Научная статья на тему 'ШАКЛ ВА НАВЪҲОИ ПИСТА ДАР ХОҶАГИҲОИ ҶАНГАЛИ ТОҶИКИСТОНИ ҶАНУБӢ'

ШАКЛ ВА НАВЪҲОИ ПИСТА ДАР ХОҶАГИҲОИ ҶАНГАЛИ ТОҶИКИСТОНИ ҶАНУБӢ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
152
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
Фисташковые сады и фермы / фисташковые деревья / леса Таджикистана / Исследователи в области фисташек / сады и виноградники / Государственный комитет лесного хозяйства / НИИ / фисташковые леса.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Файззода Рамазону Хурсанд, Джумаев Саидхуджа Абдуллоевич, Садбарги Исо, Абдуназаровой Муясара Хушвахтовна

В данной статье исследуется развитие сектора фисташкового лесного хозяйства в Республике Таджикистан, где приводятся данные, основанные на надежных источниках. В Центральной Азии находится крупнейший в мире фисташковый ареал. Фисташки, которые произрастают в этих местах в естественных условиях, относятся к ботаническому семейству сумаха анакардиноа (Anakardiaceae). В Средней Азии 15 видов фисташек. Предгорья и горы Средней Азии естественная среда обитания современных фисташек. Отличительной особенностью этой породы является то, что она может успешно расти в экстремально засушливых условиях и плодоносить там, где другие породы не могут расти без искусственного орошения. В заключение, Агентство лесного хозяйства продолжит принимать эффективные меры по увеличению и восстановлению лесов, усилению их защиты, сокращению нарушений в этой области со стороны населения, созданию интенсивных садов в каждом регионе, созданию небольших мастерских для фруктовых и лекарственных растений думает.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Файззода Рамазону Хурсанд, Джумаев Саидхуджа Абдуллоевич, Садбарги Исо, Абдуназаровой Муясара Хушвахтовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ШАКЛ ВА НАВЪҲОИ ПИСТА ДАР ХОҶАГИҲОИ ҶАНГАЛИ ТОҶИКИСТОНИ ҶАНУБӢ»

УДК:930(575.3)

ШАКЛ ВА НАВЪХРИ ПИСТА ДАР ХОЧДГИХ,ОИ ЧДНГАЛИ ТОЧ,ИКИСТОНИ ЧДНУБЙ

ФАЙЗЗОДА РАМАЗОНУ ХУРСАНД

преподаватель - Бохтарского Государсвений Универитет им. Носира Хусрава факультета история и права, кафедри всеобщая история и культурологии

ДЖУМАЕВ САИДХУДЖА АБДУЛЛОЕВИЧА

преподаватель - Бохтарского Государсвений Универитет им. Носира Хусрава факультета история и права, кафедри всеобщая история и культурологии

САДБАРГИ ИСО

преподаватель - Бохтарского Государсвений Универитет им. Носира Хусрава факультета история и права, кафедри история и таджикского народа

АБДУНАЗАРОВОЙ МУЯСАРА ХУШВАХТОВНА

к.и.н - Бохтарского Государсвений Универитет им. Носира Хусрава факультета история и права, кафедри всеобщая история и культурологии

ФОРМЫ И СОРТА ФИСТАШЕК В ЛЕСХОЗАХ ЮЖНЫЙ ТАДЖИКИСТАН

Аннотация. В данной статье исследуется развитие сектора фисташкового лесного хозяйства в Республике Таджикистан, где приводятся данные, основанные на надежных источниках.

В Центральной Азии находится крупнейший в мире фисташковый ареал. Фисташки, которые произрастают в этих местах в естественных условиях, относятся к ботаническому семейству сумаха анакардиноа (Anakardiaceae). В Средней Азии 15 видов фисташек. Предгорья и горы Средней Азии - естественная среда обитания современных фисташек. Отличительной особенностью этой породы является то, что она может успешно расти в экстремально засушливых условиях и плодоносить там, где другие породы не могут расти без искусственного орошения. В заключение, Агентство лесного хозяйства продолжит принимать эффективные меры по увеличению и восстановлению лесов, усилению их защиты, сокращению нарушений в этой области со стороны населения, созданию интенсивных садов в каждом регионе, созданию небольших мастерских для фруктовых и лекарственных растений думает.

Ключевые слова: Фисташковые сады и фермы, фисташковые деревья, леса Таджикистана, Исследователи в области фисташек, сады и виноградники, Государственный комитет лесного хозяйства, НИИ, фисташковые леса.

Осиёи Миёна дар ч,ах,он бузургтарин майдони пистаи ч,ах,ониро дар бар мегирад. Пистае, ки дар ин майдонхо ба холати табии худ аз худ меруяд, ба оилаи ботаникии сумаххо анакардино (Anakardiaceae) дохил мешавад. Намуди писта (Pistacia) дар Осиёи Миёна 15 навъро дар бар мегирад. Пойгоххо ва куххои пасти Осиёи Миёна зисти табии пистаи хозира мебошанд. Хусусияти фарцкунандаи ин зот дар он аст, ки вай дар шароити нихоят хушк бомуваффацият парвариш карда метавонад ва мева дихдд, ки дар он чо зотхои дигар бидуни обёрии сунъй калон шуда наметавонанд [9 сах, 5].

Мувофици маълумоти мутахассиси сохаи пистапарварй Бескаравайный М.М. ва Коваленко П.В. дарахти писта намиро аз худ хело зиёд хорич мекунад. Х,атто дарахти хурдарини камбарг, тобистон рузе 425 - 325 кг обро бухор мекунад. Аммо дарахте, ки

баргхои он 20,1 кг аст, дар як рузй тобистон бештар 1,5 тонна обро бухор карда метавонад. Тагирёбии суръати намибардорй, чи дар зарфи як шабонаруз ва чи дар давраи нашъунамо нишон медихад, ки он ифодаи равшани реаксияи мувофицатшавии дарахти писта ба хушки мебошад. Дар давоми руз намибардори пурра мувофици омилхои матеорологй, ба монанди харорат ва намии хаво мегузарад. Субхидам, ки хануз хаво салцин аст бухоркунии нам хело кам буда, дар хавои гарми нисфи руз оббухоркунй дар дарахтони модина дар як соат то 700 мг/дм2, ва дарахтони нарина то ба 600 мг/дм2 мерасад ва дар фуруравии офтоб ба андозаи камтарин мефарояд. Дарахти писта обро моххои май ва июн хело бисёр бухор мекунад ва дар тахти пусти он танхо шилм боци мемонад тоин, ки зимистони дар пеш истода ба реша ва навдахои он осеб нарасонад [1 сах 20-21].

Арзиши писта бузург аст. Аз як тараф, он намудхои асосии чангалсоз дар доманакуххои хушк ва куххои пасти амалан дар тамоми цаторкуххои Осиёи Миёна ба шумор рафта, аз хисоби системаи пурицтидори решаи худ нацши мухофизаткунанда ва обро мухофизат мекунанд. Писта дар баландии аз 500 то 2200 м аз сатхи бахр меруяд. Аз тарафи дигар, ин "чормагз" -и пурциматест, ки мевахои он, ба истилох чормагзхои писта, махсулоти пархезии баландкалория мебошанд, ки аз 40 то 60% (ва бештар) чарбхо, 1520% сафедахо, 3-8% цандхо ва бисёр элементхои микроэлементхо доранд. Аз сабаби завци баланд писта дар бозори чахонй нисбат ба чормагз ва бодом 3-4 маротиба гаронтар арзёбй мешавад. Бевосита дар шакли хом ва хам пас аз коркарди гуногун, онхо дар саноати цаннодй, дар истехсоли навъхои баландтарини хасиб, инчунин махсулоти пархезй истифода мешаванд [1 сах 12].

Дар «Конуни тиб», ки онро Абуалй Ибни Сино навиштааст, писта дар табобати беморихои чигар ва меъда, хамчун воситаи табобати захмхои берунй, даво мебахшад. Пистаро хангоми табобати беморихои мазмуни шуш истифода мебаранд. Тунбаи писта, ки аз перикарп (шираи писта) иборат аст барои беморихои меъда тавсия дода мешавад. Дар тули хазорсолахо писта дар давлатхои Шарц давои бехтарин хисобида мешавад, ки захрхоро аз бадан хорич мекунад. Табибони Суриягй ва Форсхо онро барои одамоне, ки мехоханд аз вазни зиёдатй халос шаванд ва цомати борик дошта бошанд, тавсия медиханд. Кдтрони (шилм, сацич,ширеш) писта, ки онро боз туристини (шилм, сацич,ширеш) писта меноманд, хосиятхои баланди техникй дорад ва барои истехсоли лакхои баландсифат, ки дар сохтани хавопаймо васеъ истифода мебаранд, мувофиц аст. Бехуда нест, ки пистаро комбайн меноманд, зеро тамоми цисмхои онро (чуб, барг, мева, цатрон) одамон барои эхтиёчоти худ истифода бурда метавонанд.

Дар кишвархои хавзаи бахри Миёназамин (Эрон, Туркия, Сурия ва гайра) Пистаро аз сабаби даромади зиёд ба даст оварданаш «тиллои сабз» ё «дарахти тиллой» меноманд. Гузашта аз ин, дар ин кишвархо махсулоти асосиро на аз чангалхои вахшй, балки аз киштзорхои богй низ мегиранд. Ин кишвархо таърихи хазорсолаи парвариши писта дар богхо доранд, ки манбаи асосии зиндагй ва некуахволии ахолй, хусусан дар музофотхои чанубй мебошанд. Аввалин тадцицотчиёни растании Осиёи Миёна дар асри XVIII куххои Осиёи Миёнаро "кишвари писта" номиданд. Дар ин чо он аз Шимол ба Чднуб то 800 км, аз Шарц ба Гарб то 1300 км тул кашидааст. Мувофици маълумоти баъзе олимон, дар асри сангй (зиёда аз 10 000 сол пеш) писта дар Осиёи Миёна зиёда аз 2 миллион гектарро ишгол мекард, гарчанде ки дар давраи муосир майдони писта, мутаассифона, баъзан бинобар фаъолияти беасоси инсон буридани дарахти писта, ба чарогоххои хусуси табдил додани чангалхои писта ва гайра мебошад[1 сах 13].

Зимнан дар Точикистон барои парвариши плантатсияхои саноатии пистаи воцей имкониятхои восеъ мавчуданд. Пойгоххои доманакух ва куххои паст барои шинонидани писта тацрибан дар хамаи цаторкуххои нохияхои Точикистони Чднубй мувофицанд. Бояд цайд кард, ки ахамияти истисноии писта барои одамоне, ки дар доманакуххои

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

хушкй зиндагй мекунанд, дар он чо ба истиснои писта, ягон намуд обмони ё ин, ки бе обёрии иловагй мешинонанд. Чунки дарахти писта ба об кам эхтиёч дорад. Писта аз шамолхои гарми хушк "гармсел" наметарсад, ба гармй ва хушксолй низ тобовар аст. Писта на танхо таачубовар, балки зоти дарозумр дар байни дарахтон мебошад. Дарозии умри миёнаи дарахти писта аз 300 сол то ба 500 сол рафта мерасад[3].

Барои ба даст овардани хосили устувор ва баланд, тавсия дода мешавад, ки дар плантатсия навъхои гуногуни писта шинонда шавад. Ин аз он сабаб аст, ки навъхои писта замонхои гулкунй ва мевадихи доранд. Fайр аз он, навъхои писта сатхи мевадихиашон аз якдигар фар; мекунанд. Баъзе навъхои писта дар хар 2-3 сол пай дар пай хосил медиханд ва 1 сол хосил намедиханд. Ба ин навъхо, масалан, навъи пистаи "Албина" дохил мешавад. Навъхои дигар метавонанд 1-2 сол мева диханд ва 1-2 соли дигар аз мевадихи боз монанд. Чунин навъхо масалан, навъи пистаи "Октябрь"- ро дар бар мегиранд. Боз навъхое хастанд, ки босамар мушаххаси мевадихй доранд 1 сол бо зироат, пас аз он 2-3 сол бе зироат, масалан навъи пистаи "Горная Жемчужина" дар каторхои худ зироатро меписандад. Аз ин лихоз зироати дар каторхо буда ба навъи пистаи "Горная Жемчужина" барои гардолудкуни (бордоркунй) - хело мувофик; аст. Ин хусусиятхо, инчунин хосилнокии биологии хар навъ бояд хангоми интихоби ассортимент хангоми гулкунии плантатсияхо ба назар гирифта шаванд. Барои ворид кардан ба фарханги богдорй навъхои пистаи (Албина, Орзу, Горная Жемчужина, Октябрьская, Зорка, Дангаринка)- и Осиёи Миёна ки дар доманакуххои лалмии Точикистони чанубй аз апробацияи минтакавй гузаштаанд, инчунин шаклхои калони меваи пайдоиши эронй тавсия дода мешаванд: А-56 (урожайная); A-85 (Озарбойчонй); А-8 (Лакомка), ки дар Кафкоз чудо шудааст ва барои кишти обёришаванда дар минта;ах,ои води ё инки доманакуххо бо бориши миёнаи солона хадди а;ал 600 мм тавсия дода мешавад. Ин навъхо серхосиланда, ба хашароти зараррасон ва касалихо тобоваранда мебошад [2 сах 47 ].

Хашароти зарарровартарини писта гамбусаки почагафси пардабол ва магзхуракхо мебошад, ки онхо ба хашароти халокатовартарин дохил мешаванд. Ба мева асосан кирми онхо, ки бештар магзи пистаро мехуранд зарар меоварад. Кирми ин гуна гамбусакхо дар хушахои бо;имондаи дарахт ваё хушахои ба замин афтода зимистон мегузаронанд. Ин тарзи махфии хаётгузаронии онхо буда, муборизаи зидди онхо хусусияти чудогона дорад. Чорахои муборизаи зидди гурухи хашароти пистахурро соли 1917 аввалин бор тад;и;отчии Итолёвй Т. Стефан тад;и;от бурда буд. Т. Стефан дар тачрибаи нишондодаи худ ;айд кард, ки чида нес кардани мева ва навдахои аз хашарот зарардида боиси кам гардидани хашароти зараррасон мебошад. Ин тачриба натичаи бехтарин нишон дод ва соли 1919 хукумати Италия бо конуни дахлдор ин тачрибаро барои ба кор бурдан дар тамоми пистазорхо чори намуд. Ингуна чорабиниро дар пистазорхои чумхурихои Осиёи Миёна, ки 240 хазор пистазор доранд ба кор бурдан мумкин буд. Аммо аз сабаби як катор камбудихо чори намудани он якчанд душворихоро ба амал меоварад, бинобар ин роххои босамартарини муборизаро пайдо кардан лозим аст [1сах 52-53].

Навъи пистаи Альбина дарахти он миёначадда (дарахти дарозтарин) буда, баргхои васеъи пахншаванда дорад. Он аз 10-12 солагй ба бороварй сар мекунад. Агар дилхох нихоли пистаро дар 3 солагиаш пайван кунем он гох хосилдихии онхо аз 10-12 солаги ба 7-8 солагй омада мерасад. Писта ва хушахои он дар навдахои борики дарахт чойгир мебошад. Ба хисоби миёна хушаи он аз 25-30 (то 70) донакхоро дар бар мегирад. Дар ва;ти пухта расидани мева сафедранг, дар нугаш гулобии сабук аст. Дарозии донаи пистаи Албина ба 17х10х9 мм мебошад. Навъи миёнаи пухта - дар шароити чануби Точикистон ва доманакуххои лалмии Узбекистон - аввали дахаи дуюми август. Х,осилнокй - то 8 сен / га. Ба беморихои замбуругй ва зарари мевахои зараррасонхо

тобовар аст. Ба хушксолии атмосфера (боди хушк) ба таври истисной тобовар аст. Талаботи муътадил нисбат ба хосилхезии хок хосили донаи кушодашуда 80-85% -ро ташкил медихад. Хуб интицолшаванда. Магзи он дар давоми 3-4 соли нигохдорй маззаи худро гум намекунад. магз дорои мицдори зиёди шакар - то 5% мицдори чарбхо - 59%, ва сафеда - 13% мебошад. [2сах 48-49].

Навъи пистаи Орзу дарахти он пурцувват аст, бо барги хамачонибаи пахншуда ва доирашакл мебошад. Он аз синни 10-12 солагй ба меваи ицтисодй ворид мешавад. Мевахои он якранг ва дар хушахо ба андозаи дарозии байни донахо (8-10 см) ба хисоби миёна дар як хуша аз 15 то 18 донаро дар бар мегирад. Хднгоми пухта расидани мева сафед аст. Донахои он калонанд, андозаашон бошад 19х14х13 мм-ро дар бар мегирад Пусти магзи он гулобии торик, гушти донааш хушк, зич, ранги писта (сабзи равшан) аст. Магз ва маззаи каме ширин дорад. Навъи барвацти пухта расидан - дар шароити Точикистони Чднубй ва доманакуххои лалмии Узбекистон, он дар дахаи аввали мохи август пухта мерасад. Хосилнокй - то 10 сен / га. Хамчун хосили баланд тасниф карда мешавад. Ба зарари меваи зараррасон ба таври истисной тобовар аст. Ба хушксолии атмосфера (шамоли хушк) тобовар аст. Бо гизо додан бо нурихои органикй реаксияи хуб дорад. Хосили донахои кафида 75-80% -ро ташкил медихад. Магзи он дар давоми ду соли нигохдорй маззаи худро гум намекунад. Мазмуни цандхо дар магз 2%, чарб - 59%, сафеда

- 15% -ро ташкил медихад. Навъи ширинихо, ки дар саноати хурокворй пархезй васеъ истифода мебаранд[2сах 50-51].

Навъи пистаи Горная жемчужина дарахти мицёси миёна буда он аз 12-15 солагй ба хосилдихи огоз мекунад. Донахои он якранг буда дар як хуша ба хисоби миёна 12-15 донаро дар бар мегирад. Пусти донаи пухташуда рангаш сафед аст. Донахои он калонанд, андозааш бошад 19х13х12 мм-ро дар бар мегирад ва донаи пусти пухташуда ба чор цисм тацсим мешавад. Пусти магз гулобии гулобй, гушти донааш хушк, зич буда таъми магз ширин аст. Ин навъи пистаи Горная жемчужина дерпазак буда дар шароити чанубии Точикистон ва доманакуххои лалмии Узбекистон дахаи сеюми мохи август ва дахаи якуми сентябр пухта мерасад ва хосилнокиаш аз хар гектар то 8 сен дар бар мегирад. Ба беморихои замбуругй ва зарари мевахои зараррасонхо тобовар буда ба хушксолии атмосфера (шамоли хушк) тобовар аст. Талаботи муътадил нисбат ба хосилхезии хок донахои кафида бошад ба 90% рафта мерасад. Ва таъми магзи он дар давоми 2-3 соли нигохдорй маззаи худро гум намекунад. Он дорои мицдори зиёди шакар

- то 5% мицдори чарбхо - 57%, ва сафеда - 13% мебошад[2сах 52-53].

Навъи пистаи Октябр бо точи зичии эллипсоидй. Он аз 12-15 солагй ба бороварй огоз мекунад. Мевахо (чормагз) - друпахои яксабза дар кластерхои паймон, дарозии миёна (8-10 см) чамъоварй карда мешаванд. Ба хисоби миёна дар як кластер 12-15 дона чормагз. Перикарпи друпа (чормагз) хангоми пухта расидани мева сафедтобй (бо ранги тобиши хокистарй) дорад. Чормагзхо калонанд, андозаи 22х16х15 мм, миёна якандоза, тухмшакл, каме цабурга.Кафшаки кафш дар дарзхо дутарафа аст, 1/3 дарозии дарз. Садаф миёна, зич, каме нохамвор, кунд аст. Пусти ядро гулобии гулобй, гушти донааш хушк, ранги сабзи равшан аст. Ядро дорои таъми каме tart аст.Навъаш миёна-пухта, дар шароити Точикистони Чднубй ва доманакуххои лалмии Узбекистон - аввали дахаи дуюми август. Хосилнокй - то 10 кг / га.Хосили чормагзхои кушодашуда аз вазни умумии зироат 50% -ро ташкил медихад. Хуб интицолшаванда. Ядро дар давоми 2-3 соли нигохдорй маззаи худро гум намекунад. Ядро 59% чарб, 4% цанд, 18% сафеда дорад[2сах 54-55].

Навъи пистаи Дангаринка дарахти пурцувват ва цомат баланд буда он аз 12-15 солагй ба бороварй огоз мекунад. Ба хисоби миёна дар як хуша 12-15 дона писта дорад, андозаи донаи писта ба хисоби миёна 17x15x13 мм мебошад. Навъи барвацти пешпазак дар шароити Точикистони Чднубй ва доманакуххои лалмии Узбекистон - дахаи сеюми

июл ва дахаи якуми август пухта мерасад. Хосилнокй аз як гектар 10 сентинер мебошад. Донаи кафида аз вазни умумии зироат 90-100% -ро ташкил медихад ва хангоми нигох доштан аз 2 то 3 сол писта мазаи худро гум намекунад. Равганноки 59%, ;анд 5% ва сафеда 15% -ро дар бар мегирад[2сах 56-57].

Навъи пистаи СИ-5 (Зорка) он аз насли тухмии навъи эронии "Ахводи" чудо карда шудааст. Озмоиши давлати Точикистон ва аз аттестатсияи минта;авй дар Узбекистонро гузашт. Донахои писта калон, шакли он байзашакл ва пусти сафед дорад. Вазн 100 дона писта - 125-130 г; хосили магз 57%, хосили донахои кушод 100%. Он дар аввали мохи май гул мекунад ва дар аввали мохи сентябр пухта мерасад. Ин навъи писта барои парвариш дар минта;ах,ои обй ва лалмй (на камтар аз 600 мм дар як сол) барои парвариш мутоби; аст. Хосили ба на;ша гирифташуда пас аз 8-10 соли пас аз ворид шудан ба меваи и;тисодй то 10 сен / га мебошад[2сах 58-59].

Навъи пистаи А-55 (Отрада) интихобшуда дар Обшорони (Озарбойчон) андозаи донаи писта гирд (кулула) буда вазни 100 донаи он 140-150 гр буда хосили магз - 53% ва хосили донахои кушода 90% -ро ташкил медихдд ва равганнокиаш 61% буда. Дер гулкунанда ва дер пазанда буда он дар дахаи сеюми апрел мешукуфад, дар дахаи дуюми сентябр мепазад.Хосили ба на;ша гирифташуда пас аз 8-10 соли пас аз ворид шудан ба меваи и;тисодй то 8-10 сен / га мебошад[2сах 60].

Навъи пистаи А-56 (Урожайная) интихобшуда дар Обшорони (Озарбойчон) андозаи донаи писта калон буда вазни 100 донаи он 110-120 гр буда хосили магз - 54% ва хосили донахои кушода 96% -ро ташкил медихад ва равганнокиаш 61% буда. Ба беморихои меваи замбуруги тобовар аст. Ин навъи писта дер гулкунанда буда аввали мохи май ба гулкуни сар мекунад ва аввали мохи октябр мепазад. Хосили ба на;ша гирифташуда дар тули 8-10 сол пас аз ба мевадихи 15 сен/га мебошад[2сах 61].

Навъи пистаи А-85 (Озарбойч,онй) интихобшуда дар Обшорони (Озарбойчон). Он дар коллексия ва мавзеъи Г аллаорол дар вилояти Ч,иззахи Чумхурии Узбекистон чойгир аст. Андозаи донаи писта калон буда ва пусташ хокистаранг мебошад. Вазни 100 донаи он 110-115 гр буда, хосили магзхо - 53% ва хосили донахои кушодашуда 85% -ро ташкил медихад. Мазмуни чарбхо 60% буда ба навъи пистахои дерпазй дохил мешавад. Мохи май мешукуфад, мохи октябр мепазад. Хосили ба на;ша гирифташуда дар тули 8-10 сол пас аз ворид шудан ба меваи и;тисодй то 10 сен / га мебошад[2сах 62].

ЛИТЕРАТУРА

1. А. П. Енъкова "Писта" Душанбе нашриёти "Ирфон", кучаи Садриддин Айни 126 соли 1978, 60 сах,.

2. Г. М. Чернова. Е. К. Ботман. Л. В. Николя. Т. Э. Туляганов. "Тавсияхо барои парвариши плантатсияхо, пистахои ха;а;и дар асоси навъ, дар доманакуххои Узбекистон" Ташкет-2017, 70 сах.

3. Проект организации и развития лесного хозяйства Курган-Тюбинского лесхоза Государсвенного комитета Таджикской ССР по лесному хозяйству Том-1 «г.Ташкент-1981 год»

4. Умари Шерхон "Дангара" ш.Душанбе,хиёбони Саъдии Шерозй,16.Нашриёти "Шар;и озод" соли 2005, 736 сах

5. Михаэл Зуков «Тавсияхо оид ба шинонидани пистаи хандон дар кухистонхои Узбекистон». Тошкент 2014 , 60 сах

6. К. П. Попов Фисташка в Среднеи Азии. Издательство «Ылым». Ашхабад 1979 год, 160 ст

7. А. П. Енъкова "Писта" (тарчумаи Х.Усмонов). Душанбе "Ирфон"соли 1978, 56 сах.

8. П. В. Сухоруков "Писта дар Осиёи Миёна" нашриёти давлатии Точикистон. Сталинобод, соли 1940, 76 сах

9. С. М. Гулов "Мевахои гармдусти Точикистон" нашриёти "Ватанпарвар" Сарредаксияи илмии энсиклопедияи миллии точик Душанбе кучаи Садриддин Айни 126 соли 2008, 152 сах.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.