Научная статья на тему 'ШАХС МУТААССИБЛИГИ ПСИХОЛОГИК ОҒИШИШ СИФАТИДА'

ШАХС МУТААССИБЛИГИ ПСИХОЛОГИК ОҒИШИШ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

50
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ШАХС МУТААССИБЛИГИ ПСИХОЛОГИК ОҒИШИШ СИФАТИДА»

ШАХС МУТААССИБЛИГИ ПСИХОЛОГИК ОГИШИШ СИФАТИДА

Бекзод Абдурашитович Атакулов

Узбекистон Республикаси Миллий университети эркин тадкикотчиси

ХХ-аср охири ва ХХ1-аср бошларига келиб оммавий киргин куроллари уз кучини йукотиб бир мамлакатни узига сиёсий ва иктисодий карам килиб олиш учун мамлакатнинг етакчи динида турли окимларни юзага келтириш ва улар уртасида низо чикариш каби кузга куринмас акидапараслик муаммоси авж олмокда. Бу эса бевосита инсон рухиятига таъсир утказиш оркали уни уз динидан, мукаддас идеалларидан ва эътикодидан айиришга каратилган турли хил экстремал хатти-харакатлар куринишида намоён булмокда. Шундай экстремал хатти-харакатлардан бири бу - диний мутаассибликдир1.

Мутаассиблик - арабча суз булиб, лугавий маъноси - уз эътикоди тугрилигига ута каттик ишонишни англатиб, бошка диний эътикодларга муросасиз муносабатда булиш демакдир. Диний мутаассибликка йуликкан одамлар ёки уларнинг гурухлари динга каттик берилади, унга кур-курона эргашиб, онг-шуурсизлик холатда амал килади. Уз гоясини тугри деб, бошкаларни эътироф этмайдиган, таассубга мойил шахслардир. Бу хил муносабатлар жамиятда баркарорликнинг бузилишига олиб келади. Ислом дини мутаассибликка хайрихохлик билдирмайди. Х,озирги кунда мутаассиб гурухлар терроризм, экстремизм, фанатизм, жангарилик каби гайриинсоний хатти-харакат ва фаолиятларда намоён булмокда. Улар хозирги вактда уз максадлари йулида ижтимоий-иктисодий омиллардан ташкари, психологик омилларга хам катта эътибор бериб келмокда2. Бу каби гурухлар ёшлар онгини турли йуллар билан нотугри маълумотлар бериш, жиход, хижрат, шахид, ислом химоячилари каби тушунчалар билан чалгитиб, узларининг бузгунчи ниятлари йулида ишлатишга харакат килмокда. Диний эътикодларнинг бундай талкини ёшлар онгида бошка диндагиларга муросасиз кураш олиб боришга асосланган ботил тасаввурларнинг шаклланишига сабаб булмокда. Х,озирда интернет тармогида экстремистик рухдаги куплаб сайтларнинг фаолият юритиши, уларнинг хомийлари инсонларни "жиход" килишга, сабабсиз уз юртидан ^'хижрат" килиб, чикиб кетишга чакириб, ислом никоби остида узларининг манфур ниятларини амалга ошириш пайида булмокда.

1 Валиев Б. Дин психологияси. Тошкент, "Мовароуннахр", 2014, 94-бет.

2 Тулепов А. Интернетдаги тахдидлардан химоя. Тошкент, "Мовароуннахр", 2016, 33-35-

https://ares.uz/

Щ_May 21

Republican Scientific and Practical Conferenc

Уларнинг максади дин йулида хизмат килиш эмас, балки дунёвий манфаат, мол-дунёга эришишдир. Х,али тафаккури тула шаклланмаган, илми ва тажрибаси етарли булмаган ёшлар бундай сайтларга кириб колса, окибати кандай якунланиши хаммага аёндир.

Дунёвий ва диний билимларнинг саёзлиги, соф диний тушунчаларнинг асл мазмунини билмаслик хам мутаассиблик гояларининг таркалишига сабаб булади. Бу жараённинг энг хатарли жихати динни сиёсийлаштириш воситасида хокимиятга интилиш, динни нотугри талкин килиш билан одамлар орасига нифок солиш, купорувчилик ишларини амалга ошириш ва гаразли манфаатларни руёбга чикаришга урунишларда намоён булмокда.

Демак, диний экстремизм келиб чикишининг биринчи ва асосий сабаби мутаассиб фикр ва карашларнинг пайдо булишидир. Мутаассиблик диний экстремизм ва терроризмга замин тайёрлайди3.

Хрзирги даврда диний мутаассиб гурухлар террорчилик харакатлари оркали хам жамиятга катта хавф тугдириши, одамларда ёвузлик ва куркув хиссини пайдо килади. Шу муаммони урганган профессор Д.В. Ольшанскийнинг фикрича, "террорчилик бу-ёки жисмоний, ёки моддий, ёки маънавий ожизларнинг куролидир"-деб таъкидлайди.

Шахсни мутаассиблигига сабаб булувчи ижтимоий омилга эътибор каратадиган булсак, мутаассиблик боткогига ботганларнинг аксари одамови, ижтимоий муносабатларга мойиллиги йук, мустахкам ички баркарорлиги йук шахслар булиб, уларда хаётий позицияда ишончсизлик булади.

Шахсни мутаассиблигига сабаб булувчи ижтимоий омилга эътибор каратадиган булсак. Мутаассиблик боткогига ботганларнинг аксари одамови, ижтимоий муносабатларга мойиллиги йук, мустахкам ички баркарорлиги йук шахслар булиб, уларда хаётий позицияда ишончсизлик булади.

Тадкикотчи олим С.Рошин террорчи шахснинг учта психологик моделини таклиф этган. Биринчи модел - психопат-мутаассиб модели. Диний ва сиёсий тилда мутаассиб, психологик тилда эса психопатдир. Иккинчи модел - фрустрациялашган булиб, бихевиоризмнинг фрустрация - тажовузкорлик назариясига асосланади. Учинчи модел - носоглом оиладан чиккан шахс. Бундай яхлитлик ёки максадга интилиш психологик бекарорликнинг баъзан нормадан огиш, эс-хушидан ажралиш даражасида намоён булади. Шу нуктайи назардан хозирги кунда террорчи шахси ва террорчилик

3 Хасанов А., Юсупов О. Диний мутаассиблик: мо^ият, мацсадлар ва олдини олиш йуллар Университети. -Тошкент: 2017. - Б.39.

May 21

https://ares.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

229

хатти-харакатларини юзага келтирувчи психологик механизмлар тулик урганилмаган, шу боис диний мутаассибликга карши курашиш ва унинг олдини олишда психологик билимлар мухим ахамият касб этади.

Хулоса килиб айтганда, инсон турли маълумотларни кабул килар экан ахборотни тугри идрок килиш учун уни тахлил килиб, мазмун-мохиятини англаб, ундан адекват хулоса чикариши керак. Айникса, шиддат билан узгариб бораётган хозирги замонда ахборий хуружлар купайиб, уларнинг инсон ва жамият хаётига салбий таъсирлари мисли курилмаган даражада кучайиб бормокда.

REFERENCES

1. Тулепов А. (2016) Интернетдаги тахдидларидан химоя. Тошкент. "Мовароуннахр". 355-б.

2. Валиев Б. (2014) Дин психологияси. Тошкент. Мовароуннахр. 94-б.

3. Ольшанский Д.Б. (2002) Психология терроризма. СПб. с-24.

4. Гойибназаров Ш. (2009) Халкаро терроризм: илдизи, омиллари ва манбаи. Тошкент: Узбекистон, - Б.10.

5. Акрамов М. Р. (2021) Конфликт и его социально-психологические свойства //Молодой ученый. - №. 6. - С. 293-295.

6. Хасанов А., Юсупов О. (2017) Диний мутаассиблик: мохият, максадлар ва олдини олиш йуллари. Тошкент ислом университети. Тошкент. Б.39.

https://ares.uz/

I_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.