaб, ки a-з Faми ишки дyxтapи aмм мecyxт бо Мaчнyн xaмнишин мeгapдaд. Ощо pози xaмдигappо мeгyфтaндy мeшyнидaндy мecyxтaнд.

Бa зиндaгии пypшypи Лaйлй Ибни Сaлом воpид шaвaд xaм, вaй ишки поки бa Мaчнyн доштaaшpо нигоx мeдоpaд. Ибни Сaлом бa виcол нapacидa дyнëpо тapк мeгyяд. Лaйдй бaъди мyддaтe aзодоpй Мaчнyнpо бa xaймaи xyд дaъвaт мeнaмояд. Ин оxиpин дидоpи ощо буд. Чун Лaйдй a-з душ мeгyзapaд, apaбй ин xaбapи ноxyшpо бa Мaчнyн мepacонaд. Мaчнyн дaвон

бa capи кaбpи Лaйлй омaдa, xyдpо бо зоpй бa pyrä кaбp мeпapтоядy он чо чон мeдиx,aд вa бо xaмин доcтон aнчом мeëбaд.

Дap достон як cилcилa cимоxо фaъолият нaмyдaaнд, ки дap чойи aввaл Мaчнyн (Karö) вa Лaйдй мeиcтaнд. Симоxои дигap, монaнди пaдapy модapи Мaчнyн, пaдapy модapи Лaйдй, Нaфвaл, дyxтapи Нaвфaл, Ибни Сaлом, Сaломи БaFдодй, ки aшъоpи Мaчнyнpо чaмъовapй мeнaмyд, Сaлими Омиpй, apaб, cолоpи Ибни Сaлом вa чaвони пaЙFOмpacон cимоxои

фapъй бyдa, бapои бapчacтa тacвиp ëфтaни cимоxои acоcии достон бaмaвpид вa xaдaфмaндонa иcтифодa гapдидaaнд, ки то чоe дap бaëни мyxтaвои мyxтacapи acap гyфтa гyзaштeм.

X,aмaчонибa кyшодa додaни cимоxои достони «Лaйдию Мaчнyн»-и Шоxинpо, ки дap ин боpa xaддaлимкон Холик Миpзозодa тaвaккyф нaмyдaacт [2, 93-119], дap мaвpиди дигap гyзaштa, гyфтaниeм, ки шо^ дap нaвиштaни ин acap a-з пeшиниëни cyxaнвapи xyд, xaм aз чиxaти cоxт вa xaм aз чиxaти му^гаво фapовон иcтифодa нaмyдaacт. Инpо, пeш a-з xaмa, гyфтaxои xyди Шaмcиддини Шоxин тaъйид мeнaмоянд.

Шоиp дap боби «Гyфтоp дap caбaби нaзм вa тaълифи китоби мycтaчоб» дap эчоди «Лaйлию Мaчнyн»-и xyд aз Хдким Низомии Гaнчaвй, нaxycтин эчодкоpи доегони мyкaммaли «Лaйдию Мaчнyн» дap aдaбиëти фоpcии точикй вa Aмиp Хycpaви Дexлaвй пaйpaвй нaмyдaнaшpо ин тaвp бa pиштaи нaзм кaшидaacт:

Дидам, ки маро намуд гардун, Аз моmaмu Лайлие чу Мацнун. Афсонаи он ду дархурам шуд, Садди раху расми дигарам шуд. Бacmaм ба хазор пyхmaхомй, Пирояи Хусраву Низоми. Дебочаи ишц боз кардам, Поёни сухан дароз кардам. [5, 337]

Шaмcиддин Шоxин дap боби xотимaвии достони xyA бо ^моли xym^^ эътиpоф мeнaмояд, ки y ai cyжeти офapидaи он ду шоиp дap нaвиштaни acapaш чизepо иxтиcоp нaкapдaacт:

Ба кас, ки ба назми ин фасона,

А^охп хаданг дар нишона.

РоФпо^ ду - се ба сустомй,

Дунболаи Хусраву Низоми.

Харчанд, ки рох баркушоданд,

Аз рох Форопор yфmодaнд.

Шохин чу цадам нщод дар байн,

Гардид ба он ду сонй иснайн.

Аз гуфшаи он ду хеч нaгзошm,

Илло, ки дар ин сахифа бaрдошm. [5, 459]

Ин чо максади шоир равшану маълум аст. Яънe, у гуфтанист, ки пайравони Низомй ва Хусрав xeлe зиёд буда, дар навиштани ин достон кушиш намуда бошанд xaм, аз pоxи эшон бepyн рафтаанд. Ва зиёда аз ин Шоxин xyдpо дар пайравй намудан аз ин ду сyxaнвapи асил баробар надонад xaм, кам нaмeшyмоpaд ва бо фaxp мeгyяд:

Г^ам, m зтда з-он ду уам нест, Гар нест зжда, тз кам нест. Гар гум шавад он ду нусха аз даур, Ин нусха бас аcm шyурau шаур. [5, 459] Ba^e мо ба пайравии Шамсиддин Шоxин аз Даким Низомй ва Амир Хусрав сyxaн мeгyeм, бояд як чизи дигарро ба назар гирифт, ки Шоxин кушиш намудааст аз сyжeти xap ду шоири пeшин бамаврид истифода намояд. Масалан, дар достони Даким Низомй сaxнaи издивочи Мачнун бо дyxтapи Навфал ва коми дил ситондани Мачнун аз вай мавчуд нeст. Дар Амир Хусрав чй ? Дар Амир Хусрав бошад гуё xонaдоpшaвии Мачнун тасвир шуда бошад xaм, вaлe у бо арусаш рубару наомадааст. Ин сaxнa дар Шоxин бошад бо коми дил ситонидани Мачнун аз дyxтapи Навфал ба тасвир кашида шудааст, ки симои ошики шайдо ва покниxодpо як дарача костааст. Аз назди дyxтapи Навфал дубора бо таънаи Лайлй ба дашту биёбон ру ниxодaни Мачнун маънои онро дорад, ки вай аз карда дар pоxи ишк пушаймон гардида, xостaaст гyноxони xyдpо шуяд. Ин сaxнa маънои онро дорад, ки дар достони «Лайлй ва Мачнун»-и Шамсиддини Шоxин симои Мачнун сусттару заиф гардидааст ва f. Чунин фаркият^о дар мукоисаи достощои мавриди назар дар чанд мавриди дигар дида мeшaвaд ва xairo Шоxин бaъзe сyжeтxои Даким Низомй ва Амир Хусравро xaфз намудаасту бо ишоpae иктифо варзидааст, монанди издивочи Лайлй бо Ибни Салом.

Шамсиддини Шоxин дар навиштани достони «Лайлию Мачнун», ки асосан xолномaи ишки нокоми xyди уст, таъкид мeнaмояд, ки эчоди чунин як асар барояш xeлe душвор буд, зepо:

Шеър aрчu ба хондан аст осон, Он кас, m бuгyфm, меканад цон ! [5, 460] Чизи дигape, ки дар ин достони Шоxин диккати моро ба xyд чалб намуд, ин забон, сабк ва xyсни баёни шоир дар гуфтани он мeбошaд. Шамсиддин Шоxин xaнyз пeш аз эчоди достони «Лайлию Мачнун» забони адабию адабиётро дар эчоди осори бaдeй, новобаста xaнyз як чавони 30- сола будан, xeлe xyб фаро гирифта буд. Дар инр маврид вaктe сyxaн аз мaxоpaти шоирии Шоxин мepaвaд, мeтaвон гуфт, ки у дар баёни достони «Лайлию Мачнун» забони шeвою гувороро бо назокат^ояш ба xисоб гирифта будааст. Baктe достони «Лайлию Мачнун»-и Шамсуддини Шоxинpо ботaxaммyл мутолиа мeнaмоeм, дар он пeш аз xaмa xaлкияти забонро, ки дар офаридани достон равону оммaфaxм истифода шудааст. Шоир гош аз xaмa аз маколу зapбyлмaсaлxои xaлкй истифода кардааст. Вай маколи «Поёни шаби сияx сaфeд аст»-ро ин тавр корбаст мeнaмояд:

Хар цо, m сшу сапед дорад, Хар навмедй умед дорад. [5, 339]

E

ИМРУЗ, m мaвcuмu maвоф аcm, Поёт шaбu умед соф аст. [5, 362] Шоир чои дигар имолаи « ё тан расад ба чонон, ё чон зи тан барояд»-ро ин тавр овардааст:

Е тан ратдам ба вacлu цонон, Е аз тат ман бурун равад цон. [5, 356] Шамсиддини Шоxин зарбулмасали « ба кордон кор осон»-ро xeлe чолиб ва ба таври ифодаи xyд ин тавр мeовapaд:

Паймудат дур зu баур цаул аст, Faввоc, m уаст, кор саул аст. [5, 353] Боз:

Гар ганц намуд, мор тндор, Аз мор бumaрc, ганц бтзор. [5, 345] Тaвpe аз гошиниёни сyxaнвap мондааст, эчодкорон барои xap чй xyшояндy гушнавоз гардидани осори бaдeияшон аз сaнъaтxои бaдeии лафзию маънавй фаровон истифода мeнaмyдaнд, ки Шоxин xaм аз пайравони тавоно ва соxибкaдaми онxо, дар эчоди достони «Лайлию Мачнун», дониста мeшaвaд. Шоири достонсаро, бaxyсyс эчодкори достони Fиной, тaшбex, истиора, киноя, тазод, тачнис, саволу чавоб, такрор, тачнис, тaлмex, сифатчинй, мукобалагузорй, лаффу нашр ва Fanpa, ки мисолашон дар достони «Лайлию Мачнун» xeлe ва xeлe зиёд аст, максаднок, вобаста ба мyxтaво ва сyжeти асараш кор гирад ва гушнавозию xондaнибобии асарашро таъмин намояд. Ин чо бо чанд мисол, ки «xyma намунаи xиpвоp» аст, иктифо мeвapзeм:

Ташбех:

Мацнун чу ба сад хурушу андух, Чун сел ба хона омад аз кух. [5, 354] Боз:

Фармуд ба доя, к-аз гулобаш,

Шуяд тани хамчу офтобаш. [5, 340]

Истиора:

Махе, ки туро даруна кардааст,

Хуршеди маро фасона кардааст. [5, 357]

Дар ин мисол « мох» Лайли ва «хуршед» Мацнун дар назар аст.

Тацнис:

Сар ба сари лавхи сим бар кард, Ру суи бустони симбар кард. [5, 342] Талмех:

К-эй нуши лабат ба харф ширин, Фарходкуни хазор Ширин. [5, 378] Тазод ё муцобилагузорй: Порам хама айшу комрони, Имсол шикасту хастацони. Порам хама доман аз шакар пур, Имсол зи хун чашми тар пур. Порам хама сар ба зонуи мох, Имсол сари ману буни чох. Порам хама гуш бар тарона, Имсол ба навхаву фасона. Порам хама дасти ёр бар душ, Имсол тапонча дар баногуш [5, 388] Муболига:

Чуе шуда ашкаш аз шиканца, Муе шуда пайкараш зи ранца! [5, 383]

ва гайра.

Аз мисолхои оварда пай бурдан мумкин аст, ки Шамсиддини Шохин тавонистааст достони «Лайлию Мачнун»-ро бо табъи саршору баланди шоирона ва дили нозуки ошикона суруда, аз худ як асари мукаммали бадеиро ба мерос гузорад. Дар ин асар дар баробари хамаи гуфтахои болой андешахои хакимона, андарзу хикмат ва мулохизахои тарбиявй- ахлокй мавкеи вижа доранду нигарони тахкики алохидаанд. Масалан:

Дарвеш чу шамъи хона ёбад,

Гу, мах ба фалак дигар натобад. [5, 391 ]

Ё:

Он кун, ки бузургахд гарди, Фарзонаи хафт махд гарди! [5, 335] Нихоят, Шамсиддин Махдуми Шохин бо гуфтани достони «Лайлию Мачнун» анъанаи «Лайлию Мачнун»-сароиро сарбаландона идома дода, хам дар баёни мазмуну мухтавои тоза, хам дар давом додани анъанахои суханварони мумтози пешин, хам дар навоварй ва хам дар забону сабки баён шоистаи тахсин дониста мешавад. Махорати баланди шоирии Шохин дар ин достон хамачониба равшан ва тобон аст ва накши у дар адабиёти форсии точикй бо ин достон ногусастанист.

АДАБИЁТ

1. Афсахзод А. Лайлй ва Мачнун / А.Афсахзод// Энсиклопедияи адабиёт ва санъат. Ч,илди 2. - Душанбе, 1989. -560 с.

2. Мирзозода Х.М. Шамсиддин Шохин / Х.М.Мирзозода. - Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1956. - 258 с.

3. Рудакй, А. Шеърхо / Абуабдуллохи Рудакй. Бо мукаддима, тартиб ва тавзехи Усмон Каримов ва Садрй Саъдиев. - Душанбе: Ирфон, 1973 . - 224 с.

4. Туграл, Накибхон. Гиёхи мехр / Накибхон Туграл. Муаллифони дебоча ва мураттибони матну лугот Абдулхамид Пулодов ва Асрор Рахмонов. - Душанбе: Ирфон, 1986. - 352 с.

5. Шохин, Шамсиддин. Куллиёт / Шамсиддин Шохин. Тахия ва тавзехоти Музаффар Мухаммадй. - Душанбе: Адиб, 2006. - 640 с.

ВЗГЛЯД НА ТРАДИЦИЮ НАПИСАНИЯ ПОЭМ О ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУНЕ В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ И «ЛЕЙЛИ И МЕДЖНУН»

ШАМСИДДИНИ ШОХИНА

Традиция написания поэм о Лейли и Меджнуне в персидско-таджикской литературе, хотя и берет начало с Хакима Низами Гянджави, однако сама легенда о несчастной любви относится к арабскому фольклору, впоследствии частично вошедшая в нашу классическую литературу.

Многие персидско-таджикские поэты вслед за Низами и Амир Хосровом Дехлави начали писать свои вариации на данную тему, одним из которых является Шамсиддин Шохин.

Следует отметить, что одноименная поэма Шамсиддина Шохина, несмотря на традиционность и наследственность сюжета, во многом является достаточно самобытным и ярким поэтическим произведением, основные отличительные черты которого конкретизированы и указаны в данной статье. То есть, продолжая традиции своих предшественников, Шохин одновременно придает повествованию несвойственную ей досель новизну. Новаторство автора, прежде всего, выражается в языке произведения, употреблении народных поговорок и пословиц, использовании поэтических троп и форм выражения.

Клычевые слова: Шамсиддин Шохин, «Лейли и Меджнун», традиция, приверженность, любовный эпос, художественные приемы, структура, Низами, Амир Хосров Дехлави.

A GLANCE TO THE TRADITION OF WRITING POEMS ABOUT LAYLA AND

MAGNONE IN PERSIAN-TAJIK LITERATURE AND "LEYLI AND MAJNUN" OF

SHAMSIDDIN SHOHIN

The tradition of writing poems about Layli and Majnun takes its origin in Persian-Tajik literature from Hakim Nizami Ganjavi, but the legend on unhappy love includes Arabian falkpoems, which lately entered to our classical literature.

Many of Persian-Tajik poets after Nizami and Amir Khosraw Dehlavi began to write their variants on this theme and one of them is Shamsiddin Shohin.

It should be noted that the same name poem of Shamsiddin Shohin beside the traditions and heritage of the meaning mostly is enough modest and light poetic work and its different sides are briefly shown in this article. That means to continue the traditions of our ancestors Shohin at the same time gives his new styles of writing. The new methods of the author, first of all is expressed in the language of the poem, using of falk proverbs and sayings, using ofpoetical path and the forms of expressions.

Keywords: Shamsiddin Shohin, Layli and Majnun, traditions, art methods, structure, story table, Nizomi, Amir Khosraw Dehlavi.

Сведение об авторе:

Кубриё Нурова - доцент кафедры таджикского языка Таджикского технологического университета

About the author:

Cubria Nurova - Associate professor in the department of Tajik language of Technological University of Tajikistan

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ШИНОХТЕ АЗ САЙИД НОДИРШОДИ КАЁНЙ Мирзо М.Р.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Аз кудакй ба номи машхури окои Каёнй ва ё Сайиди Каён ошной доштам ва по ба пои иртикои сатхи омузишй ва рушди синнй мекушидам, то ин шахси забонзади мардумро хубтар бишиносам, аммо бо гузашти зиндагй ва рухдодхои сахт ва вайронгари баъдй дар кишвар он чиро дар заминаи шинохти эшон боиста менамуд, ба даст наёвардем. Бо ин васф, хамвора орзу доштем, то барои шинохти бештари эшон фурсате фарохам ояд ва пажухиши сазовортаре анчом ёбад ва.... эй ачаб, ки ин маъмул ва хост дар мактаи тахсили аспирантура бароям муяссар гардид.

Добили зикр аст, ки илова аз мавзуи фавк, мавориди чанде чун Мавлоно Абдулволии Асир ва ашъори у бозтоби орзухои баланди инсонй дар сурудахои Мухаммад Рахими Шайдо ва

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.